ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                        ปหาตพฺพนิทฺเทสวณฺณนา
     [๒๓] ปหาตพฺพนิทฺเทเส อสฺมิมาโนติ รูปาทีสุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ
อสฺมีติ มาโน. ตสฺมึ หิ ปหีเน อรหตฺตํ ปตฺตํ โหติ. รูปราคาทีสุ วิชฺชมาเนสุปิ
เสสานิ อวตฺวา อสฺมิมานสฺเสว วจนํ ทิฏฺิปติรูปกตฺเตน ตสฺส โอฬาริกตฺตาติ
เวทิตพฺพํ. อวิชฺชาติ สุตฺตนฺตปริยาเยน ทุกฺขาทีสุ จตูสุ าเนสุ อญฺาณํ.
อภิธมฺมปริยาเยน ปุพฺพนฺตาทีหิ สทฺธึ อฏฺสุ. วุตฺตํ เหตํ:-
            "ตตฺถ กตมา อวิชฺชา, ทุกฺเข อญฺาณํ, ทุกฺขสมุทเย อญฺาณํ,
        ทุกฺขนิโรเธ อญฺาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อญฺาณํ,
        ปุพฺพนฺเต อญฺาณํ, อปรนฺเต อญฺาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อญฺาณํ,
        อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อญฺาณนฺ"ติ. ๑-
        ภวตณฺหาติ กามภวาทีสุ ภเวสุ ปตฺถนา. ยถาห:-
            "ตตฺถ กตมา ภวตณฺหา, โย ภเวสุ ภวจฺฉนฺโท ภวราโค
        ภวนนฺที ภวตณฺหา ภวสิเนโห ภวปริฬาโห ภวมุจฺฉา
        ภวชฺโฌสานนฺ"ติ. ๒-
@เชิงอรรถ:  อภิ.สงฺ. ๓๔/๑๑๐๖/๒๕๙  อภิ.วิ. ๓๕/๘๙๔
     ติสฺโส ตณฺหาติ กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา. ตาสํ อภิธมฺเม เอวํ
นิทฺเทโส กโต:- ตตฺถ กตมา ภวตณฺหา, ภวทิฏฺิสหคโต ราโค ฯเปฯ จิตฺตสฺส
สาราโค, อยํ วุจฺจติ ภวตณฺหา. ตตฺถ กตมา วิภวตณฺหา, อุจฺเฉททิฏฺิสหคโต
ราโค ฯเปฯ จิตฺตสฺส สาราโค, อยํ วุจฺจติ วิภวตณฺหา. อวเสสา ตณฺหา
กามตณฺหา. ตตฺถ กตมา กามตณฺหา, กามธาตุปฏิสํยุตฺโต ราโค ฯเปฯ จิตฺตสฺส
สาราโค. อยํ วุจฺจติ กามตณฺหา. ตตฺถ กตมา ภวตณฺหา, รูปธาตุปฏิสํยุตฺโต
ราโค ฯเปฯ ตตฺถ กตมา วิภวตณฺหา, อุจฺเฉททิฏฺิสหคโต ราโค ฯเปฯ ๑-
     อฏฺกถายํ ปน "ปญฺจกามคุณิโก ราโค กามตณฺหา, รูปารูปภเวสุ ราโค
ฌานนิกนฺติสสฺสตทิฏฺิสหคโต ราโค ภววเสน ปตฺถนา ภวตณฺหา, อุจฺเฉททิฏฺิ-
สหคโต ราโค วิภวตณฺหา"ติ วุตฺตํ. อยํ ทสุตฺตรสุตฺตปริยาเยน โยชนา. สงฺคีติ-
ปริยาเยน ปน อภิธมฺมปริยาเยน จ "อปราปิ ติสฺโส ตณฺหา กามตณฺหา รูปตณฺหา
อรูปตณฺหา. อปราปิ ติสฺโส ตณฺหา รูปตณฺหา อรูปตณฺหา นิโรธตณฺหา"ติ ๒- วุตฺตา
ตณฺหาปิ เอตฺถ ยุชฺชนฺติ. ตาสุ ปญฺจ กามธาตุรูปธาตุอรูปธาตุปฏิสํยุตฺตา, อนฺติมา
อุจฺเฉททิฏฺิสหคตา.
