อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                        ๑๐. มาติกากถาวณฺณนา
     [๔๐] อิทานิ มหาเถโร วิปสฺสนากถานนฺตรํ สกเล ปฏิสมฺภิทามคฺเค
นิทฺทิฏฺเฐ สมถวิปสฺสนามคฺคนิพฺพานธมฺเม อาการนานตฺตวเสน นานาปริยาเยหิ
โถเมตุกาโม นิจฺฉาโตติอาทีนิ เอกูนวีสติ มาติกาปทานิ อุทฺทิสิตฺวา เตสํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๑.
นิทฺเทสวเสน มาติกากถํ นาม กเถสิ. ตสฺสา อยํ อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา. มาติกาย
ตาว นิจฺฉาโตติ อมิลาโต. สพฺเพปิ หิ กิเลสา ปีฬาโยคโต มิลาตา ราโคปิ
ตาว นิรนฺตรปฺปปวตฺโต สรีรํ ฑหติ, กึ ปนญฺเญ กิเลสา. "ตโยเม ภิกฺขเว
อคฺคี ราคคฺคิ โทสคฺคิ โมหคฺคี"ติ ๑- ปน กิเลสนายกา ตโย เอว กิเลสา วุตฺตา,
ตํสมฺปยุตฺตาปิ ปน ฑหนฺติเยว. เอวํ ฉาตกิเลสาภาวโต ๒- นิจฺฉาโต. โก โส?
วิโมกฺขสมฺพนฺเธน วิโมกฺโขติ ทฏฺฐพฺโพ. มุจฺจตีติ โมกฺโข. วิมุจฺจตีติ วิโมกฺโขติ
อตฺโถ. อิทเมกํ มาติกาปทํ. วิชฺชาวิมุตฺตีติ วิชฺชาเยว วิมุตฺติ. อิทเมกํ
มาติกาปทํ. ฌานวิโมกฺโขติ ฌานเมว วิโมกฺโข. อิทเมกํ มาติกาปทํ. เสสานิ
เอเกกาเนวาติ เอวํ เอกูนวีสติ มาติกาปทานิ.
     [๔๑] เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทโต นิจฺฉาโตติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทโต
อเปตตฺตา กามจฺฉนฺทโต นิกฺกิเลโส โยคี. เตน ปฏิลทฺธํ เนกฺขมฺมมฺปิ นิจฺฉาโต
นิกฺกิเลโส วิโมกฺโข. เอวํ เสเสสุปิ. เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทโต มุจฺจตีติ
วิโมกฺโขติ ๓- เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทโต โยคี มุจฺจตีติ ตํ เนกฺขมฺมํ วิโมกฺโขติ
อตฺโถ. เอวํ เสเสสุปิ. วิชฺชตีติ วิชฺชาติ สภาวโต วิชฺชติ อตฺถิ อุปลพฺภตีติ
วิชฺชา นามาติ อตฺโถ. อถ วา สภาวชานนตฺถํ ปฏิปนฺเนหิ โยคีหิ สภาวํ เวทียติ
ชานียตีติ วิชฺชา นามาติ อตฺโถ. อถ วา วิเสสลาภตฺถํ ๔- ปฏิปนฺเนหิ โยคีหิ เวทียติ
ปฏิลาภียตีติ วิชฺชา นามาติ อตฺโถ. อถ วา อตฺตนา วินฺทิตพฺพํ ภูมึ วินฺทติ
ลภตีติ วิชฺชา นามาติ อตฺโถ. อถ วา สภาวทสฺสนเหตุตฺตา สภาวํ วิทิตํ กโรตีติ
วิชฺชา นามาติ อตฺโถ. วิชฺชนฺโต มุจฺจติ, มุจฺจนฺโต วิชฺชตีติ ยถาวุตฺโต ธมฺโม
ยถาวุตฺเตนตฺเถน วิชฺชมาโน ยถาวุตฺตโต มุจฺจติ, ยถาวุตฺตโต มุจฺจมาโน
ยถาวุตฺเตนตฺเถน วิชฺชตีติ วิชฺชาวิมุตฺติ นามาติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.อิติ. ๒๕/๙๓/๓๑๑, ที.ปา. ๑๑/๓๐๕/๑๙๕  ๒ ก. ชาตกิเลสาภาวโต
@๓ ปาฬิยํ มุจฺจตีติ โมกฺโข วิโมกฺโข  ๔ สี.,อิ. วิเสสภาวลาภตฺถํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๒.
