อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                       ๑๐. มณฺฑเปยฺยกถาวณฺณนา
     [๒๓๘] อิทานิ ตสฺส มคฺคสฺส มณฺฑเปยฺยตฺตํ ทสฺเสนฺเตน กถิตาย ภควโต
วจเนกเทสปุพฺพงฺคมาย มณฺฑเปยฺยกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา. ตตฺถ
มณฺฑเปยฺยนฺติ ยถา สมฺปนฺนํ นิมฺมลํ วิปฺปสนฺนํ สปฺปิ สปฺปิมณฺโฑติ วุจฺจติ,
เอวํ วิปฺปสนฺนฏฺเน มณฺโฑ, ปาตพฺพฏฺเน เปยฺยํ. ๑- ยํ หิ ปิวิตฺวา อนฺตรวีถิยํ
ปติตา วิสญฺิโน อตฺตโน สาฏกาทีนมฺปิ อสฺสามิกา โหนฺติ, ตํ ปสนฺนมฺปิ น
ปาตพฺพํ. มยฺหํ ปน อิทํ สิกฺขตฺตยสงฺคหิตํ สาสนพฺรหฺมจริยํ สมฺปนฺนตฺตา
นิมฺมลตฺตา วิปฺปสนฺนตฺตา มณฺฑญฺจ หิตสุขาวหตฺตา เปยฺยญฺจาติ มณฺฑเปยฺยนฺติ
ทีเปติ. มณฺโฑ เปยฺโย เอตฺถาติ มณฺฑเปยฺยํ. กึ ตํ? สาสนพฺรหฺมจริยํ. กสฺมา
สิกฺขตฺตยํ พฺรหฺมจริยํ นาม? อุตฺตมฏฺเน นิพฺพานํ พฺรหฺมํ นาม, สิกฺขตฺตยํ
นิพฺพานตฺถาย ปวตฺตนโต พฺรหฺมตฺถาย จริยาติ พฺรหฺมจริยนฺติ วุจฺจติ.
สาสนพฺรหฺมจริยนฺติ ตํเยว. สตฺถา สมฺมุขีภูโตติ อิทเมตฺถ การณวจนํ. ยสฺมา
ปน สตฺถา สมฺมุขีภูโต, ตสฺมา วีริยปโยคํ กตฺวา ปิวเถตํ มณฺฑํ. พาหิรกํ หิ
เภสชฺชมณฺฑํ เวชฺชสฺส อสมฺมุขา ปิวนฺตานํ ปมาณํ วา อุคฺคมนนิคฺคมนํ วา น
ชานามาติ อาสงฺกา โหติ. เวชฺชสฺส สมฺมุขา ปน เวชฺโช ชานิสฺสตีติ นิราสงฺกา
ปิวนฺติ. เอวเมวํ อมฺหากญฺจ ธมฺมสฺสามี สตฺถา สมฺมุขีภูโตติ วีริยํ กตฺวา ปิวถาติ
มณฺฑปาเน สนฺนิโยเชติ. ทิฏฺธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺเถหิ ยถารหํ อนุสาสตีติ สตฺถา.
อปิจ "สตฺถาติ ภควา สตฺถวาโห"ติอาทินา ๒- นิทฺเทสนเยนเปตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
สนฺทิสฺสมาโน มุโข ภูโตติ สมฺมุขีภูโต.
     มณฺฑเปยฺยนิทฺเทเส ติธตฺตมณฺโฑติ ติธาภาโว ติธตฺตํ. ติธตฺเตน
มณฺโฑ ติธตฺตมณฺโฑ, ติวิเธน มณฺโฑติ อตฺโถ. สตฺถริ สมฺมุขีภูเตติ อิทํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เปยฺโย  ๒ ขุ.มหา. ๒๙/๘๘๕/๕๔๕ (สฺยา)
สพฺพาการปริปุณฺณมณฺฑตฺตยทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. ปรินิพฺพุเตปิ ปน สตฺถริ เอกเทเสน
มณฺฑตฺตยํ ปวตฺตติเยว. เตเนว จสฺส นิทฺเทเส "สตฺถริ สมฺมุขีภูเต"ติ อวตฺวา
กตโม เทสนามณฺโฑติอาทิ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
     เทสนามณฺโฑติ ธมฺมเทสนา เอว มณฺโฑ. ปฏิคฺคหมณฺโฑติ เทสนาปฏิคฺคาหโก
เอว มณฺโฑ. พฺรหฺมจริยมณฺโฑติ มคฺคพฺรหฺมจริยเมว มณฺโฑ.
     อาจิกฺขนาติ เทเสตพฺพานํ สจฺจาทีนํ อิมานิ นามานีติ นามวเสน กถนา.