     จตฺตาโร โอฆาติ กาโมโฆ ภโวโฆ ทิฏฺโโฆ อวิชฺโชโฆ. ยสฺส สํวิชฺชนฺติ,
ตํ วฏฺฏสฺมึ โอหนนฺติ โอสีทาเปนฺตีติ โอฆา. พลวกิเลสา เอเต. กามคุณสงฺขาเต
กาเม โอโฆ กาโมโฆ. กามตณฺหาเยตํ นามํ. รูปารูปสงฺขาเต กมฺมโต จ อุปปตฺติโต
จ ทุวิเธปิ ภเว โอโฆ ภโวโฆ. ภวตณฺหาเยตํ นามํ. ทิฏฺิ เอว โอโฆ ทิฏฺโโฆ.
"สสฺสโต โลโก"ติอาทิกาย ทิฏฺิยา เอตํ นามํ. อวิชฺชา เอว โอโฆ อวิชฺโชโฆ.
ทุกฺขาทีสุ อญฺาณสฺเสตํ นามํ.
     ปญฺจ นีวรณานีติ กามจฺฉนฺทนีวรณํ พฺยาปาทนีวรณํ ถินมิทฺธนีวรณํ อุทฺธจฺจ-
กุกฺกุจฺจนีวรณํ วิจิกิจฺฉานีวรณํ. จิตฺตํ นีวรนฺติ ปริโยนนฺธนฺตีติ นีวรณานิ.
@เชิงอรรถ:  อภิ.วิ. ๓๕/๙๑๖/๔๔๖   ที.ปา. ๑๑/๓๐๕/๑๙๔, อภิ.วิ. ๓๕/๙๑๗-๘/๔๔๗
กามียนฺตีติ กามา. ปญฺจ กามคุณา. กาเมสุ ฉนฺโท กามจฺฉนฺโท. กามยตีติ
วา กาโม, กาโม เอว ฉนฺโท, น กตฺตุกมฺยตาฉนฺโท น ธมฺมจฺฉนฺโทติ กามจฺฉนฺโท.
กามตณฺหาเยตํ พฺยาปชฺชติ เตน จิตฺตํ ปูติภาวํ คจฺฉติ, พฺยาปาทยติ วา วินยาจาร-
รูปสมฺปตฺติหิตสุขานีติ พฺยาปาโท. โทสสฺเสตํ นามํ. ถินนตา ถินํ, มิทฺธนตา
มิทฺธํ, อนุสฺสาหสํหนนตา อสตฺติวิฆาโต จาติ อตฺโถ. จิตฺตสฺส อนุสฺสาโห ถินํ,
เจตสิกานํ อกมฺมญฺตา มิทฺธํ, ถินญฺจ มิทฺธญฺจ ถินมิทฺธ. อุทฺธตสฺส ภาโว
อุทฺธจฺจํ, อวูปสโมติ อตฺโถ. วิกฺเขปสฺเสตํ นามํ. กุจฺฉิตํ กตํ กุกตํ, กุกตสฺส
ภาโว กุกฺกุจฺจํ, ครหิตกิริยภาโวติ อตฺโถ. ปจฺฉานุตาปสฺเสตํ นามํ. วิคตา
จิกิจฺฉาติ วิจิกิจฺฉา, วิคตปญฺาติ อตฺโถ. สภาวํ วา วิจินนฺโต เอตาย กิจฺฉติ
กิลมตีติ วิจิกิจฺฉา. พุทฺธาทีสุ สํสยสฺเสตํ นามํ. กามจฺฉนฺโท เอว นีวรณํ
กามจฺฉนฺทนีวรณํ. เอวํ เสเสสุปิ.
     ฉ ธมฺมา, ฉทฺธมฺมาติ วา ปาโ. ฉ ตณฺหากายาติ รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา
คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา. รูเป ตณฺหา รูปตณฺหา.
สา เอว กามตณฺหาทิเภเทน อเนกเภทตฺตา ราสฏฺเน กาโยติ วุตฺตา. เอวํ เสเสสุปิ.
     สตฺต อนุสยาติ กามราคานุสโย ปฏิฆานุสโย มานานุสโย ทิฏฺานุสโย
วิจิกิจฺฉานุสโย ภวราคานุสโย อวิชฺชานุสโย. อปฺปหีนฏฺเน อนุเสนฺตีติ อนุสยา.
