ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๙ ภาษาบาลีอักษรไทย อป.อ.๑ (วิสุทฺธ.๑)

                    ๓. มหากสฺสปตฺเถราปทานวณฺณนา
     ปทุมุตฺตรสฺส ภควโตตฺยาทิกํ อายสฺมโต มหากสฺสปตฺเถรสฺส อปทานํ.
อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ
ปุญฺญสมฺภารานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรภควโต กาเล หํสวตีนคเร เวเทโห
นาม อสีติโกฏิวิภโว กุฏุมฺพิโก อโหสิ. โส พุทฺธมามโก ธมฺมมามโก
สํฆมามโก อุปาสโก หุตฺวา วิหรนฺโต เอกสฺมึ อุโปสถทิวเส ปาโตว สุโภชนํ
ภุญฺชิตฺวา อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย คนฺธปุปฺผาทีนิ คเหตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา
สตฺถารํ ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ.
     ตสฺมึ จ ขเณ สตฺถา มหานิสภตฺเถรํ นาม ตติยสาวกํ "เอตทคฺคํ
ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ ธุตวาทานํ ยทิทํ นิสโภ"ติ เอตทคฺเค ฐเปสิ.
อุปาสโก ตํ สุตฺวา ปสนฺโน ธมฺมกถาวสาเน มหาชเน อุฏฺฐาย คเต สตฺถารํ
วนฺทิตฺวา "เสฺว ภนฺเต มยฺหํ ภิกฺขํ อธิวาเสถา"ติ นิมนฺเตสิ. มหา โข
อุปาสก ภิกฺขุสํโฆติ. กิตฺตโก ภนฺเตติ. อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสนฺติ. ภนฺเต
เอกํ สามเณรมฺปิ วิหาเร อเสเสตฺวา มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหถาติ. สตฺถา อธิวาเสสิ.
อุปาสโก สตฺถุ อธิวาสนํ ญตฺวา เคหํ คนฺตฺวา มหาทานํ สชฺเชตฺวา
ปุนทิวเส สตฺถุ กาลํ อาโรจาเปสิ. สตฺถา ปตฺตจีวรมาทาย ภิกฺขุสํฆปริวุโต
อุปาสกสฺส ฆรํ คนฺตฺวา ปญฺญตฺตาสเน นิสินฺโน ทกฺขิโณทกาวสาเน
ยาคุอาทีนิ สมฺปฏิจฺฉนฺโต ภตฺตวิสฺสคฺคํ อกาสิ. อุปาสโกปิ สตฺถุ สนฺติเก นิสีทิ.
     ตสฺมึ อนฺตเร มหานิสภตฺเถโร ปิณฺฑาย จรนฺโต ตเมว วีถึ
ปฏิปชฺชิ. อุปาสโก ทิสฺวา อุฏฺฐาย คนฺตฺวา เถรํ วนฺทิตฺวา "ปตฺตํ ภนฺเต
เทถา"ติ อาห. เถโร ปตฺตํ อทาสิ. ภนฺเต อิเธว ปวิสถ, สตฺถาปิ เคเห
นิสินฺโนติ. น วฏฺฏิสฺสติ อุปาสกาติ. โส เถรสฺส ปตฺตํ คเหตฺวา
ปิณฺฑปาตสฺส ปูเรตฺวา อทาสิ. ตโต เถรํ อนุคนฺตฺวา นิวตฺโต สตฺถุ สนฺติเก
นิสีทิตฺวา เอวมาห "มหานิสภตฺเถโร ภนฺเต `สตฺถาปิ เคเห นิสินฺโน'ติ วุตฺเตปิ
ปวิสิตุํ น อิจฺฉิ, อตฺถิ นุ โข เอตสฺส ตุมฺหากํ คุเณหิ อติเรกคุโณ"ติ.
พุทฺธานญฺจ วณฺณมจฺเฉรํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา สตฺถา เอวมาห "อุปาสก มยํ
ภิกฺขํ อาคมยมานา เคเห นิสีทาม, โส ภิกฺขุ น เอวํ นิสีทิตฺวา ภิกฺขํ
อุทิกฺขติ. มยํ คามนฺตเสนาสเน วสาม, โส อรญฺเญเยว วสติ. มยํ ฉนฺเน
วสาม, โส อพฺโภกาเสเยว วสตี"ติ ภควา "อยญฺจ อยญฺเจตสฺส คุโณ"ติ
มหาสมุทฺทํ ปูรยมาโน วิย ตสฺส คุณํ กเถสิ.
     อุปาสโกปิ ปกติยา ชลมานทีโป เตเลน อาสิตฺโต วิย สุฏฺฐุตรํ
ปสนฺโน หุตฺวา จินฺเตสิ "กึ มยฺหํ อญฺญาย สมฺปตฺติยา, ยนฺนูนาหํ อนาคเต
เอกสฺส พุทฺธสฺส สนฺติเก ธุตวาทานํ อคฺคภาวตฺถาย ปตฺถนํ กริสฺสามี"ติ. โส
ปุนปิ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา เตเนว นิยาเมน สตฺต ทิวเส มหาทานํ ทตฺวา
สตฺตเม ทิวเส พุทฺธปฺปมุขสฺส มหาภิกฺขุสํฆสฺส ติจีวรานิ ทตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล
นิปชฺชิตฺวา เอวมาห "ยํ เม ภนฺเต สตฺต ทิวเส ทานํ เทนฺตสฺส เมตฺตํ
กายกมฺมํ เมตฺตํ วจีกมฺมํ เมตฺตํ มโนกมฺมํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ, อิมินาหํ น อญฺญํ
เทวสมฺปตฺตึ วา สกฺกมารพฺรหฺมสมฺปตฺตึ วา ปตฺเถมิ, อิทํ ปน เม กมฺมํ
อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สนฺติเก มหานิสภตฺเถเรน ปตฺตฏฺฐานนฺตรํ
ปาปุณนตฺถาย เตรสธุตงฺคธรานํ อคฺคภาวสฺส อธิกาโร โหตู"ติ. สตฺถา
"มหนฺตํ ฐานํ อิมินา ปตฺถิตํ, สมิชฺฌิสฺสติ นุ โข, โน"ติ โอโลเกนฺโต
สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา อาห "มนาปํ เต ฐานํ ปตฺถิตํ, อนาคเต
สตสหสฺสกปฺปาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส ตฺวํ ตติยสาวโก
มหากสฺสปตฺเถโร นาม ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ. ตํ สุตฺวา อุปาสโก "พุทฺธานํ
เทฺว กถา นาม นตฺถี"ติ ปุนทิวเส ปตฺตพฺพํ วิย ตํ สมฺปตฺตึ อมญฺญิตฺถ.
