บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๔๗

๒๕-๒๘ ปฏิสมฺภิทาญาณนิทฺเทสวณฺณนา [๗๖] ปฏิสมฺภิทาญาณนิทฺเทเส ยสฺมา ธมฺเม อวุตฺเต ตสฺส กิจฺจํ น สกฺกา วตฺตุ ํ, ตสฺมา อุทฺทิฏฺฐานํ ปฏิปาฏึ อนาทิยิตฺวา ปฐมํ ธมฺมา นิทฺทิฏฺฐา. ธมฺมาทีนํ อตฺถา วุตฺตาเยว. สทฺธินฺทฺริยํ ธมฺโมติอาทีหิ ธมฺมสทฺทปริยาปนฺเน ธมฺเม วตฺวา นานตฺตสทฺทสฺส อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อญฺโญ สทฺธินฺทฺริยธมฺโมติอาทิมาห. "อญฺโญ ธมฺโม"ติ หิ วุตฺเต ธมฺมานํ นานตฺตํ ทสฺสิตํ โหติ. ปฏิวิทิตาติ อภิมุขภาเวน วิทิตา ปากฏา นาม โหนฺติ. เตน ปฏิสมฺภิทาปทสฺส อตฺโถ วุตฺโต. อธิโมกฺขฏฺโฐ อตฺโถติอาทีหิ เตสํ สทฺธาทีนํ อธิมุจฺจนาทิกิจฺจํ อตฺโถ นามาติ ทสฺเสติ. สนฺทสฺเสตุนฺติ ปรํ ญาเปตุกามสฺส ปรํ สนฺทสฺเสตุ ํ. ปรสฺส ปน วจนํ สุณนฺตสฺสาปิ ลพฺภติเยว. พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปาติ นามพฺยญฺชนํ นามนิรุตฺติ นามาภิลาโป. นามํ หิ อตฺถํ พฺยญฺชยตีติ พฺยญฺชนํ, "สงฺขตมภิสงฺขโรนฺตีติ โข ภิกฺขเว ตสฺมา สงฺขาราติ วุจฺจนฺตี"ติ ^๑- เอวํ วิตฺถาเรตฺวา สเหตุกํ กตฺวา วุจฺจมานตฺตา นิรุตฺติ, อภิลปียติ เอเตน อตฺโถติ อภิลาโปติ วุจฺจติ. นามญฺจ นาเมตํ จตุพฺพิธํ สามญฺญนามํ คุณนามํ กิตฺติมนามํ โอปปาติก- นามนฺติ. ตตฺถ ปฐมกปฺปิเกสุ มหาชเนน สมฺมนฺนิตฺวา ฐปิตตฺตา "มหาสมฺมโต"ติ รญฺโญ นามํ สามญฺญนามํ นาม. ยํ สนฺธาย วุตฺตํ "มหาชนสมฺมโตติ โข วาเสฏฺฐ `มหาสมฺมโต มหาสมฺมโต'เตฺวว ปฐมํ อกฺขรํ อุปนิพฺพตฺตนฺ"ติ. ธมฺมกถิโก ปํสุกูลิโก วินยธโร ติปิฏกธโร สทฺโธ สโต"ติ เอวรูปํ คุณโต อาคตนามํ คุณนามํ นาม. "ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ"ติอาทีนิปิ ^๒- ตถาคตสฺส อเนกานิ นามสตานิ คุณนามาเนว. เตน วุตฺตํ:- อสงฺเขฺยยฺยานิ นามานิ สคุเณน มเหสิโน คุเณหิ นามุทฺเทยฺยํ อปิ นามสหสฺสโตติ. ยํ ปน ชาตสฺส กุมารสฺส นามคฺคหณทิวเส ทกฺขิเณยฺยานํ สกฺการํ กตฺวา สมีเป ฐิตา ญาตกา กปฺเปตฺวา กปฺเปตฺวา "อยํ อสุโก นามา"ติ นามํ กโรนฺติ, อิทํ กิตฺติมนามํ นาม. ยา ปน ปุริมปญฺญตฺติ อปรปญฺญตฺติยํ ปตติ, ปุริมโวหาโร ปจฺฉิมโวหาเร ปตติ. เสยฺยถีทํ, ปุริมกปฺเปปิ จนฺโท จนฺโทเยว นาม, เอตรหิปิ จนฺโทเยว. อตีเต สูริโย, สมุทฺโท, ปฐวี, ปพฺพโตเยว นาม, เอตรหิปิ ปพฺพโต- เยวาติ, อิทํ โอปปาติกนามํ นาม. อิทํ จตุพฺพิธมฺปิ นามํ เอกํ นามเมว โหติ, ตํ โลกสงฺเกตมตฺตสิทฺธํ ปรมตฺถโต อวิชฺชมานํ. อญฺเญ ปน "นามํ นาม อตฺถโชตโก สทฺโท"ติ วทนฺติ. พลโพชฺฌงฺคมคฺคงฺคานํ วุตฺตนยานุสาเรเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ปฏิสมฺภิทาญาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา. @เชิงอรรถ: ^๑ สํ.ข. ๑๗/๗๙/๗๑ ^๒ ที.ปา. ๑๑/๑๓๑/๘๐

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๓๒๑-๓๒๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=7178&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=7178&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=186 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=2130 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=2553 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=2553 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31