อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                             ขุทฺทกนิกาย
                         ปฏิสมฺภิทามคฺคฏฺกถา
                           (ทุติโย ภาโค)
                         --------------
                นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.
                 ๖๘. อินฺทฺริยปโรปริยตฺตาณนิทฺเทสวณฺณนา
    [๑๑๑] อินฺทฺริยปโรปริยตฺตาณนิทฺเทเส ตถาคตสฺสาติ วจเน อุทฺเทเส สรูปโต
อวิชฺชมาเนปิ "ฉ าณานิ อสาธารณานิ สาวเกหี"ติ  ๑- วุตฺตตฺตา "ตถาคตสฺสา"ติ
วุตฺตเมว โหติ. ตสฺมา อุทฺเทเส อตฺถโต สิทฺธสฺส ตถาคตวจนสฺส นิทฺเทเส คหณํ
กตํ. สตฺเต ปสฺสตีติ รูปาทีสุ ฉนฺทราเคน สตฺตตาย ลคฺคตาย สตฺตา, เต สตฺเต
อินฺทฺริยปโรปริยตฺตาเณน จกฺขุนา ปสฺสติ โอโลเกติ. อปฺปรชกฺเขติ ปญฺามเย
อกฺขิมฺหิ อปฺปํ ราคาทิรโช เอเตสนฺติ อปฺปรชกฺขา. อปฺปํ ราคาทิรโช เอเตสนฺติ
อปฺปรชกฺขา, เต อปฺปรชกฺเข. มหารชกฺเขติ ปญฺามเย มหนฺตํ ราคาทิรโช
เอเตสนฺติ วา มหารชกฺขา มหนฺตํ ราคาทิรโช เอเตสนฺติ วา มหารชกฺขา.
ติกฺขินฺทฺริเย มุทินฺทฺริเยติ ติกฺขานิ สทฺธาทีนิ เอเตสนฺติ ติกฺขินฺทฺริยา,
มุทูนิ สทฺธาทีนิ อินฺทฺริยานิ เอเตสนฺติ มุทินฺทฺริยา. สฺวากาเร ทฺวากาเรติ
สุนฺทรา สทฺธาทโย อาการา โกฏฺาสา เอเตสนฺติ สฺวาการา, กุจฺฉิตา ครหิตา
สทฺธาทโย อาการา โกฏฺาสา เอเตสนฺติ ทฺวาการา. สุวิญฺาปเย ทุวิญฺาปเยติ เย
กถิตํ การณํ สลฺลกฺเขนฺติ สุเขน สกฺกา โหนฺติ วิญฺาเปตุํ, เต สุวิญฺาปยา,
ตพฺพิปรีตา ทุวิญฺาปยา. อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโนติ อปิ เอเก
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๕
ปรโลกญฺเจว ราคาทิวชฺชญฺจ ภยโต ปสฺสนฺเต, อิมสฺส ปน ปทสฺส นิทฺเทเส
ปรโลกสฺเสว น วุตฺตตฺตา ขนฺธาทิโลเก จ ราคาทิวชฺเช จ ปรํ พาฬฺหํ ยํ
ปสฺสนสีลาติ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน. เต ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิเนติ ๑- เอวมตฺโถ
คเหตพฺโพ. อปฺเปกจฺเจ น ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโนติ ตพฺพิปรีเต. โลโกติ
ลุชฺชนปลุชฺชนฏฺเน. วชฺชนฺติ วชฺชนียฏฺเน. เอตฺตาวตา อุทฺเทสสฺส นิทฺเทโส จ กโต
โหติ.
