อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                   ๗๒-๗๓. สพฺพญฺญุตญฺญาณนิทฺเทสวณฺณนา
     [๑๑๙] สพฺพญฺญุตญฺญาณนิทฺเทเส กตมํ ตถาคตสฺส สพฺพญฺญุตญฺญาณนฺติ
ปุจฺฉิตฺวา เตน สมคติกตฺตา เตเนว สห อนาวรณญาณํ นิทฺทิฏฺฐํ. น หิ
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.วิ. ๓๕/๙๗๗/๔๘๗  ๒ อิ. นิพฺพานทสฺสเนน
อนาวรณญาณํ ธมฺมโต วิสุํ อตฺถิ, เอกเมว เหตํ ญาณํ อาการเภทโต เทฺวธา
วุจฺจติ สทฺธินฺทฺริยสทฺธาพลาทีนิ วิย. สพฺพญฺญุตญฺญาณเมว หิ นตฺถิ เอตสฺส
อาวรณนฺติ, เกนจิ ธมฺเมน, ปุคฺคเลน วา อาวรณํ กาตุํ อสกฺกุเณยฺยตาย
อนาวรณนฺติ วุจฺจติ อาวชฺชนปฺปฏิพทฺธตฺตา สพฺพธมฺมานํ. อญฺเญ ปน อาวชฺชิตฺวาปิ
น ชานนฺติ. เกจิ ปนาหุ "มโนวิญฺญาณํ วิย สพฺพารมฺมณิกตฺตา ๑- สพฺพญฺญุตญฺญาณํ.
ตํเยว ญาณํ อินฺทวชิรํ วิย วิสเยสุ อปฺปฏิหตตฺตา อนาวรณญาณํ.
อนุปุพฺพสพฺพญฺญุตาปฏิกฺเขโป สพฺพญฺญุตญฺญาณํ, สกึ สพฺพญฺญุตาปฏิกฺเขโป
อนาวรณญาณํ, ภควา สพฺพญฺญุตญฺญาณปฏิลาเภนาปิ สพฺพญฺญูติ วุจฺจติ, น
จ อนุปุพฺพสพฺพญฺญู. อนาวรณญาณปฏิลาเภนาปิ สพฺพญฺญูหิ วุจฺจติ, น จ
สกึ สพฺพญฺญูติ.
     สพฺพํ สงฺขตสงฺขตํ อนวเสสํ ชานาตีติ เอตฺถ สพฺพนฺติ ชาติวเสน
สพฺพธมฺมานํ นิสฺเสสปริยาทานํ. อนวเสสนฺติ เอเกกสฺเสว ธมฺมสฺส สพฺพาการวเสน
นิสฺเสสปริยาทานํ. สงฺขตมสงฺขตนฺติ ทฺวิธา ปเภททสฺสนํ. สงฺขตํ หิ ๒- เอโก ปเภโท,
อสงฺขตํ เอโก ปเภโท. ปจฺจเยหิ สงฺคมฺม กตนฺติ สงฺขตํ ขนฺธปญฺจกํ. ตถา น
สงฺขตนฺติ อสงฺขตํ นิพฺพานํ. สงฺขตํ อนิจฺจทุกฺขานตฺตาทีหิ อากาเรหิ อนวเสสํ
ชานาติ, อสงฺขตํ สุญฺญตานิมิตฺตอปฺปณิหิตาทีหิ อากาเรหิ อนวเสสํ ชานาติ. นตฺถิ
เอตสฺส สงฺขตสฺส อสงฺขตสฺส จ อวเสโสติ อนวเสสํ. สงฺขตํ อสงฺขตญฺจ.
อเนกเภทาปิ ปญฺญตฺติ ปจฺจเยหิ อกตตฺตา อสงฺขตปกฺขํ ภชติ. สพฺพญฺญุตญฺญาณํ หิ
สพฺพาปิ ปญฺญตฺติโย อเนกเภทโต ชานาติ. อถ วา สพฺพนฺติ สพฺพธมฺมคฺคหณํ.