กาเมสุ ราโค กามราโค, กาโม เอว วา ราโคติ กามราโค. อารมฺมณสฺมึ
ปฏิหญฺตีติ ปฏิฆํ. อยาถาวทสฺสนฏฺเน ทิฏฺิ. เสยฺยาทิวเสน มญฺตีติ มาโน.
ภเวสุ ราโค ภวราโค. ถามคโต กามราโค กามราคานุสโย. เอวํ เสเสสุปิ.
     อฏฺ มิจฺฉตฺตาติ มิจฺฉาทิฏฺิ มิจฺฉาสงฺกปฺโป มิจฺฉาวาจา มิจฺฉากมฺมนฺโต
มิจฺฉาอาชีโว มิจฺฉาวายาโม มิจฺฉาสติ มิจฺฉาสมาธิ. "หิตสุขาวหา เม ภวิสฺสนฺตี"ติ
เอวํ อาสีสิตาปิ ๑- ตถาอภาวโต อสุภาทีสุเยว สุภนฺติอาทิวิปรีตปฺปวตฺติโต จ
@เชิงอรรถ:  สี. อาสีสโตปิ
มิจฺฉาสภาวาติ มิจฺฉตฺตา. มิจฺฉา ปสฺสติ, มิจฺฉา วา เอตาย ปสฺสนฺตีติ มิจฺฉา-
ทิฏฺิ. อถ วา วิปรีตา ทิฏฺีติ มิจฺฉาทิฏฺิ, อยาถาวทิฏฺีติ วา มิจฺฉาทิฏฺิ,
วิรชฺฌิตฺวา คหณโต วา วิตถา ทิฏฺาทิฏฺิ, อนตฺถาวหตฺตา ปณฺฑิเตหิ กุจฺฉิตา
ทิฏฺีติ วา มิจฺฉาทิฏฺิ. มิจฺฉาสงฺกปฺปาทีสุปิ เอเสว นโย. มิจฺฉาทิฏฺีติ สสฺส-
ตุจฺเฉทาภินิเวโส. มิจฺฉาสงฺกปฺโปติ กามวิตกฺกาทิติวิโธ วิตกฺโก. มิจฺฉาวาจาติ
มุสาวาทาทิจตุพฺพิธา เจตนา. มิจฺฉากมฺมนฺโตติ ปาณาติปาตาทิติวิธา เจตนา. มิจฺฉา-
อาชีโวติ มิจฺฉาชีวปโยคสมุฏฺาปิกา เจตนา. มิจฺฉาวายาโมติ อกุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตํ
วีริยํ. มิจฺฉาสตีติ สติปฏิปกฺขภูโต อกุสลจิตฺตุปฺปาโท. มิจฺฉาสมาธีติ
อกุสลสมาธิ.
     นว ตณฺหามูลกาติ ๑- ตณฺหํ ปฏิจฺจ ปริเยสนา, ปริเยสนํ ปฏิจฺจ ลาโภ,
ลาภํ ปฏิจฺจ วินิจฺฉโย, วินิจฺฉยํ ปฏิจฺจ ฉนฺทราโค, ฉนฺทราคํ ปฏิจฺจ อชฺโฌสานํ,
อชฺโฌสานํ ปฏิจฺจ ปริคฺคโห, ปริคฺคหํ ปฏิจฺจ มจฺฉริยํ, มจฺฉริยํ ปฏิจฺจ อารกฺโข,
อารกฺขาธิกรณํ ทณฺฑาทานสตฺถาทานกลหวิคฺคหวิวาทตุวํตุวํเปสุญฺมุสาวาทา อเนเก
ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ. ๑- อิเม นว ตณฺหามูลกา ธมฺมา. ตณฺหา
มูลํ เอเตสนฺติ ตณฺหามูลกา. ปริเยสนาทโย อกุสลา เอว. ตณฺหํ ปฏิจฺจาติ ตณฺหํ
นิสฺสาย. ปริเยสนาติ รูปาทิอารมฺมณปริเยสนา. สา หิ ตณฺหาย สติ โหติ. ลาโภติ
รูปาทิอารมฺมณปฏิลาโภ, โส หิ ปริเยสนาย สติ โหติ. วินิจฺฉโย ปน าณ-
