อรรถกถาเล่มที่ ๔๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 นิทฺ.อ.๒ (สทฺธมฺมปชฺ.)

                    ๖. อุปสีวมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา
      [๓๘] ฉฏฺเ อุปสีวสุตฺเต:- มหนฺตโมฆนฺติ มหนฺตํ โอฆํ. อนิสฺสิโตติ
ปุคฺคลํ วา ธมฺมํ วา อนลฺลีโน. โน วิสหามีติ น สกฺโกมิ. อารมฺมณนฺติ
นิสฺสยํ.  ยํ นิสฺสิโตติ  ยํ ธมฺมํ วา ปุคฺคลํ วา นิสฺสิโต.
      นิทฺเทเส กาโมฆนฺติ อนาคามิมคฺเคน กาโมฆํ. อรหตฺตมคฺเคน ภโวฆํ.
โสตาปตฺติมคฺเคน ทิฏฺโฆํ. อรหตฺตมคฺเคน  อวิชฺโชฆํ ตเรยฺยํ. ๓- สกฺยกุลา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อตฺตมนตโร  ๒ ขุ.จูฬ. ๓๐/๑๔๖/๖๗ (สฺยา)   ๓ ก. ตเรยฺย
ปพฺพชิโตติ ภควโต อุจฺจากุลปริทีปนวเสน วุตฺตํ. อาลมฺพณนฺติ อวตฺถริตฺวา
านํ. นิสฺสยนฺติ อลฺลียนํ. อุปนิสฺสยนฺติ อปสฺสยนํ. ๑-
      [๓๙] อิทานิ ยสฺมา โส ๒- พฺราหฺมโณ อากิญฺจญฺายตนลาภี ตสฺส ๓-
สนฺตมฺปิ นิสฺสยํ น ชานาติ. เตนสฺส ภควา ตญฺจ นิสฺสยํ อุตฺตริญฺจ
นิยฺยานปถํ ทสฺเสนฺโต  "อากิญฺจญฺนฺ"ติ คาถมาห. ตตฺถ เปกฺขมาโนติ ตํ
อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺตึ สโต สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺหิตฺวา จ อนิจฺจาทิวเสน
ปสฺสมาโน. นตฺถีติ นิสฺสายาติ ตํ "นตฺถิ กิญฺจี"ติ ปวตฺตํ สมาปตฺตึ
อารมฺมณํ กตฺวา. ตรสฺสุ โอฆนฺติ ตโต ปภุติ ปวตฺตาย วิปสฺสนาย ยถานุรูปํ
จตุพฺพิธมฺปิ โอฆํ ตรสฺสุ. กถาหีติ กถํกถาหิ. ตณฺหกฺขยํ รตฺตมหาภิปสฺสาติ ๔-
รตฺตินฺทิวํ นิพฺพานํ วิภูตํ กตฺวา ปสฺส. เอเตนสฺส ทิฏฺธมฺมสุขวิหารํ กเถสิ. ๕-
      นิทฺเทเส ตญฺเว วิญฺาณํ อภาเวตีติ ตํ ๖- อากาสานญฺจายตนํ
อาลมฺพณํ ๗- กตฺวา ปวตฺตมหคฺคตวิญฺาณํ อภาเวติ อภาวํ คเมติ. วิภาเวตีติ
วิวิธา อภาวํ คเมติ. อนฺตรธาเปตีติ อทสฺสนํ คเมติ. นตฺถิ กิญฺจีติ ปสฺสตีติ
อนฺตมโส ภงฺคมตฺตมฺปิสฺส นตฺถีติ ปสฺสติ.
      [๔๐] อิทานิ "กาเม ปหายา"ติ สุตฺวา  วิกฺขมฺภนวเสน อตฺตนา
ปหีเน กาเม สมฺปสฺสมาโน "สพฺเพสู"ติ คาถมาห. ตตฺถ หิตฺวา มญฺนฺติ
อญฺ ตโต เหฏฺา ฉพฺพิธมฺปิ สมาปตฺตึ หิตฺวา. สญฺาวิโมกฺเข ปรเมติ
สตฺตสุ สญฺาวิโมกฺเขสุ อุตฺตเม อากิญฺจญฺายตเน. ติฏฺเ นุ โส ตตฺถ
อนานุยายีติ โส ปุคฺคโล  ตตฺถ อากิญฺจญฺายตนพฺรหฺมโลเก อวิคจฺฉมาโน
ติฏฺเยฺย. นูติ ปุจฺฉติ.