โส ยาวตายุกํ ทานํ ทตฺวา สีลํ สมาทาย รกฺขิตฺวา นานปฺปการํ ปุญฺญกมฺมํ
กตฺวา กาลํ กตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติ. ตโต ปฏฺฐาย เทวมนุสฺเสสุ สมฺปตฺตึ
อนุภวนฺโต อิโต เอกนวุติกปฺเป วิปสฺสิสมฺมาสมฺพุทฺเธ พนฺธุมตีนครํ อุปนิสฺสาย
เขเม มิคทาเย วิหรนฺเต เทวโลกา จวิตฺวา อญฺญตรสฺมึ ปริชิณฺณพฺราหฺมณกุเล
นิพฺพตฺติ. ตสฺมิญฺจ กาเล วิปสฺสี ภควา สตฺตเม สํวจฺฉเร ธมฺมํ กเถสิ,
มหนฺตํ โกลาหลํ อโหสิ. สกลชมฺพุทีเป เทวตา "สตฺถา ธมฺมํ กเถสฺสตี"ติ
อาโรเจสุํ. พฺราหฺมโณ ตํ สาสนํ อสฺโสสิ. ตสฺส นิวาสนสาฏโก เอโกเยว,
ตถา พฺราหฺมณิยา. ปารุปนํ ปน ทฺวินฺนมฺปิ เอกเมว. โส สกลนคเร
"เอกสาฏกพฺราหฺมโณ"ติ ปญฺญายิ. โส พฺราหฺมโณ เกนจิเทว กิจฺเจน
พฺราหฺมณานํ สนฺนิปาเต สติ พฺราหฺมณึ เคเห ฐเปตฺวา สยํ ตํ วตฺถํ
ปารุปิตฺวา คจฺฉติ, พฺราหฺมณีนํ สนฺนิปาเต สติ สยํ เคเห อจฺฉติ, พฺราหฺมณี
ตํ วตฺถํ ปารุปิตฺวา คจฺฉติ. ตสมึ ปน ทิวเส โส พฺราหฺมณึ อาห "โภติ
กึ ตฺวํ รตฺตึ ธมฺมํ สุณิสฺสสิ, อุทาหุ ทิวา"ติ. "สามิ อหํ มาตุคาโม
ภีรุกชาติกา รตฺตึ โสตุํ น สกฺโกมิ, ทิวา โสสฺสามี"ติ ตํ พฺราหฺมณํ เคเห
ฐเปตฺวา ตํ วตฺถํ ปารุปิตฺวา อุปาสิกาหิ สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนา ธมฺมํ สุตฺวา อุปาสิกาหิ สทฺธึ อคมาสิ. อถ
พฺราหฺมโณ ตํ เคเห ฐเปตฺวา ตํ วตฺถํ ปารุปิตฺวา วิหารํ คโต.
     ตสฺมึ จ สมเย สตฺถา ปริสมชฺเฌ อลงฺกตธมฺมาสเน นิสินฺโน
จิตฺตวีชนึ คเหตฺวา อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย สิเนรุํ มนฺถํ ๑- กตฺวา สาครํ
นิมฺมนฺเถนฺโต วิย จ ธมฺมกถํ กเถสิ. พฺราหฺมณสฺส ปริสปริยนฺเตน
นิสินฺนสฺส ธมฺมํ สุณนฺตสฺส ปฐมยาเมเยว สกลสรีรํ ปูรยมานา ปญฺจวณฺณา
ปีติ อุปฺปชฺชิ. โส ปารุตวตฺถํ สงฺฆริตฺวา ๒- "ทสพลสฺส ทสฺสามี"ติ จินฺเตสิ.
อถสฺส อาทีนวสหสฺสํ ทสฺสยมานํ ๓- มจฺเฉรํ อุปฺปชฺชิ. โส "พฺราหฺมณิยา
ตุยฺหญฺจ เอกเมว วตฺถํ, อญฺญํ กิญฺจิ ปารุปนํ นาม นตฺถิ, อปารุปิตฺวา
พหิ วิจริตุํ น สกฺโกมี"ติ สพฺพถาปิ อทาตุกาโม อโหสิ. อถสฺส
นิกฺขนฺเต ปฐเม มชฺฌิมยาเมติ ตเถว ปีติ อุปฺปชฺชิ. โส ตเถว จินฺเตตฺวา
@เชิงอรรถ:  สี. มตฺถํ.              สี. สํหริตฺวา.            ม. มทฺทยมานํ.
ตเถว อทาตุกาโม อโหสิ. อถสฺส มชฺฌิเม ยาเม นิกฺขนฺเต มชฺฌิมยาเมปิ
ตเถว ปีติ อุปฺปชฺชิ. ตทา โส มจฺเฉรํ ชินิตฺวา วตฺถํ สงฺฆริตฺวา สตฺถุ
ปาทมูเล ฐเปสิ. ตโต วามหตฺถํ อาภุชิตฺวา ทกฺขิเณน หตฺเถน อปฺโผเฏตฺวา
"ชิตํ เม ชิตํ เม"ติ ติกฺขตฺตุํ นทิ.
     ตสฺมึ สมเย พนฺธุมา ราชา ธมฺมาสนสฺส ปจฺฉโต อนฺโตสาณิยํ
นิสินฺโน ธมฺมํ สุณาติ. รญฺโญ จ นาม "ชิตํ เม"ติ  สทฺโท อมนาโป โหติ.
ราชา ปุริสํ อาณาเปสิ "คจฺฉ ภเณ เอตํ ปุจฺฉ `กึ โส วทตี'ติ. "พฺราหฺมโณ
เตนาคนฺตฺวา ปุจฺฉิโต "อวเสสา หตฺถิยานาทีนิ อารุยฺห อสิจมฺมาทีนิ คเหตฺวา
ปรเสนํ ชินนฺติ, น ตํ อจฺฉริยํ. อหํ ปน ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตสฺส กูฏโคณสฺส
มุคฺคเรน สีสํ ภินฺทิตฺวา ตํ ปลาเปนฺโต วิย มจฺเฉรจิตฺตํ ชินิตฺวา ปารุตวตฺถํ
ทสพลสฺส อทาสึ, ตํ เม ชิตํ มจฺเฉรํ อจฺฉริยนฺ"ติ อาห. โส อาคนฺตฺวา ตํ
ปวตฺตึ รญฺโญ อาโรเจสิ. ราชา "อเมฺห ภเณ ทสพลสฺส อนุรูปํ น ชานาม,
พฺราหฺมโณ ชานาตี"ติ ตสฺส ปสีทิตฺวา วตฺถยุคํ เปเสสิ. ตํ ทิสฺวา พฺราหฺมโณ
จินฺเตสิ "ราชา มยฺหํ ตุณฺหี นิสินฺนสฺส ปฐมํ กิญฺจิ อทตฺวา สตฺถุ คุเณ
กเถนฺตสฺส อทาสิ สตฺถุ คุเณ ปฏิจฺจ อิทํ อุปฺปนฺนํ, สตฺถุเยว อนุจฺฉวิกนฺ"ติ
ตมฺปิ วตฺถยุคํ ทสพลสฺส อทาสิ. ราชา "กึ พฺราหฺมเณน กตนฺ"ติ ปุจฺฉิตฺวา
"ตมฺปิ เตน วตฺถยุคํ ตถาคตสฺเสว ทินฺนนฺ"ติ สุตฺวา อญฺญานิปิ เทฺว
วตฺถยุคานิ เปเสสิ, โส ตานิปิ สตฺถุ อทาสิ. ๑- ปุน ราชา อญฺญานิปิ จตฺตารีติ
เอวํ วตฺวา ยาว เอวํ ทฺวตฺตึส วตฺถยุคานิ เปเสสิ. อถ พฺราหฺมโณ
"อิทํวฑฺเฒตฺวา วฑฺเฒตฺวา คหณํ วิย โหตี"ติ อตฺตโน อตฺถาย เอกํ, พฺราหฺมณิยา
เอกนฺติ เทฺว วตฺถยุคานิ คเหตฺวา ตึส ยุคานิ ตถาคตสฺเสว อทาสิ. ตโต
ปฏฺฐาย จ โส สตฺถุ วิสฺสาสิโก ชาโต.
