อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                     ๕๐. อิทฺธิวิธาณนิทฺเทสวณฺณนา
     [๑๐๑] อิทฺธิวิธาณนิทฺเทเส อิธ ภิกฺขูติ อิมสฺมึ สาสเน ภิกฺขุ.
ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตนฺติ เอตฺถ ฉนฺทเหตุโก สมาธิ, ฉนฺทาธิโก วา
สมาธิ ฉนฺทสมาธิ, กตฺตุกมฺมยตาฉนฺทํ อธิปตึ กริตฺวา ปฏิลทฺธสมาธิสฺเสตํ อธิวจนํ.
ปธานภูตา สงฺขารา ปธานสงฺขารา, จตุกิจฺจสาธกสฺส สมฺมปฺปธานวีริยสฺเสตํ
อธิวจนํ. จตุกิจฺจสาธนวเสน พหุวจนํ กตํ. สมนฺนาคตนฺติ ฉนฺทสมาธินา จ
ปธานสงฺขาเรหิ จ อุเปตํ. อิทฺธิปาทนฺติ นิปฺผตฺติปริยาเยน วา วิชฺฌนฏฺเน,
อิชฺฌนฺติ เอตาย สตฺตา อิทฺธา วุทฺธา อุกฺกํสคตา โหนฺตีติ อิมินา วา ปริยาเยน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. จิตฺตวเสน    ๒ ม. ตสฺมา เอว.
อิทธีติ สงฺขํ คตานํ อุปจารชฺฌานาทิกุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตานํ ฉนฺทสมาธิปธาน-
สงฺขารานํ อธิฏฺานฏฺเน ปาทภูตํ เสสจิตฺตเจตสิกราสินฺติ อตฺโถ. วุตฺตํ หิ
อิทฺธิปาทวิภงฺเค สุตฺตนฺตภาชนีเย "อิทฺธิปาโทติ ตถาภูตสฺส เวทนากฺขนฺโธ ฯเปฯ
วิญฺาณกฺขนฺโธ"ติ. ๑- อภิธมฺมภาชนีเย จ "อิทฺธิปาโทติ ตถาภูตสฺส ผสฺโส เวทนา
ฯเปฯ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป"ติ ๒- วุตฺตํ. ตสฺมา "เสสจิตฺตเจตสิกราสินฺ"ติ เอตฺถ
ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขาเรสุ เอเกกํ อิทฺธึ กตฺวา ทฺวีหิ ทฺวีหิ สห เสสวจนํ กตนฺติ
เวทิตพฺพํ. เอวํ หิ จตฺตาโร ขนฺธา สพฺเพ จ ผสฺสาทโย ธมฺมา สงฺคหิตา
โหนฺติ. อิมินา นเยน เสเสสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ยเถว หิ ฉนฺทํ อธิปตึ กริตฺวา
ปฏิลทฺธสมาธิ ฉนฺทสมาธีติ วุตฺโต, เอวํ วีริยํ จิตฺตํ วีมํสํ อธิปตึ กริตฺวา
ปฏิลทฺธสมาธิ วีมํสาสมาธีติ วุจฺจติ. เอวเมเกกสฺมึ อิทฺธิปาเท ฉนฺทาทโย วีริยาทโย
จิตฺตาทโย วีมํสาทโยติ ตโย ธมฺมา อิทฺธีปิ โหนฺติ อิทฺธิปาทาปิ, เสสาว ปน
สมฺปยุตฺตกา จตฺตาโร ขนฺธา อิทฺธิปาทาเยว. ยสฺมา วา อิเม ตโย ตโย ธมฺมา
สมฺปยุตฺตเกหิ จตูหิ ขนฺเธหิ สทฺธึเยว อิชฺฌนฺติ, น วินา เตหิ, ตสฺมา เตน
ปริยาเยน สพฺเพ จตฺตาโรปิ ขนฺธา อิชฺฌนฏฺเน อิทฺธิ นาม โหนฺติ, ปติฏฺฏฺเน
ปาทา นามาติปิ เวทิตพฺพํ.
     วีริยสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตนฺติ เอตฺถ ปน วีริยนฺติ จ ปธานสงฺขาโรติ
จ เอโกเยว. กสฺมา ทฺวิธา วุตฺตนฺติ เจ? วีริยสฺส อธิปติภาวทสฺสนวเสเนตฺถ
ปมํ วีริยคฺคหณํ กตํ, ตสฺเสว จตุกิจฺจสาธกตฺตทสฺสนตฺถํ ปธานสงฺขารวจนํ กตํ.
