อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                    ๑๔. ปจฺจเวกฺขณาณนิทฺเทสวณฺณนา
     [๖๕] ปจฺจเวกฺขณาณนิทฺเทเส มคฺคกฺขเณเยว เหตุฏฺเน ปมํ มคฺคงฺคานิ
วิสุํ วิสุํ วตฺวา ปุน มคฺคงฺคภูเต อมคฺคงฺคภูเต จ ธมฺเม "พุชฺฌนฏฺเน โพธี"ติ
ลทฺธนามสฺส อริยสฺส องฺคภาเวน โพชฺฌงฺเค วิสุํ ทสฺเสสิ. สติธมฺมวิจยวีริยสมาธิ-
สมฺโพชฺฌงฺคา หิ มคฺคงฺคาเนว, ปีติปสฺสทฺธิอุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคา อมคฺคงฺคานิ. ปุน
พลวเสน อินฺทฺริยวเสน จ วิสุํ นิทฺทิฏฺเสุ สทฺธา เอว อมคฺคงฺคภูตา. ปุน
มคฺคกฺขเณ ชาเตเยว ธมฺเม ราสิวเสน ทสฺเสนฺโต อาธิปเตยฺยฏฺเนาติอาทิมาห. ตตฺถ
อุปฏฺานฏฺเน สติปฏฺานาติ เอกาว นิพฺพานารมฺมณา สติ กายเวทนาจิตฺตธมฺเมสุ
สุภสุขนิจฺจอตฺตสญฺาปหานกิจฺจสาธนวเสน จตฺตาโร สติปฏฺานา นาม.
นิพฺพานารมฺมณํ เอกเมว วีริยํ อุปฺปนฺนานุปฺปนฺนานํ อกุสลานํ ปหานานุปฺปตฺติ-
กิจฺจสฺส, อนุปฺปนฺนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ อุปฺปาทฏฺิติกิจฺจสฺส สาธนวเสน จตฺตาโร
สมฺมปฺปธานา นาม.
     ตถฏฺเน สจฺจาติ ทุกฺขภาวาทีสุ อวิสํวาทกฏฺเน จตฺตานิ อริยสจฺจานิ.
เอตาเนว เจตฺถ ปฏิเวธฏฺเน ตทา สมุทาคตานิ, "อมโตคธํ นิพฺพานนฺ"ติ วิสุํ
วุตฺตํ นิพฺพานญฺจ, เสสา ปน ธมฺมา ปฏิลาภฏฺเน ตทา สมุทาคตา. "ตถฏฺเน สจฺจา
ตทา สมุทาคตา"ติ วจนโต มคฺคผลปริโยสาเน อวสฺสํ จตฺตาริ สจฺจานิ ปจฺจเวกฺขตีติ
นิฏฺเมตฺถ คนฺตพฺพํ. "กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี"ติ ๑-
วจนโต จ "ทุกฺขํ เม ปริญฺาตํ, สมุทโย เม ปหีโน, นิโรโธ เม สจฺฉิกโต,
มคฺโค จ เม ภาวิโต"ติ ปจฺจเวกฺขณํ วุตฺตเมว โหติ. ตถา ปจฺจเวกฺขณํ ยุชฺชติ
จ. สมุทโยติ เจตฺถ ตํตํมคฺควชฺโฌเยว เวทิตพฺโพ. เอตฺถ วุตฺตสมุทยปจฺจเวกฺขณ-
วเสเนว อฏฺกถายํ ทุวิธํ กิเลสปจฺจเวกฺขณํ มคฺคผลนิพฺพานปจฺจเวกฺขณานิ อิธ
สรูเปเนว อาคตานีติ วุตฺตานิ. เกวลํ ทุกฺขปจฺจเวกฺขณเมว น วุตฺตํ. กิญฺจาปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ที.สี. ๙/๒๔๘/๘๔
น วุตฺตํ, อถ โข ปาสพฺภาวโต ยุตฺติสพฺภาวโต จ คเหตพฺพเมว. สจฺจปฺปฏิเวธตฺถํ
หิ ปฏิปนฺนสฺส นิฏฺิเต สจฺจปฺปฏิเวเธ สยํ กตกิจฺจปจฺจเวกฺขณํ ยุตฺตเมวาติ.
