ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                   ๗. ภงฺคานุปสฺสนาญาณนิทฺเทสวณฺณนา
     [๕๑] โส อุทยพฺพยานุปสฺสนาย ฐิโต โยคาวจโร มคฺคามคฺคววตฺถาปเนน
อุปกฺกิเลสวิมุตฺตํ วีถิปฏิปนฺนํ อุทยพฺพยานุปสฺสนาญาณํ "มคฺโค"ติ ญตฺวา
ติลกฺขณสลฺลกฺขเณน ตสฺเสว มคฺคสฺส สุวิสทกรณตฺถํ ปุน อุทยพฺพยานุปสฺสนํ
อารภิตฺวา อุทยพฺพเยน ปริจฺฉินฺเน สงฺขาเร อนิจฺจาทิโต วิปสฺสติ. เอวํ ตสฺส
ตํ ญาณํ ติกฺขํ หุตฺวา วหติ, สงฺขารา ลหุํ อุปฏฺฐหนฺติ, ญาเณ ติกฺขวหนฺเต
สงฺขาเรสุ ลหุํ อุปฏฺฐหนฺเตสุ อุปฺปาทํ อติกฺกมิตฺวา ภงฺเค เอว สติ สนฺติฏฺฐติ.
นิโรธาธิมุตฺตตฺตา วา อุทยํ ปหาย ภงฺเคเยว สตึ อุปฏฺฐเปติ, เอตสฺมึ
ฐาเน ภงฺคานุปสฺสนาญาณํ อุปฺปชฺชติ. อิทานิ ตสฺส ญาณสฺส นิทฺเทเส
รูปารมฺมณตา จิตฺตํ อุปฺปชฺชิตฺวา ภิชฺชตีติ รูปารมฺมณํ จิตฺตํ อุปฺปชฺชิตฺวา
ภิชฺชติ. อถ วา รูปารมฺมณภาเว จิตฺตํ อุปฺปชฺชิตฺวา ภิชฺชตีติ อตฺโถ. ตํ อารมฺมณํ
ปฏิสงฺขาติ ตํ รูปารมฺมณํ ปฏิสงฺขาย ชานิตฺวา, ขยโต วยโต ทิสฺวาติ อตฺโถ.
ตสฺส จิตฺตสฺส ภงฺคํ อนุปสฺสตีติ เยน จิตฺเตน ตํ รูปารมฺมณํ ขยโต วยโต
ทิฏฺฐํ, ตสฺส จิตฺตสฺส ปเรน จิตฺเตน ภงฺคํ อนุปสฺสตีติ อตฺโถ. เตนาหุ โปราณา
"ญาตญฺจ ญาณญฺจ อุโภ วิปสฺสตี"ติ. จิตฺตนฺติ เจตฺถ สสมฺปยุตฺตจิตฺตํ ๑-
อธิปฺเปตํ.
     อนุปสฺสตีติ อนุ อนุ ปสฺสติ, อเนเกหิ อากาเรหิ ปุนปฺปุนํ ปสฺสตีติ อตฺโถ.
เตนาห อนุปสฺสตีติ กถํ อนุปสฺสติ, อนิจฺจโต อนุปสฺสตีติอาทิ. ตตฺถ ยสฺมา
ภงฺโค นาม อนิจฺจตาย ปรมา โกฏิ, ตสฺมา ภงฺคานุปสฺสโก โยคาวจโร สพฺพํ
รูปคตํ อนิจฺจโต อนุปสฺสติ, โน นิจฺจโต. ตโต อนิจฺจสฺส ทุกฺขตฺตา ทุกฺขสฺส
จ อนตฺตตฺตา ตเทว ทุกฺขโต อนุปสฺสติ, โน สุขโต. อนตฺตโต อนุปสฺสติ, โน
อตฺตโต. ยสฺมา ปน อยํ อนิจฺจํ ทุกฺขมนตฺตา, น ตํ อภินนฺทิตพฺพํ. ยญฺจ
@เชิงอรรถ:  สี. สมฺปยุตฺตํ จิตฺตํ
น อภินนฺทิตพฺพํ, น ตตฺถ รชฺชิตพฺพํ. ตสฺมา เอส ตสฺมึ ภงฺคานุปสฺสนานุสาเรน
"อนิจฺจํ ทุกฺขมนตฺตา"ติ ทิฏฺเฐ รูปคเต นิพฺพินฺทติ, โน นนฺทติ. วิรชฺชติ, โน
รชฺชติ. โส เอวํ วิรชฺชนฺโต โลกิเกเนว ตาว ญาเณน ราคํ นิโรเธติ, โน
สมุเทติ, สมุทยํ น กโรตีติ อตฺโถ. อถ วา โส เอวํ วิรตฺโต ยถา ทิฏฺฐํ
รูปคตํ, ตถา อทิฏฺฐมฺปิ อนฺวญาณวเสน นิโรเธติ, โน สมุเทติ. นิโรธโตว
มนสิกโรติ, นิโรธเมวสฺส ปสฺสติ, โน สมุทยนฺติ อตฺโถ. โส เอวํ ปฏิปนฺโน
ปฏินิสฺสชฺเชติ, โน อาทิยติ. กึ วุตฺตํ โหติ? อยํ หิ อนิจฺจาทิอนุปสฺสนา ตทงฺค-
วเสน สทฺธึ ขนฺธาภิสงฺขาเรหิ กิเลสานํ ปริจฺจชนโต, สงฺขตโทสทสฺสเนน จ ตพฺพิปรีเต
นิพฺพาเน ตนฺนินฺนตาย ปกฺขนฺทนโต ปริจฺจาคปฏินิสฺสคฺโค เจว ปกฺขนฺทน-
ปฏินิสฺสคฺโค จาติ วุจฺจติ. ตสฺมา ตาย สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ยถาวุตฺเตน นเยน
กิเลเส จ ปริจฺจชติ, นิพฺพาเน จ ปกฺขนฺทติ. นาปิ นิพฺพตฺตนวเสน กิเลเส
อาทิยติ, น อโทสทสฺสิตวเสน สงฺขารารมฺมณํ. เตน วุจฺจติ ปฏินิสฺสชฺชติ, โน
อาทิยตีติ.
