อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                     ๕๔. ทิพฺพจกฺขุาณนิทฺเทสวณฺณนา
     [๑๐๖] ทิพฺพจกฺขุาณนิทฺเทเส อาโลกสญฺ มนสิ กโรตีติ ทิวา วา รตฺตึ
วา สูริยโชติจนฺทมณิอาโลกํ อาโลโกติ มนสิ กโรติ. เอวํ มนสิกโรนฺโตว อาโลโกติ
สญฺ มนสิ ปวตฺตนโต "อาโลกสญฺ มนสิ กโรตี"ติ วุจฺจติ. ทิวาสญฺ
อธิฏฺาตีติ เอวํ อาโลกสญฺ มนสิกตฺวา ทิวาติ สญฺ เปติ. ยถา ทิวา
ตถา รตฺตินฺติ ยถา ทิวา อาโลโก ทิฏฺโ, ตเถว รตฺติมฺปิ มนสิ กโรติ. ยถา
รตฺตึ ตถา ทิวาติ ยถารตฺตึ อาโลโก ทิฏฺโ, ตเถว ทิวาปิ มนสิ กโรติ.
อิติ วิวฏฺเฏน เจตสาติ เอวํ อปิหิเตน จิตฺเตน. อปริโยนทฺเธนาติ สมนฺตโต
อนทฺเธน. สปฺปภาสญฺจิตฺตํ ภาเวตีติ สโอภาสํ จิตฺตํ วฑฺเฒติ. เอเตน ทิพฺพจกฺขุสฺส
ปริกมฺมาโลการมฺมณํ จิตฺตํ กถิตํ. อาโลกกสิณารมฺมณํ จตุตฺถชฺฌานเมว วา สนฺธาย
วุตฺตํ. ตสฺเสวํ ภาวยโต โอภาสชาตํ จิตฺตํ โหติ วิคตนฺธการาวรณํ. เตน หิ
ทิพฺพจกฺขุํ อุปฺปาเทตุกาเมน อาทิกมฺมิเกน กุลปุตฺเตน อิมิสฺสาเยว ปาฬิยา อนุสาเรน
กสิณารมฺมณํ อภิญฺาปาทกชฺฌานํ สพฺพากาเรน อภินีหารกฺขมํ กตฺวา
"เตโชกสิณํ โอทาตกสิณํ อาโลกกสิณนฺ"ติ อิเมสุ ตีสุ กสิเณสุ อญฺตรํ
อาสนฺนํ กาตพฺพํ, อุปจารชฺฌานโคจรํ กตฺวา วฑฺเฒตฺวา เปตพฺพํ, น ตตฺถ
อปฺปนา อุปฺปาเทตพฺพาติ อธิปฺปาโย. สเจ หิ อุปฺปาเทติ, ปาทกชฺฌานนิสฺสยํ
โหติ, น ปริกมฺมนิสฺสยํ. อิเมสุ ปน ตีสุ อาโลกกสิณํเยว เสฏฺตรํ, ตทนุโลเมน
ปน อิตรํ กสิณทฺวยมฺปิ วุตฺตํ. ตสฺมา อาโลกกสิณํ อิตเรสํ วา อญฺตรํ อารมฺมณํ
กตฺวา จตฺตาริ ฌานานิ อุปฺปาเทตฺวา ปุน อุปจารภูมิยํเยว ตฺวา กสิณํ
วฑฺเฒตพฺพํ. วฑฺฒิตวฑฺฒิตฏฺานสฺส อนฺโตเยว รูปคตํ ปสฺสิตพฺพํ. รูปคตํ ปสฺสโต
ปนสฺส เตน พฺยาปาเรน ปริกมฺมจิตฺเตน อาโลกผรณํ อกุพฺพโต ปริกมฺมสฺส วาโร
อติกฺกมติ, ตโต อาโลโก อนฺตรธายติ, ตสฺมึ อนฺตรหิเต รูปคตมฺปิ น ทิสฺสติ.
อถาเนน ปุนปฺปุนํ ปาทกชฺฌานเมว ปวิสิตฺวา ตโต วุฏฺาย อาโลโก ผริตพฺโพ.