อวิกฺเขปฏฺเน สมโถติอาทิ มคฺคสมฺปยุตฺเต เอว สมถวิปสฺสนาธมฺเม เอกรสฏฺเน
อนติวตฺตนฏฺเน จ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ. สํวรฏฺเน สีลวิสุทฺธีติ สมฺมาวาจากมฺมนฺตา-
ชีวา เอว. อวิกฺเขปฏฺเน จิตฺตวิสุทฺธีติ สมฺมาสมาธิ เอว. ทสฺสนฏฺเน
ทิฏฺิวิสุทฺธีติ สมฺมาทิฏฺิเยว. วิมุตฺตฏฺเนาติ สมุจฺเฉทวเสน มคฺควชฺฌกิเลเสหิ
มุจฺจนฏฺเน, นิพฺพานารมฺมเณ วา อธิมุจฺจนฏฺเน. วิโมกฺโขติ สมุจฺเฉทวิโมกฺโข,
อริยมคฺโคเยว. ปฏิเวธนฏฺเน วิชฺชาติ สจฺจปฺปฏิเวธนฏฺเน วิชฺชา, สมฺมาทิฏฺิเยว.
ปริจฺจาคฏฺเน วิมุตฺตีติ มคฺควชฺฌกิเลสานํ ปชหนฏฺเน ตโต มุจฺจนโต
วิมุตฺติ, อริยมคฺโคเยว. สมุจฺเฉทฏฺเน ขเย าณนฺติ กิเลสสมุจฺฉินฺทนฏฺเน
กิเลสกฺขยกเร อริยมคฺเค าณํ, สมฺมาทิฏฺิเยว.
     ฉนฺทาทโย เหฏฺา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา. เกวลํ เหตฺถ ๑- มคฺคกฺขเณเยว
มคฺคสฺส อาทิมชฺฌปริโยสานากาเรน ทสฺสิตา. วิมุตฺตีติ เจตฺถ มคฺควิมุตฺติเยว.
"ตถฏฺเน สจฺจา"ติ เอตฺถ คหิตมฺปิ จ นิพฺพานํ อิธ ปริโยสานภาวทสฺสนตฺถํ
ปุน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. ผลกฺขเณปิ เอเสว นโย. เอตฺถ ปน เหตุฏฺเน
มคฺโคติ ผลมคฺคภาเวเนว. สมฺมปฺปธานาติ มคฺคกฺขเณ จตุกิจฺจสาธกวีริยกิจฺจสฺส
ผลสฺส อุปฺปาทกฺขเณ สิทฺธตฺตา วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. อญฺถา หิ ผลกฺขเณ
สมฺมปฺปธานา เอว น ลพฺภนฺติ. วุตฺตํ หิ มคฺคกฺขเณ สตฺตตึส โพธิปกฺขิยธมฺเม
อุทฺธรนฺเตน เถเรน "ผลกฺขเณ เปตฺวา จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน อวเสสา เตตฺตึส
ธมฺมา ลพฺภนฺ"ติ. เอวเมว ปฏิเวธกิจฺจาทิสิทฺธิวเสน สจฺจาทีนิปิ ยถาโยคํ
เวทิตพฺพานิ. วิโมกฺโขติ จ ผลวิโมกฺโข. วิมุตฺตีติ ผลวิมุตฺติ. ปฏิปฺปสฺสทฺธฏฺเน
อนุปฺปาเท าณํ วุตฺตตฺถเมว. วุฏฺหิตฺวาติ อนฺตรา วุฏฺานาภาวา ผลาวสาเนน
@เชิงอรรถ: ๑ คณฺิปเท เหฏฺา
เอวํ วุตฺตํ. อิเม ธมฺมา ตทา สมุทาคตาติ อิเม วุตฺตปฺปการา ธมฺมา
มคฺคกฺขเณ จ ผลกฺขเณ จ สมุทาคตาติ ปจฺจเวกฺขตีติ อิติสทฺทํ ปาเสสํ กตฺวา
สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ.
                  ปจฺจเวกฺขณาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๓๐๓-๓๐๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=6765&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=6765&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=153
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=1741
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=2071
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=2071
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31