      ปุน นิทฺเทสสฺส ปฏินิทฺเทสํ กโรนฺโต อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเขติอาทิมาห. ตตฺถ
ตีสุ รตเนสุ โอกปฺปนสงฺขาตา สทฺธา อสฺส อตฺถีติ สทฺโธ. โส สทฺธาสมฺปนฺโน
ปุคฺคโล อสฺสทฺธิยรชสฺส เจว อสฺสสทฺธิยมูลกสฺส เสสากุสลรชสฺส จ อปฺปกตฺตา
อปฺปรชกฺโข. นตฺถิ เอตสฺส สทฺธาติ อสฺสทฺโธ. โส วุตฺตปฺปการสฺส รชสฺส
มหนฺตตฺตา มหารชกฺโข. อารทฺธํ วีริยมเนนาติ อารทฺธวีริโย. โส โกสชฺชรชสฺส เจว
โกสชฺชมูลกสฺส เสสากุสลรชสฺส จ อปฺปกตฺตา อปฺปรชกฺโข. หีนวีริยตฺตา กุจฺฉิเตน
อากาเรน สีทตีติ กุสีโท, กุสีโท เอว กุสีโต. โส วุตฺตปฺปการสฺส รชสฺส มหนฺตตฺตา
มหารชกฺโข. อารมฺมณํ อุเปจฺจ ิตา สติ อสฺสาติ อุปฏฺิตสฺสติ. โส
มุฏฺสฺสจฺจรชสฺส เจว มุฏฺสฺสจฺจมูลกสฺส จ อปฺปกตฺตา อปฺปรชกฺโข. มุฏฺา นฏฺา
สติ อสฺสาติ มุฏฺสฺสติ. โส วุตฺตปฺปการสฺส รชสฺส มหนฺตตฺตา มหารชกฺโข.
อปฺปนาสมาธินา อุปจารสมาธินา วา อารมฺมเณ สมํ สมฺมา วา อาหิโต ิโตติ
สมาหิโต. สมาหิตจิตฺโตติ วา สมาหิโต. โส อุทฺธจฺจรชสฺส เจว อุทฺธจฺจมูลกสฺส
เสสากุสลรชสฺส จ อปฺปกตฺตา อปฺปรชกฺโข. น สมาหิโต อสมาหิโต. โส
วุตฺตปฺปการสฺส รชสฺส มหนฺตตฺตา มหารชกฺโข. อุทยตฺถคามินี ปญฺา อสฺส อตฺถีติ
ปญฺวา. โส โมหรชสฺส เจว โมหมูลกสฺส เสสากุสลรชสฺส จ อปฺปกตฺตา
อปฺปรชกฺโข. โมหมูฬฺหตฺตา ทุฏฺา ปญฺา อสฺสาติ ทุปฺปญฺโ. โส วุตฺตปฺปการสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ สี....ทสฺสาวิโนติ
รชสฺส มหนฺตตฺตา มหาราชกฺโข. สทฺโธ ปุคฺคโล ติกฺขินฺทฺริโยติ พหุลํ
อุปฺปชฺชมานาย พลวติยา สทฺธาย สทฺโธ, เตเนว สทฺธินฺทฺริเยน ติกฺขินฺทฺริโย.
อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล มุทินฺทฺริโยติ พหุลํ อุปฺปชฺชมาเนน อสฺสทฺธิเยน อสฺสทฺโธ,
อนฺตรนฺตรา อุปฺปชฺชมาเนน ทุพฺพเลน สทฺธินฺทฺริเยน มุทินฺทฺริโย. เอส นโย
เสเสสุปิ. สทฺโธ ปุคฺคโล สฺวากาโรติ ตาย เอว สทฺธาย โสภนากาโร. อสฺสทฺโธ
ปุคฺคโล ทฺวากาโรติ เตเนว อสฺสทฺธิเยน วิรูปากาโร. เอส นโย เสเสสุปิ.
สุวิญฺาปโยติ สุเขน วิญฺาเปตุํ สกฺกุเณยฺโย. ทุวิญฺาปโยติ ทุกฺเขน
วิญฺาเปตุํ สกฺกุเณยฺโย. ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวีติ เอตฺถ ยสฺมา ปญฺาสมฺปนฺนสฺเสว
สทฺธาทีนิ สุปริสุทฺธานิ โหนฺติ, ตสฺมา สุปริสุทฺธสทฺธาทิสมฺปนฺโน
ตํสมฺปยุตฺตาย, สุปริสุทฺธสทฺธาทิสมฺปนฺโนปิ วา ตปฺปจฺจยาย ปญฺาย
ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี โหติ. ตสฺมา เอว หิ สทฺธาทโยปิ จตฺตาโร
"ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี"ติ วุตฺตา.
     [๑๑๒] อิทานิ "ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี"ติ เอตฺถ วุตฺตํ โลกญฺจ วชฺชญฺจ
ทสฺเสตุํ โลโกติอาทิมาห. ตตฺถ ขนฺธา เอว ลุชฺชนปลุชฺชนฏฺเน โลโกติ ขนฺธโลโก.
