อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                        ปริญฺเยฺยนิทฺเทสวณฺณนา
     [๒๑] ปริญฺเยฺยนิทฺเทเส กิญฺจาปิ ปริญฺาสทฺเทน าตปริญฺา
ตีรณปริญฺา ปหานปริญฺาติ ติสฺโส ปริญฺา สงฺคหิตา, เหฏฺา "อภิญฺเยฺยา"ติ
าตปริญฺาย วุตฺตตฺตา อุปริ "ปหาตพฺพา"ติ ปหานปริญฺาย วุตฺตตฺตา
ตีรณปริญฺาว อิธ อธิปฺเปตา. ผสฺโส สาสโว อุปาทานิโยติ อาสวานญฺเจว
อุปาทานานญฺจ ปจฺจยภูโต เตภูมกผสฺโส. โสปิ หิ อตฺตานํ อารมฺมณํ กตฺวา
ปวตฺตมาเนหิ สห อาสเวหีติ สาสโว, อารมฺมณภาวํ อุปคนฺตฺวา อุปาทาน-
สมฺพนฺธเนน อุปาทานานํ หิโตติ อุปาทานิโย. ยสฺมา ผสฺเส ตีรณปริญฺาย
ปริญฺาเต ผสฺสมุเขน เสสาปิ อรูปธมฺมา ตทนุสาเรน จ รูปธมฺมา ปริญฺายนฺติ,
ตสฺมา เอโกว ผสฺโส วุตฺโต. เอวํ เสเสสุปิ ยถาโยคํ โยเชตพพํ.
     นามนฺติ จตฺตาโร ขนฺธา อรูปิโน นิพฺพานญฺจ. รูปนฺติ จตฺตาริ จ
มหาภูตานิ จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปานิ จตุวีสติ. จตฺตาโร ขนฺธา
นมนฏฺเน นามํ. เต หิ อารมฺมณาภิมุขา นมนฺติ. สพฺพมฺปิ นามนฏฺเน นามํ.
จตฺตาโร หิ ขนฺธา อารมฺมเณ อญฺมญฺ นาเมนฺติ, นิพฺพานํ อารมฺมณาธิปติ-
ปจฺจยตาย ๑- อตฺตนิ อนวชฺชธมฺเม นาเมติ. สนฺตติวเสน สีตาทีหิ รุปฺปนฏฺเน รูปํ.
รุปฺปนฏฺเนาติ กุปฺปนฏฺเน. สนฺตติวิปริณามวเสน หิ สีตาทีหิ ฆฏฺฏนียํ ธมฺมชาตํ
รูปนฺติ วุจฺจติ. อิธ ปน นามนฺติ โลกิกเมว อธิปฺเปตํ, รูปํ ปน เอกนฺเตน
โลกิกเมว.
     ติสฺโส เวทนาติ สุขา เวทนา ทุกฺขา เวทนา อทุกฺขมสุขา เวทนา. ตา
โลกิกา เอว. อาหาราติ ปจฺจยา. ปจฺจยา หิ อตฺตโน ผลํ อาหรนฺตีติ อาหารา.
กพฬีกาโร อาหาโร ผสฺสาหาโร มโนสญฺเจตนาหาโร วิญฺาณาหาโรติ จตฺตาโร.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อารมฺมณอารมฺมณาธิปติปจฺจยตาย
วตฺถุวเสน กวฬีกาตพฺพตฺตา กพฬีกาโร, อชฺโฌหริตพฺพตฺตา อาหาโร.
โอทนกุมฺมาสาทิวตฺถุกาย โอชาเยตํ นามํ. สา หิ โอชฏฺมกรูปานิ อาหรตีติ อาหาโร.
