อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                          ๑. สุตมยาณกถา
                         วิสฺสชฺชนุทฺเทสวณฺณนา
     [๑] อิทานิ ยถานิกฺขิตฺเตน อุทฺเทเสน สงฺคหิเต ธมฺเม ปเภทโต ทสฺเสตุํ
กถํ โสตาวธาเน ปญฺา สุตมเย าณนฺติอาทิ นิทฺเทสวาโร อารทฺโธ. ตตฺถ
ยํ วุตฺตํ "โสตาวธาเน ปญฺา สุตมเย าณนฺ"ติ, ตํ กถํ โหตีติ อยํ
กเถตุกมฺยตาปุจฺฉา. ปญฺจวิธา หิ ปุจฺฉา อทิฏฺโชตนาปุจฺฉา ทิฏฺสํสนฺทนาปุจฺฉา
วิมติจฺเฉทนาปุจฺฉา อนุมติปุจฺฉา กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาติ. ตาสํ อิทํ นานตฺตํ:-
     กตมา ๑- อทิฏฺโชตนาปุจฺฉา. ปกติยา ลกฺขณํ อญฺาตํ โหติ อทิฏฺ อตุลิตํ
อตีริตํ อวิภูตํ อวิภาวิตํ, ตสฺส าณาย ทสฺสนาย ตุลนาย ตีรณาย วิภูตาย
วิภาวนตฺถาย ปญฺหํ ปุจฺฉติ, อยํ อทิฏฺโชตนาปุจฺฉา.
     กตมา ๑- ทิฏฺสํสนฺทนาปุจฺฉา. ปกติยา ลกฺขณํ าตํ โหติ ทิฏฺ ตุลิตํ ตีริตํ
วิภูตํ วิภาวิตํ, โส อญฺเหิ ปณฺฑิเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนตฺถาย ปญฺหํ ปุจฺฉติ,
อยํ ทิฏฺสํสนฺทนาปุจฺฉา.
     กตมา ๑- วิมติจฺเฉทนาปุจฺฉา. ปกติยา สํสยปกฺขนฺโท โหติ วิมติปกฺขนฺโท
เทฺวฬฺหกชาโต "เอวํ นุ โข, นนุ โข, กึ นุ โข, กถํ นุ โข"ติ. โส
วิมติจฺเฉทนตฺถาย ปญฺหํ ปุจฺฉติ, อยํ วิมติจฺเฉทนาปุจฺฉา.
     กตมา ๑- อนุมติปุจฺฉา. ภควา ภิกฺขูนํ อนุมติยา ปญฺหํ ปุจฺฉติ "ตํ กึ
มญฺถ ภิกฺขเว รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา"ติ. อนิจฺจํ ภนฺเต. ยํ ปนานิจฺจํ,
ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ. ทุกฺขํ ภนฺเต. ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ,
กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ "เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตา"ติ. โน เหตํ
ภนฺเตติ, ๒- อยํ อนุมติปุจฺฉา.
     กตมา ๑- กเถตุกมฺยตาปุจฺฉา. ภควา ภิกฺขูนํ กเถตุกมฺยตาย ปญฺหํ ปุจฺฉติ
"จตฺตาโรเม ภิกฺขเว สติปฏฺานา. กตเม จตฺตาโร"ติ, ๓- อยํ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาติ.
ตาสุ อยํ เถรสฺส กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาติ เวทิตพฺพา.
     อิทานิ สมาติกุทฺเทสาย กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาย "อิเม ธมฺมา อภิญฺเยฺยาติ
โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณนฺ"ติอาทโย โสฬสวิสฺสชฺชนุทเทสา.
