อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                       ๘. สติปฏฺฐานกถาวณฺณนา
     [๓๔] อิทานิ สมสีสกถานนฺตรํ อตฺตนา วุตฺตสฺส อิทฺธิปาฏิหาริยสฺส สาธเก
สตฺต อนุปสฺสนาวิเสเส ทสฺเสนฺเตน กถิตาย สุตฺตนฺตปุพฺพงฺคมาย สติปฏฺฐานกถาย
อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา. ตตฺถ สุตฺตนฺเต ตาว จตฺตาโรติ คณนปริจฺเฉโท, เตน
น ตโต เหฏฺฐา, น อุทฺธนฺติ สติปฏฺฐานปริจฺเฉทํ ทีเปติ. อิเมติ
นิทฺทิสิตพฺพนิทสฺสนํ. ภิกฺขเวติ ธมฺมปฏิคฺคาหกปุคฺคลาลปนํ. สติปฏฺฐานาติ ตโย
สติปฏฺฐานา สติโคจโรปิ, ติธา ปฏิปนฺเนสุ สาวเกสุ สตฺถุโน
ปฏิฆานุนยวีติวตฺตตาปิ, สติปิ. "จตุนฺนํ ภิกฺขเว สติปฏฺฐานานํ สมุทยญฺจ
อตฺถงฺคมญฺจ เทเสสฺสามี"ติอาทีสุ ๑- หิ สติโคจโร "สติปฏฺฐานนฺ"ติ วุตฺโต.
ตสฺสตฺโถ:- ปติฏฺฐาติ ตสฺมินฺติ ปฏฺฐานํ. กา ปติฏฺฐาติ? สติ. สติยา ปฏฺฐานํ
สติปฏฺฐานนฺติ.
     "ตโย สติปฏฺฐานา ยทริโย เสวติ, ยทริโย เสวมาโน สตฺถา
คณมนุสาสิตุมรหตี"ติ ๒- เอตฺถ ติธา ปฏิปนฺเนสุ สาวเกสุ สตฺถุโน
ปฏิฆานุนยวีติวตฺตตา "สติปฏฺฐานนฺ"ติ วุตฺตา. ตสฺสตฺโถ:- ปฏฺฐเปตพฺพโต
ปฏฺฐานํ, ปวตฺตยิตพฺพโตติ อตฺโถ. เกน ปฏฺฐเปตพฺพโตติ ๓-? สติยา. สติยา
ปฏฺฐานํ สติปฏฺฐานนฺติ. "จตฺตาโร สติปฏฺฐานา ภาวิตา พหุลีกตา สตฺต
โพชฺฌงฺเค ปริปูเรนฺตี"ติอาทีสุ ๔- ปน สติเยว "สติปฏฺฐานนฺ"ติ วุตฺตา.
ตสฺสตฺโถ:- ปติฏฺฐาตีติ ปฏฺฐานํ, อุปฏฺฐาติ โอกฺกนฺทิตฺวา ๕- ปกฺขนฺทิตฺวา
วตฺตตีติ อตฺโถ. สติเยว ปฏฺฐานํ สติปฏฺฐานํ. อถ วา สรณฏฺเฐน
สติ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน อุปฏฺฐานํ. อิติ สติ จ สา อุปฏฺฐานญฺจาติปิ
สติปฏฺฐานํ. อิทมิธ อธิปฺเปตํ. ยทิ เอวํ กสฺมา สติปฏฺฐานาติ พหุวจนํ
กตนฺติ? สติพหุตฺตา. อารมฺมณเภเทน หิ พหุกา ตา สติโยติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.มหา. ๑๙/๔๐๘/๑๖๑  ๒ ม.อุ. ๑๔/๓๐๔,๓๑๑/๒๗๙/๒๘๕
@๓ อิ. ปฏฺฐเปตพฺโพติ  ๔ ม.อุ. ๑๔/๑๔๗/๑๓๐  ๕ ก. โอกฺขนฺทิตฺวา
     กตเม จตฺตาโรติ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉา. อิธาติ อิมสฺมึ สาสเน. ภิกฺขูติ
สํสาเร ภยํ อิกฺขตีติ ภิกฺขุ. เสสปทานํ อตฺถวณฺณนา ปเนตฺถ สุตมยญาณกถาย
มคฺคสจฺจนิทฺเทสวณฺณนายํ วุตฺตาเยวาติ.
     กสฺมา ปน ภควตา จตฺตาโรว สติปฏฺฐานา วุตฺตา อนูนา อนธิกาติ?
