อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                       ๘. สติปฏฺานกถาวณฺณนา
     [๓๔] อิทานิ สมสีสกถานนฺตรํ อตฺตนา วุตฺตสฺส อิทฺธิปาฏิหาริยสฺส สาธเก
สตฺต อนุปสฺสนาวิเสเส ทสฺเสนฺเตน กถิตาย สุตฺตนฺตปุพฺพงฺคมาย สติปฏฺานกถาย
อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา. ตตฺถ สุตฺตนฺเต ตาว จตฺตาโรติ คณนปริจฺเฉโท, เตน
น ตโต เหฏฺา, น อุทฺธนฺติ สติปฏฺานปริจฺเฉทํ ทีเปติ. อิเมติ
นิทฺทิสิตพฺพนิทสฺสนํ. ภิกฺขเวติ ธมฺมปฏิคฺคาหกปุคฺคลาลปนํ. สติปฏฺานาติ ตโย
สติปฏฺานา สติโคจโรปิ, ติธา ปฏิปนฺเนสุ สาวเกสุ สตฺถุโน
ปฏิฆานุนยวีติวตฺตตาปิ, สติปิ. "จตุนฺนํ ภิกฺขเว สติปฏฺานานํ สมุทยญฺจ
อตฺถงฺคมญฺจ เทเสสฺสามี"ติอาทีสุ ๑- หิ สติโคจโร "สติปฏฺานนฺ"ติ วุตฺโต.
ตสฺสตฺโถ:- ปติฏฺาติ ตสฺมินฺติ ปฏฺานํ. กา ปติฏฺาติ? สติ. สติยา ปฏฺานํ
สติปฏฺานนฺติ.
     "ตโย สติปฏฺานา ยทริโย เสวติ, ยทริโย เสวมาโน สตฺถา
คณมนุสาสิตุมรหตี"ติ ๒- เอตฺถ ติธา ปฏิปนฺเนสุ สาวเกสุ สตฺถุโน
ปฏิฆานุนยวีติวตฺตตา "สติปฏฺานนฺ"ติ วุตฺตา. ตสฺสตฺโถ:- ปฏฺเปตพฺพโต
ปฏฺานํ, ปวตฺตยิตพฺพโตติ อตฺโถ. เกน ปฏฺเปตพฺพโตติ ๓-? สติยา. สติยา
ปฏฺานํ สติปฏฺานนฺติ. "จตฺตาโร สติปฏฺานา ภาวิตา พหุลีกตา สตฺต
โพชฺฌงฺเค ปริปูเรนฺตี"ติอาทีสุ ๔- ปน สติเยว "สติปฏฺานนฺ"ติ วุตฺตา.
ตสฺสตฺโถ:- ปติฏฺาตีติ ปฏฺานํ, อุปฏฺาติ โอกฺกนฺทิตฺวา ๕- ปกฺขนฺทิตฺวา
วตฺตตีติ อตฺโถ. สติเยว ปฏฺานํ สติปฏฺานํ. อถ วา สรณฏฺเน
สติ, อุปฏฺานฏฺเน อุปฏฺานํ. อิติ สติ จ สา อุปฏฺานญฺจาติปิ
สติปฏฺานํ. อิทมิธ อธิปฺเปตํ. ยทิ เอวํ กสฺมา สติปฏฺานาติ พหุวจนํ
กตนฺติ? สติพหุตฺตา. อารมฺมณเภเทน หิ พหุกา ตา สติโยติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.มหา. ๑๙/๔๐๘/๑๖๑  ๒ ม.อุ. ๑๔/๓๐๔,๓๑๑/๒๗๙/๒๘๕
@๓ อิ. ปฏฺเปตพฺโพติ  ๔ ม.อุ. ๑๔/๑๔๗/๑๓๐  ๕ ก. โอกฺขนฺทิตฺวา
     กตเม จตฺตาโรติ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉา. อิธาติ อิมสฺมึ สาสเน. ภิกฺขูติ
สํสาเร ภยํ อิกฺขตีติ ภิกฺขุ. เสสปทานํ อตฺถวณฺณนา ปเนตฺถ สุตมยาณกถาย
มคฺคสจฺจนิทฺเทสวณฺณนายํ วุตฺตาเยวาติ.
     กสฺมา ปน ภควตา จตฺตาโรว สติปฏฺานา วุตฺตา อนูนา อนธิกาติ?