จกฺขุสมฺผสฺสาทิโก ฉพฺพิโธ ผสฺโส ติสฺโส เวทนา อาหรตีติ อาหาโร. มนโส
สญฺเจตนา, น สตฺตสฺสาติ มโนสญฺเจตนา ยถา จิตฺเตกคฺคตา. มนสา วา สมฺปยุตฺตา
สญฺเจตนา มโนสญฺเจตนา ยถา อาชญฺรโถ. เตภูมกกุสลากุสลเจตนา. สา หิ
ตโย ภเว อาหรตีติ อาหาโร. วิญฺาณนฺติ เอกูนวีสติเภทํ ปฏิสนฺธิวิญฺาณํ. ตํ
หิ ปฏิสนฺธินามรูปํ อาหรตีติ อาหาโร. อุปาทานกฺขนฺธาติ อุปาทานโคจรา
ขนฺธา, มชฺฌปทโลโป ทฏฺพฺโพ. อุปาทานสมฺภูตา วา ขนฺธา อุปาทานกฺขนฺธา
ยถา ติณคฺคิ ถุสคฺคิ. อุปาทานวิเธยฺยา วา ขนฺธา อุปาทานกฺขนฺธา ยถา
ราชปุริโส. อุปาทานปฺปภวา วา ขนฺธา อุปาทานกฺขนฺธา ยถา ปุปฺผรุกฺโข
ผลรุกฺโข. อุปาทานานิ ปน กามุปาทานํ ทิฏฺุปาทานํ สีลพฺพตุปาทานํ
อตฺตวาทุปาทานนฺติ จตฺตาริ. อตฺถโต ปน ภุสํ อาทานนฺติ อุปาทานํ.
รูปุปาทานกฺขนฺโธ เวทนุปาทานกฺขนฺโธ สญฺุปาทานกฺขนฺโธ สงฺขารุปาทานกฺขนฺโธ
วิญฺาณุปาทานกฺขนฺโธติ ปญฺจ.
     ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานีติ จกฺขายตนํ โสตายตนํ ฆานายตนํ ชิวฺหายตนํ
กายายตนํ มนายตนํ.
     สตฺต วิญฺาณฏฺิติโยติ กตมา สตฺต. วุตฺตํ เหตํ ภควตา:-
             สนฺติ ภิกฺขเว ๑- สตฺตา นานตฺตกายา นานตฺตสญฺิโน. เสยฺยถาปิ
        มนุสฺสา เอกจฺเจ จ เทวา เอกจฺเจ จ วินิปาติกา. อยํ ปมา
        วิญฺาณฏฺิติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ที.ปา. ๑๑/๓๓๒,๓๕๗/๒๒๒,๒๕๘, องฺ.สตฺตก. ๒๓/๔๑/๔๑ (สฺยา)
          สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา นานตฺตกายา เอกตฺตสญฺิโน. เสยฺยถาปิ
      เทวา พฺรหฺมกายิกา ปมาภินิพฺพตฺตา. อยํ ทุติยา วิญฺาณฏฺิติ.
          สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา เอกตฺตกายา นานตฺตสญฺิโน. เสยฺยถาปิ
      เทวา อาภสฺสรา. อยํ ตติยา วิญฺาณฏฺิติ.
          สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา เอกตฺตกายา เอกตฺตสญฺิโน. เสยฺยถาปิ
      เทวา สุภกิณฺหา. อยํ จตุตฺถา วิญฺาณฏฺิติ.
          สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา สพฺพโส รูปสญฺานํ สมติกฺกมา
      ปฏิฆสญฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺานํ อมนสิการา "อนนฺโต
      อากาโส"ติ อากาสานญฺจายตนูปคา. อยํ ปญฺจมี วิญฺาณฏฺิติ.
          สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม
      "อนนฺตํ วิญฺาณนฺ"ติ วิญฺาณญฺจายตนูปคา. อยํ ฉฏฺา
      วิญฺาณฏฺิติ.
          สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา สพฺพโส วิญฺาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม
      "นตฺถิ กิญฺจี"ติ อากิญฺจญฺายตนูปคา. อยํ สตฺตมี วิญฺาณฏฺิติ.
       อิเม โข ภิกฺขเว สตฺต วิญฺาณฏฺิติโยติ. ๑-
     วิญฺาณฏฺิติโยติ ปฏิสนฺธิวิญฺาณสฺส านานิ สวิญฺาณกา ขนฺธา เอว.