เอวํ อนุกฺกเมน อาโลโก ผริตพฺโพ. เอวํ อนุกฺกเมน อาโลโก ถามคโต โหตีติ.
"เอตฺถ อาโลโก โหตี"ติ ยตฺตกํ านํ ปริจฺฉินฺทติ, ตตฺถ อาโลโก ติฏฺติเยว.
ทิวสมฺปิ นิสีทิตฺวา ปสฺสโต รูปทสฺสนํ โหติ. ตตฺถ ยทา ตสฺส ภิกฺขุโน มํสจกฺขุสฺส
อนาปาถคตํ อนฺโตกุจฺฉิคตํ หทยวตฺถุนิสฺสิตํ เหฏฺาปวีตลนิสฺสิตํ ติโรกุฑฺฑ-
ปพฺพตปาการํ คตปรจกฺกวาฬคตนฺติ อิทํ รูปํ าณจกฺขุสฺส อาปาถํ อาคจฺฉติ,
มํสจกฺขุนา ทิสฺสมานํ วิย โหติ, ตทา ทิพฺพจกฺขุ อุปฺปนฺนํ โหติ. ตเทว เจตฺถ
รูปทสฺสนสมตฺถํ, น ปุพฺพภาคจิตฺตานิ.
     ตตฺรายํ ทิพฺพจกฺขุโน อุปฺปตฺติกฺกโม:- วุตฺตปฺปการเมตํ รูปมารมฺมณํ
กตฺวา มโนทฺวาราวชฺชเน อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺเธ ตเทว รูปมารมฺมณํ กตฺวา จตฺตาริ
ปญฺจ วา ชวนานิ อุปฺปชฺชนฺตีติ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. อิทํ ปน าณํ
"สตฺตานํ จุตูปปาเต าณนฺ"ติปิ "ทิพฺพจกฺขุาณนฺ"ติปิ วุจฺจติ. ตํ ปเนตํ
ปุถุชฺชนสฺส ปริปนฺโถ โหติ. โส หิ "ยตฺถ อาโลโก โหตู"ติ อธิฏฺาติ, ตํ
ตํ ปวีสมุทฺทปพฺพเต วินิวิชฺฌิตฺวาปิ เอกาโลกํ โหติ. อถสฺส ตตฺถ ภยานกานิ
ยกฺขรกฺขสาทิรูปานิ ปสฺสโต ภยํ อุปฺปชฺชติ. เตน จิตฺตวิกฺเขปํ ปตฺวา
ฌานวิพฺภนฺตโก โหติ. ตสฺมา รูปทสฺสเน อปฺปมตฺเตน ภวิตพฺพํ.
     สตฺตานํ จุตูปปาตาณายาติ สตฺตานํ จุติยา จ อุปปาเต จ าณาย.
เยน าเณน สตฺตานํ จุติ จ อุปปาโต จ ายติ, ตทตฺถํ ทิพฺพจกฺขุาณตฺถนฺติ
วุตฺตํ โหติ. ทิพฺเพน จกฺขุนาติ วุตฺตตฺถเมว. วิสุทฺเธนาติ จุตูปปาตทสฺสเนน
ทิฏฺิวิสุทฺธิเหตุตฺตา วิสุทฺธํ. โย หิ จุติมตฺตเมว ปสฺสติ, น อุปปาตํ, โส
อุจฺเฉททิฏฺึ คณฺหาติ. โย อุปปาตเมว ปสฺสติ, น จุตึ, โส นวสตฺตปาตุภาวทิฏฺึ
คณฺหาติ. โย ปน ตทุภยํ ปสฺสติ. โส ยสฺมา ทุวิธมฺปิ ตํ ทิฏฺิคตมติวตฺตติ.
ตสฺมาสฺส ตํ ทสฺสนํ ทิฏฺิวิสุทฺธิเหตุ โหติ. อุภยญฺเจตํ พุทฺธปุตฺตา ปสฺสนฺติ.
