อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                         ๒. สจฺจกถาวณฺณนา
     [๘] อิทานิ ยุคนทฺธคุณสฺส อริยมคฺคสฺส วเสน สจฺจฏฺ สจฺจปฏิเวธวิเสสํ
สจฺจลกฺขณาทิวิธานญฺจ ทสฺเสนฺเตน กถิตาย สุตฺตนฺตปุพฺพงฺคมาย สจฺจกถาย
อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา. ตตฺถ สุตฺตนฺเต ตาว ตถานีติ ยถาสภาววเสน ตจฺฉานิ ๒-.
ยถาสภาวภูตาเนว หิ ธมฺมชาตานิ สจฺจฏฺเน สจฺจานิ. สจฺจฏฺโ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. จิตฺตวิกฺเขปสฺส  ๒ ม. สจฺจานิ
ปมาณนิทฺเทสวณฺณนายํ วุตฺโต. อวิตถานีติ วุตฺตสภาเว วิปริยายวิรหิตานิ. น หิ
สจฺจานิ อสจฺจานิ นาม โหนฺติ. อนญฺถานีติ อญฺสภาววิรหิตานิ. น หิ
อสจฺจานิ สจฺจานิ นาม โหนฺติ. อิทํ ทุกฺขนฺติ ภิกฺขเว ตถเมตนฺติ ภิกฺขเว อิทํ
ทุกฺขนฺติ ยํ วุจฺจติ, เอตํ ยถาสภาวตฺตา ตถํ. ทุกฺขเมว หิ ทุกฺขํ. วุตฺตสภาเว
วิปริยายาภาวโต อวิตถํ. น หิ ทุกฺขํ อทุกฺขํ นาม โหติ. อญฺสภาววิรหิตตฺตา
อนญฺถํ. น หิ ทุกฺขํ สมุทยาทิสภาวํ โหติ. สมุทยาทีสุปิ เอเสว นโย.
                      ๑. ปมสุตฺตนฺตนิทฺเทสวณฺณนา
     ตถฏฺเนาติ ยถาสภาวฏฺเน. ปีฬนฏฺาทโย าณกถายํ วุตฺตตฺถาเยว.
     [๙] เอกปฺปฏิเวธานีติ เอเกน มคฺคาเณน ปฏิเวโธ, เอกโต วา ปฏิเวโธ
เอเตสนฺติ เอกปฺปฏิเวธานิ. อนตฺตฏฺเนาติ จตุนฺนมฺปิ สจฺจานํ อตฺตวิรหิตตฺตา
อนตฺตฏฺเน. วุตฺตํ เหตํ วิสุทฺธิมคฺเค ๑-:- ปรมตฺถโต หิ สพฺพาเนว สจฺจานิ
เวทกการกนิพฺพุตคมกาภาวโต สุญฺานีติ เวทิตพฺพานิ. เตเนตํ วุจฺจติ:-
                     "ทุกฺขเมว หิ, น โกจิ ทุกฺขิโต
                     การโก น, กิริยาว วิชฺชติ,
                     อตฺถิ นิพฺพุติ, น นิพฺพุโต ปุมา
                     มคฺคมตฺถิ, คมโก น วิชฺชตี"ติ.
อถ วา:-
                "ธุวสุภสุขตฺตสุญฺ     ปุริมทฺวย'มตฺตสุญฺ'มมตปทํ,
                ธุวสุขอตฺตวิรหิโต     มคฺโค อิติ สุญฺตา เตสู"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ วิสุทฺธิ ๓/๑๐๑ (สฺยา)
     สจฺจฏฺเนาติ อวิสํวาทกฏฺเน. ปฏิเวธฏฺเนาติ มคฺคกฺขเณ ปฏิวิชฺฌิตพฺพฏฺเน.
