ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                          ๖. คติกถาวณฺณนา
     [๒๓๑] อิทานิ ตสฺสา วิโมกฺขุปฺปตฺติยา เหตุภูตํ เหตุสมฺปตฺตึ ทสฺสนฺเตน
กถิตาย คติกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา. ทุเหตุกปฏิสนฺธิกสฺสาปิ หิ "นตฺถิ ฌานํ
@เชิงอรรถ:  องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๓๔/๓๙, ขุ.อิติ. ๒๕/๙๐/๓๐๘
อปญฺญสฺสา"ติ ๑- วจนโต ฌานมฺปิ น อุปฺปชฺชติ, กึ ปน วิโมกฺโข. ตตฺถ
คติสมฺปตฺติยาติ นิรยติรจฺฉานโยนิเปตฺติวิสยมนุสฺสเทวสงฺขาตาสุ ปญฺจสุ คตีสุ
มนุสฺสเทวสงฺขาตาย คติสมฺปตฺติยา. เอเตน ปุริมา ติสฺโส คติวิปตฺติโย ปฏิกฺขิปติ.
คติยา สมฺปตฺติ คติสมฺปตฺติ, สุคตีติ วุตฺตํ โหติ. คตีติ จ สโหกาสา ขนฺธา.
ปญฺจสุ จ คตีสุ เปตฺติวิสยคฺคหเณเนว อสุรกาโยปิ คหิโต. เทวาติ ฉ กามาวจรเทวา
พฺรหฺมาโน จ. เทวคฺคหเณน อสุราปิ สงฺคหิตา. ญาณสมฺปยุตฺเตติ
ญาณสมฺปยุตฺตปฏิสนฺธิกฺขเณ. ขโณปิ หิ ญาณสมฺปยุตฺตโยเคน เตเนว โวหาเรน วุตฺโตติ
เวทิตพฺโพ. กตินํ เหตูนนฺติ อโลภาโทสาโมหเหตูสุ กตินํ เหตูนํ. อุปปตฺตีติ
อุปปชฺชนํ, นิพฺพตฺตีติ อตฺโถ.
     ยสฺมา ปน สุทฺทกุลชาตาปิ ติเหตุกา โหนฺติ, ตสฺมา เต สนฺธาย ปฐมปุจฺฉา.
ยสฺมา จ เยภุยฺเยน มหาปุญฺญา ตีสุ มหาสาลกุเลสุ ชายนฺติ, ตสฺมา เตสํ ติณฺณํ
กุลานํ วเสน ติสฺโส ปุจฺฉา. ปาโฐ ปน สงฺขิตฺโต. มหตี สาลา เอเตสนฺติ
มหาสาลา, มหาฆรา ๒- มหาวิภวาติ อตฺโถ. อถ วา มหา สาโร เอเตสนฺติ
มหาสาราติ วตฺตพฺเพ รการสฺส ลการํ กตฺวา "มหาสาลาติ วุตฺตํ. ขตฺติยา
มหาสาลา, ขตฺติเยสุ วา มหาสาลาติ ขตฺติยมหาสาลา. เสเสสุปิ เอเสว นโย. ตตฺถ
ยสฺส ขตฺติยสฺส เคเห ปจฺฉิมนฺเตน โกฏิสตํ ธนํ นิธานคตํ โหติ, กหาปณานญฺจ
วีสติ อมฺพณานิ ทิวสํ วลญฺเช นิกฺขมนฺติ, อยํ ขตฺติยมหาสาโล นาม. ยสฺส
พฺราหฺมณสฺส เคเห ปจฺฉิมนฺเตน อสีติโกฏิธนํ นิธานคตํ โหติ, กหาปณานญฺจ
ทส อมฺพณานิ ทิวสํ วลญฺเช นิกฺขมนฺติ, อยํ พฺราหฺมณมหาสาโล นาม. ยสฺส
คหปติสฺส เคเห ปจฺฉิมนฺเตน จตฺตาลีสโกฏิธนํ นิธานคตํ โหติ, กหาปณานญฺจ
ปญฺจ อมฺพณานิ ทิวสํ วลญฺเช นิกฺขมนฺติ, อยํ คหปติมหาสาโล นาม.
