ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                        ๑๐. มาติกากถาวณฺณนา
     [๔๐] อิทานิ มหาเถโร วิปสฺสนากถานนฺตรํ สกเล ปฏิสมฺภิทามคฺเค
นิทฺทิฏฺเ สมถวิปสฺสนามคฺคนิพฺพานธมฺเม อาการนานตฺตวเสน นานาปริยาเยหิ
โถเมตุกาโม นิจฺฉาโตติอาทีนิ เอกูนวีสติ มาติกาปทานิ อุทฺทิสิตฺวา เตสํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ
นิทฺเทสวเสน มาติกากถํ นาม กเถสิ. ตสฺสา อยํ อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา. มาติกาย
ตาว นิจฺฉาโตติ อมิลาโต. สพฺเพปิ หิ กิเลสา ปีฬาโยคโต มิลาตา ราโคปิ
ตาว นิรนฺตรปฺปปวตฺโต สรีรํ ฑหติ, กึ ปนญฺเ กิเลสา. "ตโยเม ภิกฺขเว
อคฺคี ราคคฺคิ โทสคฺคิ โมหคฺคี"ติ ๑- ปน กิเลสนายกา ตโย เอว กิเลสา วุตฺตา,
ตํสมฺปยุตฺตาปิ ปน ฑหนฺติเยว. เอวํ ฉาตกิเลสาภาวโต ๒- นิจฺฉาโต. โก โส?
วิโมกฺขสมฺพนฺเธน วิโมกฺโขติ ทฏฺพฺโพ. มุจฺจตีติ โมกฺโข. วิมุจฺจตีติ วิโมกฺโขติ
อตฺโถ. อิทเมกํ มาติกาปทํ. วิชฺชาวิมุตฺตีติ วิชฺชาเยว วิมุตฺติ. อิทเมกํ
มาติกาปทํ. ฌานวิโมกฺโขติ ฌานเมว วิโมกฺโข. อิทเมกํ มาติกาปทํ. เสสานิ
เอเกกาเนวาติ เอวํ เอกูนวีสติ มาติกาปทานิ.
     [๔๑] เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทโต นิจฺฉาโตติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทโต
อเปตตฺตา กามจฺฉนฺทโต นิกฺกิเลโส โยคี. เตน ปฏิลทฺธํ เนกฺขมฺมมฺปิ นิจฺฉาโต
นิกฺกิเลโส วิโมกฺโข. เอวํ เสเสสุปิ. เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทโต มุจฺจตีติ
วิโมกฺโขติ ๓- เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทโต โยคี มุจฺจตีติ ตํ เนกฺขมฺมํ วิโมกฺโขติ
อตฺโถ. เอวํ เสเสสุปิ. วิชฺชตีติ วิชฺชาติ สภาวโต วิชฺชติ อตฺถิ อุปลพฺภตีติ
วิชฺชา นามาติ อตฺโถ. อถ วา สภาวชานนตฺถํ ปฏิปนฺเนหิ โยคีหิ สภาวํ เวทียติ
ชานียตีติ วิชฺชา นามาติ อตฺโถ. อถ วา วิเสสลาภตฺถํ ๔- ปฏิปนฺเนหิ โยคีหิ เวทียติ
ปฏิลาภียตีติ วิชฺชา นามาติ อตฺโถ. อถ วา อตฺตนา วินฺทิตพฺพํ ภูมึ วินฺทติ
ลภตีติ วิชฺชา นามาติ อตฺโถ. อถ วา สภาวทสฺสนเหตุตฺตา สภาวํ วิทิตํ กโรตีติ
วิชฺชา นามาติ อตฺโถ. วิชฺชนฺโต มุจฺจติ, มุจฺจนฺโต วิชฺชตีติ ยถาวุตฺโต ธมฺโม
ยถาวุตฺเตนตฺเถน วิชฺชมาโน ยถาวุตฺตโต มุจฺจติ, ยถาวุตฺตโต มุจฺจมาโน
ยถาวุตฺเตนตฺเถน วิชฺชตีติ วิชฺชาวิมุตฺติ นามาติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ:  ขุ.อิติ. ๒๕/๙๓/๓๑๑, ที.ปา. ๑๑/๓๐๕/๑๙๕   ก. ชาตกิเลสาภาวโต
@ ปาฬิยํ มุจฺจตีติ โมกฺโข วิโมกฺโข   สี.,อิ. วิเสสภาวลาภตฺถํ
     กามจฺฉนฺทํ สํวรฏฺเนาติ กามจฺฉนฺทนิวารณฏฺเน ตํ เนกฺขมฺมํ สีลวิสุทฺธิ
นามาติ อตฺโถ. ตํเยว อวิกฺเขปเหตุตฺตา อวิกฺเขปฏฺเน จิตฺตวิสุทฺธิ.