เอกสงฺคหิตานีติ ตถฏฺาทินา เอเกเกเนว อตฺเถน สงฺคหิตานิ, เอกคณนํ
คตานีติ อตฺโถ. ยํ เอกสงฺคหิตํ, ตํ เอกตฺตนฺติ ยสฺมา เอเกน สงฺคหิตํ, ตสฺมา
เอกตฺตนฺติ อตฺโถ. สจฺจานํ พหุตฺเตปิ เอกตฺตมเปกฺขิตฺวา เอกวจนํ กตํ. เอกตฺตํ
เอเกน าเณน ปฏิวิชฺฌตีติ ปุพฺพภาเค จตุนฺนํ สจฺจานํ นานตฺเตกตฺตํ สฺวาวตฺถิกํ
ววตฺถเปตฺวา ิโต มคฺคกฺขเณ เอเกน มคฺคาเณน ตถฏฺาทิตํตํ เอกตฺตํ ๑- ปฏิวิชฺฌติ.
กถํ? นิโรธสจฺจสฺส ตถฏฺาทิเก เอกตฺเต ปฏิวิทฺเธ เสสสจฺจานมฺปิ ตถฏฺาทิกํ
เอกตฺตํ ปฏิวิทฺธเมว โหติ. ยถา ปุพฺพภาเค ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นานตฺเตกตฺตํ
สฺวาวตฺถิตํ ววตฺถเปตฺวา ิตสฺส มคฺควุฏฺานกาเล อนิจฺจโต วา ทุกฺขโต วา
อนตฺตโต วา วุฏฺหนฺตสฺส เอกสฺมิมฺปิ ขนฺเธ อนิจฺจาทิโต ทิฏฺเ เสสขนฺธาปิ
อนิจฺจาทิโต ทิฏฺาว โหนฺติ, เอวมิทนฺติ ทฏฺพฺพํ. ทุกฺขสฺส ทุกฺขฏฺโ
ตถฏฺโติ ทุกฺขสจฺจสฺส ปีฬนฏฺาทิโก จตุพฺพิโธ อตฺโถ สภาวฏฺเน ตถฏฺโ.
เสสสจฺเจสุปิ เอเสว นโย. โสเยว จตุพฺพิโธ อตฺโถ อตฺตาภาวโต อนตฺตฏฺโ.
วุตฺตสภาเว ๒- อวิสํวาทกโต สจฺจฏฺโ. มคฺคกฺขเณ ปฏิวิชฺฌิตพฺพโต ปฏิเวธฏฺโ
วุตฺโตติ เวทิตพฺพํ.
     [๑๐] ยํ อนิจฺจนฺติอาทิ สามญฺลกฺขณปุพฺพงฺคมํ กตฺวา ทสฺสิตํ. ตตฺถ ยํ
อนิจฺจํ, ตํ ทุกฺขํ. ยํ ทุกฺขํ ตํ อนิจฺจนฺติ ๓- ทุกฺขสมุทยมคฺคา คหิตา. ตานิ หิ
ตีณิ สจฺจานิ อนิจฺจานิ เจว อนิจฺจตฺตา ทุกฺขานิ จ. ยํ อนิจฺจญฺจ ทุกฺขญฺจ,
ตํ อนตฺตาติ ตานิเยว ตีณิ คหิตานิ. ยํ อนิจฺจญฺจ ทุกฺขญฺจ อนตฺตา จาติ
เตหิ ตีหิ สห นิโรธสจฺจญฺจ สงฺคหิตํ. จตฺตาริปิ หิ อนตฺตาเยว. ตํ ตถนฺติ
ตํ สจฺจจตุกฺกํ สภาวภูตํ. ตํ สจฺจนฺติ ตเทว สจฺจจตุกฺกํ ยถาสภาเว อวิสํวาทกํ.