อนวเสสนฺติ นิปฺปเทสคฺคหณํ. ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ ตตฺถ ตสฺมึ
อนวเสเส สงฺขตาสงฺขเต นิสฺสงฺคตฺตา สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส อาวรณํ นตฺถีติ ตเทว
สพฺพญฺญุตญฺญาณํ อนาวรณญาณํ นามาติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สพฺพธมฺมารมฺมณิกตฺตา  ๒ สี. สงฺขตนฺติ
     [๑๒๐] อิทานิ อเนกวิสยเภทโต ทสฺเสตุํ อตีตนฺติอาทิมาห. ตตฺถ อตีตํ
อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ กาลเภทโต ทสฺสิตํ. จกฺขุญฺเจว รูปา จาติอาทิ
วตฺถารมฺมณเภทโต. เอวํ ตํ สพฺพนฺติ ๑- เตสํ จกฺขุรูปานํ อนวเสสปริยาทานํ. เอวํ
เสเสสุ. ยาวตาติ อนวเสสปริยาทานํ. อนิจฺจฏฺฐนฺติอาทิ สามญฺญลกฺขณเภทโต
ทสฺสิตํ. อนิจฺจฏฺฐนฺติ จ อนิจฺจาการํ. ปจฺจตฺตตฺเถ ๒- วา อุปโยควจนํ. เอส นโย
เอทิเสสุ. รูปสฺสาติอาทิ ขนฺธเภทโต ทสฺสิตํ. จกฺขุสฺส ฯเปฯ ชรามรณสฺสาติ
เหฏฺฐา วุตฺตเปยฺยาลนเยน โยเชตพฺพํ. อภิญฺญายาติอาทีสุ เหฏฺฐา วุตฺตญาณาเนว.
อภิญฺญฏฺฐนฺติอาทิ อภิชานนสภาวํ. เอส นโย เอทิเสสุ. ขนฺธานํ ขนฺธฏฺฐนฺติอาทิ
เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. กุสเล ธมฺเมติอาทิ กุสลตฺติกวเสน เภโท. กามาวจเร
ธมฺเมติอาทิ จตุภูมกวเสน. อุภยตฺถาปิ "สพฺเพ ชานาตี"ติ พหุวจนปาโฐ สุนฺทโร.
เอกวจนโสเต ปติตตฺตา ปน โปตฺถเกสุ เอกวจเนน ลิขิตํ. ทุกฺขสฺสาติอาทิ
จุทฺทสนฺนํ พุทฺธญาณานํ วิสยเภโท. อินฺทฺริยปโรปริยตฺเต ญาณนฺติอาทีนิ จตฺตาริ
ญาณานิ วตฺวา สพฺพญฺญุตญฺญาณํ กสฺมา น วุตฺตนฺติ เจ? วุจฺจมานสฺส
สพฺพญฺญุตญฺญาณตฺตา. วิสยเภทโต หิ สพฺพญฺญุตญฺญาเณ วุจฺจมาเน ตํ ญาณํ
น วตฺตพฺพํ โหติ, สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ปน สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส วิสโย โหติเยว.
     ปุน กาฬการมสุตฺตนฺตาทีสุ ๓- วุตฺตนเยเนว สพฺพญฺญุตญฺญาณภูมึ ทสฺเสนฺโต
ยาวตา สเทวกสฺส โลกสฺสาติอาทิมาห. ตตฺถ สห เทเวหิ สเทวกสฺส. สห มาเรน
สมารกสฺส. สห พฺรหฺมุนา สพฺรหฺมกสฺส โลกสฺส. สห สมณพฺราหฺมเณหิ
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา. สห เทวมนุสฺสเสหิ สเทวมนุสฺสาย ปชาย. ปชาตตฺตา ปชาติ
สตฺตโลกสฺส ปริยายวจนเมตํ. ตตฺถ สเทวกวจเนน ปญฺจกามาวจรเทวคฺคหณํ,
สมารกวจเนน ฉฏฺฐกามาวจรเทวคฺคหณํ, สพฺรหฺมกวจเนน พฺรหฺมกายิกาทิพฺรหฺมคฺคหณํ,
สสฺสมณพฺราหฺมณิวจเนน สาสนสฺส ปจฺจตฺถิกปจฺจามิตฺตสมณพฺราหฺมณคฺคหณํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เอตํ สพฺพนฺติ  ๒ อิ. ปจฺจตฺเถ  ๓ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๒๔/๒๙
สมิตปาปพาหิตปาปสมณพฺราหฺมณคฺคหณญฺจ, ปชาวจเนน สตฺตโลกคฺคหณํ,
สเทวมนุสฺสวจเนน สมฺมุติเทวเสสมนุสฺสคฺคหณํ เวทิตพฺพํ. เอวเมตฺถ ตีหิ ปเทหิ
โอกาสโลโก, ทฺวีหิ ปชาวเสน สตฺตโลโก คหิโตติ เวทิตพฺโพ.