ทสฺสนเหตุตฺตา ทสฺสนฏฺเน ทิฏฺิวิสุทฺธิ. เสเสสุปิ เอเสว นโย. ปฏิปฺปสฺสมฺเภตีติ
เนกฺขมฺมาทินา กามจฺฉนฺทาทิกํ โยคาวจโร ปฏิปฺปสฺสมฺเภตีติ เนกฺขมฺมาทิโก ธมฺโม
ปสฺสทฺธิ นามาติ อตฺโถ. ปหีนตฺตาติ เตน เตน ปหาเนน ปหีนตฺตา. าตฏฺเาณนฺติ ฌานปจฺจเวกฺขณาวเสน วิปสฺสนาวเสน มคฺคปจฺจเวกฺขณาวเสน าตฏฺเน
เนกฺขมฺมาทิกํ าณํ นามาติ อตฺโถ. ทิฏฺตฺตา ทสฺสนนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว
นโย. วิสุชฺฌตีติ โยคี, เนกฺขมฺมาทิกา วิสุทฺธิ.
     เนกฺขมฺมนิทฺเทเส เนกฺขมฺมํ อโลภตฺตา กามราคโต นิสฺสฏนฺติ นิสฺสรณํ.
ตโต นิกฺขนฺตนฺติ เนกฺขมฺมํ. "รูปานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ เนกฺขมฺมนฺ"ติ วุจฺจมาเน
อารุปฺปวิเสสสฺส อทิสฺสนโต วิเสสสฺส ทสฺสนตฺถํ อญฺตฺถ วุตฺตปากฺกเมเนว
ยทิทํ อารุปฺปนฺติ วุตฺตํ. ตญฺจ อารุปฺปํ รูปโต นิกฺขนฺตตฺตา เนกฺขมฺมํ นามาติ
อธิการวเสเนว วุตฺตํ โหติ. ภูตนฺติ อุปฺปาทสมาโยคทีปนํ. สงฺขตนฺติ ปจฺจยพล-
วิเสสทสฺสนํ. ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนนฺติ ปจฺจยสมาโยเคปิ ปจฺจยานํ อพฺยาปารภาวทสฺสนํ.
นิโรโธ ตสฺส เนกฺขมฺมนฺติ นิพฺพานํ ตโต สงฺขตโต นิกฺขนฺตตฺตา ตสฺส
สงฺขตสฺส เนกฺขมฺมํ นาม. อารุปฺปสฺส จ นิโรธสฺส จ คหณํ อญฺตฺถ ปาเ
วุตฺตกฺกเมเนว กตํ. "กามจฺฉนฺทสฺส เนกฺขมฺมํ เนกฺขมฺมนฺ"ติ วุจฺจมาเน ปุนรุตฺตํ
โหติ. เนกฺขมฺมวจเนเนว จ ตสฺส เนกฺขมฺมสิทฺธีติ ตํ อวตฺวา เสสเนกฺขมฺมเมว
วุตฺตํ. ตํ อุชุกเมว. นิสฺสรณนิทฺเทเสปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
นิสฺสรณียา ธาตุโย ปเนตฺถ อุชุกเมว เนกฺขมฺมนฺติ วุตฺตํ. ปวิเวโกติ ปวิวิตฺตภาโว
เนกฺขมฺมาทิโกเยว. โวสฺสชฺชตีติ โยคี, เนกฺขมฺมาทโย โวสฺสคฺโค.
เนกฺขมฺมํ ปวตฺเตนฺโต โยคี เนกฺขมฺเมน จรตีติ วุจฺจติ. ตํ ปน เนกฺขมฺมํ
จริยา. เอส นโย เสเสสุปิ. ฌานวิโมกฺขนิทฺเทเส วตฺตพฺพํ วิโมกฺขกถายํ วุตฺตํ.