      นิทฺเทเส อเวธมาโนติ อวิสชฺชมาโน. ๘- อวิคจฺฉมาโนติ วิโยคํ
อนาปชฺชมาโน. อนนฺตรธายมาโนติ อนฺตรธานํ อนาปชฺชมาโน.
อปริหายมาโนติ อนฺตราปริหานํ ๙- อนาปชฺชมาโน.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อปสายนํ   ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ   ๓ ฉ.ม. ตญฺจ    ๔ ฉ.ม. นตฺต...
@๕ ก. กเถติ     ๖ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ   ๗ ฉ.ม. อากาสาลมฺพณํ
@๘ ฉ.ม. อวิจฺจมาโนติ อวิยุชฺชมาโน   ๙ ก. อปริหิยมาโน อนฺตรา ปริหาปนํ
      [๔๑-๒]  อถสฺส ภควา สฏฺิกปฺปสหสฺสมตฺถเกว ๑- านํ อนุชานนฺโต
ตติยํ ๒- คาถมาห. เอวํ ตสฺส ตตฺถ านํ สุตฺวา อิทานิสฺส สสฺสตุจฺเฉทภาวํ
ปุจฺฉนฺโต "ติฏฺเ เจ"ติ คาถมาห. ตตฺถ ปูคมฺปิ วสฺสานนฺติ อเนเกสมฺปิ ๓-
วสฺสานํ, คณนราสินฺติ ๔- อตฺโถ. "ปูคมฺปิ วสฺสานี"ติปิ ปาโ. ตตฺถ
วิภตฺติพฺยตฺตเยน สามิวจนสฺส ปจฺจตฺตวจนํ กาตพฺพํ, ปูคนฺติ วา เอตสฺส
พหูนีติ อตฺโถ วตฺตพฺโพ. "ปูคานี"ติ วาปิ ปนฺติ, ปุริมปาโเยว สพฺพสุนฺทโร.
ตตฺเถว โส สีติ สิยา วิมุตฺโตติ โส ปุคฺคโล ตตฺเถวากิญฺจญฺายตเน
นานาทุกฺเขหิ วิมุตฺโต สีติภาวํ ปตฺโต ภเวยฺย, นิพฺพานปฺปตฺโต สสฺสโต
หุตฺวา ติฏฺเยฺยาติ อธิปฺปาโย. จเวก วิญฺาณํ ตถาวิธสฺสาติ "อุทาหุ
ตถาวิธสฺส วิญฺาณํ อนุปาทาย ปรินิพฺพาเยยฺยา"ติ อุจฺเฉทํ ปุจฺฉติ,
"ปฏิสนฺธิคฺคหณตฺถํ วาปิ ภเวยฺยา"ติ ปฏิสนฺธิมฺปิ ตสฺส ปุจฺฉติ.
      ตสฺส วิญฺาณํ จเวยฺยาติ ตสฺส อากิญฺจญฺายตเน อุปฺปนฺนสฺส
วิญฺาณํ จุตึ ปาปุเณยฺย. อุจฺฉิชฺเชยฺยาติ อุจฺเฉทํ ภเวยฺย. วินสฺเสยฺยาติ
วินาสํ ปาปุเณยฺย. น ภเวยฺยาติ อภาวํ คเมยฺย. อุปปนฺนสฺสาติ ปฏิสนฺธิวเสน
อุปปนฺนสฺส.
      [๔๓] อถสฺส ภควา อุจฺเฉทสสฺสตํ อนุปคมฺม ตตฺถ อุปปนฺนสฺส
อริยสาวกสฺส อนุปาทาย ปรินิพฺพานํ ทสฺเสนฺโต "อจฺจิ ยถา"ติ คาถมาห.
ตตฺถ อตฺถํ ปเลตีติ อตฺถํ คจฺฉติ. น อุเปติ สงฺขนฺติ "อสุกํ นาม ทิสํ
คโต"ติ โวหารํ น คจฺฉติ. เอวํ มุนี นามกายา วิมุตฺโตติ เอวํ ตตฺถ
อุปฺปนฺโน เสกฺขมุนิ ปกติยา ปุพฺเพว รูปกายา วิมุตฺโต, ตตฺถ จตุตฺถมคฺคํ
นิพฺพตฺเตตฺวา นามกายสฺส ๕- ปริญฺาตตฺตา ปุน นามกายาปิ วิมุตฺโต
อุภโตภาควิมุตฺโต ขีณาสโว หุตฺวา อนุปาทานิพฺพานสงฺขาตํ อตฺถํ ปเลติ น อุเปติ
สงฺขํ "ขตฺติโย วา พฺราหฺมโณ วา"ติ เอวมาทิกํ.