     อปโร นโย:- สเทวกคฺคหเณน อรูปาวจรโลโก คหิโต,
สมารกคฺคหเณน ฉกามาจวรเทวโลโก, สพฺรหฺมกคฺคหเณน รูปาวจรพฺรหฺมโลโก,
สสฺสมณพฺราหฺมณาทิคฺคหเณน จตุปริสวเสน, สมฺมุติเทเวหิ วา สห มนุสฺสโลโก,
อวเสสตฺตโลโก วา.
     อปิเจตฺถ สเทวกวจเนน อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉทโต สพฺพสฺสปิ โลกสฺส
ทิฏฺฐาทิชานนภาวํ สาเธติ. ตโต เยสํ สิยา "มาโร มหานุภาโว ฉกามาวจริสฺสโร
วสวตฺตี, กึ ตสฺสาปิ ทิฏฺฐาทึ ชานาตี"ติ, เตสํ วิมตึ วิธมนฺโต "สมารกสฺสา"ติ อาห.
เยสํ ปน สิยา "พฺรหฺมา มหานุภาโว เอกงฺคุลิยา เอกสฺมึ จกฺกวาฬสหสฺเส อาโลกํ
ผรติ, ทฺวีหิ ฯเปฯ ทสหิ องฺคุลีหิ ทสสุ จกฺกวาฬสหสฺเสสุ อาโลกํ ผรติ, อนุตฺตรญฺจ
ฌานสมาปตฺติสุขํ ปฏิสํเวเทติ, กึ ตสฺสาปิ ทิฏฺฐาทึ ชานาตี"ติ, เตสํ วิมตึ
วิธมนฺโต "สพฺรหฺมกสฺสา"ติ อาห. ตโต เยสํ สิยา "ปุถู สมณพฺราหฺมณา
สาสนปจฺจตฺถิกา, กึ เตสมฺปิ ทิฏฺฐาทึ ชานาตี"ติ, เตสํ วิมตึ วิธมนฺโต
"สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชายา"ติ อาห. เอวํ อุกฺกฏฺฐานํ ๑- ทิฏฺฐาทิชานนภาวํ
ปกาเสตฺวา อถ สมฺมติเทเว อวเสสมนุสฺเส จ อุปาทาย อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉทวเสน
เสสสตฺตโลกสฺส ทิฏฺฐาทิชานนภาวํ ปกาเสติ. อยเมตฺถ อนุสนฺธิกฺกโม.
โปราณา ปนาหุ:- สเทวกสฺสาติ เทวตาหิ สทฺธึ อวเสสโลกสฺส.
สมารกสฺสาติ มาเรน สทฺธึ อวเสสโลกสฺส. สพฺรหฺมกสฺสาติ พฺรหฺเมหิ
สทฺธึ อวเสสโลกสฺส. เอวํ สพฺเพปิ ติภวูปเค สตฺเต ตีหากาเรหิ ตีสุ
ปเทสุ ปกฺขิปิตฺวา ปุน ทฺวีหากาเรหิ ปริยาทาตุํ สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย
@เชิงอรรถ: ๑ สุ.วิ. ๑/๑๕๘, ป.สู. ๒/๑๐๘
สเทวมนุสฺสายาติ วุตฺตํ. เอวํ ปญฺจหิ ปเทหิ เตน เตน อากาเรน เตธาตุกเมว
ปริยาทินฺนํ โหตีติ.