เวเนยฺยหิตตฺตา. ตณฺหาจริตทิฏฺิจริตสมถยานิกวิปสฺสนายานิเกสุ หิ มนฺทติกฺขวเสน
เทฺวธา เทฺวธา ปวตฺเตสุ มนฺทสฺส ตณฺหาจริตสฺส โอฬาริกํ กายานุปสฺสนาสติปฏฺานํ
วิสุทฺธิมคฺโค, ติกฺขสฺส สุขุมํ เวทนานุปสฺสนาสติปฏฺานํ. ทิฏฺิจริตสฺสาปิ
มนฺทสฺส นาติปฺปเภทคตํ จิตฺตานุปสฺสนาสติปฏฺานํ วิสุทฺธิมคฺโค, ติกฺขสฺส
อติปฺปเภทคตํ ธมฺมานุปสฺสนาสติปฏฺานํ. สมถยานิกสฺส จ มนฺทสฺส อกิจฺเฉน
อธิคนฺตพฺพนิมิตฺตํ ปมํ สติปฏฺานํ วิสุทฺธิมคฺโค, ติกฺขสฺส โอฬาริการมฺมเณ
อสณฺหนโต ทุติยํ. วิปสฺสนายานิกสฺสปิ มนฺทสฺส นาติปฺปเภทคตารมฺมณํ ตติยํ,
ติกฺขสฺส อติปฺปเภทคตารมฺมณํ จตุตฺถํ. อิติ จตฺตาโรว วุตฺตา อนูนา อนธิกาติ.
     สุภสุขนิจฺจอตฺตวิปลฺลาสปฺปหานตฺถํ วา. กาโย หิ อสุโภ, ตตฺถ จ
สุภวิปลฺลาสวิปลฺลตฺถา สตฺตา. เตสํ ตตฺถ อสุภภาวทสฺสเนน ตสฺส วิปลฺลาสสฺส
ปหานตฺถํ ปมํ สติปฏฺานํ วุตฺตํ. สุขํ นิจฺจํ อตฺตาติ คหิเตสุปิ จ เวทนาทีสุ
เวทนา ทุกฺขา, จิตฺตํ อนิจฺจํ, ธมฺมา อนตฺตา, เตสุ จ สุขนิจฺจอตฺตวิปลฺลาส-
วิปลฺลตฺถา สตฺตา. เตสํ ตตฺถ ทุกฺขาทิภาวทสฺสเนน เตสํ วิปลฺลาสานํ ปหานตฺถํ
เสสานิ ตีณิ วุตฺตานีติ เอวํ สุภสุขนิจฺจอตฺตวิปลฺลาสปฺปหานตฺถํ วา จตฺตาโรว
วุตฺตา น เกวลญฺจ วิปลฺลาสปฺปหานตฺถเมว, จตุโรฆโยคาสวคนฺถอุปาทาน-
อคติปฺปหานตฺถมฺปิ จตุพฺพิธาหารปริญฺตฺถมฺปิ จตฺตาโรว วุตฺตาติ เวทิตพฺพํ.
     [๓๕] (ก) สุตฺตนฺตนิทฺเทเส ปวีกายนฺติ อิมสฺมึ รูปกาเย ปวีธาตุ.
สกลสรีเร ปน ปวีธาตูนํ พหุกตฺตา สพฺพปวีธาตุสงฺคหตฺถํ สมูหตฺเถน กายคฺคหณํ
กตํ. อาโปกายาทีสุปิ เอเสว นโย. เกสกายาทีนมฺปิ พหุกตฺตา เกสกายาทิคฺคหณํ
กตํ. วกฺกาทีนิ ปน ปริจฺฉินฺนตฺตา กายคฺคหณํ นารหนฺตีติ เตสํ คหณํ น กตนฺติ
เวทิตพฺพํ.
     (ข) สุขํ เวทนนฺติอาทีสุ สุขํ เวทนนฺติ กายิกํ วา เจตสิกํ วา สุขํ
เวทนํ. ตถา ทุกฺขํ เวทนํ. อทุกฺขมสุขํ เวทนนฺติ ปน เจตสิกเมว อุเปกฺขาเวทนํ.
สามิสํ สุขํ เวทนนฺติ ฉ เคหสิตโสมนสฺสเวทนา. นิรามิสํ สุขํ เวทนนฺติ ฉ
เนกฺขมฺมสิตโสมนสฺสเวทนา. สามิสํ ทุกฺขํ เวทนนฺติ ฉ เคหสิตโทมนสฺสเวทนา.
นิรามิสํ ทุกฺขํ เวทนนฺติ ฉ เนกฺขมฺมสิตโทมนสฺสเวทนา. สามิสํ อทุกฺขมสุขํ
เวทนนฺติ ฉ เคหสิตอุเปกฺขาเวทนา. นิรามิสํ อทุกฺขมสุขํ เวทนนฺติ ฉ
เนกฺขมฺมสิตอุเปกฺขาเวทนา.
     (ค) สราคํ จิตฺตนฺติอาทีนิ าณกถายํ วุตฺตตฺถานิ.
     (ฆ) ตทวเสเส ธมฺเมติ เตหิ กายเวทนาจิตฺเตหิ อวเสเส เตภูมกธมฺเม.
สพฺพตฺถ เตน าเณนาติ เตน สตฺตวิเธน อนุปสฺสนาาเณน. ยานิ ปเนตฺถ
อนฺตรนฺตรา อวุตฺตตฺถานิ, ตานิ เหฏฺา ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตตฺถาเนวาติ.
                     สติปฏฺานกถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        -----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๓๖๔-๓๖๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=8222&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=8222&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=726
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=10710
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=12511
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=12511
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31