     กามจฺฉนฺทํ สํวรฏฺเฐนาติ กามจฺฉนฺทนิวารณฏฺเฐน ตํ เนกฺขมฺมํ สีลวิสุทฺธิ
นามาติ อตฺโถ. ตํเยว อวิกฺเขปเหตุตฺตา อวิกฺเขปฏฺเฐน จิตฺตวิสุทฺธิ.
ทสฺสนเหตุตฺตา ทสฺสนฏฺเฐน ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ. เสเสสุปิ เอเสว นโย. ปฏิปฺปสฺสมฺเภตีติ
เนกฺขมฺมาทินา กามจฺฉนฺทาทิกํ โยคาวจโร ปฏิปฺปสฺสมฺเภตีติ เนกฺขมฺมาทิโก ธมฺโม
ปสฺสทฺธิ นามาติ อตฺโถ. ปหีนตฺตาติ เตน เตน ปหาเนน ปหีนตฺตา. ญาตฏฺเฐน
ญาณนฺติ ฌานปจฺจเวกฺขณาวเสน วิปสฺสนาวเสน มคฺคปจฺจเวกฺขณาวเสน ญาตฏฺเฐน
เนกฺขมฺมาทิกํ ญาณํ นามาติ อตฺโถ. ทิฏฺฐตฺตา ทสฺสนนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว
นโย. วิสุชฺฌตีติ โยคี, เนกฺขมฺมาทิกา วิสุทฺธิ.
     เนกฺขมฺมนิทฺเทเส เนกฺขมฺมํ อโลภตฺตา กามราคโต นิสฺสฏนฺติ นิสฺสรณํ.
ตโต นิกฺขนฺตนฺติ เนกฺขมฺมํ. "รูปานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ เนกฺขมฺมนฺ"ติ วุจฺจมาเน
อารุปฺปวิเสสสฺส อทิสฺสนโต วิเสสสฺส ทสฺสนตฺถํ อญฺญตฺถ วุตฺตปาฐกฺกเมเนว
ยทิทํ อารุปฺปนฺติ วุตฺตํ. ตญฺจ อารุปฺปํ รูปโต นิกฺขนฺตตฺตา เนกฺขมฺมํ นามาติ
อธิการวเสเนว วุตฺตํ โหติ. ภูตนฺติ อุปฺปาทสมาโยคทีปนํ. สงฺขตนฺติ ปจฺจยพล-
วิเสสทสฺสนํ. ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนนฺติ ปจฺจยสมาโยเคปิ ปจฺจยานํ อพฺยาปารภาวทสฺสนํ.
นิโรโธ ตสฺส เนกฺขมฺมนฺติ นิพฺพานํ ตโต สงฺขตโต นิกฺขนฺตตฺตา ตสฺส
สงฺขตสฺส เนกฺขมฺมํ นาม. อารุปฺปสฺส จ นิโรธสฺส จ คหณํ อญฺญตฺถ ปาเฐ
วุตฺตกฺกเมเนว กตํ. "กามจฺฉนฺทสฺส เนกฺขมฺมํ เนกฺขมฺมนฺ"ติ วุจฺจมาเน ปุนรุตฺตํ
โหติ. เนกฺขมฺมวจเนเนว จ ตสฺส เนกฺขมฺมสิทฺธีติ ตํ อวตฺวา เสสเนกฺขมฺมเมว
วุตฺตํ. ตํ อุชุกเมว. นิสฺสรณนิทฺเทเสปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
นิสฺสรณียา ธาตุโย ปเนตฺถ อุชุกเมว เนกฺขมฺมนฺติ วุตฺตํ. ปวิเวโกติ ปวิวิตฺตภาโว
เนกฺขมฺมาทิโกเยว. โวสฺสชฺชตีติ โยคี, เนกฺขมฺมาทโย โวสฺสคฺโค.
เนกฺขมฺมํ ปวตฺเตนฺโต โยคี เนกฺขมฺเมน จรตีติ วุจฺจติ. ตํ ปน เนกฺขมฺมํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๓.