เอวํ ทฺวิธา วุตฺตา เอว เจตฺถาปิ ตโย ตโย ธมฺมาติ วุตฺตํ. เกจิ ปน "วิภงฺเค
`อิทฺธีติ ยา เตสํ ธมฺมานํ อิทฺธิ สมิทฺธิ อิชฺฌนา สมิชฺฌนา'ติ ๑- วุตฺตตฺตา
อิทฺธิ นาม อนิปฺผนฺนา, อิทฺธิปาโท นิปฺผนฺโน"ติ วทนฺติ. อิธ ปน อิทฺธีปิ
อิทฺธิปาโทปิ นิปฺผนฺโนติ ลกฺขณพฺภาหโตติ สนฺนิฏฺานํ กตํ. อิทฺธิ
สมิทฺธีติอาทีหิ อิชฺฌนากาเรน ธมฺมา เอว วุตฺตาติ เวทิตพฺพํ.
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.วิ. ๓๕/๔๓๔/๒๖๑ ๒ อภิ.วิ. ๓๕/๔๔๗/๒๖๖
     ภาเวตีติ อาเสวติ. สุตฺตนฺตภาชนีเย ๑- วิย อิธาปิ อิทฺธิปาทภาวนา
โลกิยา เอว. ตสฺมา อิทฺธิวิธํ ตาว สมฺปาเทตุกาโม โลกิยํ อิทฺธิปาทํ ภาเวนฺโต
ปวีกสิณาทีสุ อฏฺสุ กสิเณสุ อธิกตวสิปฺปตฺตอฏฺสมาปตฺติโก กสิณานุโลมโต
กสิณปฏิโลมโต กสิณานุโลมปฏิโลมโต ฌานานุโลมโต ฌานปฏิโลมโต
ฌานานุโลมปฏิโลมโต ฌานุกฺกนฺติกโต กสิณุกฺกนฺติกโต ฌานกสิณุกฺกนฺติกโต
องฺคสงฺกนฺติกโต อารมฺมณสงฺกนฺติกโต องฺคารมฺมณสงฺกนฺติกโต องฺคววตฺถานโต
อารมฺมณววตฺถานโตติ อิเมหิ จุทฺทสหิ อากาเรหิ จิตฺตํ ปริทเมตฺวา ฉนฺทสีสวีริยสีส-
จิตฺตสีสวีมํสาสีสวเสน ปุนปฺปุนํ ฌานํ สมาปชฺชติ. องฺคารมฺมณววตฺถานมฺปิ เกจิ
อิจฺฉนฺติ. ปุพฺพเหตุสมฺปนฺเนน ปน กสิเณสุ จตุกฺกฌานมตฺเต จิณฺณวสินาปิ กาตุํ
วฏฺฏตีติ ตํ ตํ อิทฺธิปาทสมาธึ ภาเวนฺโต "อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ
อนุปฺปาทายา"ติอาทิกํ ๒- จตุปฺปการํ วีริยํ อธิฏฺาติ, วีริยสฺส จ หานิวุทธิโย
ตฺวา วีริยสมตฺตํ อธิฏฺาติ. โส เอวํ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวตฺวา
อิทฺธิวิธํ สมฺปาเทติ.
     โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสูติอาทีสุ โสติ โส ภาวิตจตุริทฺธิปาโท ภิกฺขุ.
จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวตีติ ปุนปฺปุนํ ฉนฺทาทีสุ เอเกกํ อธิปตึ กตฺวา
ฌานสมาปชฺชวเสน เตสุ จิตฺตํ ปริภาเวติ นาม, ฉนฺทาทิวาสนํ คาหาเปตีติ อตฺโถ.
