อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                         ๙. มคฺคกถาวณฺณนา
     [๒๓๗] อิทานิ เตสํ ติณฺณํ วิปลฺลาสานํ ปหานกรํ อริยมคฺคํ ทสฺเสนฺเตน
กถิตาย มคฺคกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา.
     ตตฺถ มคฺโคติ เกนฏฺเฐน มคฺโคติ โย พุทฺธสาสเน มคฺโคติ วุจฺจติ, โส
เกนฏฺเฐน มคฺโค นาม โหตีติ อตฺโถ. มิจฺฉาทิฏฺฐิยา ปหานายาติอาทีสุ ทสสุ
ปริยาเยสุ ปฐโม ปฐโม ตสฺส ตสฺส มคฺคงฺคสฺส อุชุวิปจฺจนีกวเสน วุตฺโต. มคฺโค
เจว เหตุ จาติ ตสฺส ตสฺส กิจฺจสฺส กรณาย ปฏิปทฏฺเฐน มคฺโค, สมฺปาปกฏฺเฐน
เหตุ. เตน มคฺคสฺส ปฏิปทฏฺโฐ สมฺปาปกฏฺโฐ จ วุตฺโต โหติ. "อยํ มคฺโค อยํ
ปฏิปทา"ติอาทีสุ ๑- หิ ปฏิปทา มคฺโค, "มคฺคสฺส นิยฺยานฏฺโฐ เหตุฏฺโฐ"ติอาทีสุ ๒-
สมฺปาปโก เหตุ. เอวํ ทฺวีหิ ทฺวีหิ ปเทหิ "มคฺโคติ เกนฏฺเฐน มคฺโค"ติ ปุจฺฉาย
วิสฺสชฺชนํ กตํ โหติ. สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนายาติ อตฺตนา สหชาตานํ
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.มหา. ๑๙/๕/๖  ๒ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๘/๓๑๘
อรูปธมฺมานํ สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยาทิภาเวน อุปตฺถมฺภนภาวาย. กิเลสานํ
ปริยาทานายาติ ตํตํมคฺควชฺฌานํ วุตฺตาวเสสกิเลสานํ เขปนาย.
ปฏิเวธาทิวิโสธนายาติ เอตฺถ ยสฺมา "โก จาทิ กุสลานํ ธมฺมานํ, สีลญฺจ สุวิสุทฺธํ
ทิฏฺฐิ จ อุชุกา"ติ ๑- วจนโต สีลญฺจ ทิฏฺฐิ จ สจฺจปฏิเวธสฺส อาทิ. โส จ
อาทิมคฺคกฺขเณ วิสุชฺฌติ. ตสฺมา "ปฏิเวธาทิวิโสธนายา"ติ วุตฺตํ. จิตฺตสฺส
อธิฏฺฐานายาติ สมฺปยุตฺตจิตฺตสฺส สกกิจฺเจ ปติฏฺฐานาย ๒-. จิตฺตสฺส โวทานายาติ
จิตฺตสฺส ปริสุทฺธภาวาย. วิเสสาธิคมายาติ โลกิยโต วิเสสปฏิลาภาย. อุตฺตรึ ๓-
ปฏิเวธายาติ โลกิยโต อุตฺตรึ ปฏิวิชฺฌนตฺถาย. สจฺจาภิสมยายาติ จตุนฺนํ สจฺจานํ
เอกาภิสมยาย กิจฺจนิปฺผตฺติวเสน เอกปฏิเวธาย. นิโรเธ ปติฏฺฐาปนายาติ
จิตฺตสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา นิพฺพาเน ปติฏฺฐาปนตฺถาย. สกทาคามิมคฺคกฺขณาทีสุ
อฏฺฐ มคฺคงฺคานิ เอกโต กตฺวา ตํตํมคฺควชฺฌกิเลสปฺปหานํ วุตฺตํ. เอวํ วจเน การณํ
เหฏฺฐา วุตฺตเมว. ยสฺมา อุปรูปริมคฺเคนาปิ สุฏฺฐุ อาทิวิโสธนา สุฏฺฐุ
จิตฺตโวทานญฺจ โหติ, ตสฺมา ตานิปิ ปทานิ วุตฺตานิ.
     ทสฺสนมคฺโคติอาทีหิ ยาว ปริโยสานา ตสฺส ธมฺมสฺส ลกฺขณวเสน มคฺคฏฺโฐ
วุตฺโต. ตานิ สพฺพานิปิ ปทานิ อภิญฺเญยฺยนิทฺเทเส วุตฺตตฺถาเนว. เอวเมตฺถ
ยถาสมฺภวํ โลกิยโลกุตฺตโร มคฺโค นิทฺทิฏฺโฐ. เหตุฏฺเฐน มคฺโคติ จ อฏฺฐงฺคิโก
มคฺโค นิทฺทิฏฺโฐ. ๔- นิปฺปริยายมคฺคตฺตา จสฺส ปุน "มคฺโค"ติ น วุตฺตํ.
อาธิปเตยฺยฏฺเฐน อินฺทฺริยาติอาทีนิ จ อินฺทฺริยาทีนํ อตฺถวเสน ๕- วุตฺตานิ, น
มคฺคฏฺฐวเสน.
     สจฺจานีติ เจตฺถ สจฺจญาณานิ. สพฺเพปิ เต ธมฺมา นิพฺพานสฺส ปฏิปทฏฺเฐน
มคฺโค. อนฺเต วุตฺตํ นิพฺพานํ ปน สํสารทุกฺขาภิภูเตหิ ทุกฺขนิสฺสรณตฺถิเกหิ
สปฺปุริเสหิ มคฺคียติ คเวสียตีติ มคฺโคติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพนฺติ.
                       มคฺคกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.มหา. ๑๙/๓๖๙,๓๘๑/๑๒๕,๑๔๓  ๒ อิ. ปติฏฺฐานาย  ๓ ฉ.ม. อุตฺตริ เอวมุปริปิ
@๔ ก. เหตุฏฺเฐน มคฺโค นิทฺทิฏฺโฐ  ๕ ก....อาทีนิ จ อินฺทฺริยาทีนํ อตฺถวเสน

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๒๐๙-๒๑๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=4723&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=4723&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=527
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=7311
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=8431
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=8431
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31