เตน วุตฺตํ
"จุตูปปาตทสฺสเนน ทิฏฺิวิสุทฺธิเหตุตฺตา วิสุทฺธนฺ"ติ. มนุสฺสูปจารํ อติกฺก-
มิตฺวา รูปทสฺสเนน อติกฺกนฺตมานุสกํ, มานุสกํ วา มํสจกฺขุํ อติกฺกนฺตตฺตา
อติกฺกนฺตมานุสกํ. เตน ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน.
     สตฺเต ปสฺสตีติ มนุสฺสมํสจกฺขุนา วิย สตฺเต โอโลเกติ. จวมาเน
อุปปชฺชมาเนติ เอตฺถ จุติกฺขเณ อุปปตฺติกฺขเณ วา ทิพฺพจกฺขุนา ทฏฺุํ น
สกฺกา, เย ปน อาสนฺนจุติกา อิทานิ จวิสฺสนฺติ, เต จวมานา. เย จ
คหิตปฏิสนฺธิกา สมฺปตินิพฺพตฺตา วา, ๑- เต อุปปชฺชมานาติ อธิปฺเปตา. เต
เอวรูเป จวมาเน อุปปชฺชมาเน จ ปสฺสตีติ ทสฺเสติ. หีเนติ โมหนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา
หีนานํ ชาติกุลโภคาทีนํ วเสน หีฬิเต โอหีฬิเต โอญฺาเต อวญฺาเต.
ปณีเตติ อโมหนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา ตพฺพิปรีเต. สุวณฺเณติ อโทสนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา
อิฏฺกนฺตมนาปวณฺณยุตฺเต. ทุพฺพณฺเณติ โทสนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา อนิฏฺากนฺตามนาป-
วณฺณยุตฺเต, อนภิรูเป วิรูเปติปิ อตฺโถ. สุคเตติ สุคติคเต, อโลภนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา
วา อฑฺเฒ มหทฺธเน. ทุคฺคเตติ ทุคฺคติคเต. โลภนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา วา
ทลิทฺเท อปฺปนฺนปาเน. ยถากมฺมูปคเตติ ยํ ยํ กมฺมํ อุปจิตํ, เตน เตน อุปคเต.
ตตฺถ ปุริเมหิ "จวมาเน"ติอาทีหิ ทิพฺพจกฺขุกิจฺจํ วุตฺตํ, อิมินา ปน ปเทน
ยถากมฺมูปคาณกิจฺจํ.
     ตสฺส จ าณสฺส อยมุปฺปตฺติกฺกโม:- อิธ ภิกฺขุ เหฏฺานิรยาภิมุขํ
อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา เนรยิเก สตฺเต ปสฺสติ มหาทุกฺขมนุภวมาเน, ตํ ทสฺสนํ
ทิพฺพจกฺขุกิจฺจเมว. โส เอวํ มนสิ กโรติ กึ นุ โข กมฺมํ กตฺวา อิเม สตฺตา
เอตํ ทุกฺขมนุภวนฺตี"ติ. อถสฺส "อิทํ นาม กตฺวา"ติ ตํ กมฺมารมฺมณํ าณมุปฺปชฺชติ.
ตถา อุปริเทวโลกาภิมุขํ อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา นนฺทนวนมิสฺสกวนผารุสกวนาทีสุ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สมฺปตินิพฺพตฺตา, สมฺปตินิพฺพตฺตาว, วิสุทฺธิ. ๒/๒๖๘ (สฺยา)
สตฺเต ปสฺสติ มหาสมฺปตฺตึ อนุภวมาเน, ตมฺปิ ทสฺสนํ ทิพฺพจกฺขุกิจฺจเมว. โส
เอวํ มนสิ กโรติ "กึ นุ โข กมฺมํ กตฺวา อิเม สตฺตา เอตํ สมฺปตฺตึ อนุภวนฺตี"ติ.
อถสฺส "อิทํ นาม กตฺวา"ติ กมฺมารมฺมณํ าณมุปฺปชฺชติ. อิทํ ยถากมฺมูปคาณํ
นาม. อิมสฺส วิสุํ ปริกมฺมํ นาม นตฺถิ. ยถา จิมสฺส, เอวํ อนาคตํสาณสฺสาปิ.