ปริทเมตีติ นิพฺพิเสวนํ กโรติ. ปุริมํ ปจฺฉิมสฺส การณวจนํ. ปริภาวิตํ หิ จิตฺตํ
ปริทมิตํ โหตีติ. มุทุํ กโรตีติ ตถา ทนฺตํ จิตฺตํ วสิปฺปตฺตํ กโรติ. วเส วตฺตมานํ
หิ จิตฺตํ "มุทุนฺ"ติ วุจฺจติ. กมฺมนิยนฺติ กมฺมกฺขมํ กมฺมโยคฺคํ กโรติ. มุทุํ หิ
จิตฺตํ กมฺมนิยํ โหติ, สุธนฺตมิว สุวณฺณํ, อิธ ปน อิทฺธิวิธกมฺมกฺขมํ. โสติ โส
ปริภาวิตจิตฺโต ภิกฺขุ. กายมฺปิ จิตฺเต สโมทหตีติอาทิ อิทฺธิกรณกาเล ยถาสุขํ
จิตฺตจารสฺส อิชฺฌนตฺถํ โยควิธานํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ. ตตฺถ กายมฺปิ จิตฺเต
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.วิ. ๓๕/๔๓๑/๒๖๐ ๒ อภิ.วิ. ๓๕/๓๙๐/๒๔๙
สโมทหตีติ อตฺตโน กรชกายมฺปิ ปาทกชฺฌานจิตฺเต สโมทหติ ปเวเสติ อาโรเปติ,
กายํ จิตฺตานุคติกํ กโรตีติ อตฺโถ. เอวํ กรณํ อทิสฺสมาเนน กาเยน คมนสฺส
อุปการาย โหติ. จิตฺตมฺปิ กาเย สโมทหตีติ ปาทกชฺฌานจิตฺตํ อตฺตโน กรชกาเย
สโมทหติ อาโรเปติ, จิตฺตมฺปิ กายานุคติกํ กโรตีติ อตฺโถ. เอวํ กรณํ ทิสฺสมาเนน
กาเยน คมนสฺส อุปการาย โหติ. สมาทหตีติปิ ปาโ, ปติฏฺาเปตีติ อตฺโถ.
กายวเสน จิตฺตํ ปริณาเมตีติ ปาทกชฺฌานจิตฺตํ คเหตฺวา กรชกาเย อาโรเปติ
กายานุคติกํ กโรติ, อิทํ จิตฺตํ กาเย สโมทหนสฺส เววจนํ. จิตฺตวเสน กายํ
ปริณาเมตีติ กรชกายํ คเหตฺวา ปาทกชฺฌานจิตฺเต อาโรเปติ, จิตฺตานุคติกํ กโรติ,
อิทํ กายํ จิตฺเต สโมทหนสฺส เววจนํ. อธิฏฺาตีติ "เอวํ โหตู"ติ อธิฏฺาติ.
สโมทหนสฺส อตฺถวิวรณตฺถํ ปริณาโม วุตฺโต, ปริณามสฺส อตฺถวิวรณตฺถํ
อธิฏฺานํ วุตฺตํ. ยสฺมา สโมทหตีติ มูลปทํ, ปริณาเมติ อธิฏฺาตีติ ตสฺส
อตฺถนิทฺเทสปทานิ, ตสฺมา เตสํ ทฺวินฺนํเยว ปทานํ วเสน ปริณาเมตฺวาติ
อธิฏฺหิตฺวาติ วิตฺตํ, น วุตฺตํ, สโมทหิตฺวาติ.
     สุขสญฺญฺจ ลหุสญฺญฺจ กาเย โอกฺกมิตฺวา วิหรตีติ จตุตฺถชฺฌาเนน
สหชาตสุขสญฺญฺจ ลหุสญฺญฺจ สมาปชฺชนวเสน กรชกาเย โอกฺกมิตฺวา ปเวเสตฺวา
วิหรติ. ตาย สญฺาย โอกฺกนฺตกายสฺส ปนสฺส กรชกาโยปิ ตุลปิจุ วิย ลหุโก
โหติ. โสติ โส กตโยควิธาโน ภิกฺขุ. ตถา ภาวิเตน จิตฺเตนาติ อิตฺถมฺภูตลกฺขเณ
กรณวจนํ, เหตุอตฺเถ วา, ตถา ภาวิเตน จิตฺเตน เหตุภูเตนาติ อตฺโถ. ปริสุทฺเธนาติ
อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธิภาวโต ปริสุทฺเธน. ปริสุทฺธตฺตาเยว ปริโยทาเตน, ปภสฺสเรนาต
อตฺโถ. อิทฺธิวิธาณายาติ อิทฺธิโกฏฺาเส, อิทฺธิวิกปฺเป วา าณตฺถาย. จิตฺตํ
อภินีหรตีติ โส ภิกฺขุ วุตฺตปฺปการวเสน ตสฺมึ จิตฺเต อภิญฺาปาทเก ชาเต
อิทฺธิวิธาณาธิคมตฺถาย ปริกมฺมจิตฺตํ อภินีหรติ, กสิณารมฺมณโต อปเนตฺวา อิทฺธิ-
วิธาภิมุขํ เปเสติ. อภินินฺนาเมตีติ อธิคนฺตพฺพอิทฺธิโปณํ อิทฺธิปพฺภารํ กโรติ.