@เชิงอรรถ:  ขุ.ธ. ๒๕/๓๗๒/๘๒   สี. มหาสารา
     รูปาวจรานํ อรูปาวจรานญฺจ เอกนฺตติเหตุกตฺตา "ญาณสมฺปยุตฺเต"ติ น
วุตฺตํ, มนุสฺเสสุ ปน ทุเหตุกาเหตุกานญฺจ สพฺภาวโต, กามาวจเรสุ เทเวสุ
ทุเหตุกานญฺจ สพฺภาวโต เสเสสุ "ญาณสมฺปยุตฺเต"ติ วุตฺตํ. เอตฺถ จ กามาจรเทวา
ปญฺจกามคุณรติยา กีฬนฺติ, สรีรชุติยา จ โชตนฺตีติ เทวา, รูปาวจรพฺรหฺมาโน
ฌานรติยา กีฬนฺติ, สรีรชุติยา จ โชตนฺตีติ เทวา, อรูปาวจรพฺรหฺมาโน ฌานรติยา
กีฬนฺติ, ญาณชุติยา จ โชตนฺตีติ เทวา.
     [๒๓๒] กุสลกมฺมสฺส ชวนกฺขเณติ อตีตชาติยา อิธ ติเหตุกปฏิสนฺธิชนกสฺส
ติเหตุกกามาวจรกุสลกมฺมสฺส จ ชวนวีถิยํ ปุนปฺปุนํ อุปฺปตฺติวเสน สตฺตวารํ
ชวนกฺขเณ, ปวตฺตนกาเลติ อตฺโถ. ตโย เหตู กุสลาติ อโลโภ กุสลเหตุ อโทโส
กุสลเหตุ อโมโห อกุสลเหตุ. ตสฺมึ ขเณ ชาตเจตนายาติ ตสฺมึ วุตฺตกฺขเณเยว ชาตาย
กุสลเจตนาย. สหชาตปจฺจยา โหนฺตีติ อุปฺปชฺชมานา จ สหอุปฺปาทนภาเวน
อุปการกา โหนฺติ. เตน วุจฺจตีติ เตน สหชาตปจฺจยภาเวเนว วุจฺจติ.
กุสลมูลปจฺจยาปิ สงฺขาราติ เอกจิตฺตกฺขณิกปจฺจยาการนเยน วุตฺตํ. "สงฺขารา"ติ จ
พหุวจเนน ตตฺถ สงฺขารกฺขนฺธสงฺคหิตา สพฺเพ เจตสิกา คหิตาติ เวทิตพฺพํ.
อปิสทฺเทน สงฺขารปจฺจยาปิ กุสลมูลานีติปิ วุตฺตํ โหติ.
     นิกนฺติกฺขเณติ อตฺตโน วิปากํ ทาตุํ ปจฺจุปฏฺฐิตกมฺเม วา ตถา
ปจฺจุปฏฺฐิตกมฺเมน อุปฏฺฐาปิเต กมฺมนิมิตฺเต วา คตินิมิตฺเต วา อุปฺปชฺชมานานํ
นิกนฺติกฺขเณ. นิกนฺตีติ นิกามนา ปตฺถนา. อาสนฺนมรณสฺส หิ โมเหน อากุลจิตฺตตฺตา
อวีจิชาลายปิ นิกนฺติ อุปฺปชฺชติ, กิมฺปน เสเสสุ นิมิตฺเตสุ. เทฺว เหตูติ โลโภ
อกุสลเหตุ โมโห อกุสลเหตุ. ภวนิกนฺติ ปน ปฏิสนฺธิอนนฺตรํ ปวตฺตภวงฺควีถิโต
วุฏฺฐิตมตฺตสฺเสว อตฺตโน ขนฺธสนฺตานํ อารพฺภ สพฺเพสมฺปิ อุปฺปชฺชติ. "ยสฺส วา ปน
ยตฺถ อกุสลา ธมฺมา น อุปฺปชฺชิตฺถ, ตสฺส ตตฺถ กุสลา ธมฺมา น อุปฺปชฺชิตฺถาติ
อามนฺตา"ติ  เอวมาทิ ๑- อิทเมว สนฺธาย วุตฺตํ. ตสฺมึ ขเณ ชาตเจตนายาติ
อกุสลเจตนาย.