นวหากาเรหีติอาทีสุ "สพฺพํ ภิกฺขเว อภิญฺเยฺยนฺ"ติ ๔- วจนโต อภิญฺฏฺเน,
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. ตถฏฺาทิกํ เอกตฺตํ, สี. ตถฏฺาทิตตฺตํ เอกตฺตํ  ๒ อิ. วุตฺตสภาเวน
@๓ ก. อิเม ปาา น ทิสฺสนฺติ  ๔ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๓/๖, สํ.สฬา. ๑๘/๔๖/๒๕
ทุกฺขสฺส ปริญฺฏฺเ, สมุทยสฺส ปหานฏฺเ, มคฺคสฺส ภาวนฏฺเ, นิโรธสฺส
สจฺฉิกิริยฏฺเ อาเวณิเกปิ อิธ จตูสุปิ สจฺเจสุ าตปริญฺาสพฺภาวโต
ปริญฺฏฺเน, จตุสจฺจทสฺสเนน ปหานสพฺภาวโต ปหานฏฺเน, จตุสจฺจภาวนา-
สพฺภาวโต ภาวนฏฺเน, จตุนฺนํ สจฺจานํ สจฺฉิกิริยสพฺภาวโต สจฺฉิกิริยฏฺเนาติ
นิทฺทิฏฺนฺติ เวทิตพฺพํ. นวหากาเรหิ ตถฏฺเนาติอาทีสุ ปมํ วุตฺตนเยเนว
โยชนา กาตพฺพา.
     [๑๑] ทฺวาทสหิ อากาเรหีติอาทีสุ ตถฏฺาทโย าณกถายํ วุตฺตตฺถา.
เอเตสํ นิทฺเทเสปิ วุตฺตนเยเนว โยชนา เวทิตพฺพา.
     [๑๒] สจฺจานํ กติ ลกฺขณานีติอาทีสุ อุปริ วตฺตพฺพานิ ฉ ลกฺขณานิ
สงฺขตาสงฺขตวเสน ทฺวิธา ภินฺทิตฺวา เทฺว ลกฺขณานีติ อาห. ตตฺถ สงฺขตลกฺขณญฺจ
อสงฺขตลกฺขณญฺจาติ "ตีณิมานิ ภิกฺขเว สงฺขตสฺส สงฺขตลกฺขณานิ อุปฺปาโท
ปญฺายติ, วโย ปญฺายติ, ิตสฺส อญฺถตฺตํ ปญฺายติ. ตีณิมานิ ภิกฺขเว
อสงฺขตสฺส อสงฺขตลกฺขณานิ น อุปฺปาโท ปญฺายติ, น วโย ปญฺายติ, น
ิตสฺส อญฺถตฺตํ ปญฺายตี"ติ ๑- เอวํ วุตฺตํ สงฺขตสฺส สงฺขตมิติ ลกฺขณญฺจ
อสงฺขตสฺส อสงฺขตมิติ ลกฺขณญฺจ. สงฺขตํ ปน น ลกฺขณํ, ลกฺขณํ น สงฺขตํ. น จ
สงฺขตํ วินา ลกฺขณํ ปญฺาเปตุํ สกฺกา, นาปิ ลกฺขณํ วินา สงฺขตํ. ลกฺขเณน
ปน สงฺขตํ ปากฏํ โหติ.
     ปุน ตเทว ลกฺขณทฺวยํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต ฉ ลกฺขณานีติ อาห. สงฺขตานํ
สจฺจานนฺติ ทุกฺขสมุทยมคฺคสจฺจานํ. ตานิ หิ ปจฺจเยหิ สงฺคมฺม กตตฺตา สงฺขตานิ.