     อถ ตํ ราชา เอกทิวสํ สีตสมเย สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตํ ทิสฺวา
สตสหสฺสคฺฆนกํ อตฺตโน ปารุตํ รตฺตกมฺพลํ ทตฺวา อาห "อิโต ปฏฺฐาย อิมํ
ปารุปิตฺวา ธมฺมํ สุณาหี"ติ. โส "กึ เม อิมินา กมฺพเลน อิมสฺมึ ปูติกาเย
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อาทาสิ.
อุปนีเตนา"ติ จินฺเตตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํ ตถาคตสฺส มญฺจสฺส อุปริ วิตานํ
กตฺวา อคมาสิ. อเถกทิวสํ ราชา ปาโตว วิหารํ คนฺตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํ สตฺถุ
สนฺติเก นิสีทิ. ตสฺมึ ขเณ ฉพฺพณฺณา พุทฺธรสฺมิโย กมฺพเล ปฏิหญฺญนฺติ,
กมฺพโล อติวิย วิโรจิตฺถ. ราชา อุลฺโลเกนฺโต สญฺชานิตฺวา อาห "อมฺหากํ
ภนฺเต เอส กมฺพโล, อเมฺหหิ เอกสาฏกพฺราหฺมณสฺส ทินฺโน"ติ. "ตุเมฺหหิ
มหาราช พฺราหฺมโณ ปูชิโต, พฺราหฺมเณน มยํ ปูชิตาติ. ราชา "พฺราหฺมโณ
ยุตฺตํ อญฺญาสิ, น มยนฺ"ติ ปสีทิตฺวา ยํ มนุสฺสานํ อุปการภูตํ, ตํ สพฺพํ
อฏฺฐฏฺฐกํ กตฺวา สพฺพฏฺฐกํ นาม ทานํ ทตฺวา ปุโรหิตฏฺฐาเน ฐเปสิ. โสปิ
"อฏฺฐฏฺฐกํ นาม จตุสฏฺฐิ โหตี"ติ จตุสฏฺฐิสลากภตฺตานิ อุปฏฺฐเปตฺวา ยาวชีวํ
ทานํ ทตฺวา สีลํ รกฺขิตฺวา ตโต จุโต สคฺเค นิพฺพตฺติ.
     ปุน ตโต จุโต อิมสฺมึ กปฺเป ภควโต โกณาคมนสฺส, ภควโต
กสฺสปสฺส จาติ ทฺวินฺนํ อนฺตเร พาราณสิยํ กุฏุมฺพิกกุเล นิพฺพตฺโต, โส
วฑฺฒิมนฺวาย ฆราวาสํ วสนฺโต เอกทิวสํ อรญฺเญ ชงฺฆวิหารํ วิจรติ. ตสฺมึ จ
สมเย ปจฺเจกพุทฺโธ นทีตีเร จีวรกมฺมํ กโรนฺโต อนุวาเต อปฺปโหนฺเต
สงฺฆริตฺวา ฐเปตุมารทฺโธ. โส ตํ ทิสฺวา "กสฺมา ภนฺเต สงฺฆริตฺวา ฐเปถา"ติ
อาห. อนุวาโต นปฺปโหตีติ. "อิมินา ภนฺเต กโรถา"ติ อุตฺตริสาฏกํ ทตฺวา
"นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน เม กาจิ ๑- หานิ มา โหตู"ติ ปตฺถนํ อกาสิ.
     ฆเรปิสฺส ภคินิยา สทฺธึ ภริยาย กลหํ กโรนฺติยา ปจฺเจกพุทฺโธ
ปิณฺฑาย ปาวิสิ. อถสฺส ภคินี ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา ตสฺส ภริยํ
สนฺธาย "เอวรูปํ พาลํ โยชนสเต ปริวชฺเชยฺยนฺ"ติ ปตฺถนํ ฐเปสิ. สา
เคหงฺคเณ ฐิตา สุตฺวา "อิมาย ทินฺนภตฺตํ เอส มา ภุญฺชตู"ติ ปตฺตํ คเหตฺวา
ภตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวา กลลสฺส ปูเรตฺวา อทาสิ. อิตรา ทิสฺวา "พาเล มํ ตาว
อกฺโกส วา ปหร วา, เอวรูปสฺส ปน เทฺว อสงฺเขฺยยฺยานิ ปูริตปารมิสฺส
ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปตฺตโต ภตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวา กลลํ ทาตุํ น ยุตฺตนฺ"ติ อาห.
อถสฺส ภริยาย ปฏิสงฺขานํ อุปฺปชฺชิ. สา "ติฏฺฐถ ภนฺเต"ติ กลลํ ฉฑฺเฑตฺวา
@เชิงอรรถ:                     ก. โกจิ.
ปตฺตํ โธวิตฺวา คนฺธจุณฺเณน อุพฺพฏฺเฏตฺวา ปณีตภตฺตสฺส จตุมธุรสฺส จ
ปูเรตฺวา อุปริ อาสิตฺเตน ปทุมคพฺภวณฺเณน สปฺปินา วิชฺโชตมานํ ปตฺตํ
ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺเถ ฐเปตฺวา "ยถา อยํ ปิณฺฑปาโต โอภาสชาโต, เอวํ
โอภาสชาตํ เม สรีรํ โหตู"ติ ปตฺถนํ อกาสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ อนุโมทิตฺวา
อากาสํ ปกฺขนฺทิ. เตปิ เทฺว ชยมฺปติกา ๑- ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุตา สคฺเค
นิพฺพตฺตึสุ, ปุน ตโต จวิตฺวา อุปาสโก กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล พาราณสิยํ
อสีติโกฏิวิภวสมฺปนฺเน กุเล นิพฺพตฺติ, อิตราปิ ตาทิสสฺเสว เสฏฺฐิโน ธีตา
หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ตสฺส วยปฺปตฺตสฺส ตเมว เสฏฺฐิธีตรํ อานยึสุ. ตสฺสา ปุพฺเพ
อนิฏฺฐวิปากสฺส ปาปกมฺมสฺส อานุภาเวน ปติกุลํ ปวิฏฺฐมตฺตาย อุมฺมารนฺตรโต
ปฏฺฐาย สกลํ เคหํ อุคฺฆาฏิตวจฺจกูโป วิย ทุคฺคนฺธํ ชาตํ. กุมาโร "กสฺสายํ
คนฺโธ"ติ ปุจฺฉิตฺวา "เสฏฺฐิกญฺญายา"ติ สุตฺวา "นีหรถ นนฺ"ติ ตสฺสาเยว
กุลฆรํ เปเสสิ. สา เตเนว นีหาเรน สตฺตสุ ฐาเนสุ ปฏินิวตฺติ.
     เตน สมเยน กสฺสปทสพโล ปรินิพฺพายิ, ตสฺส สตสหสฺสคฺฆนิกาหิ
สุวณฺณิฏฺฐกาหิ โยชนุพฺเพธํ เจติยํ อารภึสุ. ตสฺมึ เจติเย กริยมาเน สา เสฏฺฐิธีตา
จินฺเตสิ "อหํ สตฺตสุ ฐาเนสุ ปฏินิวตฺตา, กึ เม ชีวิเตนา"ติ อตฺตโน
อาภรณภณฺฑํ ภญฺชาเปตฺวา สุวณฺณิฏฺฐกํ กาเรสิ รตนายตํ วิทตฺถิวิตฺถิณฺณํ
จตุรงฺคุลุพฺเพธํ. ตโต หริตาลมโนสิลาปิณฺฑํ คเหตฺวา อฏฺฐ อุปฺปลปุปฺผหตฺถเก
อาทาย เจติยกรณฏฺฐานํ คตา. ตสฺมึ จ ขเณ เอกา อิฏฺฐกาปนฺติ ปริกฺขิปิตฺวา
อาคจฺฉมานา ฆฏนิฏฺฐกาย อูนา โหติ. เสฏฺฐิธีตา วฑฺฒกึ อาห "อิมํ เม
อิฏฺฐกํ เอตฺถ ฐเปถา"ติ. อมฺม ภทฺทเก กาเล อาคตาสิ, สยเมว ฐเปหีติ.