โสติ โส เอวํ กตจิตฺตาภินีหาโร ภิกฺขุ. อเนกวิหิตนฺติ อเนกวิธํ นานปฺปการกํ.
อิทฺธิวิธนฺติ อิทฺธิโกฏฺาสํ, อิทฺธิวิกปฺปํ วา. ปจฺจนุโภตีติ ปจฺจนุภวติ,
ผสฺเสติ สจฺฉิกโรติ ปาปุณาตีติ อตฺโถ.
     [๑๐๒] อิทานิสฺส อเนกวิหิตภาวํ ทสฺเสนฺโต เอโกปิ หุตฺวาติอาทิมาห. ตตฺถ
เอโกปิ หุตฺวาติ อิทฺธิกรณโต ปุพฺเพ ปกติยา เอโกปิ หุตฺวา. พหุธา
โหตีติ พหุนฺนํ สนฺติเก จงฺกมิตุกาโม วา, สชฺฌายํ วา กตฺตุกาโม, ปญฺหํ วา
ปุจฺฉิตุกาโม หุตฺวา สตมฺปิ สหสฺสมฺปิ โหติ. กถํ ปนายเมวํ โหติ? อิทฺธิยา
ภูมิปาทปทมูลภูเต ธมฺเม สมฺปาเทตฺวา อภิญฺาปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย
สเจ สตํ อิจฺฉติ, "สตํ โหมิ สตํ โหมี"ติ ปริกมฺมํ กตฺวา ปน ปาทกชฺฌานํ
สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย อธิฏฺาติ. อธิฏฺานจิตฺเตน สเหว สตํ โหติ. สหสฺสาทีสุปิ
เอเสว นโย. สเจ เอวํ น อิชฺฌติ, ปุน ปริกมฺมํ กตฺวา ทุติยมฺปิ สมาปชฺชิตฺวา
วุฏฺาย อธิฏฺาตพฺพํ. สํยุตฺตฏฺกถายํ หิ "เอกวารํ เทฺววารํ สมาปชฺชิตุํ
วฏฺฏตี"ติ วุตฺตํ. ตตฺถ ปาทกชฺฌานจิตฺตํ นิมิตฺตารมฺมณํ, ปริกมฺมจิตฺตานิ
สตารมฺมณานิ วา สหสฺสารมฺมณานิ วา. ตานิ จ โข วณฺณวเสเนว, ๑- โน
ปณฺณตฺติวเสน. อิฏฺานจิตฺตมฺปิ ตเถว สตารมฺมณํ วา สหสฺสารมฺมณํ วา, ตํ
ปมปฺปนาจิตฺตมิว โคตฺรภุอนนฺตรํ เอกเมว อุปฺปชฺชติ รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานิกํ. ตตฺถ
เย เต พหู นิมฺมิตา, เต อนิยาเมตฺวา นิมฺมิตตฺตา อิทฺธิมตา สทิสาว โหนฺติ.
านนิสชฺชาทีสุ ภาสิตตุณฺหีภาวาทีสุ วา ยํ ยํ อิทฺธิมา กโรติ, ตํ ตเทว กโรติ. สเจ
ปน นานาวณฺเณ กาตุกาโม โหติ, เกจิ ปมวเย เกจิ มชฺฌิมวเย เกจิ ปจฺฉิมวเย,
ตถา ทีฆเกเส อุปฑฺฒมุณฺฑมุณฺเฑ มิสฺสกเกเส อุปฑฺฒรตฺตจีวเร ปณฺฑุกจีวเร
ปทภาณธมฺมกถาสรภญฺปญฺหาวิสฺสชฺชนรชนปจนจีวรสิพฺพนโธวนาทีนิ กโรนฺเต,
อปเรปิ วา นานปฺปการเก กาตุกาโม โหติ, เตน ปาทกชฺฌานโต วุฏฺาย
@เชิงอรรถ: ๑ สี. วณฺณนาวเสน
"เอตฺตกา ภิกฺขู ปมวยา โหนฺตู"ติอาทินา นเยน ปริกมฺมํ กตฺวา ปุน
สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย อธิฏฺาตพฺพํ. อธิฏฺานจิตฺเตน สทฺธึ อิจฺฉิตปฺปการาเยว
โหนฺตีติ. เอส นโย "พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหตี"ติอาทีสุ. อยํ ปน
วิเสโส:- อิมินา หิ ภิกฺขุนา เอวํ พหุภาวํ นิมฺมินิตฺวา ปุน "เอโกว หุตฺวา
จงฺกมิสฺสามิ, สชฺฌายํ กริสฺสามิ, ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา วา "อยํ
วิหาโร อปฺปภิกฺขุโก, สเจ เกจิ อาคมิสฺสนฺติ, กุโต อิเม เอตฺตกา เอกสทิสา ภิกฺขู
อทฺธา เถรสฺส เอสานุภาโวติ มํ ชานิสฺสนฺตี"ติ อปฺปิจฺฉตาย วา อนฺตราว "เอโก
โหมี"ติ อิจฺฉนฺเตน ปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย "เอโก โหมี"ติ ปริกมฺมํ
กตฺวา ปุน สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย "เอโก โหมี"ติ อธิฏฺาตพฺพํ. อธิฏฺานจิตฺเตน
สทฺธึเยว เอโก โหติ. เอวํ อกโรนฺโต ปน ยถาปริจฺฉินฺนกาลวเสน สยเมว
เอโก โหติ.