อุปฺปาโทติ ชาติ. ปญฺายตีติ ชานียติ. วโยติ ภงฺโค. ิตานํ อญฺถตฺตนฺติ
ิติปฺปตฺตานํ อญฺถาภาโว ชรา. ติณฺณํ สงฺขตสจฺจานํ นิปฺผนฺนตฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ.ติก. ๒๐/๔๗,๔๘/๑๔๖
อุปฺปาทวยญฺถตฺตํ วุตฺตํ, เตสํเยว ปน อุปฺปาทสฺส, ชราย ภงฺคสฺส จ
อนิปฺผนฺนตฺตา อุปฺปาทวยญฺถตฺตํ น วตฺตพฺพํ. สงฺขตนิสฺสิตตฺตา อุปฺปาทวยญฺถตฺตํ
น ปญฺายตีติ น วตฺตพฺพํ. สงฺขตวิการตฺตา ปน สงฺขตนฺติ วตฺตพฺพํ. "ทุกฺขสมุทยานํ
อุปฺปาทชราภงฺคา สจฺจปริยาปนฺนา ๑-, มคฺคสจฺจสฺส อุปฺปาทชราภงฺคา น
สจฺจปริยาปนฺนา"ติ วทนฺติ. ตตฺถ "สงฺขตานํ อุปฺปาทกฺขเณ สงฺขตาปิ
อุปฺปาทลกฺขณมฺปิ กาลสงฺขาโต ตสฺส ขโณปิ ปญฺายติ, อุปฺปาเท วีติวตฺเต สงฺขตาปิ
ชราลกฺขณมฺปิ กาลสงฺขาโต ตสฺส ขโณปิ ปญฺายติ, ภงฺคกฺขเณ สงฺขตาปิ ชราปิ
ภงฺคลกฺขณมฺปิ กาลสงฺขาโต ตสฺส ขโณปิ ปญฺายตี"ติ ขนฺธกวคฺคฏฺกถายํ ๒-
วุตฺตํ. อสงฺขตสฺส สจฺจสฺสาติ นิโรธสจฺจสฺส. ตํ หิ ปจฺจเยหิ สมาคมฺม อกตตฺตา
สยเนว นิปฺผนฺนนฺติ อสงฺขตํ. ิตสฺสาติ นิจฺจตฺตา ิตสฺส, น านปฺปตฺตตฺตา.
ปุน ตเทว ลกฺขณทฺวยํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต ทฺวาทส ลกฺขณานีติ อาห.
     จตุนฺนํ สจฺจานํ กติ กุสลาติอาทีสุ อพฺยากตนฺติ วิปากาพฺยากตํ
กิริยาพฺยากตํ รูปาพฺยากตํ นิพฺพานาพฺยากตนฺติ จตูสุ อพฺยากเตสุ นิพฺพานาพฺยากตํ.
จตฺตาริปิ หิ กุสลากุสลลกฺขเณน น พฺยากตตฺตา อพฺยากตานิ. สิยา กุสลนฺติ
กามาวจรรูปาวจรารูปาวจรกุสลานํ วเสน กุสลมฺปิ ภาเวยฺย. สิยา อกุสลนฺติ
ตณฺหํ เปตฺวา เสสากุสลวเสน. สิยา อพฺยากตนฺติ กามาวจรรูปาวจร-
อรูปาวจรวิปากกิริยานํ รูปานญฺจ วเสน. สิยา ตีณิ สจฺจานีติอาทีสุ สงฺคหิตานีติ
คณิตานิ. วตฺถุวเสนาติ อกุสลกุสลาพฺยากตทุกฺขสมุทยนิโรธมคฺคสงฺขาตวตฺถุวเสน. ยํ
ทุกฺขสจฺจํ อกุสลนฺติ เปตฺวา ตณฺหํ อวเสสํ อกุสลํ. อกุสลฏฺเน เทฺว
สจฺจานิ เอกสจฺเจน สงฺคหิตานีติ อิมานิ เทฺว ทุกฺขสมุทยสจฺจานิ อกุสลฏฺเน
เอกสจฺเจน สงฺคหิตานิ, อกุสลสจฺจํ นาม โหตีติ อตฺโถ. เอกสจฺจํ ทฺวีหิ
สจฺเจหิ สงฺคหิตนฺติ เอกํ อกุสลสจฺจํ ทฺวีหิ ทุกฺขสมุทยสจฺเจหิ สงฺคหิตํ. ยํ
ทุกฺขสจฺจํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ทุกฺขสจฺจปริยาปนฺนา  ๒ สํ.อ. ๒/๒๙๓