ทิพฺพจกฺขุปาทกาเนว หิ อิมานิ ทิพฺพจกฺขุนา สเหว อิชฺฌนฺติ.
     อิเม วต โภนฺโตติอาทีสุ อิเมติ ทิพฺพจกฺขุนา ทิฏฺานํ นิทสฺสนวจนํ.
วตาติ อนุโลมนตฺเถ นิปาโต. โภนฺโตติ ภวนฺโต. ทุฏฺุ จริตํ, ทุฏฺ วา จริตํ
กิเลสปูติกตฺตาติ ทุจฺจริตํ, กาเยน ทุจฺจริตํ, กายโต วา อุปฺปนฺนํ ทุจฺจริตนฺติ
กายทุจฺจริตํ. อิตเรสุปิ เอเสว นโย. สมนฺนาคตาติ สมงฺคีภูตา. อริยานํ
อุปวาทกาติ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธสาวกานํ อริยานํ อนฺตมโส คิหิโสตาปนฺนานมฺปิ
อนตฺถกามา หุตฺวา อนฺติมวตฺถุนา วา คุณปริธํสเนน วา อุปวาทกา, อกฺโกสกา
ครหกาติ วุตฺตํ โหติ. ตตฺถ "นตฺถิ อิเมสํ สมณธมฺโม, อสฺสมณา เอเต"ติ วทนฺโต
อนฺติมวตฺถุนา อุปวทติ, "นตฺถิ อิเมสํ ฌานํ วา วิโมกฺโข วา มคฺโค วา ผลํ
วา"ติอาทีนิ วทนฺโต คุณปริธํสเนน อุปวทตีติ เวทิตพฺโพ. โส จ ชานํ วา
อุปวเทยฺย อชานํ วา, อุภยถาปิ อริยูปวาโทว โหติ. ภาริยํ กมฺมํ อานนฺตริยสทิสํ
สคฺคาวรณํ มคฺคาวรณญฺจ, สเตกิจฺฉํ ปน โหติ. ตสฺมา โย อริยํ อุปวทติ,
เตน คนฺตฺวา สเจ อตฺตนา วุฑฺฒตโร โหติ, อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา "อหํ อายสฺมนฺตํ
อิทญฺจิทญฺจ อวจํ, ตํ เม ขมาหี"ติ ขมาเปตพฺโพ. สเจ นวกตโร โหติ, วนฺทิตฺวา
อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา "อหํ ภนฺเต ตุเมฺห อิญฺจิทญฺจ อวจํ,
ตํ เม ขมถา"ติ ขมาเปตพฺโพ. สเจ ทิสา ปกฺกนฺโต โหติ, สยํ วา คนฺตฺวา
สทฺธิวิหาริเก วา เปเสตฺวา ขมาเปตพฺโพ. สเจ นาปิ คนฺตุํ น เปเสตุํ สกฺกา
โหติ, เย ตสฺมึ วิหาเร ภิกฺขู วสนฺติ, เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา สเจ นวกตรา
โหนฺติ, อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา, สเจ วุฑฺเฒ วุตฺตนเยเนว ปฏิปชฺชิตฺวา "อหํ ภนฺเต
อสุกํ นาม อายสฺมนฺตํ อิทญฺจิทญฺจ อวจํ, ตํ ขมตุ เม โส อายสฺมา"ติ วตฺวา
ขมาเปตพฺโพ. สมฺมุขา อกฺขมนฺเตปิ เอตเทว กาตพฺพํ. สเจ เอกจาริกภิกฺขุ โหติ,
เนว ตสฺส วสนฏฺานํ, น คตฏฺานํ ปญฺายติ, เอกสฺส ปณฺฑิตสฺส ภิกฺขุโน
สนฺติกํ คนฺตฺวา "อหํ ภนฺเต อสุกํ นาม อายสฺมนฺตํ อิทญฺจิทญฺจ อวจํ, ตํ
เม อนุสฺสรโต วิปฺปฏิสาโร โหติ, กึ กโรมี"ติ วตฺตพฺพํ. โส วกฺขติ "ตุเมฺห
มา จินฺตยิตฺถ เถโร ตุมฺหากํ ขมติ, จิตฺตํ วูปสเมถา"ติ. เตนาปิ อริยสฺส
คตทิสาภิมุเขน อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา "ขมา"ติ วตฺตพฺพํ. ยทิ โส ปรินิพฺพุโต โหติ,
ปรินิพฺพุตปญฺจฏฺานํ คนฺตฺวา ยาว สีวถิกํ คนฺตฺวาปิ ขมาเปตพฺพํ. เอวํ กเต
เนว สคฺคาวรณํ, น มคฺคาวรณํ โหติ, ปากติกเมว โหตีติ.