เสสทฺวเยปิ เอเสว นโย. วิปตฺติภวโลโกติ อปายโลโก. โส หิ อนิฏฺผลตฺตา
วิรูโป ลาโภติ วิปตฺติ, ภวตีติ ภโว, วิปตฺติ เอว ภโว วิปตฺติภโว, วิปตฺติภโว
เอว โลโก วิปตฺติภวโลโก. วิปตฺติสมฺภวโลโกติ อปายูปคํ กมฺมํ. ตํ หิ สมฺภวติ
เอตสฺมา ผลนฺติ สมฺภโว, วิปตฺติยา สมฺภโว วิปตฺติสมฺภโว, วิปตฺติสมฺภโว เอว
โลโก วิปตฺติสมฺภวโลโก. สมฺปตฺติภวโลโกติ สุคติโลโก. โส หิ อิฏฺผลตฺตา สุนฺทโร
ลาโภติ สมฺปตฺติ, ภวตีติ ภโว, สมฺปตฺติ เอว ภโว สมฺปตฺติภโว, สมฺปตฺติภโว เอว
โลโก สมฺปตฺติภวโลโก. สมฺปตฺติสมฺภวโลโกติ สุคตูปคํ กมฺมํ. ตํ หิ สมฺภวติ
เอตสฺมา ผลนฺติ สมฺภโว, สมฺปตฺติยา สมฺภโว สมฺปตฺติสมฺภโว. สมฺปตฺติสมฺภโว
เอว โลโก สมฺปตฺติสมฺภวโลโก. เอโก โลโกติอาทีนิ เหฏฺา วุตฺตตฺถาเนว.
     วชฺชนฺติ นปุํสกวจนํ. อสุโกติ อนิทฺทิฏฺตฺตา กตํ. กิเลสาติ ราคาทโย.
ทุจฺจริตาติ ปาณาติปาตาทโย. อภิสงฺขาราติ ปุญฺาภิสงฺขาราทโย. ภวคามิกมฺมาติ
อตฺตโน วิปากทานวเสน ภวํ คจฺฉนฺตีติ ภวคามิโน, อภิสงฺขาเรสุปิ วิปากชนกาเนว
กมฺมานิ วุตฺตานิ. อิตีติ วุตฺตปฺปการนิทสฺสนํ. อิมสฺมิญฺจ โลเก อิมสฺมิญฺจ
วชฺเชติ วุตฺตปฺปกาเร โลเก จ วชฺเช จ. ติพฺพา ภยสญฺาติ พลวตี ภยสญฺา.
ติพฺพาติ ปรสทฺทสฺส อตฺโถ วุตฺโต, ภยสญฺาติ ภยสทฺทสฺส. โลกวชฺชทฺวยมฺปิ หิ
ภยวตฺถุตฺตา สยญฺจ สภยตฺตา ๑- ภยํ, ภยมิติ สญฺา ภยสญฺา. ปจฺจุปฏฺิตา
โหตีติ ตํ ตํ ปฏิจฺจ อุเปจฺจ ิตา โหติ. เสยฺยถาปิ อุกฺขิตฺตาสิเก วธเกติ
ยถา นาม ปหริตุํ อุจฺจาริตขคฺเค ปจฺจามิตฺเต ติพฺพา ภยสญฺา ปจฺจุปฏฺิตา
โหติ, เอวเมว โลเก จ วชฺเช จ ติพฺพา ภยสญฺา ปจฺจุปฏฺิตา โหติ.
อิเมหิ ปญฺาสาย อากาเรหีติ อปฺปรชกฺขปญฺจกาทีสุ ทสสุ ปญฺจเกสุ เอเกกสฺมึ
ปญฺจนฺนํ ปญฺจนฺนํ อาการานํ วเสน ปญฺาสาย อากาเรหิ. อิมานิ
ปญฺจินฺทฺริยานีติ สทฺธินฺทฺริยาทีนิ ปญฺจินฺทฺริยานิ. ชานาตีติ ตถาคโต ปญฺาย
ปชานาติ. ปสฺสตีติ ทิพฺพจกฺขุนา ทิฏฺ วิย กโรติ. อญฺาตีติ สพฺพาการมริยาทาหิ
ชานาติ. ปฏิวิชฺฌตีติ เอกเทสํ อเสเสตฺวา นิรวเสสทสฺสนวเสน ปญฺาย ปทาเลตีติ.
                อินฺทฺริยปโรปริยตฺตาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                       ------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๑-๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=1&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=1&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=269
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=3035
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=3526
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=3526
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31