     ทิฏฺฐนฺติ รูปายตนํ. สุตนฺติ สทฺทายตนํ. มุตนฺติ ปตฺวา คเหตพฺพโต
คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺฐพฺพายตนํ. วิญฺญาตนฺติ สุขทุกฺขาทิธมฺมารมฺมณํ.
ปตฺตนฺติ ปริเยสิตฺวา วา อปริเยสิตฺวา วา ปตฺตํ. ปริเยสิตนฺติ ปตฺตํ วา
อปฺปตฺตํ วา ปริเยสิตํ. อนุวิจริตํ มนสาติ จิตฺเตน อนุสญฺจริตํ. สพฺพํ
ชานาตีติ อิมินา เอตํ ทสฺเสติ:- ยํ อปริมาณาสุ โลกธาตูสุ อิมสฺส สเทวกสฺส
โลกสฺส "นีลํ ปีตนฺ"ติอาทิ ๑- รูปารมฺมณํ จกฺขุทฺวาเร อาปาถํ อาคจฺฉติ, อยํ สตฺโต
อิมสฺมึ ขเณ อิมํ นาม รูปารมฺมณํ ทิสฺวา สุมโน วา ทุมฺมโน วา มชฺฌตฺโต
วา ชาโตติ ตํ สพฺพํ ตถาคตสฺส สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ชานาติ. ตถา ยํ อปริมาณาสุ
โลกธาตูสุ อิมสฺส สเทวกสฺส โลกสฺส "เภริสทฺโท มุทิงฺคสทฺโท"ติอาทิ ๒- สทฺทารมฺมณํ
โสตทฺวาเร อาปาถํ อาคจฺฉติ, "มูลคนฺโธ ตจคนฺโธ"ติอาทิ ๓- คนฺธารมฺมณํ ฆานทฺวาเร
อาปาถํ อาคจฺฉติ, "มูลรโส ขนฺธรโส"ติอาทิ ๔- รสารมฺมณํ ชิวฺหาทฺวาเร อาปาถํ
อาคจฺฉติ, "กกฺขฬํ มุทุกนฺ"ติอาทิ ๕- ปฐวีธาตุเตโชธาตุวาโยธาตุเภทํ
โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ กายทฺวาเร อาปาถํ อาคจฺฉติ, อยํ สตฺโต อิมสฺมึ ขเณ อิมํ นาม
โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ ผุสิตฺวา สุมโน วา ทุมฺมโน วา มชฺฌตฺโต วา ชาโตติ ตํ สพฺพํ
ตถาคตสฺส สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ชานาติ. ตถา ยํ อปริมาณาสุ โลกธาตูสุ อิมสฺส สเทวกสฺส
โลกสฺส สุขทุกฺขาทิเภทํ ธมฺมารมฺมณํ มโนทฺวาเร อาปาถํ อาคจฺฉติ, อยํ สตฺโต
อิมสฺมึ ขเณ อิมํ นาม ธมฺมารมฺมณํ วิชานิตฺวา สุมโน วา ทุมฺมโน วา มชฺฌตฺโต
วา ชาโตติ ตํ สพฺพํ ตถาคตสฺส สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ชานาติ. อิมสฺส ปน มหาชนสฺส
ปริเยสิตฺวา อปฺปตฺตมฺปิ อตฺถิ, ปริเยสิตฺวา ปตฺตมฺปิ อตฺถิ. อปริเยสิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.สํ. ๓๔/๖๑๙/๑๘๙  ๒ อภิ.สํ. ๓๔/๖๒๐/๑๙๐
@๓ อภิ.สํ. ๓๔/๖๒๔/๑๙๒  ๔ อภิ.สํ. ๓๔/๖๒๘/๑๙๓  ๕ อภิ.สํ. ๓๔/๖๔๗/๑๙๖
อปฺปตฺตมฺปิ อตฺถิ, อปริเยสิตฺวา ปตฺตมฺปิ อตฺถิ. สพฺพํ ตถาคตสฺส
สพฺพญฺญุตญฺญาเณน อปฺปตฺตํ นาม นตฺถีติ.