ตตฺถ เสยฺยถาปีติ นิทสฺสนฏฺเ นิปาโต. มนุสฺสาติ อปริมาเณสุปิ จกฺกวาเฬสุ
อปริมาณานํ มนุสฺสานํ วณฺณสณฺานาทิวเสน เทฺวปิ เอกสทิสา นตฺถิ. เยปิ
วณฺเณน วา สณฺาเนน วา สทิสา โหนฺติ, เตปิ อาโลกิตวิโลกิตาทีหิ วิสทิสาว
โหนฺติ, ตสฺมา นานตฺตกายาติ วุตฺตา. ปฏิสนฺธิสญฺา ปน เนสํ ติเหตุกาปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ที.ปา. ๑๑/๓๓๒,๓๕๗๗-๙, องฺ.สตฺตก. ๒๓/๔๑/๔๑-(สฺยา)
ทุเหตุกาปิ อเหตุกาปิ โหติ, ตสฺมา นานตฺตสญฺิโนติ วุตฺตา. เอกจฺเจ จ
เทวาติ ฉ กามาวจรเทวา. เตสุ หิ เกสญฺจิ กาโย นีโล โหติ, เกสญฺจิ
ปีตกาทิวณฺโณ, สญฺา ปน เนสํ ติเหตุกาปิ ทุเหตุกาปิ โหติ, อเหตุกา น
โหติ. เอกจฺเจ จ วินิปาติกาติ จตุอปายวินิมุตฺตา ปุนพฺพสุมาตา ๑- ยกฺขินี,
ปิยงฺกรมาตา, ผุสฺสมิตฺตา, ธมฺมคุตฺตาติ เอวมาทโย อญฺเ จ เวมานิกา ๒- เปตา.
เอเตสํ หิ โอทาตกาฬมงฺคุรจฺฉวิสามวณฺณาทิวเสน เจว กิสถูลรสฺสทีฆวเสน จ
กาโย นานา โหติ, มนุสฺสานํ วิย ติเหตุกทฺวิเหตุกาเหตุกวเสน สญฺาปิ. เต
ปน เทวา วิย น มเหสกฺขา, กปณมนุสฺสา วิย อปฺเปสกฺขา ทุลฺลภฆาสจฺฉาทนา
ทุกฺขปีฬิตา วิหรนฺติ. เอกจฺเจ กาฬปกฺเข ทุกฺขิตา ชุณฺหปกฺเข สุขิตา โหนฺติ,
ตสฺมา สุขสมุสฺสยโต วินิปติตตฺตา วินิปาติกาติ วุตฺตา. เย ปเนตฺถ ติเหตุกา,
เตสํ ธมฺมาภิสมโยปิ โหติ ปิยงฺกรมาตาทีนํ วิย.
     พฺรหฺมกายิกาติ พฺรหฺมปาริสชฺชพฺรหฺมปุโรหิตมหาพฺรหฺมาโน. ปมาภินิพฺพตฺตาติ
เต สพฺเพปิ ปมชฺฌาเนน นิพฺพตฺตา. พฺรหฺมปาริสชฺชา ปน ปริตฺเตน, พฺรหฺม-
ปุโรหิตา มชฺฌิเมน, กาโย จ เตสํ วิปฺผาริกตโร โหติ. มหาพฺรหฺมาโน ปณีเตน,
กาโย ปน เตสํ อติวิปฺผาริกตโร โหติ. อิติ เต กายสฺส นานตฺตา, ปมชฺฌานวเสน
สญฺาย เอกตฺตา นานตฺตกายา เอกตฺตสญฺิโนติ วุตฺตา. ยถา จ เต, เอวํ
จตูสุ อปาเยสุ สตฺตา. นิรเยสุ หิ เกสญฺจิ คาวุตํ, เกสญฺจิ อฑฺฒโยชนํ, เกสญฺจิ
ติคาวุตํ อตฺตภาโว โหติ, เทวทตฺตสฺส ปน โยชนสติโก ชาโต. ติรจฺฉาเนสุปิ เกจิ
ขุทฺทกา โหนฺติ, เกจิ มหนฺตา. เปตฺติวิสเยสุปิ เกจิ สฏฺิหตฺถา เกจิ อสีติหตฺถา
โหนฺติ เกจิ สุวณฺณา เกจิ ทุพฺพณฺณา. ตถา กาฬกญฺจิกา อสุรา. อปิเจตฺถ
ทีฆปิฏฺิกา เปตา นาม สฏฺิโยชนิกาปิ โหนฺติ, สญฺา ปน สพฺเพสมฺปิ
อกุสลวิปากาเหตุกาว โหติ. อิติ อปายิกาปิ "นานตฺตกายา เอกตฺตสญฺิโน"ติ
สงฺขํ คจฺฉนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ อุตฺตรมาตา สุ.วิ. ๒/๑๐๙, มโน.ปู. ๓/๔๔,๔๕/๑๘๐    ๒ คณฺิปเท. เวมติกา
     อาภสฺสราติ ทณฺฑอุกฺกาย อจฺจิ วิย เอเตสํ สรีรโต อาภา ฉิชฺชิตฺวา ฉิชฺชิตฺวา
ปตนฺตี วิย สรติ วิสรตีติ อาภสฺสรา. เตสุ ปญฺจกนเย ทุติยตติยชฺฌานทฺวยํ ปริตฺตํ
ภาเวตฺวา อุปฺปนฺนา ปริตฺตาภา นาม โหนฺติ, มชฺฌิมํ ภาเวตฺวา อุปฺปนฺนา
อปฺปมาณาภา นาม โหนฺติ, ปณีตํ ภาเวตฺวา อุปฺปนฺนา อาภสฺสรา นาม
โหนฺติ. อิธ ปน อุกฺกฏฺปริจฺเฉทวเสน สพฺเพว เต คหิตา. สพฺเพสํ หิ เตสํ
กาโย เอกวิปฺผาโรว โหติ, สญฺา ปน อวิตกฺกวิจารมตฺตา จ อวิตกฺกอวิจารา
จาติ นานา.