     มิจฺฉาทิฏฺิกาติ วิปรีตทสฺสนา. มิจฺฉาทิฏฺิกมฺมสมาทานาติ มิจฺฉาทิฏฺิวเสน
สมาทินฺนนานาวิธกมฺมา, เย จ มิจฺฉาทิฏฺิมูลเกสุ กายกมฺมาทีสุ อญฺเปิ
สมาทเปนฺติ. เอตฺถ จ วจีทุจฺจริตคฺคหเณเนว อริยูปวาเท, มโนทุจฺจริตคฺคหเณน
จ มิจฺฉาทิฏฺิยา สงฺคหิตายปิ อิเมสํ ทฺวินฺนํ ปน วจนํ มหาสาวชฺชภาวทสฺสนตฺถนฺติ
เวทิตพฺพํ. มหาสาวชฺโช หิ อริยูปวาโท อานนฺตริกสทิสตฺตา. วุตฺตมฺปิ เจตํ
"เสยฺยถาปิ สาริปุตฺต ภิกฺขุ สีลสมฺปนฺโน สมาธิสมฺปนฺโน ปญฺาสมฺปนฺโน ทิฏฺเว
ธมฺเม อญฺ อาราเธยฺย, เอวํสมฺปทมิทํ สาริปุตฺต วทามิ ตํ วาจํ อปฺปหาย
ตํ จิตฺตํ อปฺปหาย ตํ ทิฏฺึ อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต, เอวํ
นิรเย"ติ. ๑- มิจฺฉาทิฏฺิโต จ มหาสาวชฺชตรํ นาม อญฺ นตฺถิ. ยถาห "นาหํ
ภิกฺขเว อญฺ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ, ยํ เอวํ มหาสาวชฺชํ, ยถยิทํ ภิกฺขเว
มิจฺฉาทิฏฺิ, มิจฺฉาทิฏฺิปรมานิ ภิกฺขเว มหาสาวชฺชานี"ติ. ๒-
     กายสฺส เภทาติ อุปาทินฺนขนฺธปริจฺจาคา. ปรํ มรณาติ ตทนนฺตรํ
อภินิพฺพตฺติกฺขนฺธคฺคหเณ. ๓- อถ วา กายสฺส เภทาติ ชีวิตินฺทฺริยสฺสุปจฺเฉทา. ปรํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มู. ๑๒/๑๔๙/๑๑๐  ๒ องฺ. เอกก. ๒๐/๓๑๐/๓๕  ๓ สี. อภินิพฺพตฺติขนฺธกฺขเณ
มรณาติ จุติจิตฺตโต อุทฺธํ. อปายนฺติ เอวมาทิ สพฺพํ นิรยเววจนเมว. นิรโย
หิ สคฺคโมกฺขเหตุภูตา ปุญฺสมฺมตา อยา อเปตตฺตา, สุขานํ วา อายสฺส อภาวา
อปาโย. ทุกฺขสฺส คติ ปฏิสฺสรณนฺติ ทุคฺคติ, โทสพหุลตาย วา ทุฏฺเน
กมฺมุนา นิพฺพตฺตา คติ ทุคฺคติ. วิวสา นิปตนฺติ ตตฺถ ทุกฺกฏการิโนติ วินิปาโต,
วินสฺสนฺตา วา เอตฺถ ปตนฺติ สมฺภิชฺชมานงฺคปจฺจงฺคาติปิ วินิปาโต. นตฺถิ เอตฺถ
อสฺสาทสญฺิโต อโยติ นิรโย.