ตณฺหาทิฏฺิวิตกฺกวเสน จตุพฺพิโธ. ตตฺถ "สุขวินิจฺฉยํ ชญฺา, สุขวินิจฺฉยํ ตฺวา
อชฺฌตฺตํ สุขมนุยุญฺเชยฺยา"ติ ๒- อยํ าณวินิจฺฉโย. "วินิจฺฉโยติ เทฺว วินิจฺฉยา
ตณฺหาวินิจฺฉโย ทิฏฺิวินิจฺฉโย จา"ติ ๓- เอวํ อาคตานิ อฏฺสตตณฺหาวิจริตานิ
ตณฺหาวินิจฺฉโย. ทฺวาสฏฺิ ทิฏฺิโย ทิฏฺิวินิจฺฉโย. "ฉนฺโท โข เทวานมินฺท
วิตกฺกนิทาโน"ติ ๔- อิมสฺมึ ปน สุตฺเต อิธ วินิจฺฉโยติ วุตฺโต วิตกฺโกเยว อาคโต.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ที.มหา. ๑๐/๑๐๓/๕๒, ที.ปา. ๑๑/๓๕๙/๒๗๓  ม.อุ. ๑๔/๓๒๓/๒๙๖
@ ขุ.มหา. ๒๙/๔๗๐/๓๑๙ (สฺยา)  ที.มหา. ๑๐/๓๕๘/๒๓๗
ลาภํ ลภิตฺวา หิ อิฏฺานิฏฺ สุนฺทราสุนฺทรญฺจ วิตกฺเกเนว วินิจฺฉินาติ "เอตฺตกํ
เม รูปารมฺมณตฺถาย ภวิสฺสติ, เอตฺตกํ สทฺทาทิอารมฺมณตฺถาย, เอตฺตกํ มยฺหํ
ภวิสฺสติ, เอตฺตกํ ปรสฺส, เอตฺตกํ ปริภุญฺชิสฺสามิ, เอตฺตกํ นิทหิสฺสามี"ติ. เตน
วุตฺตํ "ลาภํ ปฏิจฺจ วินิจฺฉโย"ติ. ฉนฺทราโคติ เอวํ อกุสลวิตกฺเกน วิตกฺกิเต
วตฺถุสฺมึ ทุพฺพลราโค จ พลวราโค  จ อุปฺปชฺชติ. ฉนฺโทติ เอตฺถ ทุพฺพล-
ราคสฺสาธิวจนํ, ราโคติ พลวราคสฺส. อชฺโฌสานนฺติ อหํ มมาติ พลวสนฺนิฏฺานํ.
ปริคฺคโหติ ตณฺหาทิฏฺิวเสน ปริคฺคหกรณํ. มจฺฉริยนฺติ ปเรหิ สาธารณภาวสฺส
อสหนตา. เตเนวสฺส โปราณา เอวํ วจนตฺถํ วทนฺติ "อิทํ อจฺฉริยํ มยฺหเมว
โหตุ, มา อญฺสฺส อจฺฉริยํ โหตูติ ปวตฺตตฺตา มจฺฉริยนฺติ วุจฺจตี"ติ. อารกฺโขติ
ทฺวารปิทหนมญฺชูสโคปนาทิวเสน สุฏฺุ รกฺขณํ. อธิกโรตีติ อธิกรณํ. การณสฺเสตํ
นามํ. อารกฺขาธิกรณนฺติ ภาวนปุํสกํ, อารกฺขเหตูติ อตฺโถ. ทณฺฑาทานาทีสุ
ปรนิเสธนตฺถํ ทณฺฑสฺส อาทานํ ทณฺฑาทานํ. เอกโตธาราทิโน สตฺถสฺส อาทานํ
สตฺถาทานํ. กายกลโหปิ วาจากลโหปิ กลโห. ปุริโม ปุริโม วิโรโธ วิคฺคโห.
ปจฺฉิโม ปจฺฉิโม วิวาโท. ตุวํตุวนฺติ อคารววเสน ตุวํตุวํวจนํ.
     ทส มิจฺฉตฺตาติ มิจฺฉาทิฏฺิ ฯเปฯ มิจฺฉาสมาธิ มิจฺฉาาณํ มิจฺฉาวิมุตฺติ.
ตตฺถ มิจฺฉาาณนฺติ ปาปกิริยาสุ อุปายจินฺตาวเสน ปาปํ กตฺวา กตํ ๑- มยาติ
ปจฺจเวกฺขณากาเรน จ อุปฺปนฺโน โมโห. มิจฺฉาวิมุตฺตีติ อวิมุตฺตสฺเสว สโต
วิมุตฺติสญฺิตา.