     สุภกิณฺหาติ สุเภน โวกิณฺณา วิกิณฺณา, สุเภน สรีรปฺปภาวณฺเณน
เอกคฺฆนาติ อตฺโถ. เอเตสํ หิ น อาภสฺสรานํ วิย ฉิชฺชิตฺวา ฉิชฺชิตฺวา ปภา
คจฺฉตีติ. จตุกฺกนเย ตติยสฺส, ปญฺจกนเย จตุตฺถสฺส ปริตฺตมชฺฌิมปณีตสฺส ฌานสฺส
วเสน ปริตฺตสุภอปฺปมาณสุภสุภกิณฺหา นาม หุตฺวา นิพฺพตฺตนฺติ. อิติ สพฺเพปิ
เต เอกตฺตกายา เจว จตุตฺถชฺฌานสญฺาย เอกตฺตสญฺิโน จาติ เวทิตพฺพา.
เวหปฺผลาปิ จตุตฺถวิญฺาณฏฺิติเมว ภชนฺติ. อสญฺสตฺตา วิญฺาณาภาวา เอตฺถ
สงฺคหํ น คจฺฉนฺติ, สตฺตาวาเสสุ คจฺฉนฺติ.
     สุทฺธาวาสา วิวฏฺฏปกฺเข ิตา น สพฺพกาลิกา, กปฺปสตสหสฺสมฺปิ อสงฺเขฺยยฺยมฺปิ
พุทฺธสุญฺเ โลเก น อุปฺปชฺชนฺติ, โสฬสกปฺปสหสฺสพฺภนฺตเร พุทฺเธสุ
อุปฺปนฺเนสุเยว อุปฺปชฺชนฺติ, ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตสฺส ภควโต ขนฺธาวารสทิสา โหนฺติ,
ตสฺมา เนว วิญฺาณฏฺิตึ, น จ สตฺตาวาสํ ภชนฺติ. มหาสีวตฺเถโร ปน:-
"น โข ปน โส สาริปุตฺต สตฺตาวาโส สุลภรูโป, โย มยา อนาวุตฺถปุพฺโพ
อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา อญฺตฺร สุทฺธาวาเสหิ เทเวหี"ตี ๑- อิมินา สุตฺเตน
สุทฺธาวาสาปิ จตุตฺถํ วิญฺาณฏฺิตึ จตุตฺถํ สตฺตาวาสญฺจ ภชนฺตีติ วทติ, ตํ
อปฺปฏิพาหิตตฺตา สุตฺตสฺส อนุญฺาตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม.มู. ๑๒/๖๐/๑๒๔
     เนวสญฺานาสญฺายตนํ ยเถว สญฺาย, เอวํ วิญฺาณสฺสาปิ สุขุมตฺตา
เนววิญฺาณํ นาวิญฺาณํ, ตสฺมา วิญฺาณฏฺิตีสุ น วุตฺตํ.
     อฏฺ โลกธมฺมาติ ลาโภ อลาโภ ยโส อยโส นินฺทา ปสํสา สุขํ ทุกฺขนฺติ
อิเม อฏฺ โลกปฺปวตฺติยา สติ อนุปรมธมฺมกตฺตา โลกสฺส ธมฺมาติ โลกธมฺมา.