กุสลนฺติ เตภูมกํ กุสลํ. อิมานิ เทฺว ทุกฺขมคฺคสจฺจานิ กุสลฏฺเน เอกสจฺเจน
สงฺคหิตานิ กุสลสจฺจํ นาม โหตีติ. เอกํ กุสลสจฺจํ ทฺวีหิ ทุกฺขมคฺคสจฺเจหิ
สงฺคหิตํ. ยํ ทุกฺขสจฺจํ อพฺยากตนฺติ เตภูมกวิปากกิริยา รูปญฺจ. อิมานิ เทฺว
ทุกฺขนิโรธสจฺจานิ อพฺยากตฏฺเน เอกสจฺเจน สงฺคหิตานิ, เอกํ อพฺยากตสจฺจํ นาม
โหติ. เอกํ อพฺยากตสจฺจํ ทฺวีหิ ทุกฺขนิโรธสจฺเจหิ สงฺคหิตํ. ตีณิ สจฺจานิ
เอกสจฺเจน สงฺคหิตานีติ สมุทยมคฺคนิโรธสจฺจานิ เอเกน อกุสลกุสลาพฺยากตภูเตน
ทุกฺขสจฺเจน สงฺคหิตานิ. เอกํ สจฺจํ ตีหิ สจฺเจหิ สงฺคหิตนฺติ เอกํ ทุกฺขสจฺจํ
วิสุํ อกุสลกุสลอพฺยากตภูเตหิ สมุทยมคฺคนิโรธสจฺเจหิ สงฺคหิตํ. เกจิ ปน
"ทุกฺขสมุทยสจฺจานิ อกุสลฏฺเน สมุทยสจฺเจน สงฺคหิตานิ, ทุกฺขมคฺคสจฺจานิ
กุสลฏฺเน มคฺคสจฺเจน สงฺคหิตานิ, น ทสฺสนฏฺเน. ทุกฺขนิโรธสจฺจานิ
อพฺยากตฏฺเน นิโรธสจฺเจน สงฺคหิตานิ, น อสงฺขตฏฺเนา"ติ วณฺณยนฺติ.
                        ----------------
                       ๒. ทุติยสุตฺตนฺตปาฬิวณฺณนา
     [๑๓] ปุน อญฺสฺส สุตฺตนฺตสฺส อตฺถวเสน สจฺจปฺปฏิเวธํ นิทฺทิสิตุกาโม
ปุพฺเพ เม ภิกฺขเวติอาทิกํ สุตฺตนฺตํ ๑- อาหริตฺวา ทสฺเสสิ. ตตฺถ ปุพฺเพ เม
ภิกฺขเว สมฺโพธา ภิกฺขเว มม สมฺโพธิโต สพฺพญฺุตาณโต ปุพฺเพ.
อนภิสมฺพุทฺธสฺสาติ สพฺพธมฺเม อปฺปฏิวิทฺธสฺส. โพธิสตฺตสฺเสว สโตติ
โพธิสตฺตภูตสฺเสว. เอตทโหสีติ โพธิปลฺลงฺเก นิสินฺนสฺส เอตํ
ปริวิตกฺกิตํ อโหสิ. อสฺสาโทติ อสฺสาทียตีติ อสฺสาโท. อาทีนโวติ
โทโส. นิสฺสรณนฺติ อปคมนํ. สุขนฺติ สุขยตีติ สุขํ, ยสฺสุปฺปชฺชติ, ตํ
สุขิตํ กโรตีติ อตฺโถ. โสมนสฺสนฺติ ปีติโสมนสฺสโยคโต โสภนํ
มโน อสฺสาติ สุมโน, สุมนสฺส ภาโว โสมนสฺสํ, สุขเมว ปีติโยคโต วิเสสิตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.ขนฺธ. ๑๖/๒๖/๒๓
อนิจฺจนฺติ อทฺธุวํ. ทุกฺขนฺติ ทุกฺขวตฺถุตฺตา สงฺขารทุกฺขตฺตา จ ทุกฺขํ.
วิปริณามธมฺมนฺติ อวสี หุตฺวา ชราภงฺควเสน ปริวตฺตนปกติกํ. เอเตน อนตฺตภาโว
วุตฺโต โหติ. ฉนฺทราควินโยติ ฉนฺทสงฺขาตสฺส ราคสฺส สํวรณํ, น วณฺณราคสฺส.
ฉนฺทราคปฺปหานนฺติ ตสฺเสว ฉนฺทราคสฺส ปชหนํ.