     [๑๒๑] ปุน อปเรน ปริยาเยน สพฺพญฺญุตญฺญาณภาวสาธนตฺถํ ๑- น
ตสฺสาติ คาถมาห. ตตฺถ น ตสฺส อทฺทิฏฺฐิมิธตฺถิ กิญฺจีติ ตสฺส ตถาคตสฺส
อิธ อิมสฺมึ เตธาตุเก โลเก, อิมสฺมึ ปจฺจุปฺปนฺนกาเล วา ปญฺญาจกฺขุนา อทฺทิฏฺฐํ
นาม กิญฺจิ อปฺปมตฺตกมฺปิ น อตฺถิ น สํวิชฺชติ. อตฺถีติ อิทํ วตฺตมานกาลิกํ
อาขฺยาตปทํ. อิมินา ปจฺจุปฺปนฺนกาลิกสฺส สพฺพธมฺมสฺส ญาตภาวํ ทสฺเสติ.
คาถาพนฺธสุขตฺถํ ปเนตฺถ ทกาโร สํยุตฺโต. อโถ อวิญฺญาตนฺติ เอตฺถ อโถอิติ
วจโนปาทาเน นิปาโต. อวิญฺญาตนฺติ อตีตกาลิกํ อวิญฺญาตํ นาม กิญฺจิ ธมฺมชาตํ.
นาโหสีติ ปาฐเสโส. อพฺยภูตสฺส อตฺถิสทฺทสฺส คหเณ ปาฐเสสํ วินาปิ ยุชฺชติเยว.
อิมินา อตีตกาลิกสฺส สพฺพธมฺมสฺส ญาตภาวํ ทสฺเสติ, อชานิตพฺพนฺติ อนาคตกาลิกํ
อชานิตพฺพํ นาม ธมฺมชาตํ น ภวิสฺสติ, นตฺถิ วา. อิมินา อนาคตกาลิกสฺส
สพฺพธมฺมสฺส ญาตภาวํ ทสฺเสติ. ชานนกิริยาวิเสสนมตฺตเมว วา เอตฺถ อกาโร.
สพฺพํ อภิญฺญาสิ ยทตฺถิ เนยฺยนฺติ เอตฺถ ยํ เตกาลิกํ วา กาลวิมุตฺตํ วา เนยฺยํ
ชานิตพฺพํ กิญฺจิ ธมฺมชาตํ อตฺถิ, ตํ สพฺพํ ตถาคโต อภิญฺญาสิ อธิเกน
สพฺพญฺญุตญฺญาเณน ชานิ ปฏิวิชฺฌิ. เอตฺถ อตฺถิสทฺเทน เตกาลิกสฺส กาลวิมุตฺตสฺส
จ คหณา ๒- อตฺถิสทฺโท อพฺยยภูโตเยว ทฏฺฐพฺโพ. ตถาคโต เตน สมนฺตจกฺขูติ
กาลวเสน โอกาสวเสน จ นิปฺปเทสตฺตา สมนฺตา สพฺพโต ปวตฺตํ ญาณจกฺขุ ๓-
อสฺสาติ สมนฺตจกฺขุ. เตน ยถาวุตฺเตน การเณน ตถาคโต สมนฺตจกฺขุ, สพฺพญฺญูติ
วุตฺตํ โหติ. อิมิสฺสา คาถาย ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย เทสนาย สพฺพญฺญุตญฺญาณํ สาธิตํ.