เอเตหิ มุตฺโต สตฺโต นาม นตฺถิ, พุทฺธานมฺปิ โหนฺติเยว. ยถาห:-
           "อฏฺิเม ภิกฺขเว โลกธมฺมา โลกํ อนุปริวตฺตนฺติ, โลโก จ
        อฏฺ โลกธมฺเม อนุปริวตฺตติ. กตเม อฏฺ, ลาโภ จ อลาโภ จ
        ยโส จ อยโส จ นินฺทา จ ปสํสา จ สุขญฺจ ทุกฺขญฺจ. อิเม
        โข ภิกฺขเว อฏฺ โลกธมฺมา โลกํ อนุปริวตฺตนฺติ, โลโก จ อฏฺ
        โลกธมฺเม อนุปริวตฺตตี"ติ. ๑-
ตตฺถ อนุปริวตฺตนฺตีติ อนุพนฺธนฺติ นปฺปชหนฺติ, โลกโต น นิวตฺตนฺตีติ อตฺโถ.
ลาโภติ ปพฺพชิตสฺส จีวราทิ, คหฏฺสฺส ธนธญฺาทิ ลาโภ. โสเยว อลพฺภมาโน
ลาโภ อลาโภ. น ลาโภ อลาโภติ วุจฺจมาเน อตฺถาภาวาปตฺติโต ปริญฺเยฺโย
น สิยา. ยโสติ ปริวาโร. โสเยว อลพฺภมาโน ยโส อยโส. นินฺทาติ
อวณฺณภณนํ. ปสํสาติ วณฺณภณนํ. สุขนฺติ กามาวจรานํ กายิกเจตสิกํ. ทุกฺขนฺติ
ปุถุชฺชนโสตาปนฺนสกทาคามีนํ กายิกเจตสิกํ, อนาคามิอรหนฺตานํ กายิกเมว.
      นว สตฺตาวาสาติ สตฺตานํ อาวาสา, วสนฏฺานานีติ อตฺโถ. ตานิ ปน
ตถาปกาสิตา ขนฺธา เอว. กตเม นว. วุตฺตํ เหตํ ภควตา:-
          นวยิเม ภิกฺขเว ๒- สตฺตาวาสา. กตเม นว. สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา
        นานตฺตกายา นานตฺตสญฺิโน, เสยฺยถาปิ มนุสฺสา เอกจฺเจ จ เทวา
        เอกจฺเจ จ วินิปาติกา. อยํ ปโม สตฺตาวาโส.
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ.อฏฺก. ๒๓/๙๕(๕)/๑๕๗ (สฺยา)
@๒ ที.ปา. ๑๑/๓๔๑,๓๕๙/๒๓๒-๓,๒๗๒-๓, องฺ.นวก. ๒๓/๒๒๘(๒๔)/๔๑๓-๔ (สฺยา)
           สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา นานตฺตกายา เอกตฺตสญฺิโน, เสยฺยถาปิ
        เทวา พฺรหฺมกายิกา ปมาภินิพฺพตฺตา. อยํ ทุติโย สตฺตาวาโส.
           สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา เอกตฺตกายา นานตฺตสญฺิโน, เสยฺยถาปิ
        เทวา อาภสฺสรา. อยํ ตติโย สตฺตาวาโส.
           สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา เอกตฺตกายา เอกตฺตสญฺิโน, เสยฺยถาปิ
        เทวา สุภกิณฺหา. อยํ จตุตฺโถ สตฺตาวาโส.
           สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา อสญฺิโน อปฺปฏิสํเวทิโน, เสยฺยถาปิ เทวา
        อสญฺสตฺตา. อยํ ปญฺจโม สตฺตาวาโส.
           สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา สพฺพโส รูปสญฺานํ สมติกฺกมา
        ปฏิฆสญฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺานํ อมนสิการา "อนนฺโต
        อากาโส"ติ อากาสานญฺจายตนูปคา. อยํ ฉฏฺโ สตฺตาวาโส.
           สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม
        "อนนฺตํ วิญฺาณนฺ"ติ วิญฺาณญฺจายตนูปคา. อยํ สตฺตโม
        สตฺตาวาโส.
           สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา สพฺพโส วิญฺาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม
        "นตฺถิ กิญฺจี"ติ อากิญฺจญฺายตนูปคา. อยํ อฏฺโม สตฺตาวาโส.
           สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา สพฺพโส อากิญฺจญฺายตนํ สมติกฺกมฺม
        เนวสญฺานาสญฺายตนูปคา. อยํ นวโม สตฺตาวาโส. อิเม โข ภิกฺขเว
        นว สตฺตาวาสาติ. ๑-
@เชิงอรรถ: ๑ ที.ปา. ๑๑/๓๔๑,๓๕๙/๒๓๒-๓, องฺ.นวก. ๒๓/๒๒๘/๔๑๓-๔ (สฺยา)
     ทสายตนานีติ จกฺขายตนํ รูปายตนํ โสตายตนํ สทฺทายตนํ ฆานายตนํ
คนฺธายตนํ ชิวฺหายตนํ รสายตนํ กายายตนํ โผฏฺพฺพายตนนฺติ เอวํ ทส.
มนายตนธมฺมายตนานิ ปน โลกุตฺตรมิสฺสกตฺตา น คหิตานิ. อิเมสุ ทสสุ
วิสฺสชฺชเนสุ วิปสฺสนาวเสน ตีรณปริญฺา วุตฺตา, "สพฺพํ ภิกฺขเว ปริญฺเยฺยนฺ"ติ-
อาทีสุ ปน อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยาทีนํ ติณฺณํ, นิโรธปฏิปทานํ สจฺฉิกิริยา-
ภาวนฏฺานํ เตสํเยว ปฏิเวธฏฺานํ ทุกฺขาทีนํ นิสฺสรณสฺส อนุปฺปาทาทีนํ ปญฺจ-
ทสนฺนํ, ปริคฺคหฏฺาทีนํ เอกตฺตึสาย, อุตฺตริปฏิเวธฏฺาทีนํ ติณฺณํ, มคฺคงฺคานํ
อฏฺนฺนํ, "ปโยคานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธฏฺโ"ติอาทีนํ ทฺวินฺนํ, อสงฺขตฏฺสฺส วุฏฺา-
นฏฺาทีนํ ทฺวินฺนํ, นิยฺยานฏฺสฺส อนุพุชฺฌนฏฺาทีนํ ติณฺณํ, อนุโพธนฏฺาทีนํ
ติณฺณํ, อนุโพธปกฺขิยาทีนํ ติณฺณํ, อุชฺโชตนฏฺาทีนํ จตุนฺนํ, ปตาปนฏฺาทีนํ ๑-
อฏฺารสนฺนํ, วิวฏฺฏนานุปสฺสนาทีนํ นวนฺนํ, ขเยาณอนุปฺปาเทาณานํ ปญฺา-
วิมุตฺตินิพฺพานานนฺติ อิเมสํ ธมฺมานํ ปฏิลาภวเสน ตีรณปริญฺา วุตฺตา, เสสานํ
ยถาโยคํ วิปสฺสนาวเสน จ ปฏิลาภวเสน จ ตีรณปริญฺา วุตฺตาติ เวทิตพฺพา.
     เยสํ เยสํ ธมฺมานํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส, เต เต ธมฺมา ปฏิลทฺธา
โหนฺติ. เอวนฺเต ธมฺมา ปริญฺาตา เจว โหนฺติ ตีริตา จาติ หิ
กิจฺจสมาปนฏฺเน ตีรณปริญฺา ๒- วุตฺตา. กิจฺเจ หิ สมาปิเต เต ธมฺมา ปฏิลทฺธา
โหนฺตีติ. เกจิ ปน "อวิปสฺสนูปคานํ ๓- าตปริญฺา"ติ วทนฺติ. อภิญฺเยฺเยน
าตปริญฺาย วุตฺตตฺตา ตํ น สุนฺทรํ. ปริญฺาตา เจว โหนฺติ ตีริตา
จาติ เต ปฏิลทฺธา เอว ธมฺมา ปริญฺาตา จ นาม โหนฺติ, ตีริตา จ นามาติ
อตฺโถ. เอวํ กิจฺจสมาปนตฺถวเสน ปริญฺาตตฺโถ วุตฺโต โหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปกาสนฏฺาทีนํ ๒ ม. ตีรณปริญฺาตา ๓ สี. ทนฺธวิปสฺสนูปคานํ
     [๒๒] อิทานิ ตเมวตฺถํ เอเกกธมฺเม ปฏิลาภวเสน โยเชตฺวา อนฺเต จ
นิคเมตฺวา ทสฺเสตุํ เนกฺขมฺมนฺติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ ปุพฺเพ วุตฺตานุสาเรเนว
เวทิตพฺพนฺติ.
                    ปริญฺเยฺยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๑๑๙-๑๒๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=2656&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=2656&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=56
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=456
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=622
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=622
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31