เวเนยฺยหิตตฺตา. ตณฺหาจริตทิฏฺฐิจริตสมถยานิกวิปสฺสนายานิเกสุ หิ มนฺทติกฺขวเสน
เทฺวธา เทฺวธา ปวตฺเตสุ มนฺทสฺส ตณฺหาจริตสฺส โอฬาริกํ กายานุปสฺสนาสติปฏฺฐานํ
วิสุทฺธิมคฺโค, ติกฺขสฺส สุขุมํ เวทนานุปสฺสนาสติปฏฺฐานํ. ทิฏฺฐิจริตสฺสาปิ
มนฺทสฺส นาติปฺปเภทคตํ จิตฺตานุปสฺสนาสติปฏฺฐานํ วิสุทฺธิมคฺโค, ติกฺขสฺส
อติปฺปเภทคตํ ธมฺมานุปสฺสนาสติปฏฺฐานํ. สมถยานิกสฺส จ มนฺทสฺส อกิจฺเฉน
อธิคนฺตพฺพนิมิตฺตํ ปฐมํ สติปฏฺฐานํ วิสุทฺธิมคฺโค, ติกฺขสฺส โอฬาริการมฺมเณ
อสณฺฐหนโต ทุติยํ. วิปสฺสนายานิกสฺสปิ มนฺทสฺส นาติปฺปเภทคตารมฺมณํ ตติยํ,
ติกฺขสฺส อติปฺปเภทคตารมฺมณํ จตุตฺถํ. อิติ จตฺตาโรว วุตฺตา อนูนา อนธิกาติ.
     สุภสุขนิจฺจอตฺตวิปลฺลาสปฺปหานตฺถํ วา. กาโย หิ อสุโภ, ตตฺถ จ
สุภวิปลฺลาสวิปลฺลตฺถา สตฺตา. เตสํ ตตฺถ อสุภภาวทสฺสเนน ตสฺส วิปลฺลาสสฺส
ปหานตฺถํ ปฐมํ สติปฏฺฐานํ วุตฺตํ. สุขํ นิจฺจํ อตฺตาติ คหิเตสุปิ จ เวทนาทีสุ
เวทนา ทุกฺขา, จิตฺตํ อนิจฺจํ, ธมฺมา อนตฺตา, เตสุ จ สุขนิจฺจอตฺตวิปลฺลาส-
วิปลฺลตฺถา สตฺตา. เตสํ ตตฺถ ทุกฺขาทิภาวทสฺสเนน เตสํ วิปลฺลาสานํ ปหานตฺถํ
เสสานิ ตีณิ วุตฺตานีติ เอวํ สุภสุขนิจฺจอตฺตวิปลฺลาสปฺปหานตฺถํ วา จตฺตาโรว
วุตฺตา น เกวลญฺจ วิปลฺลาสปฺปหานตฺถเมว, จตุโรฆโยคาสวคนฺถอุปาทาน-
อคติปฺปหานตฺถมฺปิ จตุพฺพิธาหารปริญฺญตฺถมฺปิ จตฺตาโรว วุตฺตาติ เวทิตพฺพํ.
     [๓๕] (ก) สุตฺตนฺตนิทฺเทเส ปฐวีกายนฺติ อิมสฺมึ รูปกาเย ปฐวีธาตุ.
สกลสรีเร ปน ปฐวีธาตูนํ พหุกตฺตา สพฺพปฐวีธาตุสงฺคหตฺถํ สมูหตฺเถน กายคฺคหณํ
กตํ. อาโปกายาทีสุปิ เอเสว นโย. เกสกายาทีนมฺปิ พหุกตฺตา เกสกายาทิคฺคหณํ
กตํ. วกฺกาทีนิ ปน ปริจฺฉินฺนตฺตา กายคฺคหณํ นารหนฺตีติ เตสํ คหณํ น กตนฺติ
เวทิตพฺพํ.
     (ข) สุขํ เวทนนฺติอาทีสุ สุขํ เวทนนฺติ กายิกํ วา เจตสิกํ วา สุขํ
เวทนํ. ตถา ทุกฺขํ เวทนํ. อทุกฺขมสุขํ เวทนนฺติ ปน เจตสิกเมว อุเปกฺขาเวทนํ.
สามิสํ สุขํ เวทนนฺติ ฉ เคหสิตโสมนสฺสเวทนา. นิรามิสํ สุขํ เวทนนฺติ ฉ
เนกฺขมฺมสิตโสมนสฺสเวทนา. สามิสํ ทุกฺขํ เวทนนฺติ ฉ เคหสิตโทมนสฺสเวทนา.
นิรามิสํ ทุกฺขํ เวทนนฺติ ฉ เนกฺขมฺมสิตโทมนสฺสเวทนา. สามิสํ อทุกฺขมสุขํ
เวทนนฺติ ฉ เคหสิตอุเปกฺขาเวทนา. นิรามิสํ อทุกฺขมสุขํ เวทนนฺติ ฉ
เนกฺขมฺมสิตอุเปกฺขาเวทนา.
     (ค) สราคํ จิตฺตนฺติอาทีนิ ญาณกถายํ วุตฺตตฺถานิ.
     (ฆ) ตทวเสเส ธมฺเมติ เตหิ กายเวทนาจิตฺเตหิ อวเสเส เตภูมกธมฺเม.
สพฺพตฺถ เตน ญาเณนาติ เตน สตฺตวิเธน อนุปสฺสนาญาเณน. ยานิ ปเนตฺถ
อนฺตรนฺตรา อวุตฺตตฺถานิ, ตานิ เหฏฺฐา ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตตฺถาเนวาติ.
                     สติปฏฺฐานกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        -----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๓๖๔-๓๖๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=8222&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=8222&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=726
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=10710
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=12511
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=12511
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31