อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                        ๘. วิปลฺลาสกถาวณฺณนา
     [๒๓๖] อิทานิ ตสฺส กมฺมสฺส ปจฺจยภูเต วิปลฺลาเส ทสฺเสนฺเตน กถิตาย
สุตฺตนฺตปุพฺพงฺคมาย วิปลฺลาสกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา. สุตฺตนฺเต ตาว
สญฺาวิปลฺลาสาติ สญฺาย วิปลฺลตฺถภาวา วิปรีตภาวา, วิปรีตสญฺาติ อตฺโถ.
เสสทฺวเยสุปิ เอเสว นโย. จิตฺตกิจฺจสฺส ทุพฺพลฏฺาเน ทิฏฺิวิรหิตาย อกุสลสญฺาย
สกกิจฺจสฺส พลวกาเล สญฺาวิปลฺลาโส. ทิฏฺิวิรหิตสฺเสว อกุสลจิตฺตสฺส สกกิจฺจสฺส
พลวกาเล จิตฺตวิปลฺลาโส. ทิฏฺิสมฺปยุตฺเต จิตฺเต ทิฏฺิวิปลฺลาโส. ตสฺมา
สพฺพทุพฺพโล สญฺาวิปลฺลาโส, ตโต พลวตโร จิตฺตวิปลฺลาโส, สพฺพพลวตโร
ทิฏฺิวิปลฺลาโส. อชาตพุทฺธิทารกสฺส กหาปณทสฺสนํ วิย หิ สญฺา อารมฺมณสฺส
อุปฏฺานาการมตฺตคฺคหณโต. คามิกปุริสสฺส กหาปณทสฺสนํ วิย จิตฺตํ
ลกฺขณปฏิเวธสฺสาปิ สมฺปาปนโต. กมฺมารสฺส มหาสณฺฑาเสน อโยคหณํ วิย ทิฏฺิ
อภินิวิสฺส ปรามสนโต. อนิจฺเจ นิจฺจนฺติ สญฺาวิปลฺลาโสติ อนิจฺเจ วตฺถุสฺมึ
"นิจฺจํ อิทนฺ"ติ เอวํ คเหตฺวา อุปฺปชฺชนกสญฺา สญฺาวิปลฺลาโส. อิมินา
นเยน สพฺพปเทสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. น สญฺาวิปลฺลาโส น จิตฺตวิปลฺลาโส
น ทิฏฺิวิปลฺลาโสติ จตูสุ วตฺถูสุ ทฺวาทสนฺนํ วิปลฺลาสคฺคาหานํ อภาวา
ยาถาวคฺคหณํ วุตฺตํ.
     คาถาสุ อนตฺตนิ จ อตฺตาติ อนตฺตนิ อตฺตาติ เอวํสญฺิโนติ อตฺโถ.
มิจฺฉาทิฏฺิหตาติ น เกวลํ สญฺิโนว, สญฺาย วิย อุปฺปชฺชมานาย มิจฺฉาทิฏฺิยาปิ
หตา. ขิตฺตจิตฺตาติ สญฺาทิฏฺีหิ วิย อุปฺปชฺชมาเนน ขิตฺเตน วิพฺภนฺเตน จิตฺเตน
สมนฺนาคตา. วิสญฺิโนติ เทสนามตฺตเมตํ, วิปรีตสญฺาจิตฺตทิฏฺิโนติ อตฺโถ. อถ
วา สญฺาปุพฺพงฺคมตฺตา ทิฏฺิยา ปมํ จตูหิ ปเทหิ สญฺาวิปลฺลาโส วุตฺโต,
ตโต มิจฺฉาทิฏฺิหตาติ ทิฏฺิวิปลฺลาโส, ขิตฺตจิตฺตาติ จิตฺตวิปลฺลาโส.
วิสญฺิโนติ ตีหิ วิปลฺลาสคฺคาเหหิ ปกติสญฺาวิรหิตา โมหํ คตา "มุจฺฉิโต
วิสเวเคน, วิสญฺี
สมปชฺชถา"ติ เอตฺถ ๑- วิย. เต โยคยุตฺตา มารสฺสาติ เต ชนา สตฺตา มารสฺส
โยเค ยุตฺตา นาม โหนฺติ. อโยคกฺเขมิโนติ ๒- จตูหิ โยเคหิ อีตีหิ เขมํ
นิพฺพานํ อปฺปตฺตา. สตฺตา คจฺฉนฺติ สํสารนฺติ เตเยว ปุคฺคลา สํสารํ
สํสรนฺติ. กสฺมา? ชาติมรณคามิโน หิ เต, ตสฺมา สํสรนฺตีติ อตฺโถ. พุทฺธาติ
จตุสจฺจพุทฺธา สพฺพญฺุโน. กาลตฺตยสาธารณวเสน พหุวจนํ. โลกสฺมินฺติ
โอกาสโลเก. ปภงฺกราติ โลกสฺส ปญฺาโลกงฺกรา. อิมํ ธมฺมํ ปกาเสนฺตีติ
วิปลฺลาสปฺปหานํ ธมฺมํ โชเตนฺติ. ทุกฺขูปสมคามินนฺติ ทุกฺขวูปสมํ นิพฺพานํ
คจฺฉนฺตํ. เตสํ สุตฺวานาติ เตสํ พุทฺธานํ ธมฺมํ สุตฺวาน. สปฺปญฺาติ
ภพฺพภูตา ปญฺวนฺโต. สจิตฺตํ ปจฺจลทฺธูติ วิปลฺลาสวชฺชิตํ สกจิตฺตํ ปฏิลภิตฺวา.