@เชิงอรรถ:  อภิ.ย. ๓๙/๑๒๗/๕๒ (สฺยา)
     ปฏิสนฺธิกฺขเณติ เตน กมฺเมน คหิตปฏิสนฺธิกฺขเณ. ตโย เหตูติ อโลโภ
อพฺยากตเหตุ อโทโส อพฺยากตเหตุ อโมโห อพฺยากตเหตุ. ตสฺมึ ขเณ
ชาตเจตนายาติ วิปากาพฺยากตเจตนาย. นามรูปปจฺจยาปิ วิญฺญาณนฺติ เอตฺถ ตสฺมึ
ปฏิสนฺธิกฺขเณ ตโย วิปากเหตู เสสเจตสิกา จ นามํ, หทยวตฺถุ รูปํ. ตโต
นามรูปปจฺจยโตปิ ปฏิสนฺธิวิญฺญาณํ ปวตฺตติ. วิญฺญาณปจฺจยาปิ นามรูปนฺติ เอตฺถาปิ
นามํ วุตฺตปฺปการเมว, รูปํ ปน อิธ สเหตุกมนุสฺสปฏิสนฺธิยา อธิปฺเปตตฺตา
คพฺภเสยฺยกานํ วตฺถุทสกํ กายทสกํ ภาวทสกนฺติ สมตึส รูปานิ, สํเสทชานํ
โอปปาติกานญฺจ ปริปุณฺณายตนานํ จกฺขุทสกํ โสตทสกํ ฆานทสกํ
ชิวฺหาทสกญฺจาติ สมสตฺตติ รูปานิ. ตํ วุตฺตปฺปการํ นามรูปํ ปฏิสนฺธิกฺขเณ
ปฏิสนฺธิวิญฺญาณปจฺจยา ปวตฺตติ.
     ปญฺจกฺขนฺธาติ เอตฺถ ปฏิสนฺธิจิตฺเตน ปฏิสนฺธิกฺขเณ ลพฺภมานานิ รูปานิ
รูปกฺขนฺโธ, สหชาตา เวทนา เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญา สญฺญากฺขนฺโธ, เสสเจตสิกา
สงฺขารกฺขนฺโธ, ปฏิสนฺธิจิตฺตํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ. สหชาตปจฺจยา โหนฺตีติ จตฺตาโร
อรูปิโน ขนฺธา อญฺญมญฺญํ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, รูปกฺขนฺเธ จตฺตาโร มหาภูตา
อญฺญมญฺญํ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อรูปิโน ขนฺธา จ หทยรูปญฺจ อญฺญมญฺญํ
สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, มหาภูตาปิ อุปาทารูปานํ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ.
อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺตีติ อญฺญมญฺญํ อุปฺปาทนุปตฺถมฺภนภาเวน อุปการกา โหนฺติ,
จตฺตาโร อรูปิโน ขนฺธา จ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, จตฺตาโร มหาภูตา
อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ. นิสฺสยปจฺจยา โหนฺตีติ อธิฏฺฐานากาเรน นิสฺสยากาเรน จ
อุปการกา โหนฺติ, จตฺตาโร อรูปิโน ขนฺธา จ อญฺญมญฺญํ นิสฺสยปจฺจยา โหนฺตีติ
สหชาตา วิย วิตฺถาเรตพฺพา. วิปฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺตีติ เอกวตฺถุกาทิภาวานุปคมเนน
วิปฺปยุตฺตภาเวน อุปการกา โหนฺติ, อรูปิโน ขนฺธา ปฏิสนฺธิรูปานํ วิปฺปยุตฺตปจฺจยา
โหนฺติ, หทยรูปํ อรูปีนํ ขนฺธานํ วิปฺปยุตฺตปจฺจโย โหติ. "ปญฺจกฺขนฺธา"ติ เหตฺถ
เอวํ ยถาลาภวเสน วุตฺตํ.