เกวลํ ตตฺถ "ชานาตีติ ฌานวิโมกฺโข"ติ ๑- วุตฺตํ, อิธ ปน "ชานาตีติ, ฌายตี"ติ ๒-
ปุคฺคลาธิฏฺานาว เทสนา กตาติ อยํ วิเสโส.
     [๔๒] ภาวนาธิฏฺานชีวิตนิทฺเทเส จ ปุคฺคลาธิฏฺานา เทสนา กตา.
ธมฺมโต ปน ภาวนา นาม เนกฺขมฺมาทโยว. อธิฏฺานํ นาม เนกฺขมฺมาทิวเสน
ปติฏฺาปิตจิตฺตเมว. ชีวิตํ นาม เนกฺขมฺมาทิวเสน ปติฏฺาปิตจิตฺตสฺส สมฺมาอาชีโว
นาม. โก โส สมฺมาอาชีโว นาม? มิจฺฉาชีวา วิรติ, ธมฺเมน สเมน
ปจฺจยปริเยสนวายาโม จ. ตตฺถ สมํ ชีวตีติ สมํ ชีวิตํ ชีวติ, ภาวนปุํสกวจนํ วา,
สเมน ชีวตีติ วุตฺตํ โหติ. โน วิสมนฺติ "สมํ ชีวตี"ติ วุตฺตสฺเสว อตฺถสฺส
ปฏิเสธวเสน อวธารณํ กตํ. สมฺมา ชีวตีติ อาการนิทสฺสนํ. โน มิจฺฉาติ ตสฺเสว
นิยมนํ. วิสุทฺธํ ชีวตีติ สภาววิสุทฺธิยา วิสุทฺธํ ชีวิตํ ชีวติ. โน กิลิฏฺนฺติ
ตสฺเสว นิยมนํ. ยญฺเทวาติอาทีหิ ยถาวุตฺตานํ ติสฺสนฺนํ สมฺปทานํ ๓- อานิสํสํ
ทสฺเสติ. ยญฺเทวาติอาทีหิ ยํ ยํ เอว. ขตฺติยปริสนฺติ ขตฺติยานํ สนฺนิปาตํ. เย ๔-
หิ สมนฺตโต สีทนฺติ เอตฺถ อกตพุทฺธิโนติ ปริสาติ วุจฺจติ. เอเสว นโย อิตรตฺตเย.
ขตฺติยาทีนํเยว อาคมนสมฺปตฺติยา จ าณสมฺปตฺติยา จ สมนฺนาคตตฺตา ตาสํเยว
จตสฺสนฺนํ คหณํ, น สุทฺทปริสาย. ๕- วิสารโทติ ตีหิ สมฺปทาหิ สมฺปนฺโน ๖-
วิคตสารชฺโช, นิพฺภโยติ อตฺโถ. อมงฺกุภูโตติ อสงฺกุจิโต น นิตฺเตชภูโต. ตํ
กิสฺส เหตูติ ตํ วิสารทตฺตํ เกน เหตุนา เกน การเณน โหตีติ เจติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ:  ขุ.ปฏิ. ๓๑/๒๑๗/๒๖๑   สี. "ฌายตี"ติ, ก. ชายตีติ
@ สี. ยญฺเทวาติอาทีหิ สมฺปตฺติยา ยถาวุตฺตานํ ติสฺสนฺนํ สมฺปทานํ   ฉ.ม. โส
@ สี. สุทฺธปริสาย   ก. ธิติสมฺปนฺโน
อิทานิ ตถา หีติ ตสฺส การณวจนํ. ยสฺมา ปน ๑- เอวํ ติสมฺปทาสมฺปนฺโน, ตสฺมา
"วิสารโท โหตี"ติ วิสารทภาวสฺส การณํ ทสฺเสตฺวา นิฏฺเปสีติ. ๒-
                 สทฺธมฺมปฺปกาสินิยา ปฏิสมฺภิทามคฺคฏฺกถาย
                      มาติกากถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                   นิฏฺิตา จูฬวคฺคสฺส อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา
             เอตฺตาวตา จ ติวคฺคสงฺคหิตสฺส สมตึสกถาปฏิมณฺฑิตสฺส
                ปฏิสมฺภิทามคฺคสฺส อตฺถวณฺณนา นิฏฺิตา โหตีติ.