จริยา. เอส นโย เสเสสุปิ. ฌานวิโมกฺขนิทฺเทเส วตฺตพฺพํ วิโมกฺขกถายํ วุตฺตํ.
เกวลํ ตตฺถ "ชานาตีติ ฌานวิโมกฺโข"ติ ๑- วุตฺตํ, อิธ ปน "ชานาตีติ, ฌายตี"ติ ๒-
ปุคฺคลาธิฏฺฐานาว เทสนา กตาติ อยํ วิเสโส.
     [๔๒] ภาวนาธิฏฺฐานชีวิตนิทฺเทเส จ ปุคฺคลาธิฏฺฐานา เทสนา กตา.
ธมฺมโต ปน ภาวนา นาม เนกฺขมฺมาทโยว. อธิฏฺฐานํ นาม เนกฺขมฺมาทิวเสน
ปติฏฺฐาปิตจิตฺตเมว. ชีวิตํ นาม เนกฺขมฺมาทิวเสน ปติฏฺฐาปิตจิตฺตสฺส สมฺมาอาชีโว
นาม. โก โส สมฺมาอาชีโว นาม? มิจฺฉาชีวา วิรติ, ธมฺเมน สเมน
ปจฺจยปริเยสนวายาโม จ. ตตฺถ สมํ ชีวตีติ สมํ ชีวิตํ ชีวติ, ภาวนปุํสกวจนํ วา,
สเมน ชีวตีติ วุตฺตํ โหติ. โน วิสมนฺติ "สมํ ชีวตี"ติ วุตฺตสฺเสว อตฺถสฺส
ปฏิเสธวเสน อวธารณํ กตํ. สมฺมา ชีวตีติ อาการนิทสฺสนํ. โน มิจฺฉาติ ตสฺเสว
นิยมนํ. วิสุทฺธํ ชีวตีติ สภาววิสุทฺธิยา วิสุทฺธํ ชีวิตํ ชีวติ. โน กิลิฏฺฐนฺติ
ตสฺเสว นิยมนํ. ยญฺญเทวาติอาทีหิ ยถาวุตฺตานํ ติสฺสนฺนํ สมฺปทานํ ๓- อานิสํสํ
ทสฺเสติ. ยญฺญเทวาติอาทีหิ ยํ ยํ เอว. ขตฺติยปริสนฺติ ขตฺติยานํ สนฺนิปาตํ. เย ๔-
หิ สมนฺตโต สีทนฺติ เอตฺถ อกตพุทฺธิโนติ ปริสาติ วุจฺจติ. เอเสว นโย อิตรตฺตเย.
ขตฺติยาทีนํเยว อาคมนสมฺปตฺติยา จ ญาณสมฺปตฺติยา จ สมนฺนาคตตฺตา ตาสํเยว
จตสฺสนฺนํ คหณํ, น สุทฺทปริสาย. ๕- วิสารโทติ ตีหิ สมฺปทาหิ สมฺปนฺโน ๖-
วิคตสารชฺโช, นิพฺภโยติ อตฺโถ. อมงฺกุภูโตติ อสงฺกุจิโต น นิตฺเตชภูโต. ตํ
กิสฺส เหตูติ ตํ วิสารทตฺตํ เกน เหตุนา เกน การเณน โหตีติ เจติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๒๑๗/๒๖๑  ๒ สี. "ฌายตี"ติ, ก. ชายตีติ
@๓ สี. ยญฺญเทวาติอาทีหิ สมฺปตฺติยา ยถาวุตฺตานํ ติสฺสนฺนํ สมฺปทานํ  ๔ ฉ.ม. โส
@๕ สี. สุทฺธปริสาย  ๖ ก. ธิติสมฺปนฺโน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๔.
อิทานิ ตถา หีติ ตสฺส การณวจนํ. ยสฺมา ปน ๑- เอวํ ติสมฺปทาสมฺปนฺโน, ตสฺมา
"วิสารโท โหตี"ติ วิสารทภาวสฺส การณํ ทสฺเสตฺวา นิฏฺฐเปสีติ. ๒-
                 สทฺธมฺมปฺปกาสินิยา ปฏิสมฺภิทามคฺคฏฺฐกถาย
                      มาติกากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                   นิฏฺฐิตา จูฬวคฺคสฺส อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา
             เอตฺตาวตา จ ติวคฺคสงฺคหิตสฺส สมตึสกถาปฏิมณฺฑิตสฺส
                ปฏิสมฺภิทามคฺคสฺส อตฺถวณฺณนา นิฏฺฐิตา โหตีติ.