     จตฺตาโร มหาภูตาติ เอตฺถ ตโย ปจฺจยา ปฐมํ วุตฺตาเยว. ตโย
ชีวิตสงฺขาราติ อายุ จ อุสฺมา จ วิญฺญาณญฺจ. อายูติ รูปชีวิตินฺทฺริยํ
อรูปชีวิตินฺทฺริยญฺจ. อุสฺมาติ เตโชธาตุ. วิญฺญาณนฺติ ปฏิสนฺธิวิญฺญาณํ. เอตานิ
หิ อุปรูปริ ชีวิตสงฺขารํ สงฺขโรนฺติ ปวตฺเตนฺตีติ ชีวิตสงฺขารา. สหชาตปจฺจยา
โหนฺตีติ อรูปชีวิตินฺทฺริยํ ปฏิสนฺธิวิญฺญาณญฺจ สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานญฺจ
หทยรูปสฺส จ อญฺญมญฺญสหชาตปจฺจยา โหนฺติ. เตโชธาตุ ติณฺณํ มหาภูตานํ
อญฺญมญฺญสหชาตปจฺจโย โหติ, อุปาทารูปานํ สหชาตปจฺจโยว, รูปชีวิตินฺทฺริยํ
สหชาตรูปานํ ปริยาเยน สหชาตปจฺจโย โหตีติ เวทิตพฺพํ. อญฺญมญฺญปจฺจยา
โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺตีติ ทฺวยํ อรูปชีวิตินฺทฺริยํ ปฏิสนฺธิวิญฺญาณญฺจ
สมฺปยุตฺตขนฺธานํ อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญนิสฺสยปจฺจยา โหนฺตีติ
วุตฺตนเยเนว โยเชตฺวา เวทิตพฺพํ. วิปฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺตีติ อรูปชีวิตินฺทฺริยํ
ปฏิสนฺธิวิญฺญาณญฺจ ปฏิสนฺธิรูปานํ วิปฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ.
รูปชีวิตินฺทฺริยมฺปน อญฺญมญฺญนิสฺสยวิปฺปยุตฺตปจฺจยตฺเต น ยุชฺชติ. ตสฺมา "ตโย
ชีวิตสงฺขารา"ติ ยถาลาภวเสน วุตฺตํ. นามญฺจ รูปญฺจ วุตฺตนเยเนว
จตุปจฺจยตฺเต โยเชตพฺพํ. จุทฺทส ธมฺมาติ ปญฺจกฺขนฺธา, จตฺตาโร มหาภูตา,
ตโย ชีวิตสงฺขารา, นามญฺจ รูปญฺจาติ เอวํ คณนาวเสน
จุทฺทส ธมฺมา. เตสญฺจ อุปริ อญฺเญสญฺจ สหชาตาทิปจฺจยภาโว วุตฺตนโย เอว.
สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺตีติ ปุน เอกวตฺถุกเอการมฺมณเอกุปฺปาทเอกนิโรธสงฺขาเตน
สมฺปยุตฺตภาเวน อุปการกา โหนฺติ. ปญฺจินฺทฺริยานีติ สทฺธินฺทฺริยาทีนิ.
นามญฺจาติ อิธ เวทนาทโย ตโย ขนฺธา. วิญฺญาณญฺจาติ ปฏิสนฺธิวิญฺญาณํ.
ปุน จุทฺทส ธมฺมาติ จตฺตาโร ขนฺธา, ปญฺจินฺทฺริยานิ, ตโย เหตู, นามญฺจ
วิญฺญาณญฺจาติ เอวํ คณนาวเสน จุทฺทส ธมฺมา. อฏฺฐวีสติ ธมฺมาติ ปุริมา จ
จุทฺทส, อิเม จ จุทฺทสาติ อฏฺฐวีสติ. อิธ รูปสฺสาปิ ปวิฏฺฐตฺตา สมฺปยุตฺตปจฺจยํ
อปเนตฺวา วิปฺปยุตฺตปจฺจโย วุตฺโต.
     เอวํ ปฏิสนฺธิกฺขเณ วิชฺชมานสฺส ตสฺส ตสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนสฺส ธมฺมสฺส ตํ
ตํ ปจฺจยเภทํ ทสฺเสตฺวา ปฐมํ นิทฺทิฏฺเฐ เหตู นิคเมตฺวา ทสฺเสนฺโต อิเมสํ
อฏฺฐนฺนํ เหตูนํ ปจฺจยา อุปปตฺติ โหตีติ อาห. กมฺมายูหนกฺขเณ ตโย กุสลเหตู,
นิกนฺติกฺขเณ เทฺว อกุสลเหตู, ปฏิสนฺธิกฺขเณ ตโย อพฺยากตเหตูติ เอวํ อฏฺฐ
เหตู. ตตฺถ ตโย กุสลเหตู, เทฺว อกุสลเหตู จ อิธ ปฏิสนฺธิกฺขเณ ปวตฺติยา
อุปนิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ. ตโย อพฺยากตเหตู ยถาโยคํ เหตุปจฺจยสหชาตปจฺจยวเสน
ปจฺจยา โหนฺติ. เสสวาเรสุปิ เอเสว นโย.