     [๒๔] อิทานิ อเนกเภเทน ปหาเนน ปหาตพฺเพ ทสฺเสตุํ เทฺว
ปหานานีติอาทิ อารทฺธํ. ปหาเนสุ หิ วิญฺาเตสุ เตน เตน ปหาตพฺพา ธมฺมา
สุวิญฺเยฺยา โหนฺติ. ปญฺจสุ ปหาเนสุ โลกิกานิ จ เทฺว ปหานานิ อปฺปโยคํ
นิสฺสรณปฺปหานญฺจ เปตฺวา สปฺปโยคาเนว เทฺว โลกุตฺตรปหานานิ ปมํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สุกตํ
วุตฺตานิ. สมฺมา อุจฺฉิชฺชนฺติ เอเตน กิเลสาติ สมุจฺเฉโท, ปหียนฺติ เอเตน
กิเลสาติ ปหานํ, สมุจฺเฉทสงฺขาตํ ปหานํ, น เสสปฺปหานนฺติ สมุจฺเฉทปฺปหานํ.
กิเลสานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธิ, ปหีนตฺตา ปหานํ, ปฏิปฺปสฺสทฺธิสงฺขาตํ
ปหานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหานํ. โลกํ อุตฺตรตีติ โลกุตฺตโร. นิพฺพานสงฺขาตํ ขยํ
คจฺฉตีติ ขยคามี, ขยคามี จ โส มคฺโค จาติ ขยคามิมคฺโค, ตํ ภาวยโต โส มคฺโค
สมุจฺเฉทปฺปหานนฺติ อตฺโถ. ตถา ผลกฺขเณ โลกุตฺตรผลเมว ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหานํ.
     กามานเมตํ นิสฺสรณนฺติอาทีสุ กามโต รูปโต สงฺขตโต นิสฺสรนฺติ เอเตนาติ
นิสฺสรณํ, เตหิ วา นิสฺสฏตฺตา ๑- นิสฺสรณํ. อสุภชฺฌานํ. กาเมหิ นิกฺขนฺตตฺตา
เนกฺขมฺมํ. อนาคามิมคฺโค วา. อสุภชฺฌานํ หิ วิกฺขมฺภนโต กามานํ นิสฺสรณํ,
ตํ ฌานํ ปาทกํ กตฺวา อุปฺปาทิตอนาคามิมคฺโค ปน สมุจฺเฉทโต สพฺพโส กามานํ
อจฺจนฺตนิสฺสรณํ. รุปฺปตีติ รูปํ, น รูปํ อรูปํ มิตฺตปฏิปกฺขา อมิตฺตา วิย,
โลภาทิปฏิปกฺขา อโลภาทโย วิย จ รูปปฏิปกฺโขติ อตฺโถ. ผลวเสน วา
นตฺเถตฺถ รูปนฺติ อรูปํ, อรูปเมว อารุปฺปํ. อรูปชฺฌานานิ. ตานิ รูปานํ
นิสฺสรณํ นาม. อรูเปหิปิ อรหตฺตมคฺโค ปุน อุปฺปตฺตินิวารณโต สพฺพโส รูปานํ
นิสฺสรณํ นาม. ภูตนฺติ ชาตํ. สงฺขตนฺติ ปจฺจเยหิ สงฺคมฺม กตํ.
ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนนฺติ เต เต ปจฺจเย ปฏิจฺจ สมฺมา สห จ อุปฺปนฺนํ. ปเมน
สญฺชาตตฺตทีปเนน อนิจฺจตา, ทุติเยน อนิจฺจสฺสาปิ สโต ปจฺจยานุภาวทีปเนน
ปรายตฺตตา, ตติเยน ปรายตฺตสฺสาปิ สโต ปจฺจยานํ อพฺยาปารตฺตทีปเนน เอวํ
ธมฺมตา ทีปิตา โหติ. นิโรโธติ นิพฺพานํ. นิพฺพานญฺหิ อาคมฺม ทุกฺขํ นิรุชฺฌตีติ
นิโรโธติ วุจฺจติ. โส เอว จ สพฺพสงฺขตโต นิสฺสฏตฺตา ตสฺส สงฺขตสฺส นิสฺสรณํ
นาม. อฏฺกถายํ ปน:-
@เชิงอรรถ:  สี.,ม. นิสฺสรณตฺตา
            "นิโรโธ ตสฺส นิสฺสรณนฺติ อิธ อรหตฺตผลํ นิโรโธติ อธิปฺเปตํ.