ตตฺถ อิเม ธมฺมา อภิญฺเยฺยาติ "เทสยนฺตสฺสา"ติ ปาเสโส. อิเม ธมฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.มหา. ๒๙/๗๐๐/๔๐๙ (สฺยา), ขุ.จูฬ. ๓๐/๑๒๒/๔๗
@๒ วิ.มหา. ๔/๒๑/๑๘, สํ.นิ. ๑๖/๗๐/๑๒๐ (สฺยา) ๓ สํ.มหา. ๑๙/๓๙๐/๑๕๑
อภิชานิตพฺพาติ สตฺถุโน อญฺตรสฺส วา ครุฏฺานิยสฺส สพฺรหฺมจาริสฺส ธมฺมํ
เทสยนฺตสฺส ปุพฺเพ วุตฺตนเยน โสตาวธานํ สุตํ โสตาวธานํ นาม, ตํปชานนา
ปญฺา ตสฺส สุตสฺส ปชานนา ปริยายปริจฺฉินฺทกปญฺา ๑- สุตมเย าณํ นามาติ
อตฺโถ. ตสฺส ปชานนา ตํปชานนาติ สามิวจนสมาโส. ตํ ปชานนาติ วิภตฺติ-
วิปลฺลาสวเสน อุปโยควจนํ วา. อภิญฺเยฺยาติ จ สภาวลกฺขณาวโพธวเสน
โสภเนนากาเรน ชานิตพฺพา. ปริญฺเยฺยาติ สามญฺลกฺขณาวโพธวเสน
กิจฺจสมาปนวเสน จ พฺยาปิตฺวา ชานิตพฺพา. ภาเวตพฺพาติ วฑฺเฒตพฺพา.
สจฺฉิกาตพฺพาติ ปจฺจกฺขํ กาตพฺพา. ทุวิธา หิ สจฺฉิกิริยา ปฏิลาภสจฺฉิกิริยา
อารมฺมณสจฺฉิกิริยา จ. ปจฺจนีกสมุทาจารวเสน ปริหานิยสงฺขาตํ หานํ ภชนฺตีติ
หานภาคิยา. ตทนุธมฺมตาย สติยา สณฺานวเสน านสงฺขาตํ ิตึ ภชนฺตีติ
ิติภาคิยา. อุปริวิเสสาธิคมวเสน วิเสสํ ภชนฺตีติ วิเสสภาคิยา. อนิพฺพิทฺธปุพฺพํ
อปฺปทาลิตปุพฺพํ โลภกฺขนฺธํ โทสกฺขนฺธํ โมหกฺขนฺธํ นิพฺพิชฺฌติ ปทาเลตีติ อริย-
มคฺโค นิพฺเพโธ นาม, นิพฺพิทาสหคตานํ สญฺามนสิการานํ สมุทาจารวเสน ตํ นิพฺเพธํ
ภชนฺตีติ นิพฺเพธภาคิยา.
     สพฺเพ สงฺขาราติ สพฺเพ สปฺปจฺจยา ธมฺมา. เต หิ สงฺขตสงฺขารา
นาม. ปจฺจเยหิ สงฺคมฺม กรียนฺตีติ สงฺขารา, เต เอว ปจฺจเยหิ สงฺคมฺม กตตฺตา
สงฺขตาติ วิเสเสตฺวา วุตฺตา. กมฺมนิพฺพตฺตา เตภูมกรูปารูปธมฺมา อภิสงฺขตสงฺขาราติ
อฏฺกถาสุ ๒- วุตฺตา. เตปิ "อนิจฺจา วต สงฺขารา"ติอาทีสุ ๓- สงฺขตสงฺขาเรสุ
สงฺคหํ คจฺฉนฺติ. "อวิชฺชาคโต อยํ ภิกฺขเว ปุริสปุคฺคโล ปุญฺญฺเจว สงฺขารํ
อภิสงฺขโรตี"ติอาทีสุ ๔- อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราว อาคตา เตภูมกกุสลากุสลเจตนา
อภิสงฺขรณกสงฺขารา นาม. "ยาวติกา อภิสงฺขารสฺส คติ, ตาวติกํ คนฺตฺวา อกฺขาหตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปริญฺาย ปริจฺฉินฺทกปญฺา       ๒ วิสุทฺธิ. ๓/๑๒๐ (สฺยา), อภิ.อ. ๒/๑๕๒
@๓ ที.มหา. ๑๐/๒๒๑,๒๗๒/๑๓๗,๑๗๑, สํ.ส. ๑๕/๑๘๖/๑๙๐, สํ.นิ. ๑๖/๑๔๓/๑๘๕
@๔ สํ.นิ. ๑๖/๕๑/๘๐
มญฺเ อฏฺาสี"ติอาทีสุ ๑- อาคตํ กายิกํ เจตสิกํ วีริยํ ปโยคาภิสงฺขาโร นาม.
"สญฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส โข อาวุโส วิสาข ภิกฺขุโน ปมํ นิรุชฺฌติ
วจีสงฺขาโร, ตโต กายสงฺขาโร, ตโต จิตฺตสงฺขาโร"ติอาทีสุ ๒- อาคตา วิตกฺกวิจารา
วาจํ สงฺขโรนฺตีติ วจีสงฺขารา. อสฺสาสปสฺสาสา กาเยน สงฺขรียนฺตีติ กายสงฺขารา.
สญฺา จ เวทนา จ จิตฺเตน สงฺขรียนฺตีติ จิตฺตสงฺขารา อิธ ปน สงฺขตสงฺขารา
อธิปฺเปตา.
     อนิจฺจาติ หุตฺวา อภาวฏฺเน. ทุกฺขาติ ปีฬนฏฺเน. สพฺเพ ธมฺมาติ นิพฺพานมฺปิ
อนฺโต กตฺวา วุตฺตา. อนตฺตาติ อวสวตฺตนฏฺเน. อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจนฺติอาทีสุ
"ทุกฺขสมุทโย ทุกฺขนิโรโธ"ติ วตฺตพฺเพ "ทุกฺขสมุทยํ ทุกฺขนิโรธนฺ"ติ ลิงฺค-
วิปลฺลาโส กโต. ยสฺมา ปน พุทฺธาทโย อริยา ปฏิวิชฺฌนฺติ, ตสฺมา อริยสจฺจานีติ
วุจฺจนฺติ. ๓- ยถาห "จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว อริยสจฺจานิ ฯเปฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว
จตฺตาริ อริยสจฺจานิ. อริยา อิมานิ ปฏิวิชฺฌนฺติ, ตสฺมา อริยสจฺจานีติ
วุจฺจนฺตี"ติ. ๓- อริยสฺส สจฺจานีติปิ อริยสจฺจานิ. ยถาห "สเทวเก โลเก ฯเปฯ
สเทวมนุสฺสาย ตถาคโต อริโย, ตสฺมา อริยสจฺจานีติ วุจฺจนฺตี"ติ. ๓- เอเตสํ
อภิสมฺพุทฺธตฺตา อริยภาวสิทฺธิโตปิ อริยสจฺจานิ. ยถาห "อิเมสํ โข ภิกฺขเว จตุนฺนํ
อริยสจฺจานํ ยถาภูตํ อภิสมฺพุทฺธตฺตา ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อริโยติ
วุจฺจตี"ติปิ. ๔- อริยานิ สจฺจานีติปิ อริยสจฺจานิ. อริยานีติ อวิตถานิ,
อวิสํวาทกานีติ อตฺโถ. ยถาห "อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ตถานิ
อวิตถานิ ๕- อนญฺถานิ, ตสฺมา อริยสจฺจานีติ วุจฺจนฺตี"ติ. ๓- สจฺจานีติ โก
สจฺจฏฺโติ เจ? โย ปญฺาจกฺขุนา อุปปริกขมานานํ มายาว วิปรีโต, มรีจีว
วิสํวาทโก, ติตฺถิยานํ ปริกปฺปิตอตฺตาว อนุปลพฺภสภาโว จ น
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ.ติก. ๒๐/๑๕/๑๐๗ ๒ ม.มู. ๑๒/๔๖๔/๔๑๓
@๓ สํ.มหา. ๑๙/๑๐๙๘/๓๘๐ ๔ สํ.มหา. ๑๙/๑๐๙๓/๓๗๘
@๕ ตถานิ อวิตถานิ. วิสุทฺธิ. ๓/๗๘ (สฺยา)
โหติ, อถ โข พาธนปภวสนฺตินิยฺยานปฺปกาเรน ตจฺฉาวิปรีตภูตภาเวน อริยาณสฺส