สา อารุยฺห เตเลน หริตาลมโนสิลาปิณฺฑํ โยเชตฺวา เตน พนฺธเนน อิฏฺฐกํ
ปติฏฺฐเปตฺวา อุปริ อฏฺฐหิ อุปฺปลปุปฺผหตฺเถหิ ๒- ปูชํ กตฺวา วนฺทิตฺวา
"นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน เม กายโต จนฺทนคนฺโธ วายตุ, มุขโต อุปฺปลคนฺโธ"ติ
ปตฺถนํ กตฺวา เจติยํ วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เคหํ อคมาสิ.
@เชิงอรรถ:  ก. ชายปติกา.       ฉ.ม. อุปลปุปฺผหตฺถเกหิ.
     ตสฺมึเยว ขเณ สา ยสฺส เสฏฺฐิปุตฺตสฺส ปฐมํ เคหํ นีตา, ตสฺส ตํ
อารพฺภ สติ อุทปาทิ. นคเรปิ นกฺขตฺตํ สงฺฆุฏฺฐํ โหติ. โส อุปฏฺฐาเก อาห
"อิธ อานีตา เสฏฺฐิธีตา กุหินฺ"ติ. กุลเคเห สามีติ. อาเนถ นํ, นกฺขตฺตํ
กีฬิสฺสามีติ. เต คนฺตฺวา ตํ วนฺทิตฺวา ฐิตา. "กึ ตาตา อาคตตฺถา"ติ ตาย
ปุฏฺฐา ตสฺสา ตํ ปวตฺตึ อาจิกฺขึสุ. ตาตา มยา อาภรณภณฺเฑหิ เจติยํ ปูชิตํ,
อาภรณํ เม นตฺถีติ. เต คนฺตฺวา เสฏฺฐิปุตฺตสฺส อาโรเจสุํ. อาเนถ นํ,
ปิฬนฺธนํ ลภิสฺสตีติ. เต ตํ อานยึสุ. ตสฺสา สห เคหปเวสเนน สกลเคหํ
จนฺทนคนฺโธ เจว อุปฺปลคนฺโธ จ วายิ. เสฏฺฐิปุตฺโต ตํ ปุจฺฉิ "ภทฺเท ตว
สรีรโต ปฐมํ ทุคฺคนฺโธ วายิ, อิทานิ ปน เต สรีรโต จนฺทนคนฺโธ, มุขโต
อุปฺปลคนฺโธ วายติ, กิเมตนฺ"ติ. สา อาทิโต ปฏฺฐาย อตฺตโน กตกมฺมํ
อาโรเจสิ. เสฏฺฐิปุตฺโต "นิยฺยานิกํ วต พุทฺธสาสนนฺ"ติ ปสีทิตฺวา โยชนิกํ
สุวณฺณเจติยํ กมฺพลกญฺจุเกน ปฏิจฺฉาเทตฺวา ตตฺถ ตตฺถ รถจกฺกปมาเณหิ
สุวณฺณปทุเมหิ อลงฺกริ. เตสํ ทฺวาทสหตฺถา โอลมฺพกา โหนฺติ.
     โส ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุโต สคฺเค นิพฺพตฺติตฺวา ปุน ตโต
จวิตฺวา พาราณสิโต โยชนมตฺเต ฐาเน อญฺญตรสฺมึ อมจฺจกุเล นิพฺพตฺติ,
ภริยา ปนสฺส เทวโลกโต จวิตฺวา ราชกุเล เชฏฺฐราชธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ,
เตสุ วยปฺปตฺเตสุ กุมารสฺส วสนคาเม นกฺขตฺตํ สงฺฆุฏฺฐํ. โส มาตรํ อาห
"อมฺม สาฏกํ เม เทหิ, นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามี"ติ. สา โธตวตฺถํ ๑- นีหริตฺวา
อทาสิ. "อมฺม ถูลมิทนฺ"ติ อาห. สา อญฺญํ นีหริตฺวา อทาสิ. โส ตมฺปิ
ปฏิกฺขิปิ. อถ นํ มาตา อาห "ตาต ยาทิเส เคเห มยํ ชาตา, นตฺถิ โน
อิโต สุขุมตรสฺส ปฏิลาภาย ปุญฺญนฺ"ติ. เตน หิ ลภนฏฺฐานํ คจฺฉามิ อมฺมาติ.
ปุตฺต อหํ อชฺเชว ตุยฺหํ พาราณสินครรชฺชปฏิลาภํ อิจฺฉามีติ โส มาตรํ
วนฺทิตฺวา คจฺฉามิ อมฺมาติ. คจฺฉ ตาตาติ. โส ปน ปุญฺญนิยาเมน นิกฺขมิตฺวา
พาราณสึ คนฺตฺวา อุยฺยาเน มงฺคลสิลาปฏฺเฏ สสีสํ ปารุปิตฺวา นิปชฺชิ. โส จ
พาราณสิรญฺโญ กาลงฺกตสฺส สตฺตโม ทิวโส โหติ.
@เชิงอรรถ:  ก. โธตวณฺณํ.
     อมจฺจา รญฺโญ สรีรกิจฺจํ กตฺวา ราชงฺคเณ นิสีทิตฺวา มนฺตยึสุ "รญฺโญ
เอกา ธีตาว อตฺถิ, ปุตฺโต นตฺถิ, อราชกํ รชฺชํ นสฺสิสฺสติ, โก ราชา ภวิตุํ
อรหตี"ติ ตฺวํ โหหิ, ตฺวํ โหหีติ. ปุโรหิโต อาห "พหุํ โอโลเกตุํ น วฏฺฏติ,
ผุสฺสรถํ วิสฺสชฺเชสฺสามา"ติ. เต กุมุทวณฺเณ จตฺตาโร สินฺธเว โยเชตฺวา
ปญฺจวิธราชกกุธภณฺฑํ เสตจฺฉตฺตญฺจ ตสฺมึ ฐเปตฺวา รถํ วิสฺสชฺเชตฺวา
ปจฺฉโต ตูริยานิ ปคฺคณฺหาเปสุํ. รโถ ปาจีนทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา อุยฺยานาภีมุโข
อคมาสิ. "ปริจเยน อุยฺยานาภิมุโข คจฺฉติ, นิวตฺเตมา"ติ เกจิ อาหํสุ.
ปุโรหิโต "มา นิวตฺตยิตฺถา"ติ อาห. รโถ คนฺตฺวา กุมารํ ปทกฺขิณํ กตฺวา
อารุหนสชฺโช หุตฺวา อฏฺฐาสิ. ปุโรหิโต ปารุปนกณฺณํ อปเนตฺวา ปาทตลานิ
โอโลเกนฺโต "ติฏฺฐตุ อยํ ทีโป ทฺวิสหสฺสปริตฺตทีปวาเรสุ จตูสุ มหาทีเปสุ
เอส รชฺชํ กาเรตุํ ยุตฺโต"ติ วตฺวา "ตูริยานิ ปคฺคณฺหถา"ติ ติกฺขตฺตุํ ตูริยานิ
ปคฺคณฺหาเปติ.