     อาวิภาวนฺติ ปากฏภาวํ กโรตีติ อตฺโถ. ติโรภาวนฺติ ปฏิจฺฉนฺนภาวํ กโรตีติ
อตฺโถ. อาวิภาวํ ปจฺจนุโภติ, ติโรภาวํ ปจฺจนุโภตีติ ปุริเมน วา สมฺพนฺโธ.
ตตฺรายํ อิทฺธิมา อาวิภาวํ กตฺตุกาโม อนฺธการํ วา อาโลกํ กโรติ, ปฏิจฺฉนฺนํ
วา วิวฏฺฏํ กโรติ, อนาปาถํ วา อาปาถํ กโรติ. กถํ? อยํ หิ ยถาปฏิจฺฉนฺโนปิ
ทูเร ิโตปิ วา ทิสฺสติ, เอวํ อตฺตานํ วา ปรํ วา กตฺตุกาโม ปาทกชฺฌานโต
วุฏฺาย "อิทํ อนฺธการํ อาโลกชาตํ โหตู"ติ วา, "อิทํ ปฏิจฺฉนฺนํ วิวฏฺฏํ โหตู"ติ
วา, "อิทํ อนาปาถํ อาปาถํ โหตู"ติ วา อาวชฺชิตฺวา ปริกมฺมํ กตฺวา วุตฺตนเยเนว
อธิฏฺาติ. สห อธิฏฺานา ๑- ยถาอธิฏฺิตเมว โหติ. ปเร ทูเร ิตาปิ ปสฺสนฺติ,
สยมฺปิ ปสฺสิตุกาโม ปสฺสติ. ติโรภาวํ กตฺตุกาโม ปน อาโลกํ วา อนฺธการํ
กโรติ, อปฺปฏิจฺฉนฺนํ วา ปฏิจฺฉนฺนํ, อาปาถํ วา อนาปาถํ กโรติ. กถํ? อยํ
หิ ยถา ปฏิจฺฉนฺโนปิ สมีเป ิโตปิ วา น ทิสฺสติ, เอวํ อตฺตานํ วา ปรํ
@เชิงอรรถ: ๑ อธิฏฺานจิตฺเตน, วิสุทฺธิ. ๒/๒๒๓-๔ (สฺยา)
วา กตฺตุกาโม ปาทกชฺฌานา วุฏฺหิตฺวา "อิทํ อาโลกฏฺานํ อนฺธการํ โหตู"ติ
วา, "อิทํ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ ปฏิจฺฉนฺนํ โหตู"ติ วา, "อิทํ อาปาถํ อนาปาถํ
โหตู"ติ วา อาวชฺชิตฺวา ปริกมฺมํ กตฺวา วุตฺตนเยเนว อธิฏฺาติ. สห อธิฏฺานา
ยถาธิฏฺิตเมว โหติ. ปเร สมีเป ิตาปิ น ปสฺสนฺติ, สยมฺปิ อปสฺสิตุกาโม
น ปสฺสติ. อปิจ สพฺพมฺปิ ปากฏปาฏิหาริยํ อาวิภาโว นาม, อปากฏปาฏิหาริยํ
ติโรภาโว นาม. ตตฺถ ปากฏปาฏิหาริเย อิทฺธิปิ ปญฺายติ อิทฺธิมาปิ. ตํ
ยมกปาฏิหาริเยน ทีเปตพฺพํ. อปากฏปาฏิหาริเย อิทฺธิเยว ปญฺายติ. น อิทฺธิมา.