     ยาวกีวญฺจาติอาทีสุ ยาว อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ ฯเปฯ ยถาภูตํ
นาพฺภญฺาสึ น อธิเกน าเณน ปฏิวิชฺฌึ, ตาว อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อนุตฺตรํ
สพฺพญฺุภาวํ อภิสมฺพุทฺโธ อภิสเมตาวี อรหนฺติ ๑- เนวาหํ ปจฺจญฺาสึ เนว ปฏิญฺ
อกาสินฺติ สมฺพนฺธโต อตฺโถ. กีวญฺจาติ นิปาตมตฺตํ. ยโตติ ยสฺมา, ยทา วา.
อถาติ อนนฺตรํ. าณญฺจ ปน เม ทสฺสนํ อุทปาทีติ ทสฺสนกิจฺจกรเณน
ทสฺสนสงฺขาตํ ปจฺจเวกฺขณาณญฺจ เม อุปฺปชฺชิ. อกุปฺปาติ โกเปตุํ จาเลตุํ
อสกฺกุเณยฺยา. วิมุตฺตีติ อรหตฺตผลวิมุตฺติ. เอตาย เอว ผลปจฺจเวกฺขณาย
มคฺคนิพฺพานปจฺจเวกฺขณาปิ วุตฺตาว โหนฺติ ๒-. อยมนฺติมา ชาตีติ อยํ ปจฺฉิมา
ขนฺธปฺปวตฺติ. นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ อิทานิ ปุน อุปฺปตฺติ นตฺถิ. เอเตน
ปหีนกิเลสปจฺจเวกฺขณา วุตฺตา. อรหโต หิ อวสิฏฺกิเลสปจฺจเวกฺขณา น โหติ.
                      ๓. ทุติยสุตฺตนฺตนิทฺเทสวณฺณนา
     [๑๔] สจฺจปฺปฏิเวธาณโยชนากฺกเม จ อยํ รูปสฺส อสฺสาโทติ
ปหานปฺปฏิเวโธติ ปุพฺพภาเค "อยํ ตณฺหาสมฺปยุตฺโต รูปสฺส อสฺสาโท"ติ ตฺวา
มคฺคกฺขเณ สมุทยปฺปหานสงฺขาโต สมุทยสจฺจปฺปฏิเวโธ. สมุทยสจฺจนฺติ
สมุทยสจฺจปฺปฏิเวธาณํ. อริยสจฺจารมฺมณาณมฺปิ หิ "เย เกจิ กุสลา ธมฺมา,
สพฺเพ เต จตูสุ อริยสจฺเจสุ สงฺคหํ คจฺฉนฺตี"ติอาทีสุ ๓- วิย "สจฺจนฺ"ติ วุจฺจติ.
อยํ รูปสฺส อาทีนโวติ ปริญฺาปฏิเวโธติ ปุพฺพภาเค "อยํ รูปสฺส อาทีนโว"ติ ตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อหนฺติ  ๒ อิ. โหติ  ๓ ม.มู. ๑๒/๓๐๐/๑๖๑
มคฺคกฺขเณ ทุกฺขปริญฺาสงฺขาโต ทุกฺขสจฺจปฺปฏิเวโธ. ทุกฺขสจฺจนฺติ
ทุกฺขสจฺจปฺปฏิเวธาณํ. อิทํ รูปสฺส นิสฺสรณนฺติ สจฺฉิกิริยาปฏิเวโธติ  ปุพฺพภาเค
"อิทํ รูปสฺส นิสฺสรณนฺ"ติ ตฺวา มคฺคกฺขเณ นิโรธสจฺฉิกิริยาสงฺขาโต
นิโรธสจฺจปฺปฏิเวโธ. นิโรธสจฺจนฺติ นิโรธสจฺจารมฺมณํ นิโรธสจฺจปฺปฏิเวธาณํ.
ยา อิเมสุ ตีสุ าเนสูติ อิเมสุ ยถาวุตฺเตสุ ตีสุ สมุทยทุกฺขนิโรเธสุ ปฏิเวธวเสน
ปวตฺตา ยา ทิฏฺิ โย สงฺกปฺโปติ โยชนา. ภาวนาปฏิเวโธติ อยํ มคฺคภาวนาสงฺขาโต
มคฺคสจฺจปฺปฏิเวโธ. มคฺคสจฺจนฺติ มคฺคสจฺจปฺปฏิเวธาณํ.