     อถ กุมาโร มุขํ วิวริตฺวา โอโลเกนฺโต "เกน กมฺเมน อาคตตฺถา"ติ
อาห. เทว ตุมฺหากํ รชฺชํ ปาปุณาตีติ. ราชา โว กหนฺติ, เทวตฺตํ คโต
สามีติ. กติ ทิวสา อติกฺกนฺตาติ. อชฺช สตฺตโม ทิวโสติ. ปุตฺโต วา ธีตา วา
นตฺถีติ. ธีตา อตฺถิ เทว, ปุตฺโต นตฺถีติ. เตนหิ กริสฺสามิ รชฺชนฺติ. เต
ตาวเทว อภิเสกมณฺฑปํ กาเรตฺวา ราชธีตรํ สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา
อุยฺยานํ อาเนตฺวา กุมารสฺส อภิเสกํ อกํสุ. อถสฺส กตาภิเสกสฺส สตสหสฺสคฺฆนกํ
วตฺถํ อุปนยึสุ. โส "กิมิทํ ตาตา"ติ อาห. นิวาสนวตฺถํ เทวาติ. นนุ ตาตา
ถูลนฺติ, มนุสฺสปริโภควตฺเถสุ อิโต มุทุตรํ นตฺถิ เทวาติ. ตุมฺมากํ ราชา
เอวรูปํ นิวาเสสีติ. อาม เทวาติ. "น มญฺเญ ปุญฺญวา ตุมฺหากํ ราชา"ติ
"สุวณฺณภิงฺคารํ อาหรถ, ลภิสฺสามิ วตฺถนฺ"ติ สุวณฺณภิงฺคารํ อาหราเปตฺวา
อุฏฺฐาย หตฺเถ โธวิตฺวา มุขํ วิกฺขาเลตฺวา หตฺเถน อุทกํ คเหตฺวา ปุรตฺถิมทิสายํ
อพฺภุกฺกิริ. ฆนปฐวึ ภินฺทิตฺวา อฏฺฐ กปฺปรุกฺขา อุฏฺฐหึสุ. ปุน อุทกํ คเหตฺวา
ทกฺขิณปจฺฉิมอุตฺตรทิสายนฺติ เอวํ จตูสุ ทิสาสุ อพฺภุกฺกิริ, สพฺพทิสาสุ
อฏฺฐฏฺฐกํ กตฺวา ทฺวตฺตึส กปฺปรุกฺขา อุฏฺฐหึสุ. โส เอกํ ทิพฺพทุสฺสํ
นิวาเสตฺวา เอกํ
ปารุปิตฺวา "นนฺทรญฺโญ ๑- วิชิเต สุตฺตกนฺติกา อิตฺถิโย มา สุตฺตํ กนฺตึสูติ เอวํ
เภรึ จราเปถา"ติ วตฺวา ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺโต หตฺถิกฺขนฺธวรคโต
นครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทํ อภิรุยฺห มหาสมฺปตฺตึ อนุภวิ.
     เอวํ คจฺฉนฺเต กาเล เทวี รญฺโญ สมฺปตฺตึ ทิสฺวา "อโห วต ตปสฺสี"ติ
การุญฺญาการํ ทสฺเสสิ. "กิมิทํ เทวี"ติ ปุฏฺฐา "อติมหตี เทว เต สมฺปตฺติ,
อตีเต พุทฺธานํ สทฺทหิตฺวา กตกลฺยาณสฺส ผลํ, อิทานิ อนาคตสฺส ปจฺจยํ
ปุญฺญํ น กโรถา"ติ อาห. กสฺส มสฺสาม, สีลวนฺโต นตฺถีติ. "อสุญฺโญ
เทวชมฺพุทีโป อรหนฺเตหิ, ตุเมฺห เทว ทานํ สชฺเชถ, อหํ อรหนฺเต ลจฺฉามี"ติ
อาห. ปุนทิวเส ราชา ปาจีนทฺวาเร ทานํ สชฺชาเปสิ. เทวี ปาโตว อุโปสถงฺคานิ
อธิฏฺฐาย อุปริปาสาเท ปุรตฺถาภิมุขา อุเรน นิปชฺชิตฺวา "สเจ เอติสฺสาย
ทิสาย อรหนฺโต อตฺถิ, เสฺว อาคนฺตฺวา อมฺหากํ ภิกฺขํ คณฺหนฺตู"ติ อาห.
ตสฺสํ ทิสายํ อรหนฺโต นาเหสุํ, ตํ สกฺการํ กปณยาจกานํ อทํสุ.
     ปุนทิวเส ทกฺขิณทฺวาเร สชฺเชตฺวา ตเถว ทกฺขิเณยฺยํ นาลตฺถ, ปุนทิวเสปิ
ปจฺฉิมทฺวาเร ตเถว. อุตฺตรทฺวาเร สชฺชิตทิวเส ปน เทวิยา ตเถว นิมนฺเตนฺติยา
หิมวนฺเต วสนฺตานํ ปทุมวติ ปุตฺตานํ ปญฺจสตานํ ปจฺเจกพุทฺธานํ เชฏฺฐโก
มหาปทุมปจฺเจกพุทฺโธ ภาติเก อามนฺเตสิ "มาริสา นนฺทราชา ๒- ตุเมฺห
นิมนฺเตติ, อธิวาเสถ ตสฺสา"ติ. เต อธิวาเสตฺวา ปุนทิวเส อโนตตฺตทเห มุขํ
โธวิตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา อุตฺตรทฺวาเร โอตรึสุ. มนุสฺสา ทิสฺวา
คนฺตฺวา"ปญฺจสตา เทว ปจฺเจกพุทฺธา อาคตา"ติ รญฺโญ อาโรเจสุํ. ราชา สทฺธึ
เทวิยา คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปจฺเจกพุทฺเธ ปาสาทํ อาโรเปตฺวา ตตฺร เนสํ ทานํ
ทตฺวา ภตฺตกิจฺจาวสาเน ราชา สํฆตฺเถรสฺส, เทวี สํฆนวกสฺส ปาทมูเล นิปติตฺวา
"อยฺยา ภนฺเต ปจฺจเยหิ น กิลมิสฺสนฺติ, มยญฺจ ปุญฺเญน น ปริหายิสฺสาม,
อมฺหากํ ยาวชีวํ อิธ นิวาสาย ปฏิญฺญํ เทถาติ ปฏิญฺญํ กาเรตฺวา อุยฺยาเน
ปญฺจ ปณฺณสาลาสตานิ ปญฺจ จงฺกมนสตานีติ สพฺพากาเรน นิวาสนฏฺฐานานิ
สมฺปาเทตฺวา ตตฺถ วสาเปสุํ.
@เชิงอรรถ:  สี., อิ. นนฺทิยรญฺโญ.                สี., อิ. นนฺทิยราชา.
     เอวํ กาเล คจฺฉนฺเต รญฺโญ ปจฺจนฺเต กุปิเต ราชา "อหํ ปจฺจนฺตํ
วูปสเมตุํ คจฺฉามิ, ตฺวํ ปจฺเจกพุทฺเธสุ มา ปมชฺชา"ติ ๑- เทวึ โอวทิตฺวา คโต.