ตํ ยมกสุตฺเตน ๑- จ พฺรหฺมนิมนฺตนิกสุตฺเตน ๒- จ ทีเปตพฺพํ.
     ติโรกุฑฺฑนฺติ ปรกุฑฺฑํ, กุฑฺฑสฺส ปรภาคนฺติ วุตฺตํ โหติ. เอส นโย
ติโรปาการติโรปพฺพเตสุ. กุฑฺโฑติ จ เคหภิตฺติ. ปากาโรติ เคหวิหารคามาทีนํ
ปริกฺเขปปากาโร. ปพฺพโตติ ปํสุปพฺพโต วา ปาสาณปพฺพโต วา. อสชฺชมาโนติ
อลคฺคมาโน. เสยฺยถาปิ อากาเสติ อากาเส วิย. เอวํ คนฺตุกาเมน ปน
อากาสกสิณํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย กุฑฺฑํ วา ปาการํ วา ปพฺพตํ วา อาวชฺชิตฺวา
กตปริกมฺเมน "อากาโส โหตู"ติ อธิฏฺาตพฺโพ, อากาโส โหติ. อโธ
โอตริตุกามสฺส, อุทฺธํ วา อาโรหิตุกามสฺส สุสิโร โหติ, วินิวิชฺฌิตฺวา คนฺตุกา-
มสฺส ฉิทฺโท. โส ตตฺถ อสชฺชมาโน คจฺฉติ. สเจ ปนสฺส ภิกฺขุโน อธิฏฺหิตฺวา
คจฺฉนฺตสฺส อนฺตรา ปพฺพโต วา รุกฺโข วา อุฏฺเติ, กึ ปุน สมาปชฺชิตฺวา
อธิฏฺาตพฺพนฺติ? โทโส นตฺถิ. ปุน สมาปชฺชิตฺวา อธิฏฺานํ หิ อุปชฺฌายสฺส
สนฺติเก นิสฺสยคฺคหณสทิสํ โหติ. อิมินา ปน ภิกฺขุนา "อากาโส โหตู"ติ
อธิฏฺิตตฺตา อากาโส โหติเยว. ปุริมาธิฏฺานพเลเนว จสฺส อนฺตรา อญฺโ ปพฺพโต
วา รุกฺโข วา อุตุมโย อุฏฺหิสฺสตีติ อฏฺานเมตํ. อญฺเน อิทฺธิมตา นิมฺมิเต
ปน ปมํ นิมฺมานํ พลวํ โหติ. อิตเรน ตสฺส อุทฺธํ วา อโธ วา คนฺตพฺพํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. มหกสุตฺเตน, สํ.สฬา. ๑๘/๕๕๔-๗/๓๕๖-๗ (สฺยา)
@๒ ม.มู. ๑๒/๕๐๑/๔๔๒
     ปวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชนฺติ เอตฺถ อุมฺมุชฺชนฺติ อุฏฺานํ, นิมุชฺชนฺติ
สํสีทนํ, อุมฺมุชฺชญฺจ นิมุชฺชญฺจ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ. เอวํ กตฺตุกาเมน ปน อาโป-
กสิณํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย "เอตฺตเก าเน ปวี อุทกํ โหตู"ติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา
ปริกมฺมํ กตฺวา วุตฺตนเยเนว อธิฏฺาตพฺพํ. สห อธิฏฺานา ยถาปริจฺฉินฺเน าเน ปวี
อุทกเมว โหติ. โส ตตฺถ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ กโรติ เสยฺยถาปิ อุทเก. น เกวลญฺจ
อุมฺมุชฺชนิมุชฺชเมว, นฺหานปานมุขโธวนภณฺฑกโธวนาทีสุ ยํ ยํ อิจฺฉติ, ตํ ตํ กโรติ.