เทสนาติ ทสฺสนา. ปญฺาปนาติ ชานาปนา, าณมุเข ปนา วา. อาสนํ
เปนฺโต หิ "อาสนํ ปญฺาเปตี"ติ วุจฺจติ. ปฏฺปนาติ ปญฺาปนา,
ปวตฺตนาติ อตฺโถ. าณมุเข ปนา วา. วิวรณาติ วิวฏกรณํ, วิวริตฺวา
ทสฺสนาติ อตฺโถ. วิภชนาติ วิภาคกิริยา, วิภาคโต ทสฺสนาติ อตฺโถ.
อุตฺตานีกมฺมนฺติ ปากฏภาวกรณํ. อถ วา อาจิกฺขนาติ เทสนาทีนํ ฉนฺนํ ปทานํ
มูลปทํ. เทสนาทีนิ ฉ ปทานิ ตสฺส อตฺถวิวรณตฺถํ ๑- วุตฺตานิ. ตตฺถ เทสนาติ
อุคฺฆฏิตญฺูนํ วเสน สงฺเขปโต ปมํ อุทฺเทสวเสน เทสนา. อุคฺฆฏิตญฺู หิ
สงฺเขปโต ๒- วุตฺตํ ปมํ วุตฺตญฺจ ปฏิวิชฺฌนฺติ. ปญฺาปนาติ วิปญฺจิตญฺูนํ วเสน
เตสํ จิตฺตโตสเนน พุทฺธินิสาเนน ๓- จ ปมํ สงฺขิตฺตสฺส วิตฺถารโต นิทฺเทสวเสน
ปญฺาปนา. ปฏฺปนาติ เตสํเยว นิทฺทิฏฺสฺส นิทฺเทสสฺส ปฏินิทฺเทสวเสน
วิตฺถารตรวจเนน ๔- ปญฺาปนา. วิวรณาติ นิทฺทิฏฺสฺสาปิ ปุนปฺปุนํ วจเนน
วิวรณา. วิภชนาติ ปุนปฺปุนํ วุตฺตสฺสาปิ วิภาคกรเณน วิภชนา.
อุตฺตานีกมฺมนฺติ วิวฏสฺส วิตฺถารตรวจเนน, วิภตฺตสฺส จ นิทสฺสนวจเนน
อุตฺตานีกรณํ. อยํ เทสนา เนยฺยานมฺปิ ปฏิเวธาย โหติ. เย วา ปนญฺเปิ ๕-
เกจีติ ปิยงฺกรมาตาทิกา วินิปาติกา คหิตา. วิญฺาตาโรติ ปฏิเวธวเสน โลกุตฺตรธมฺมํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. วิวรณตฺถํ  ๒ ฉ.ม. สงฺเขเปน
@๓ พุทฺธินิสามเนน (คณฺิปเท)  ๔ สี. วิตฺถารกรเณน  ๕ ฉ.ม. เยวาปนญฺเปิ
วิญฺาตาโร. เอเต หิ ภิกฺขุอาทโย ปฏิเวธวเสน ธมฺมเทสนํ ปฏิคฺคณฺหนฺตีติ
ปฏิคฺคหา. อยเมวาติอาทีนิ ปมาณนิทฺเทเส วุตฺตตฺถานิ. อริยมคฺโค นิพฺพาเนน
สํสนฺทนโต พฺรหฺมตฺถาย จริยาติ พฺรหฺมจริยนฺติ วุจฺจติ.
     [๒๓๙] อิทานิ อธิโมกฺขมณฺโฑติอาทีหิ ตสฺมึ มคฺคกฺขเณ วิชฺชมานานิ
อินฺทฺริยพลโพชฺฌงฺคมคฺคงฺคานิ มณฺฑเปยฺยวิธาเน โยเชตฺวา ทสฺเสติ. ตตฺถ
อธิโมกฺขมณฺโฑติ อธิโมกฺขสงฺขาโต มณฺโฑ. กสโฏติ ปสาทวิรหิโต อาวิโล.