        อรหตฺตผเลน หิ นิพฺพาเน ทิฏฺเ ปุน อายตึ สพฺพสงฺขารา น
        โหนฺตีติ อรหตฺตสงฺขาตสฺส นิโรธสฺส ปจฺจยตฺตา นิโรโธติ วุตฺตนฺ"ติ
        วุตฺตํ.
     เนกฺขมฺมํ ปฏิลทฺธสฺสาติอาทีสุ อสุภชฺฌานสฺส นิสฺสรณตฺเต วิกฺขมฺภนปฺ-
ปหาเนน, อนาคามิมคฺคสฺส นิสฺสรณตฺเต สมุจฺเฉทปฺปหาเนน กามา ปหีนา เจว
โหนฺติ ปริจฺจตฺตา จ. อรูปชฺฌานานํ นิสฺสรณตฺเต จ อรหตฺตมคฺคสฺส นิสฺสรณตฺเต
จ เอวเมว รูปา โยเชตพฺพา. รูเปสุ หิ ฉนฺทราคปฺปหาเนน รูปานํ สมุจฺเฉโท
โหติ. รูปาติ เจตฺถ ลิงฺควิปลฺลาโส กโต. นิพฺพานสฺส นิสฺสรณตฺเต นิสฺสรณปฺ-
ปหาเนน, อรหตฺตผลสฺส นิสฺสรณตฺเต ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหาเนน สงฺขารา ปหีนา
เจว โหนฺติ ปริจฺจตฺตา จ. นิพฺพานสฺส จ นิสฺสรณตฺเต อารมฺมณกรณวเสน
ปฏิลาโภ เวทิตพฺโพ.
     ทุกฺขสจฺจนฺติอาทีสุ ปริญฺาปฏิเวธนฺติอาทิ ภาวนปุํสกวจนํ. ปริญฺาย
ปฏิเวโธ ปริญฺาปฏิเวโธ. ตํ ปริญฺาปฏิเวธํ. เอส นโย เสเสสุปิ. ปชหาตีติ
ตถา ตถา ปฏิวิชฺฌนฺโต ปหาตพฺเพ กิเลเส ปชหตีติ อตฺโถ คเหตพฺโพ. โลกิย-
โลกุตฺตเรสุปิ ฉนฺทราคปฺปหาเนน วา ตานิ ปชหตีติ อตฺโถ. ปชหตีติปิ ปาโ.
ยถา นาวา อปุพฺพํ อจริมํ เอกกฺขเณ จตฺตาริ กิจฺจานิ กโรติ, โอริมํ ตีรํ
ปชหติ, โสตํ ฉินฺทติ, ภณฺฑํ วหติ, ปาริมํ ตีรํ อปฺเปติ, เอวเมวํ มคฺคาณํ
อปุพฺพํ อจริมํ เอกกฺขเณ จตฺตาริ สจฺจานิ อภิสเมติ, ทุกฺขํ ปริญฺาภิสมเยน
อภิสเมติ, สมุทยํ ปหานาภิสมเยน อภิสเมติ, มคฺคํ ภาวนาภิสมเยน อภิสเมติ,
นิโรธํ สจฺฉิกิริยาภิสมเยน อภิสเมติ. กึ วุตฺตํ โหติ? "นิโรธํ อารมฺมณํ กตฺวา
จตฺตาริ สจฺจานิ ปาปุณาติ ปสฺสติ ปฏิวิชฺฌตี"ติ ๑- วุตฺตตฺตา เอกกฺขเณปิ วิสุํ
วิสุํ วิย ปหานานิ วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิ.