     [๕๒] อิทานิสฺส เตหิ ญาเณหิ เยสํ ธมฺมานํ ปหานํ โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ
อนิจฺจโต อนุปสฺสนฺโต อนิจฺจสญฺญํ ปชหตีติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ นนฺทินฺติ
สปฺปีติกตณฺหํ. ราคนฺติ เสสํ ตณฺหํ. สมุทยนฺติ ราคสฺส อุปฺปตฺตึ. อถ
วา รูปคตสฺส อุทยํ. อาทานนฺติ นิพฺพตฺตนวเสน กิเลสานํ อาทานํ.
เวทนารมฺมณตาติอาทีนิ อิธ จ เหฏฺฐา จ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิ.
     คาถาสุ ปน วตฺถุสงฺกมนาติ รูปาทีสุ เอเกกสฺส ภงฺคํ ทิสฺวา ปุน เยน
จิตฺเตน ภงฺโค ทิฏฺโฐ, ตสฺสาปิ ภงฺคทสฺสนวเสน ปุริมวตฺถุโต อญฺญวตฺถุสงฺกมนา.
ปญฺญาย จ วิวฏฺฏนาติ อุทยํ ปหาย วเย สนฺติฏฺฐนา. อาวชฺชนา
พลญฺเจวาติ รูปาทีสุ เอเกกสฺส ภงฺคํ ทิสฺวา ปุน ภงฺคารมฺมณสฺส จิตฺตสฺส
ภงฺคทสฺสนตฺถํ อนนฺตรเมว อาวชฺชนสมตฺถตา. ปฏิสงฺขา วิปสฺสนาติ เอสา
อารมฺมณปฏิสงฺขา ภงฺคานุปสฺสนา นาม. อารมฺมณอนฺวเยน อุโภ เอกววตฺถนาติ ๑-
ปจฺจกฺขโต ทิฏฺฐสฺส อารมฺมณสฺส อนฺวเยน อนุคฺคมเนน ยถา อิทํ,
ตถา อตีเตปิ สงฺขารคตํ ภิชฺชิ, อนาคเตปิ ภิชฺชิสฺสตีติ เอวํ อุภินฺนํ เอกสภาเวเนว
ววตฺถาปนนฺติ อตฺโถ. วุตฺตมฺปิ เจตํ โปราเณหิ:-
                  สํวิชฺชมานมฺหิ วิสุทฺธทสฺสโน
                  ตทนฺวยํ เนติ อตีตนาคเต
                  สพฺเพปิ สงฺขารคตา ปโลกิโน
                  อุสฺสาวพินฺทู สุริเยว อุคฺคเตติ.
     นิโรเธ อธิมุตฺตตาติ เอวํ อุภินฺนํ ภงฺควเสน เอกววตฺถานํ กตฺวา
ตสฺมึเยว ภงฺคสงฺขาเต นิโรเธ อธิมุตฺตตา ตคฺครุตรา ตนฺนินฺนตา ตปฺโปณตา
ตปฺปพฺภารตาติ อตฺโถ. วยลกฺขณวิปสฺสนาติ เอสา วยลกฺขณวิปสฺสนา นามาติ
วุตฺตํ โหติ. อารมฺมณญฺจ ปฏิสงฺขาติ ปุริมญฺจ รูปาทิอารมฺมณํ ชานิตฺวา. ภงฺคญฺจ
อนุปสฺสตีติ ตสฺสารมฺมณสฺส ภงฺคํ ทิสฺวา ตทารมฺมณสฺส จิตฺตสฺส ภงฺคํ อนุปสฺสติ.