ปฏิอลทฺธูติ ปทจฺเฉโท, อถ วา ปฏิลภึสุ ปฏิอลทฺธุนฺติ ปทจฺเฉโท. อนิจฺจโต
ทกฺขุนฺติ ๓- อนิจฺจวเสเนว อทฺทสํสุ. อนตฺตนิ อนตฺตาติ อนตฺตานํ ๔- อนตฺตาติ
อทฺทกฺขุํ. อถ วา อนตฺตนิ "วตฺถุสฺมึ อตฺตา นตฺถี"ติ อทฺทกฺขุํ.
สมฺมาทิฏฺิสมาทานาติ คหิตสมฺมาทสฺสนา. สพฺพํ ทุกฺขํ อุปจฺจคุนฺติ สกลํ
วฏฺฏทุกฺขํ สมติกฺกนฺตา.
     ปหีนาปหีนปุจฺฉาย ทิฏฺิสมฺปนฺนสฺสาติ โสตาปนฺนสฺส. ทุกฺเข สุขนฺติ
สญฺา อุปฺปชฺชติ. จิตฺตํ อุปฺปชฺชตีติ โมหกาลุสฺสิยสฺส อปฺปหีนตฺตา สญฺามตฺตํ
วา จิตฺตมตฺตํ วา อุปฺปชฺชติ, อนาคามิสฺสปิ อุปฺปชฺชติ, กึ ปน โสตาปนฺนสฺส.
อิเม เทฺว อรหโตเยว ปหีนา. อสุเภ สุภนฺติ สญฺา อุปฺปชฺชติ. จิตฺตํ
อุปฺปชฺชตีติ สกทาคามิสฺสปิ อุปฺปชฺชติ, กึ ปน โสตาปนฺนสฺส. อิเม เทฺว
อนาคามิสฺส ปหีนาติ อฏฺกถายํ วุตฺตํ. ตสฺมา อิทํ ทฺวยํ โสตาปนฺนสกทาคามิโน
สญฺาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. อนาคามิโน กามราคสฺส ปหีนตฺตา "อสุเภ สุภนฺ"ติ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ๒๘/๓๒๘/๑๕๗  ๒ อิ. อโยคกฺเขมคามิโน
@๓ ม. อนิจฺจตทฺทกฺขุนฺติ  ๔ อิ. อตฺตานํ
สญฺาจิตฺตวิปลฺลาสานญฺจ ปหานํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. ทฺวีสุ วตฺถูสูติอาทีหิ
ปเทหิ ปหีนาปหีเน นิคเมตฺวา ทสฺเสติ. ตตฺถ "อนิจฺเจ นิจฺจนฺ"ติ, "อนตฺตนิ
อตฺตา"ติ อิเมสุ ทฺวีสุ วตฺถูสุ ฉ วิปลฺลาสา ปหีนา. "ทุกฺเข สุขนฺ"ติ, "อสุเภ
สุภนฺ"ติ อิเมสุ ทฺวีสุ วตฺถูสุ เทฺว ทิฏฺิวิปลฺลาสา ปหีนา. เกสุจิ โปตฺถเกสุ
เทฺวติ ปมํ ลิขิตํ, ปจฺฉา ฉาติ. จตูสุ วตฺถูสูติ จตฺตาริ เอกโต กตฺวา วุตฺตํ.
อฏฺาติ ทฺวีสุ ฉ, ทฺวีสุ เทฺวติ อฏฺ. จตฺตาโรติ ทุกฺขาสุภวตฺถูสุ เอเกกสฺมึ
เทฺว เทฺว สญฺาจิตฺตวิปลฺลาสาติ จตฺตาโร. เกสุจิ โปตฺถเกสุ "ฉ ทฺวีสู"ติ
วุตฺตฏฺาเนสุปิ เอวเมว ลิขิตนฺติ.
                      วิปลฺลาสกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                       ------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๒๐๗-๒๐๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=4666&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=4666&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=525
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=7274
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=8386
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=8386
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31