     อรูปาวจรานํ ปน รูปาภาวา นามปจฺจยาปิ วิญฺญาณํ, วิญฺญาณปจฺจยาปิ
นามนฺติ วุตฺตํ. รูปมิสฺสกจุทฺทสโกปิ จ ปริหีโน. ตสฺส ปริหีนตฺตา "อฏฺฐวีสติ
ธมฺมา"ติ วาโร จ น ลพฺภติ.
     [๒๓๓] อิทานิ วิโมกฺขสฺส ปจฺจยภูตํ ติเหตุกปฏิสนฺธึ ทสฺเสตฺวา เตเนว
สมฺพนฺเธน ทุเหตุกปฏิสนฺธิวิเสสญฺจ ทสฺเสตุกาโม คติสมฺปตฺติยา
ญาณวิปฺปยุตฺเตติอาทิมาห. กุสลกมฺมสฺส ชวนกฺขเณติ อตีตชาติยา อิธ ปฏิสนฺธิชนกสฺส
ทุเหตุกกุสลกมฺมสฺส วุตฺตนเยเนว ชวนกฺขเณ. เทฺว เหตูติ ญาณวิปฺปยุตฺตตฺตา อโลโภ
กุสลเหตุ อโทโส กุสลเหตุ. เทฺว อพฺยากตเหตูปิ อโลภาโทสาเยว.
     จตฺตาริ อินฺทฺริยานีติ ปญฺญินฺทฺริยวชฺชานิ สทฺธินฺทฺริยาทีนิ จตฺตาริ.
ทฺวาทส ธมฺมาติ ปญฺญินฺทฺริยสฺส อโมหเหตุสฺส จ ปริหีนตฺตา ทฺวาทส. เตสํ
ทฺวินฺนํเยว ปริหีนตฺตา ฉพฺพีสติ. ฉนฺนํ เหตูนนฺติ ทฺวินฺนํ กุสลเหตูนํ, ทฺวินฺนํ
อกุสลเหตูนํ, ทฺวินฺนํ วิปากเหตูนนฺติ เอวํ ฉนฺนํ เหตูนํ. รูปารูปาวจรา ปเนตฺถ
เอกนฺตติเหตุกตฺตา น คหิตา. เสสํ ปฐมวาเร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. อิมสฺมึ วาเร
ทุเหตุกปฏิสนฺธิยา ทุเหตุกกมฺมสฺเสว วุตฺตตฺตา ติเหตุกกมฺเมน ทุเหตุกปฏิสนฺธิ น
โหตีติ วุตฺตํ โหติ. ตสฺมา ยํ ธมฺมสงฺคหฏฺฐกถายํ ๑- ติปิฏกมหาธมฺมรกฺขิตตฺเถรวาเท
"ติเหตุกกมฺเมน
@เชิงอรรถ:  อภิ.อ. ๑/๓๒๕
ปฏิสนฺธิ ติเหตุกาว โหติ, ทุเหตุกาเหตุกา น โหติ, ทุเหตุกกมฺเมน ทุเหตุกาเหตุกา
โหติ, ติเหตุกา น โหตี"ติ วุตฺตํ, ตํ อิมาย ปาฬิยา สเมติ. ยํ ปน
ติปิฏกจูฬนาคตฺเถรสฺส จ โมรวาปิวาสิมหาทตฺตตฺเถรสฺส จ วาเทสุ "ติเหตุกกมฺเมน
ปฏิสนฺธิ ติเหตุกาปิ โหติ ทุเหตุกาปิ, อเหตุกา น โหติ. ทุเหตุกกมฺเมน ทุเหตุกาปิ
โหติ อเหตุกาปิ, ติเหตุกา น โหตี"ติ วุตฺตํ, ตํ อิมาย ปาฬิยา วิรุทฺธํ วิย
ทิสฺสติ. อิมิสฺสา กถาย เหตุอธิการตฺตา อเหตุกปฏิสนฺธิ น วุตฺตาติ.
                        คติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๑๙๗-๒๐๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=4457&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=4457&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=517              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=7126              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=8190              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=8190              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]