                      --------------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ น ทิสฺสติ  ๒ ก. นิฏฺฐาเปสีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๕.
                             นิคมนกถา
             มหาวคฺโค มชฺฌิโม จ   จูฬวคฺโค จ นามโต
             ตโย วคฺคา อิธ วุตฺตา  ปมาณปฏิปาฏิยา.
             วคฺเค วคฺเค ทส ทส   กถา ยา ตา อุทีริตา
             อุทฺทานกถาวณฺณนา ๑-  อิมา ตาสํ ยถากฺกมํ.
             ญาณํ ทิฏฺฐิ อานาปานํ   อินฺทฺริยํ วิโมกฺขปญฺจมํ
             คติ กมฺมํ วิปลฺลาโส    มคฺโค มณฺโฑติ ตา ๒- ทส.
             ยุคนทฺธสจฺจโพชฺฌงฺคา   เมตฺตา วิราคปญฺจมา
             ปฏิสมฺภิทา ธมฺมจกฺกํ    โลกุตฺตรพลสุญฺญตา.
             ปญฺญา อิทฺธิ อภิสมโย   วิเวโก จริยปญฺจโม
             ปาฏิหีรํ สมสีส- ๓-    สติ วิปสฺสนมาติกา.
             โย โส สุคตสุตานํ     อธิปติภูเตน ภูตหิตรตินา
             เถเรน ถิรคุณวตา     วุตฺโต ปฏิสมฺภิทามคฺโค.
             ตสฺสตฺถวณฺณนา ยา     ปุพฺพฏฺฐกถานยํ ตถา ยุตฺตึ
             นิสฺสาย มยารทฺธา     นิฏฺฐานมุปาคตา เอสา.
             ยํ ตํ อุตฺตรมนฺตี       มนฺติคุณยุโต ๔- ยุโต จ สทฺธาย
             การยิ มหาวิหาเร     ปริเวณมเนกสาธุคุณํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุทฺทานคาถา สพฺพาสํ  ๒ สี.,อิ. เต
@๓ อิ. สมสีสี  ๔ อิ. มนฺติคุณยุตฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๖.
             เถเรเนตฺถ นิวสตา    สมาปิตายํ มหาภิธาเนน
             ตติเย วสฺเส จุติโต    โมคฺคลฺลานสฺส ภูปติโน.
             สมยํ อนุโลเมนฺตี      เถรานํ เถรวาททีปานํ
             นิฏฺฐํ คตา ยถายํ      อฏฺฐกถา โลกหิตชนนี.
             ธมฺมํ อนุโลเมนฺตา     อตฺตหิตํ ปรหิตญฺจ สาเธนฺตา
             นิฏฺฐํ คจฺฉนฺตุ ตถา     มโนรถา สพฺพสตฺตานํ.
             สทฺธมฺมปฺปกาสินิยา     อฏฺฐกถาเยตฺถ คณิตกุสเลหิ
             คณิตา ตุ ภาณวารา    วิญฺเญยฺยา อฏฺฐปญฺญาส.
             อานุฏฺฐุเภน ๑- อสฺสา  ฉนฺโทพนฺเธน คณิยมานา ตุ
             จุทฺทสสหสฺสสงฺขา      คาถาโย ๒- ปญฺจ จ สตานิ.
             สาสนจิรฏฺฐิตตฺถํ       โลกหิตตฺถญฺจ สาทเรน มยา
             ปุญฺญํ อิมํ รจยตา      ยํ ปตฺตมนปฺปกํ วิปุลํ.
             ปุญฺเญน เตน โลโก    สทฺธมฺมรสายนํ ทสพลสฺส
             อุปภุญฺชิตฺวา วิมลํ      ปปฺโปตุ สุขํ สุเขเนวาติ.
                สทฺธมฺมปฺปกาสินี นาม ปฏิสมฺภิทามคฺคปฺปกรณสฺส
                          อฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา.
                           ----------
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๓๗๐-๓๗๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=8378&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=8378&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=737
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=10975
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=12812
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=12812
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31