ฉฑฺเฑตฺวาติ สมุจฺเฉทวเสน ปหาย. สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิโมกฺขมณฺฑํ ปิวตีติ
มณฺฑเปยฺยนฺติ สทฺธินฺทฺริยโต อธิโมกฺขมณฺฑสฺส อนญฺตฺเตปิ สติ อญฺ วิย กตฺวา
โวหารวเสน วุจฺจติ, ยถา โลเก นิสทโปตโก นิสทโปตสรีรสฺส ๑- อนญฺตฺเตปิ สติ
นิสทโปตสฺส สรีรนฺติ วุจฺจติ, ยถา  จ ปาฬิยํ "ผุสิตตฺตนฺ "ติอาทีสุ ๒- ธมฺมโต
อนญฺโปิ ภาโว อญฺโ วิย วุตฺโต, ยถา จ อฏฺกถายํ "ผุสนลกฺขโณ ผสฺโส"ติอาทีสุ ๓-
ธมฺมโต อนญฺมฺปิ ลกฺขณํ อญฺ วิย วุตฺตํ, เอวมิทนฺติ เวทิตพฺพํ. ปิวตีติ เจตฺถ
ตํสมงฺคิปุคฺคโลติ วุตฺตํ โหติ. ตํสมงฺคิปุคฺคโล ตํ มณฺฑํ ปิวตีติ กตฺวา เตน
ปุคฺคเลน โส มณฺโฑ ปาตพฺพโต มณฺฑเปยฺยํ นาม โหตีติ วุตฺตํ โหติ. "มณฺฑเปยฺโย"ติ
จ วตฺตพฺเพ "มณฺฑเปยฺยนฺ"ติ ลิงฺควิปลฺลาโส กโต. เสสานมฺปิ อิมินา นเยน
อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อปุพฺเพสุ ปน ปริฬาโหติ ปีณนลกฺขณาย ปีติยา ปฏิปกฺโข
กิเลสสนฺตาโป. ทุฏฺุลฺลนฺติ อุปสมปฏิปกฺโข กิเลสวเสน โอฬาริกภาโว
อสนฺตภาโว. อปฺปฏิสงฺขาติ ปฏิสงฺขานปฏิปกฺโข กิเลสวเสน อสมวาหิตภาโว.
     [๒๔๐] ปุน อญฺเน ปริยาเยน มณฺฑเปยฺยวิธึ นิทฺทิสิตุกาโม อตฺถิ
มณฺโฑติอาทิมาห. ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมึ สทฺธินฺทฺริเย. อตฺถรโสติอาทีสุ
สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมุจฺจนํ อตฺโถ, สทฺธินฺทฺริยํ ธมฺโม, ตเทว นานากิเลเสหิ
วิมุตฺตตฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. นิสทโปตกสรีรสฺส  ๒ อภิ.สงฺ. ๓๔/๒,๓๖๖/๒๒,๑๐๕  ๓ อภิ.อ. ๑/๑๕๗
วิมุตฺติ, ตสฺส อตฺถสฺส สมฺปตฺติ อตฺถรโส. ตสฺส ธมฺมสฺส สมฺปตฺติ
ธมฺมรโส. ตสฺสา วิมุตฺติยา สมฺปตฺติ วิมุตฺติรโส. อถ วา อตฺถปฏิลาภรติ อตฺถรโส,
ธมฺมปฏิลาภรติ ธมฺมรโส, วิมุตฺติปฏิลาภรติ วิมุตฺติรโส. รตีติ จ ตํสมฺปยุตฺตา,
ตทารมฺมณา วา ปีติ. อิมินา นเยน เสสปเทสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิมสฺมึ
ปริยาเย มณฺฑสฺส เปยฺยํ มณฺฑเปยฺยนฺติ อตฺโถ วุตฺโต โหติ.
     เอวํ อินฺทฺริยาทิโพธิปกฺขิยธมฺมปฏิปาฏิยา อินฺทฺริยพลโพชฺฌงฺคมคฺคงฺคานํ
วเสน มณฺฑเปยฺยํ ทสฺเสตฺวา ปุน อนฺเต ิตํ พฺรหฺมจริยมณฺฑํ ทสฺเสนฺโต มคฺคสฺส
ปธานตฺตา มคฺคํ ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา อุปฺปฏิปาฏิวเสน มคฺคงฺคโพชฺฌงฺคพลอินฺทฺริยานิ
ทสฺเสสิ. อาธิปเตยฺยฏฺเน อินฺทฺริยา มณฺโฑติอาทโย ยถาโยคํ โลกิยโลกุตฺตรา
มณฺฑา. ตํ เหฏา วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ. ตถฏฺเน สจฺจา มณฺโฑติ เอตฺถ ปน
ทุกฺขสมุทยานํ มณฺฑตฺตาภาวา มหาหตฺถิปทสุตฺเต ๑- วิย สจฺจาณานิ สจฺจาติ
วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพนฺติ. ๒-
                 สทฺธมฺมปฺปกาสินิยา ปฏิสมฺภิทามคฺคฏฺกถาย
                     มณฺฑเปยฺยกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                      นิฏฺิตา จ มหาวคฺควณฺณนา.
                       ------------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม.มู. ๑๒/๓๐๐/๒๖๒  ๒ ฉ.ม. เวทิตพฺพํ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๒๑๑-๒๑๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=4760&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=4760&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=530
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=7373
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=8533
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=8533
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31