น เกวลญฺจ อุทกเมว กโรติ, สปฺปิเตลมธุผาณิตาทีสุปิ ยํ ยํ อิจฺฉติ, ตํ ตํ
"อิทญฺจ อิทญฺจ เอตฺตกํ โหตู"ติ อาวชฺชิตฺวา ปริกมฺมํ กตฺวา อธิฏฺหนฺตสฺส
ยถาธิฏฺิตเมว โหติ. อุทฺธริตฺวา ภาชนคตํ กโรนฺตสฺส สปฺปิ สปฺปิเยว โหติ,
เตลาทีนิ เตลาทีนิเยว, อุทกํ อุทกเมว. โส ตตฺถ เตมิตุกาโมว เตเมติ, น เตมิตุกาโม
น เตเมติ. ตสฺเสว จ สา ปวี อุทกํ โหติ, เสสชนสฺส ปวีเยว. ตตฺถ มนุสฺสา
ปตฺติกาปิ คจฺฉนฺติ, ยานาทีหิปิ คจฺฉนฺติ, กสิกมฺมาทีนิปิ กโรนฺติเยว. สเจ ปนายํ
"เตสมฺปิ อุทกํ โหตู"ติ อิจฺฉติ, โหติเยว. ปริจฺฉินฺนกาลํ ปน อติกฺกมิตฺวา ยํ
ปกติยา ฆฏตฬากาทีสุ อุทกํ, ตํ เปตฺวา อวเสสํ ปริจฺฉินฺนฏฺานํ ปวีเยว
โหติ.
     อุทเกปิ อภิชฺชมาเน คจฺฉตีติ เอตฺถ ยํ อุทกํ อกฺกมิตฺวา สํสีทติ, ตํ
ภิชฺชมานนฺติ วุจฺจติ, วิปรีตํ อภิชฺชมานํ. เอวํ คนฺตุกาเมน ปน ปวีกสิณํ
สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย "เอตฺตเก าเน อุทกํ ปวี โหตู"ติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ปริกมฺมํ
กตฺวา วุตฺตนเยเนว อธิฏฺาตพฺพํ. สห อธิฏฺานา ยถาปริจฺฉินฺนฏฺาเน อุทกํ
ปวีเยว โหติ, โส ตตฺถ คจฺฉติ เสยฺยถาปิ ปวิยํ. น เกวลญฺจ คจฺฉติ, ยํ
ยํ อิริยาปถํ อิจฺฉติ, ตํ ตํ กปฺเปติ. น เกวลญฺจ ปวิเมว กโรติ, มณิสุวณฺณ-
ปพฺพตรุกฺขาทีสุปิ ยํ ยํ อิจฺฉติ, ตํ ตํ วุตฺตนเยเนว อาวชฺชิตฺวา อธิฏฺาติ,
ยถาธิฏฺิตเมว โหติ. ตสฺเสว จ ตํ อุทกํ ปวี โหติ, เสสชนสฺส อุทกเมว.
มจฺฉกจฺฉปา จ อุทกกากาทโย จ ยถารุจิ วิจรนฺติ. สเจ ปนายํ อญฺเสมฺปิ
มนุสฺสานํ ตํ ปวึ กาตุํ อิจฺฉติ, กโรติเยว. ยถาปริจฺฉินฺนกาลาติกฺกเมน ปน
อุทกเมว โหติ.
     อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน จงฺกมตีติ อนฺตลิกฺเข สมนฺตโต อูรุพทฺธาสเนน
คจฺฉติ. ปกฺขี สกุโณติ ปกฺเขหิ ยุตฺโต สกุโณ, น อปริปุณฺณปกฺโข ลูนปกฺโข
วา. ตาทิโส หิ อากาเส คนฺตุํ น สกฺโกติ. เอวมากาเส คนฺตุกาเมน ปวีกสิณํ
สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย สเจ นิสินฺโน คนฺตุมิจฺฉติ, ปลฺลงฺกปฺปมาณํ านํ
ปริจฺฉินฺทิตฺวา ปริกมฺมํ กตฺวา วุตฺตนเยเนว อธิฏฺาตพฺพํ. สเจ นิปนฺโน คนฺตุกาโม
โหติ, มญฺจปฺปมาณํ, สเจ ปทสา คนฺตุกาโม โหติ, มคฺคปฺปมาณนฺติ เอวํ ยถานุรูปํ
านํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา วุตฺตนเยเนว "ปวี โหตู"ติ อธิฏฺาตพฺพํ. สห อธิฏฺานา
ปวีเยว โหติ. อากาเส คนฺตุกาเมน จ ภิกฺขุนา ทิพฺพจกฺขุลาภินาปิ ภวิตพฺพํ.