                      --------------------
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ น ทิสฺสติ   ก. นิฏฺาเปสีติ
                             นิคมนกถา
             มหาวคฺโค มชฺฌิโม จ   จูฬวคฺโค จ นามโต
             ตโย วคฺคา อิธ วุตฺตา  ปมาณปฏิปาฏิยา.
             วคฺเค วคฺเค ทส ทส   กถา ยา ตา อุทีริตา
             อุทฺทานกถาวณฺณนา ๑-  อิมา ตาสํ ยถากฺกมํ.
             าณํ ทิฏฺิ อานาปานํ   อินฺทฺริยํ วิโมกฺขปญฺจมํ
             คติ กมฺมํ วิปลฺลาโส    มคฺโค มณฺโฑติ ตา ๒- ทส.
             ยุคนทฺธสจฺจโพชฺฌงฺคา   เมตฺตา วิราคปญฺจมา
             ปฏิสมฺภิทา ธมฺมจกฺกํ    โลกุตฺตรพลสุญฺตา.
             ปญฺา อิทฺธิ อภิสมโย   วิเวโก จริยปญฺจโม
             ปาฏิหีรํ สมสีส- ๓-    สติ วิปสฺสนมาติกา.
             โย โส สุคตสุตานํ     อธิปติภูเตน ภูตหิตรตินา
             เถเรน ถิรคุณวตา     วุตฺโต ปฏิสมฺภิทามคฺโค.
             ตสฺสตฺถวณฺณนา ยา     ปุพฺพฏฺกถานยํ ตถา ยุตฺตึ
             นิสฺสาย มยารทฺธา     นิฏฺานมุปาคตา เอสา.
             ยํ ตํ อุตฺตรมนฺตี       มนฺติคุณยุโต ๔- ยุโต จ สทฺธาย
             การยิ มหาวิหาเร     ปริเวณมเนกสาธุคุณํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุทฺทานคาถา สพฺพาสํ   สี.,อิ. เต
@ อิ. สมสีสี   อิ. มนฺติคุณยุตฺโต
             เถเรเนตฺถ นิวสตา    สมาปิตายํ มหาภิธาเนน
             ตติเย วสฺเส จุติโต    โมคฺคลฺลานสฺส ภูปติโน.
             สมยํ อนุโลเมนฺตี      เถรานํ เถรวาททีปานํ
             นิฏฺ คตา ยถายํ      อฏฺกถา โลกหิตชนนี.
             ธมฺมํ อนุโลเมนฺตา     อตฺตหิตํ ปรหิตญฺจ สาเธนฺตา
             นิฏฺ คจฺฉนฺตุ ตถา     มโนรถา สพฺพสตฺตานํ.
             สทฺธมฺมปฺปกาสินิยา     อฏฺกถาเยตฺถ คณิตกุสเลหิ
             คณิตา ตุ ภาณวารา    วิญฺเยฺยา อฏฺปญฺาส.
             อานุฏฺุเภน ๑- อสฺสา  ฉนฺโทพนฺเธน คณิยมานา ตุ
             จุทฺทสสหสฺสสงฺขา      คาถาโย ๒- ปญฺจ จ สตานิ.
             สาสนจิรฏฺิตตฺถํ       โลกหิตตฺถญฺจ สาทเรน มยา
             ปุญฺ อิมํ รจยตา      ยํ ปตฺตมนปฺปกํ วิปุลํ.
             ปุญฺเน เตน โลโก    สทฺธมฺมรสายนํ ทสพลสฺส
             อุปภุญฺชิตฺวา วิมลํ      ปปฺโปตุ สุขํ สุเขเนวาติ.
                สทฺธมฺมปฺปกาสินี นาม ปฏิสมฺภิทามคฺคปฺปกรณสฺส
                          อฏฺกถา นิฏฺิตา.
                           ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๓๗๐-๓๗๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=8378&modeTY=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=8378&modeTY=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=737              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=10975              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=12812              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=12812              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]