     ปุน พุทฺธญาณานํ วิสยวเสน สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ทสฺเสตุกาโม สมนฺตจกฺขูติ
เกนฏฺเฐน สมนฺตจกฺขูติอาทิมาห. ตตฺถ คาถาย สมนฺตจกฺขูติ วุตฺตปเท ยํ ตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สพฺพญฺญุตภาวทสฺสนตฺถํ  ๒ สี. คหณํ  ๓ อิ. ปวตฺตญฺญาณจกฺขุ
สมนฺตจกฺขุ, ตํ เกนฏฺเฐน สมนฺตจกฺขูติ อตฺโถ. อตฺโถ ปนสฺส ยาวตา ทุกฺขสฺส
ทุกฺขฏฺโฐติอาทีหิ วุตฺโตเยว โหติ. สพฺพญฺญุตญฺญาณํ หิ สมนฺตจกฺขุ. ยถาห
"สมนฺตจกฺขุ วุจฺจติ สพฺพญฺญุตญฺญาณนฺ"ติ ๑- ตสฺมึ สพฺพญฺญุตญฺญาณฏฺเฐน วุตฺเต
สมนฺตจกฺขุฏฺโฐ ๒- วุตฺโตเยว โหตีติ. พุทฺธสฺเสว ญาณานีติ พุทฺธญาณานิ. ทุกฺเข
ญาณาทีนิปิ หิ สพฺพากาเรน พุทฺธสฺเสว ภควโต ปวตฺตนฺติ, อิตเรสํ ปน
เอกเทสมตฺเตเนว ปวตฺตนฺติ. สาวกสาธารณานีติ ปน เอกเทเสนาปิ อตฺถิตํ สนฺธาย
วุตฺตํ. สพฺโพ ญาโตติ สพฺโพ ญาเณน ญาโต. อญฺญาโต ทุกฺขฏฺโฐ นตฺถีติ วุตฺตเมว
อตฺถํ ปฏิเสเธน วิภาเวติ. สพฺโพ ทิฏฺโฐติ น เกวลํ ญาตมตฺโตเยว, อถ โข
จกฺขุนา ทิฏฺโฐ วิย กโต. สพฺโพ วิทิโตติ น เกวลํ ทิฏฺฐมตฺโตเยว, อถ โข
ปากโฏ. สพฺโพ สจฺฉิกโตติ น เกวลํ วิทิโตเยว, อถ โข ตตฺถ ญาณปฺปฏิลาภวเสน
ปจฺจกฺขีกโต. สพฺโพ ผสฺสิโตติ น เกวลํ สจฺฉิกโตเยว, อถ โข
ปุนปฺปุนํ ยถารุจิ สมุทาจารวเสน ผุฏฺโฐติ. อถ วา ญาโต สภาวลกฺขณวเสน.
ทิฏฺโฐ สามญฺญลกฺขณวเสน. วิทิโต รสวเสน. สจฺฉิกโต ปจฺจุปฏฺฐานวเสน. ผสฺสิโต
ปทฏฺฐานวเสน. อถ วา ญาโต ญาณุปฺปาทวเสน. ทิฏฺโฐ จกฺขุปฺปาทวเสน. วิทิโต
ปญฺญุปฺปาทวเสน. สจฺฉิกโต วิชฺชุปฺปาทวเสน. ผสฺสิโต อาโลกุปฺปาทวเสน. "ยาวตา
ทุกฺขสฺส ทุกฺขฏฺโฐ, สพฺโพ ทิฏฺโฐ, อทิฏฺโฐ ทุกฺขฏฺโฐ นตฺถี"ติอาทินา นเยน จ
"ยาวตา สเทวกสฺส โลกสฺส ฯเปฯ อนุวิจริตํ มนสา, สพฺพํ ญาตํ, อญฺญาตํ
นตฺถี"ติอาทินา นเยน จ วิตฺถาโร เวทิตพฺโพ. ปฐมํ วุตฺตคาถานิคมนวเสน ปุน
วุตฺตา. ตํนิคมเนเยว หิ กเต ญาณนิคมนมฺปิ กตเมว โหตีติ.
                   สพฺพญฺญุตญฺญาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                 สทฺธมฺมปฺปกาสินิยา ปฏิสมฺภิทามคฺคฏฺฐกถาย
                       ญาณกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.จูฬ. ๓๐/๒๑๖/๑๑๓  ๒ สี. สมนฺตจกฺขุอตฺโถ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๔๐-๔๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=905&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=905&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=286
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=3248
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=3806
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=3806
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31