กสฺมา? ยสฺมา อนฺตรา อุตุสมุฏฺานา ปพฺพตรุกฺขาทโย โหนฺติ, นาค-
สุปณฺณาทโย วา อุสูยนฺตา มาเปนฺติ, เตสํ ทสฺสนตฺถํ. เต ปน ทิสฺวา กึ
กาตพฺพนฺติ? ปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย "อากาโส โหตู"ติ ปริกมฺมํ
กตฺวา อธิฏฺาตพฺพํ. อปิจ โอกาเส โอโรหนตฺถมฺปิ อิมินา ทิพฺพจกฺขุลาภินา
ภวิตพฺพํ. อยํ หิ สเจ อโนกาเส นฺหานติตฺเถ วา คามทฺวาเร วา อาโรหติ,
มหาชนสฺส ปากโฏ โหติ, ตสฺมา ทิพฺพจกฺขุนา ปสฺสิตฺวา อโนกาสํ วชฺเชตฺวา
โอกาเส โอตรตีติ.
     อิเมปิ จนฺทิมสูริเย เอวํมหิทฺธิเก เอวํมหานุภาเวติ เอตฺถ จนฺทิมสูริยานํ
ทฺวาจตฺตาลีสโยชนสหสฺโสปริจรเณน มหิทฺธิกตา, ตีสุ ทีเปสุ เอกกฺขเณ อาโลก-
ผรเณน มหานุภาวตา เวทิตพฺพา, เอวํ อุปริจรณอาโลกผรเณหิ วา มหิทฺธิเก,
เตเนว มหิทฺธิกตฺเตน มหานุภาเว. ปรามสตีติ ปริคฺคณฺหาติ, เอกเทเส วา
ผุสฺสติ. ปริมชฺชตีติ สมนฺตโต อาทาสตลํ วิย ปริมชฺชติ. อยํ ปนสฺส อิทฺธิ
อภิญฺาปาทกชฺฌานวเสเนว อิชฺฌติ, นตฺเถตฺถ กสิณสมาปตฺตินิยโม. สฺวายํ ยทิ
อิจฺฉติ คนฺตฺวา ปรามสิตุํ, คนฺตฺวา ปรามสติ. สเจ ปน อิเธว นิสินฺนโก วา
นิปนฺนโก วา ปรามสิตุกาโม โหติ, "หตฺถปาเส โหตู"ติ อธิฏฺาติ. อธิฏฺานพเลน
วณฺฏา มุตฺตตาลผลํ วิย อาคนฺตฺวา หตฺถปาเส ิเต วา ปรามสติ, หตฺถํ วา
วฑฺเฒตฺวา ปรามสติ. หตฺถํ วฑฺเฒนฺตสฺส ปน กึ อุปาทินฺนกํ วฑฺฒติ อนุปาทินฺนกํ
วาติ? อุปาทินฺนกํ นิสฺสาย อนุปาทินฺนกํ วฑฺฒติ. โย เอวํ กตฺวา น เกวลํ
จนฺทิมสูริเย ปรามสติ, สเจ อิจฺฉติ, ปาทกถลิกํ กตฺวา ปาเท เปติ, ปี กตฺวา
นิสีทติ, มญฺจํ กตฺวา นิปชฺชติ, อปสฺเสนผลกํ กตฺวา ปสฺสยติ. ยถา จ เอโก,
เอวํ อปโรปิ. อเนเกสุปิ หิ ภิกฺขุสตสหสฺเสสุ เอวํ กโรนฺเตสุ เตสญฺจ เอกเมกสฺส
ตเถว อิจฺฉติ. จนฺทิมสูริยานญฺจ คมนมฺปิ อาโลกกรณมฺปิ ตเถว โหติ. ยถา หิ
ปาติสหสฺเสสุ อุทกปูเรสุ สพฺพปาตีสุ จนฺทมณฺฑลานิ ทิสฺสนฺติ, ปากติกเมว จนฺทสฺส
คมนํ อาโลกกรณญฺจ โหติ. ตถูปเมตํ ปาฏิหาริยํ. ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ
วตฺเตตีติ พฺรหฺมโลกํ ปริจฺเฉทํ กตฺวา เอตฺถนฺตเร อเนกวิธํ อภิญฺ กโรนฺโต
อตฺตโน กาเยน วสํ อิสฺสริยํ วตฺเตติ. วิตฺถาโร ปเนตฺถ อิทฺธิกถายํ
อาวิภวิสฺสตีติ.
                    อิทฺธิวิธาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๓๕๓-๓๖๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=7889&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=7889&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=253
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=2797
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=3241
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=3241
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31