     อถ วา อปายคฺคหเณน ติรจฺฉานโยนึ ทีเปติ. ติรจฺฉานโยนิ หิ อปาโย
สุคติโต อเปตตฺตา, น ทุคฺคติ มเหสกฺขานํ นาคราชาทีนํ สมฺภวโต. ทุคฺคติคฺคหเณน
ปิตฺติวิสยํ. โส หิ อปาโย เจว ทุคฺคติ จ สุคติโต อเปตตฺตา ทุกฺขสฺส จ
คติภูตตฺตา, น ตุ วินิปาโต อสุรสทิสํ อวินิปาตตฺตา. วินิปาตคฺคหเณน อสุรกายํ.
โส หิ ยถาวุตฺเตน อตฺเถน อปาโย เจว ทุคฺคติ จ สพฺพสมุสฺสเยหิ จ
วินิปติตตฺตา วินิปาโตติ วุจฺจติ. นิรยคฺคหเณน อวีจิอาทิมเนกปฺปการํ นิรยเมวาติ.
อุปฺปนฺนาติ อุปคตา, ตตฺถ อภินิพฺพตฺตาติ อธิปฺปาโย. วุตฺตวิปริยาเยน สุกฺกปกฺโข
เวทิตพฺโพ.
     อยมฺปน วิเสโส:- ตตฺถ สุคติคฺคหเณน มนุสฺสคติปิ สงฺคยฺหติ,
สคฺคคฺคหเณน เทวคติเยว. ตตฺถ สุนฺทรา คตีติ สุคติ. รูปาทีหิ วิสเยหิ สุฏฺุ
อคฺโคติ สคฺโค. โส สพฺโพปิ ลุชฺชนปลุชฺชนฏฺเน โลโกติ อยํ วจนตฺโถ. อิติ
"ทิพฺเพน จกฺขุนา"ติอาทิ สพฺพํ นิคมนวจนํ. เอวํ ทิพฺเพน จกฺขุนา ปสฺสตีติ
อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถติ.
                   ทิพฺพจกฺขุาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------
     อิเมสุ ปญฺจสุ าเณสุ อิทฺธิวิธาณํ ปริตฺตมหคฺคตอตีตานาคตปจฺจุปนฺน-
อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณวเสน สตฺตสุ อารมฺมเณสุ ปวตฺตติ. โสตธาตุวิสุทฺธิาณํ
ปริตฺตปจฺจุปฺปนฺนอชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณวเสน จตูสุ อารมฺมเณสุ ปวตฺตติ.
เจโตปริยาณํ ปริตฺตมหคฺคตอปฺปมาณมคฺคอตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนพหิทฺธารมฺมณวเสน
อฏฺสุ อารมฺมเณสุ ปวตฺตติ. ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติาณํ ปริตฺตมหคฺคตอปฺปมาณ-
มคฺคอตีตอชฺฌตฺตพหิทฺธานวตฺตพฺพารมฺมณวเสน อฏฺสุ อารมฺมเณสุ ปวตฺตติ.
ทิพฺพจกฺขุาณํ ปริตฺตปจฺจุปฺปนฺนอชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณวเสน จตูสุ อารมฺมเณสุ
ปวตฺตติ. ยถากมฺมูปคาณํ ปริตฺตมหคฺคตอตีตอชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณวเสน ปญฺจสุ
อารมฺมเณสุ ปวตฺตติ. อนาคตํสาณํ ปริตฺตมหคฺคตอปฺปมาณมคฺคอนาคตอชฺฌตฺต-
พหิทฺธานวตฺตพฺพารมฺมณวเสน อฏฺสุ อารมฺมเณสุ ปวตฺตตีติ.
                        ปญฺจาณปกิณฺณกํ นิฏฺิตํ.
                          ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๓๘๙-๓๙๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=8681&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=8681&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=257
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=2887
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=3349
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=3349
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31