ตสฺมึ อนาคเตเยว ปจฺเจกพุทฺธานํ อายุสงฺขารา ขีณา. มหาปทุมปจฺเจกพุทฺโธ
ติยามรตฺตึ ฌานกีฬํ กีฬิตฺวา อรุณุคฺคมนสมเย อาลมฺพนผลกํ อาลมฺพิตฺวา
ฐิตโกว อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ, เอเตนุปาเยน เสสาปีติ
สพฺเพว ปรินิพฺพุตา. ปุนทิวเส เทวี ปจฺเจกพุทฺธนํ นิสีทนฏฺฐานานิ
สชฺเชตฺวา ปุปฺผานิ วิกิริตฺวา ธูปํ วาเสตฺวา เตสํ อาคมนํ โอโลเกนฺตี
นิสินฺนา อาคมนํ อทิสฺวา ปุริเส เปเสสิ "คจฺฉถ ตาตา, ชานาถ กึ อยุยานํ
อผาสุกนฺ"ติ. เต คนฺตฺวา มหาปทุมสฺส ปณฺณสาลาย ทฺวารํ วิวริตฺวา ตตฺถ
ตํ อปสฺสนฺตา จงฺกมนํ คนฺตฺวา อาลมฺพนผลกํ นิสฺสาย ฐิตํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา
"กาโล ภนฺเต"ติ อาหํสุ. ปรินิพฺพุตสรีรํ กึ กเถสฺสติ, เต "นิทฺทายติ
มญฺเญ"ติ วตฺวา ปิฏฺฐิปาเท หตฺเถน ปรามสิตฺวา ปาทานํ สีตลตาย เจว
ถทฺธตาย จ ปรินิพฺพุตภาวํ ญตฺวา ทุติยสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตเถว ญตฺวา
ปุน ตติยสฺสาติ เอวํ สพฺเพปิ ปรินิพฺพุตภาวํ ญตฺวา ราชกุลํ อาคมึสุ. "กหํ
ตาตา ปจฺเจกพุทฺธา"ติ ปุฏฺฐา "ปรินิพฺพุตา เทวี"ติ อาหํสุ. เทวี กนฺทนฺตี
โรทนฺตี นิกฺขมิตฺวา นาคเรหิ สทฺธึ ตตฺถ คนฺตฺวา สาธุกีฬิตํ กาเรตฺวา
ปจฺเจกพุทฺธานํ สรีรกิจฺจํ กาเรตฺวา ธาตุโย คาหาเปตฺวา เจติยํ ปติฏฺฐาเปสิ.
     ราชา ปจฺจนฺตํ วูปสเมตฺวา อาคโต ปจฺจุคฺคมนํ อาคตํ เทวึ ปุจฺฉิ
"กึ ภทฺเท ตฺวํ ปจฺเจกพุทฺเธสุ น ปมชฺชสิ, นิโรคา จ อยฺยา"ติ.
ปรินิพฺพุตา เทวาติ. ตํ สุตฺวา ราชา จินฺเตสิ "เอวรูปานมฺปิ ปณฺฑิตานํ
มรณํ อุปฺปชฺชติ, อมฺหากํ กุโต โมกฺโข"ติ. โส นครํ อปวิสิตฺวา
อุยฺยานเมว คนฺตฺวา เชฏฺฐปุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตสฺส รชฺชํ นิยฺยาเตตฺวา ๒-
สยํ สมณปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ, เทวีปิ "รญฺเญ ปพฺพชิเต อหํ กึ กริสฺสามี"ติ
ตเถว อุยฺยาเน ปพฺพชิ. เทฺวปิ ฌานํ ภาเวตฺวา ตโต จุตา พฺรหฺมโลเก
นิพฺพตฺตึสุ.
@เชิงอรรถ:  ม. มาปชฺชีติ.                    สี., ม. ปฏิยาเทตฺวา.
     เตสุ ตตฺเถว วสนฺเตสุ อมฺหากํ สตฺถา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา
ปวตฺติตวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน ราชคหํ ปาปุณิ, สตฺถริ ตตฺถ ปฏิวสนฺเต อยํ
ปิปฺผลิมาณโว ๑- มคธรฏฺเฐ มหาติตฺถพฺราหฺมณคาเม กปิลพฺราหฺมณสฺส ภริยาย
กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺโต, อยํ ภทฺทกาปิลานี มทฺทรฏฺเฐ สาคลนคเร
โกสิยโคตฺตพฺราหฺมณสฺส ภริยาย กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺตา. เตสํ อนุกฺกเมน วฑฺฒมานานํ
ปิปฺผลิมาณวสฺส วีสติเม, ภทฺทาย โสฬสเม วเย สมฺปตฺเต มาตาปิตโร ปุตฺตํ
โอโลเกตฺวา "ตาต ตฺวํ วยปฺปตฺโต, กุลวํสํ ปติฏฺฐเปตุํ ยุตฺโต"ติ อติวิย
นิปฺปีฬิยึสุ. มาณโว อาห "มยฺหํ โสตปเถ เอวรูปํ กถํ มา กถยิตฺถ, อหํ
ยาว ตุเมฺห ธรถ, ตาว ปฏิชคฺคิสฺสามิ, ตุมฺหากํ อจฺจเยน ๒- นิกฺขมิตฺวา
ปพฺพชิสฺสามี"ติ. เต กติปาหํ อติกฺกมิตฺวา ปุน กถยึสุ. โสปิ ปุน ปฏิกฺขิปิ.
ตโต ปฏฺฐาย มาตา นิรนฺตรํ กเถติเยว.
     มาณโว "มาตรํ สญฺญาเปสฺสามี"ติ รตฺตสุวณฺณสฺส นิกฺขสหสฺสํ ทตฺวา
สุวณฺณกาเรหิ อิตฺถิรูปกํ กาเรตฺวา ตสฺส มชฺชนฆฏฺฏนาทิกมฺมปริโยสาเน ตํ
รตฺตวตฺถํ นิวาเสตฺวา สุวณฺณสมฺปนฺเนหิ ปุปฺเผหิ เจว นานาลงฺกาเรหิ จ
อลงฺการาเปตฺวา "อมฺม เอวรูปํ อารมฺมณํ ลภนฺโต เคเห วสิสฺสามิ, อลภนฺโต
น วสิสฺสามี"ติ. ปณฺฑิตา พฺราหฺมณี จินฺเตสิ "มยฺหํ ปุตฺโต ปุญฺญวา
ทินฺนทาโน กตาภินีหาโร ปุพฺเพ ปุญฺญานิ กโรนฺโต น เอกโกว อกาสิ,
อทฺธา เอเตน สห กตปุญฺญา สุวณฺณรูปกปฏิภาคา ภวิสฺสตี"ติ. อฏฺฐ
พฺราหฺมเณ ปกฺโกสาเปตฺวา สพฺพโภเคหิ สนฺตปฺเปตฺวา สุวณฺณรูปกํ รเถ
อาโรเปตฺวา "คจฺฉถ ตาตา, ยตฺถ อเมฺหหิ ชาติโคตฺตโภคาทิสมานกุเล เอวรูปํ
ทาริกํ ปสฺสถ, ตตฺถ อิทเมว สุวณฺณรูปกํ สจฺจาการํ ๓- กตฺวา เทถา"ติ
อุยฺโยเชสิ.
     เต "อมฺหากํ นาม เอตํ กมฺมนฺ"ติ นิกฺขมิตฺวา กตฺถ ลภิสฺสาม,
มทฺทรฏฺฐํ นาม อิตฺถาคารํ, มทฺทรฏฺฐํ คมิสฺสามาติ มทฺทรฏฺเฐ สาคลนครํ
อคมํสุ. ตตฺถ ตํ สุวณฺณรูปกํ นฺหานติตฺเถ ฐเปตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อถ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปิปฺปลิ...        สี., อิ., ม. ปจฺฉโต.       อิ., ม. ปณฺณาการํ.