สุญฺญโต จ อุปฏฺฐานนฺติ ตสฺเสวํ ภงฺคมนุปสฺสโต "สงฺขาราว ภิชฺชนฺติ, เตสํ
เภโท มรณํ, น อญฺโญ โกจิ อตฺถี"ติ สุญฺญโต อุปฏฺฐานํ อิชฺฌติ. เตนาหุ
โปราณา:-
                  ขนฺธา นิรุชฺฌนฺติ น จตฺถิ อญฺโญ
                  ขนฺธาน เภโท มรณนฺติ วุจฺจติ
                  เตสํ ขยํ ปสฺสติ อปฺปมตฺโต
                  มณึว วิชฺฌํ วชิเรน โยนิโสติ.
@เชิงอรรถ:  สี. เอกววตฺถานาติ
     อธิปญฺญาวิปสฺสนาติ ยา จ อารมฺมณปฏิสงฺขา, ยา จ ภงฺคานุปสฺสนา,
ยญฺจ สุญฺญโต อุปฏฺฐานํ, อยํ อธิปญฺญา วิปสฺสนา นามาติ วุตฺตํ โหติ.
กุสโล ตีสุ อนุปสฺสนาสูติ อนิจฺจานุปสฺสนาทีสุ ตีสุ เฉโก ภิกฺขุ. จตูสุ จ ๑-
วิปสฺสนาสูติ นิพฺพิทาทีสุ จ จตูสุ วิปสฺสนาสุ. ตโย อุปฏฺฐาเน กุสลตาติ ขยโต
วยโต สุญฺญโตติ อิมสฺมึ จ ติวิเธ อุปฏฺฐาเน กุสลตาย. นานาทิฏฺฐีสุ น
กมฺปตีติ สสฺสตทิฏฺฐิอาทีสุ นานปฺปการาสุ ทิฏฺฐีสุ น เวธติ. โส เอวํ อเวธมาโน
"อนิรุทฺธเมว นิรุชฺฌติ, อภินฺนเมว ภิชฺชตี"ติ ปวตฺตมนสิกาโร ทุพฺพลภาชนสฺส
วิย ภิชฺชมานสฺส, สุขุมรชสฺเสว วิปฺปกิริยมานสฺส, ติลานํ วิย ภชฺชิยมานานํ สพฺพ-
สงฺขารานํ อุปฺปาทฏฺฐิติปวตฺตนิมิตฺตํ วิสฺสชฺเชตฺวา เภทเมว ปสฺสติ. โส ยถา นาม
จกฺขุมา ปุริโส โปกฺขรณีตีเร วา นทีตีเร วา ฐิโต ถูลผุสิตเก เทเว วสฺสนฺเต
อุทกปิฏฺเฐ มหนฺตานิ มหนฺตานิ อุทกปุพฺพุฬานิ อุปฺปชฺชิตฺวา อุปฺปชฺชิตฺวา
สีฆํ สีฆํ ภิชฺชมานา ปสฺเสยฺย, เอวเมว สพฺเพ สงฺขารา ภิชฺชนฺติ ภิชฺชนฺตีติ
ปสฺสติ. เอวรูปํ หิ โยคาวจรํ สนฺธาย วุตฺตํ ภควตา:-
              "ยถา ปุพฺพุฬกํ ปสฺเส    ยถา ปสฺเส มรีจิกํ
               เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ   มจฺจุราชา น ปสฺสตี"ติ. ๒-
ตสฺเสวํ "สพฺเพ สงฺขาเร ภิชฺชนฺติ ภิชฺชนฺตี"ติ อภิณฺหํ ปสฺสโต อฏฺฐานิสํสปริวารํ
ภงฺคานุปสฺสนาญาณํ พลปฺปตฺตํ โหติ. ตตฺริเม อฏฺฐานิสํสา:- ภวทิฏฺฐิปฺปหานํ
ชีวิตนิกนฺติปริจฺจาโค สทายุตฺตปยุตฺตตา วิสุทฺธาชีวิกา อุสฺสุกฺกปฺปหานํ
วิคตภยตา ขนฺติโสรจฺจปฺปฏิลาโภ อรติสหนตาติ. เตนาหุ โปราณา:-
                   อิมานิ อฏฺฐคฺคุณมุตฺตมานิ
                   ทิสฺวา ตหึ สมฺมสตี ปุนปฺปุนํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. จตสฺโส  ขุ.ธ. ๒๕/๑๗๐/๔๗
                       อาทิตฺตเจลสฺสสิรสูปโม มุนิ
                     ภงฺคานุปสฺสี อมตสฺส ปตฺติยาติ.
                 ภงฺคานุปสฺสนาญาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๒๗๗-๒๘๑. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=6188&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=6188&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=112              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=1360              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=1634              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=1634              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]