      นิทฺเทเส ขิตฺตาติ จลิตา. อุกฺขิตฺตาติ อติจลิตา. นุนฺนาติ ปปฺโผติฏา. ๖-
ปนุนฺนาติ ๗- ทูรีกตา. ขมฺภิตาติ ปฏิกฺกมาปิตา. วิกฺขมฺภิตาติ น สนฺติเก กตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม....มตฺถกํเยว  ๒ ฉ.ม. จตุตฺถํ    ๓ ฉ.ม. อเนกสงฺขยมฺปิ   ๔ ก. คณนํ ราสีติ
@๕ ฉ.ม. ธมฺมกายสฺส  ๖ ฉ.ม. ปปฺโผฏิยา   ๗ ฉ.ม. ปณุนฺนาติ
      [๔๔] อิทานิ "อตฺถํ ปเลตี"ติ สุตฺวา ตสฺส โยนิโส อตฺถมสลฺลกฺเขนฺโต
"อตฺถงฺคโต โส"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- โส อตฺถงฺคโต อุทาหุ นตฺถิ, อุทาหุ เว
สสฺสติยา สสฺสตภาเวน อโรโค อวิปริณามธมฺโม โสติ เอวํ ตมฺเม มุนี สาธุ
พฺยากโรหิ กึการณา? ตถา หิ เต วิทิโต เอส ธมฺโมติ.
      นิทฺเทเส นิรุทฺโธติ นิโรธํ ปตฺโต. อุจฺฉินฺโนติ อุจฺฉินฺนสนฺตาโน.
วินฏฺโติ วินาสํ ปตฺโต.
      [๔๕] อถสฺส ภควา ตถา อวตฺตพฺพตํ ทสฺเสนฺโต "อตฺถงฺคตสฺสา"ติ
คาถมาห. ตตฺถ อตฺถงฺคตสฺสาติ อนุปาทาย ปรินิพฺพุตสฺส. น ปมาณมตฺถีติ
รูปาทิปฺปมาณํ นตฺถิ. เยน นํ วชฺชุนฺติ เยน ราคาทินา ตํ วเทยฺยุํ. สพฺเพสุ
ธมฺเมสูติ สพฺเพสุ ขนฺธาทิธมฺเมสุ.
      นิทฺเทเส อธิวจนา ๑- จาติ สิริวฑฺฒโก ธนวฑฺฒโกติอาทโย หิ
วจนมตฺตํเยว ๒- อธิการํ กตฺวา ปวตฺตา อธิวจนา นาม. อธิวจนานํ ปถา
อธิวจนปถา นาม. "อภิสงฺขโรนฺตีติ โข ภิกฺขเว ตสฺมา สงฺขารา"ติ ๓- เอวํ
นิทฺธาเรตฺวา ๔- สเหตุกํ กตฺวา วุจฺจมานา อภิลาปา นิรุตฺติ นาม. นิรุตฺตีนํ
ปถา นิรุตฺติปถา นาม. "ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป"ติ ๕- เอวํ เตน เตน
ปกาเรน ปญฺาปนโต ปญฺตฺติ นาม. ปญฺตฺตีนํ ปถา ปญฺตฺติปถา ๖-
นาม. เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมว.
      เอวํ ภควา อิทมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน
จ วุตฺตสทิโสว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ.
                  สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทสฏฺกถาย
                  อุปสีวมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                              ฉฏฺ.
                          -------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อธิวจนานิ     ๒ ก....มตเตเยว    ๓ สํ.ข. ๑๗/๗๙/๗๑
@๔ ฉ.ม. นิทฺธาริตฺวา    ๕ อภิ.สง. ๓๔/๗/๒๒    ๖ อภิ.อ. ๑/๙๙

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๖ หน้า ๒๙-๓๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=46&A=725&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=725&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=242
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=30&A=2389
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=2626
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=2626
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_30