@เชิงอรรถ:  วิสุทฺธิ. ๓/๓๔๔-๕ (สฺยา)
     ปญฺจสุ ปหาเนสุ ยํ สเสวาเล อุทเก ปกฺขิตฺเตน ฆเฏน เสวาลสฺส วิย
เตน เตน โลกิยสมาธินา นีวรณาทีนํ ปจฺจนีกธมฺมานํ วิกฺขมฺภนํ ทูรีกรณํ, อิทํ
วิกฺขมฺภนปฺปหานํ นาม. วิกฺขมฺภนปฺปหานญฺจ นีวรณานํ ปมํ ฌานํ ภาวยโตติ
นีวรณานํเยว ปหานํ ๑- ปากฏตฺตา วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. นีวรณานิ หิ ฌานสฺส
ปุพฺพภาเคปิ ปจฺฉาภาเคปิ น สหสา จิตฺตํ อชฺโฌตฺถรนฺติ, อชฺโฌตฺถเฏสุ จ เตสุ
ฌานํ ปริหายติ, วิตกฺกาทโย ปน ทุติยชฺฌานาทิโต ปุพฺเพ ปจฺฉา จ อปฺปฏิปกฺขา
หุตฺวา ปวตฺตนฺติ. ตสฺมา นีวรณานํ วิกฺขมฺภนํ สากฏํ. ยํ ปน รตฺติภาเค
สมุชฺชลิเตน ปทีเปน อนฺธการสฺส วิย เตน เตน วิปสฺสนาย อวยวภูเตน
ฌานงฺเคน ปฏิปกฺขวเสเนว ตสฺส ตสฺส จ ปหาตพฺพธมฺมสฺส ปหานํ, อิทํ
ตทงฺคปฺปหานํ นาม. ตทงฺคปฺปหานญฺจ ทิฏฺิคตานํ นิพฺเพธภาคิยํ สมาธึ
ภาวยโตติ ทิฏฺิคตานํเยว ปหานํ โอฬาริกวเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. ทิฏฺิคตํ
หิ โอฬาริกํ. นิจฺจสญฺาทโย สุขุมา. ตตฺถ ทิฏฺิคตานนฺติ ทิฏฺิเยว ทิฏฺิคตํ
"คูถคตํ มุตฺตคตนฺ"ติอาทีนิ ๒- วิย. คนฺตพฺพาภาวโต ๓- จ ทิฏฺิยา คตมตฺต-
เมเวตนฺติปิ ทิฏฺิคตํ, ทฺวาสฏฺิทิฏฺีสุ อนฺโตคธตฺตา ทิฏฺีสุ คตนฺติปิ
ทิฏฺิคตํ. พหุวจเนน เตสํ ทิฏฺิคตานํ. นิพฺเพธภาคิยํ สมาธินฺติ
วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตํ สมาธึ. ยํ ปน อสนิวิจกฺกาภิหตสฺส รุกฺขสฺส วิย อริยมคฺคาเณน
สํโยชนานํ ธมฺมานํ ยถา น ปุน ปวตฺตติ, เอวํ ปหานํ, อิทํ สมุจฺเฉทปฺปหานํ นาม.
นิโรโธ นิพฺพานนฺติ นิโรธสงฺขาตํ นิพฺพานํ.
     เอวํ ปหานวเสน ปหาตพฺเพ ธมฺเม ทสฺเสตฺวา อิทานิ สรูเปเนว ปุน
ปหาตพฺเพ ธมฺเม ทสฺเสตุํ สพฺพํ ภิกฺขเว ปหาตพฺพนฺติอาทิมาห. ตตฺถ
จกฺขาทีนิ ฉนฺทราคปฺปหาเนน ปหาตพฺพานิ. รูปํ ปสฺสนฺโต ปชหาตีติอาทีสุ รูปํ
อนิจฺจาทิโต ปสฺสนฺโต ปหาตพฺเพ กิเลเส ปชหาติ. จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามณํ ฯเปฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปหานสฺส  องฺ.นวก. ๒๓/๒๑๕ (สฺยา)  สี.,ก. คนฺตพฺพภาวโต
อมโตคธํ นิพฺพานนฺติ เปยฺยาลทฺวเย อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยํ "ปสฺสนฺโต
ปชหาตี"ติอาทีสุ เตสุ โลกุตฺตเรสุ อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยํ ปสฺสนฺโต
อุทิกฺขนฺโต อเปกฺขมาโน อิจฺฉมาโน วิปสฺสนากฺขเณสุ ปหาตพฺเพ กิเลเส ปชหาตีติ
ตํตํธมฺมานุรูเปน โยเชตพฺพํ.
                     ปหาตพฺพนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          ------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๑๒๗-๑๓๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=2836&modeTY=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=2836&modeTY=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=64              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=515              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=729              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=729              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]