ภทฺทาย ๑- ธาตี ภทฺทํ นฺหาเปตฺวา อลงฺกริตฺวา สยํ นฺหายิตุํ อุทกติตฺถํ
คนฺตฺวา สุวณฺณรูปกํ ทิสฺวา "กิสฺสายํ อวินีตา อิธาคนฺตฺวา ฐิตา"ติ
ปิฏฺฐิปสฺเส ปหริตฺวา สุวณฺณรูปกํ ญตฺวา "อยฺยธีตา เมติ สญฺญํ อุปฺปาเทสิ,
อยํ ปน อยฺยธีตาย นิวาสนปฏิคฺคหิตายปิ อสทิสา"ติ อาห. อถ นํ เต
พฺราหฺมณา "เอวรูปา กิร เต สามิธีตา"ติ ปุจฺฉึสุ. สา อิมาย สุวณฺณปฏิมาย
สตคุเณน สหสฺสคุเณน มยฺหํ อยฺยธีตา อภิรูปตรา, ตถา หิ "อปฺปทีเปปิ
ทฺวาทสหตฺเถ คพฺเภ นิสินฺนา สรีโรภาเสน ตมํ วิธมตี"ติ อาห. "เตน
หิ ตสฺสา มาตาปิตูนํ สนฺติกํ คจฺฉามา"ติ สุวณฺณรูปกํ รเถ อาโรเปตฺวา
ตํ ธาตึ อนุคนฺตฺวา โกสิยโคตฺตสฺส ฆรทฺวาเร ฐตฺวา อาคมนํ อาโรจยึสุ.
     พฺราหฺมโณ ๒- ปฏิสนฺถารํ กตฺวา "กุโต อาคตตฺถา"ติ ปุจฺฉิ. เต
"มคธรฏฺเฐ มหาติตฺถคาเม กปิลพฺราหฺมณสฺส ฆรโต อิมินา นาม การเณน
อาคตมฺหา"ติ อาหํสุ. "สาธุ ตาตา, อเมฺหหิ สมชาติโคตฺตวิภโว โส พฺราหฺมโณ,
ทสฺสาม ทาริกนฺ"ติ ปณฺณาการํ คณฺหิ. เต กปิลพฺราหฺมณสฺส สาสนํ
ปหิณึสุ "ลทฺธา โน ภทฺทา นาม ทาริกา, กตฺตพฺพํ ชานาถา"ติ. ตํ สาสนํ
สุตฺวา ปิปฺผลิมาณวสฺส อาโรจยึสุ "ลทฺธา ทาริกา"ติ. ปิปฺผลิมาณโว "อหํ
`น ลภิสฺสนฺตี'ติ จินฺเตสึ, อิเม `ลทฺธา'ติ เปเสนฺติ, อนตฺถิโก หุตฺวา ปณฺณํ
เปเสสฺสามี"ติ รโหคโต ปณฺณํ ลิขิ "ภทฺทา อตฺตโน ชาติโคตฺตโภคานุรูปํ
ปตึ ลภตุ, อหํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสารินี อโหสี"ติ.
ภทฺทาปิ "อสุกสฺส กิร มํ ทาตุกามา"ติ สุตฺวา ๓- รโหคตา ปณฺณํ ลิขิ
"อยฺยปุตฺโต อตฺตโน ชาติโคตฺตโภคานุรูปํ ทาริกํ ลภตุ, อหํ ปพฺพชิสฺสามิ,
มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสารี ภวาหี"ติ. เทฺวปิ ปณฺณานิ อนฺตรามคฺเค สมาคจฺฉึสุ.
อิทํ กสฺส ปณฺณนฺติ. ปิปฺผลิมาณเวน ภทฺทาย ปหิตนฺติ. อิทํ กสฺสาติ.
"ภทฺทาย ปิปฺผลิมาณวสฺส ปหิตนฺ"ติ จ วุตฺเต เต เทฺวปิ วาเจตฺวา "ปสฺสถ
ทารกานํ กมฺมนฺ"ติ ผาเลตฺวา อรญฺเญ ฉฑฺเฑตฺวา อญฺญํ ตํสมานํ ปณฺณํ
@เชิงอรรถ:  สี., อิ. ภทฺทายปิ.     สี. พฺราหฺมเณน.     สี. ญตฺวา.
ลิขิตฺวา อิโต จิโต จ ๑- เปเสสุํ. อิติ กุมารสฺส กุมาริกาย จ สทิสํ ปณฺณํ
โลกสฺสาทรหิตเมวาติ อนิจฺฉมานานมฺปิ เตสํ ทฺวินฺนํ สมาคโม อโหสิ.
     ตํทิวสเมว ปิปฺผลิมาณโวปิ ภทฺทํ เอกํ ปุปฺผทานํ คณฺหาเปสิ. ภทฺทาปิ
ตานิ สยนมชฺเฌ ฐเปสิ. อุโภปิ ภุตฺตสายมาสา สยนํ อารุหิตุํ อารภึสุ. เตสุ
มาณโว ทกฺขิณปสฺเสน สยนํ อารุหิ, ภทฺทา วามปสฺเสน อภิรุหิตฺวา อาห
"ยสฺส ปสฺเส ปุปฺผานิ มิลายนฺติ, ตสฺส ราคาจิตฺตํ อุปฺปนฺนนฺติ วิชานิสฺสาม,
อิมํ ปุปฺผทามํ น อลฺลียิตพฺพนฺ"ติ. เต ปน อญฺญมญฺญํ สรีรสมฺผสฺสภเยน
สกลรตฺตึ นิทฺทํ อโนกฺกมนฺตาว วีตินาเมสุํ. ทิวา ปน หสิตมตฺตมฺปิ นากํสุํ. ๒-
เต โลกามิเสน อสํสฏฺฐา ยาว มาตาปิตโร ธรนฺติ, ตาว กุฏุมฺพํ อวิจาเรตฺวา
เตสุ กาลงฺกเตสุ วิจารยึสุ. มหตี มาณวสฺส สมฺปตฺติ. เอกทิวสํ สรีรํ
อุพฺพฏฺเฏตฺวา ฉฑฺเฑตพฺพํ สุวณฺณจุณฺณํ เอว มคธนาฬิยา ทฺวาทสนาฬิมตฺตํ
ลทฺธุํ วฏฺฏติ. ยนฺตพทฺธานิ สฏฺฐิ มหาตฬากานิ, กมฺมนฺโต ทฺวาทสโยชนิโก,
อนุราธปุรปฺปมาณา จุทฺทส คามา, จุทฺทส หตฺถานีกานิ, จุทฺทส อสฺสานีกานิ,
จุทฺทส รถานีกานิ.
     โส เอกทิวสํ อลงฺกตอสฺสํ อารุยฺห มหาชนปริวุโต กมฺมนฺตฏฺฐานํ
คนฺตฺวา เขตฺตโกฏิยํ ฐิโต นงฺคเลหิ ฉินฺนฏฺฐานโต กากาทโย สกุเณ
คณฺฑุปฺปาทาทิเก ปาณเก อุทฺธริตฺวา ขาทนฺเต ทิสฺวา "ตาตา อิเม กึ
ขาทนฺตี"ติ ปุจฺฉิ. คณฺฑุปฺปาเท อยฺยาติ. เอเตหิ กตปาปํ กสฺส โหตีติ.