     [๑๕] ปุน อปเรน ปริยาเยน สจฺจานิ จ สจฺจปฺปฏิเวธญฺจ ทสฺเสนฺโต
สจฺจนฺติ กติหากาเรหิ สจฺจนฺติอาทิมาห. ตตฺถ ยสฺมา สพฺเพปิ สพฺพญฺุโพธิสตฺตา
โพธิปลฺลงฺเก นิสินฺนา ชรามรณาทิกสฺส ทุกฺขสจฺจสฺส ชาติอาทิกํ สมุทยสจฺจํ "กินฺนุ
โข"ติ เอสนฺติ, ตถา เอสนฺตา จ ชรามรณาทิกสฺส ทุกฺขสจฺจสฺส ชาติอาทิกํ
สมุทยสจฺจํ "ปจฺจโย"ติ ววตฺถเปนฺโต ปริคฺคณฺหนฺติ, ตสฺมา สา จ เอสนา โส
จ ปริคฺคโห สจฺจานํ เอสนตฺตา ปริคฺคหตฺตา จ "สจฺจนฺ"ติ กตฺวา เอสนฏฺเน
ปริคฺคหฏฺเนาติ วุตฺตํ. อยญฺจ วิธิ ปจฺเจกพุทฺธานมฺปิ ปจฺจยปริคฺคเห ลพฺภติเยว,
สาวกานมฺปน อนุสฺสววเสน ปจฺจยปริคฺคเห ๑- ลพฺภติ. ปฏิเวธฏฺเนาติ ปุพฺพภาเค
ตถา เอสิตานํ ปริคฺคหิตานญฺจ มคฺคกฺขเณ เอกปฏิเวธฏฺเน.
     กึนิทานนฺติอาทีสุ นิทานาทีนิ สพฺพานิ การณเววจนานิ. การณํ หิ
ยสฺมา ผลํ นิเทติ "หนฺท นํ คณฺหถา"ติ อปฺเปติ วิย, ตสฺมา "นิทานนฺ"ติ
วุจฺจติ. ยสฺมา ผลํ ตโต สมุเทติ, ชายติ ปภวติ, ตสฺมา สมุทโย, ชาติ, ปภโวติ
วุจฺจติ. อยมฺปเนตฺถ อตฺโถ:- กึนิทานํ เอตสฺสาติ กึนิทานํ. โก สมุทโย
เอตสฺสาติ กึสมุทยํ. กา ชาติ เอตสฺสาติ กึชาติกํ. โก ปภโว เอตสฺสาติ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปจฺจยปริคฺคโห
กึปภวํ. ยสฺมา ปน ตสฺส ชาติ ยถาวุตฺเตน อตฺเถน นิทานญฺเจว สมุทโย จ
ชาติ จ ปภโว จ, ตสฺมา ชาตินิทานนฺติอาทิมาห. ชรามรณนฺติ ทุกฺขสจฺจํ.
ชรามรณสมุทยนฺติ ตสฺส ปจฺจยํ สมุทยสจฺจํ. ชรามรณนิโรธนฺติ นิโรธสจฺจํ.
ชรามรณนิโรธคามินึ ปฏิปทนฺติ มคฺคสจฺจํ. อิมินาว นเยน สพฺพปเทสุ อตฺโถ
เวทิตพฺโพติ.
     [๑๖] นิโรธปฺปชานนาติ อารมฺมณกรเณน นิโรธสฺส ปชานนา. ชาติ สิยา
ทุกฺขสจฺจํ, สิยา สมุทยสจฺจนฺติ ภวปจฺจยา ปญฺายนฏฺเน ทุกฺขสจฺจํ,
ชรามรณสฺส ปจฺจยฏฺเน สมุทยสจฺจํ. เอส นโย เสเสสุปิ. อวิชฺชา สิยา
ทุกฺขสจฺจนฺติ ปน อาสวสมุทยา อวิชฺชาสมุทยฏฺเนาติ. ๑-
                       สจฺจกถาวณฺณนา นิฏิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๒๒๘-๒๓๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=5160&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=5160&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=544
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=7862
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=9019
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=9019
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31