โคจโร โหติเยว. เอส อคฺคิลกฺขณํ วิย โลกปกติ วิย จ ตจฺฉาวิปรีตภูตภาโว
สจฺจฏฺโติ เวทิตพฺโพ. ยถาห "อิทํ ทุกฺขนฺติ ภิกฺขเว ตถาเมตํ อวิตถเมตํ
อนญฺถเมตนฺ"ติ ๑- วิตฺถาโร. อปิจ:-
              นาพาธกํ ยโต ทุกฺขํ ทุกฺขา อญฺ น พาธกํ
              พาธกตฺตนิยาเมน ตโต สจฺจมิทํ มตํ.
              ตํ วินา นาญฺโต ทุกฺขํ น หิโต น จ ตํ ตโต
              ทุกฺขเหตุ นิยาเมน อิติ สจฺจํ วิสตฺติกา.
              นาญฺา นิพฺพานโต สนฺติ สนฺตํ น จ น ตํ ยโต
              สนฺตภาวนิยาเมน ตโต สจฺจมิทํ มตํ.
              มคฺคา อญฺ น นิยฺยานํ อนิยฺยาโน น จาปิ โส
              ตจฺฉนิยฺยานภาเวน อิติ โส สจฺจสมฺมโต.
              อิติ ตจฺฉาวิปลฺลาส- ภูตภาวํ จตูสฺวปิ
              ทุกฺขาทีสฺววิเสเสน สจฺจฏฺ อาหุ ปณฺฑิตาติ.
     โส ปนายํ สจฺจสทฺโท อเนเกสุ อตฺเถสุ ทิสฺสติ. เสยฺยถิทํ, "สจฺจํ ภเณ
น กุชฺเฌยฺยา"ติอาทีสุ ๒- วาจาสจฺเจ. "สจฺเจ ิตา สมณพฺราหฺมณา จา"ติอาทีสุ ๓-
วิรติสจฺเจ. "กสฺมา นุ สจฺจานิ วทนฺติ นานา, ปวาทิยาเส กุสลาวทานา"ติอาทีสุ ๔-
ทิฏฺิสจฺเจ. "เอกํ หิ สจฺจํ น ทุติยมตฺถิ, ยสฺมึ ปชา โน วิวเท
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.มหา. ๑๙/๑๐๙๐/๓๗๕ ๒ ขุ.ธ. ๒๕/๒๒๔/๕๖
@๓ ขุ.ชา. ๒๘/๓๕๘/๑๔๐ (สฺยา) ๔ ขุ.สุ. ๒๕/๘๙๒/๕๐๘
ปชานนฺ"ติอาทีสุ ๑- ปรมตฺถสจฺเจ นิพฺพาเน เจว มคฺเค จ. "จตุนฺนํ สจฺจานํ กติ
กุสลา กติ อกุสลา"ติอาทีสุ ๒- อริยสจฺเจ. สฺวายมิธาปิ อริยสจฺเจ ปวตฺตตีติ.
                  นิทฺเทสวารสงฺคหิตสฺส วิสฺสชฺชนุทฺเทสสฺส
                         อตฺถวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๖๕-๗๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=1434&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=1434&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=1
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=95
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=70
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=70
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31