ตุมฺหากํ อยฺยาติ. โส จินฺเตสิ "สเจ เอเตหิ กตปาปํ มยฺหํ โหติ, กึ เม
กริสฺสติ สตฺตอสีติโกฏิธนํ ทฺวาทสโยชนกมฺมนฺโต กึ กริสฺสติ, กึ ยนฺตพทฺธานิ
ตฬากานิ, กึ จุทฺทส คามานิ, สพฺพเมตํ ภทฺทาย กาปิลานิยา นิยฺยาเตตฺวา
นิกฺขมฺม ปพฺพชิสฺสามี"ติ.
     ภทฺทา กาปิลานี ตสฺมึ ขเณ อนฺตรวตฺถุสฺมึ ตโย ติลกุมฺเภ ปตฺถริตฺวา
ธาตีหิ ปริวุตา นิสินฺนา กาเก ติลปาณเก ขาทมาเน ทิสฺวา "อมฺมา กึ อิเม
ขาทนฺตี"ติ ปุจฺฉิ. ปาณเก อยฺเยติ. อกุสลํ กสฺส โหตีติ. ตุมฺหากํ อยฺเยติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อิโต เอตฺโต จ.             อิ., ม. ทิวาปิ หสิตมตฺตํ นากํสุ.
สา จินฺเตสิ "มยฺหํ จตุหตฺถํ วตฺถํ นาฬิโกทนมตฺตญฺจ ลทฺธุํ วฏฺฏติ, ยทิ
ปเนตํ เอเตหิ กตํ อกุสลํ มยฺหํ โหติ, ภวสหสฺเสนปิ วฏฺฏโต สีสํ อุกฺขิปิตุํ
น สกฺกา, อยฺยปุตฺเต อาคตมตฺเตเยว สพฺพํ ตสฺส นิยฺยาเตตฺวา นิกฺขมฺม
ปพฺพชิสฺสามี"ติ.
     มาณโว อาคนฺตฺวา นฺหาตฺวา ปาสาทํ อารุยฺห มหารเห ปลฺลงฺเก
นิสีทิ, อถสฺส จกฺกวตฺติโน อนุจฺฉวิกโภชนํ อุปนยึสุ. เทฺวปิ ภุญฺชิตฺวา
ปริชเน นิกฺขนฺเต รโหคตา ผาสุกฏฺฐาเน นิสีทึสุ. ตโต มาณโว ภทฺทํ อาห
"ภทฺเท อิมํ ฆรํ อาคจฺฉนฺตี กิตฺตกํ ธนมาหรสี"ติ. ปญฺจปณฺณาส
สกฏสหสฺสานิ อยฺยาติ. สพฺพํ ตํ, ยา จ อิมสฺมึ ฆเร สตฺตาสีติ โกฏิโย
ยนฺตพทฺธานิ สฏฺฐิ ตฬากานีติ เอวมาทิเภทา สมฺปตฺติ อตฺถิ, ตํ สพฺพํ
ตุเยฺหว นิยฺยาเตมีติ. ตุเมฺห ปน กุหึ คจฺฉถ อยฺยาติ. อหํ ปพฺพชิสฺสามีติ.
อยฺย อหมฺปิ ตุมฺหากํ อาคมนํ โอโลกยมานา นิสินฺนา, อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามีติ.
เตสํ อาทิตฺตปณฺณกุฏิ วิย ตโย ภวา อุปฏฺฐหนฺติ. เต "ปพฺพชิสฺสามา"ติ
วตฺวา อนฺตราปนโต กาสายรสปีตานิ จีวรานิ มตฺติกาปตฺเต จ อาหราเปตฺวา
อญฺญมญฺญํ เกเส โอหาเรตฺวา "เย โลเก อรหนฺโต อตฺถิ, เต อุทฺทิสฺส
อมฺหากํ ปพฺพชฺชา"ติ ปพฺพชิตฺวา ถวิกาสุ ปตฺเต ปกฺขิปิตฺวา อํเส ลคฺเคตฺวา
ปาสาทโต โอตรึสุ. เคเห ทาเสสุ จ กมฺมกาเรสุ จ น โกจิ สญฺชานิ.
     อถ เน พฺราหฺมณคามโต นิกฺขมิตฺวา ทาสคามทฺวาเรน คจฺฉนฺเต
อากปฺปกุตฺตวเสน ทาสคามวาสิโน สญฺชานึสุ. เต โรทนฺตา ปาเทสุ ปติตฺวา
"กึ อเมฺห อนาเถ กโรถ อยฺยา"ติ อาหํสุ "มยํ `ภเณ ตโย ภวา
อาทิตฺตปณฺณสาลา วิยา'ติ ปพฺพชิมฺห, สเจ ตุเมฺหสุ เอเกกํ ภุชิสฺสํ กโรม,
วสฺสสตมฺปิ นปฺปโหติ. ตุเมฺหว ตุมฺหากํ สีสํ โธวิตฺวา ภุชิสฺสา หุตฺวา
ชีวถา"ติ วตฺวา เตสํ โรทนฺตานํเยว ปกฺกมึสุ.
     เถโร ปุรโต คจฺฉนฺโต นิวตฺติตฺวา โอโลเกนฺโต จินฺเตสิ "อยํ ภทฺทา
     กาปิลานี สกลชมฺพุทีปคฺฆนิกา อิตฺถี มยฺหํ ปจฺฉโต อาคจฺฉติ, ฐานํ โข
     ปเนตํ วิชฺชติ, ยํ โกจิเทว เอวํ จินฺเตยฺย `อิเม ปพฺพชิตาปิ วินา ภวิตุํ น
สกฺโกนฺติ, อนนุจฺฉวิกํ กโรนฺตี'ติ. เอวํ โกจิ ปาปเกน มนสา ปทูเสตฺวา
อปายปูรโก ภเวยฺย, อิมํ ปหาย มยา คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา
ปุรโต คจฺฉนฺโต เทฺวธาปถํ ทิสฺวา ตสฺส มตฺถเก อฏฺฐาสิ. ภทฺทาปิ อาคนฺตฺวา
วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ. อถ นํ อาห "ภทฺเท ตาทิสึ อิตฺถึ มม ปจฺฉโต
อาคจฺฉนฺตึ ทิสฺวา `อิเม ปพฺพชิตาปิ วินา ภวิตุํ น สกฺโกนฺตี'ติ อเมฺหสุ
ปทุฏฺฐจิตฺโต มหาชโน อปายปูรโก ภเวยฺย, อิมสฺมึ เทฺวธาปเถ ตฺวํ เอกํ
คณฺห, อหํ เอเกน คมิสฺสามี"ติ. "อาม อยฺย มาตุคาโม ปพฺพชิตานํ
ปลิโพโธ `ปพฺพชิตาปิ วินา น ภวนฺตี'ติ อมฺหากํ โทสํ ทสฺเสยฺยุนฺ"ติ
ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ ฐาเนสุ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา
ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลึ ปคฺคยฺห "สตสหสฺสกปฺปปมาเณ อทฺธาเน กโต
มิตฺตสนฺถโว อชฺช ภิชฺชติ, ตุเมฺหว ทกฺขิณา นาม, ตุมฺหากํ ทกฺขิณมคฺโค
วฏฺฏติ, มยํ มาตุคามา นาม วามชาติกา, อมฺหากํ วามมคฺโค วฏฺฏตี"ติ
วนฺทิตฺวา มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. เตสํ เทฺวธาภูตกาเล อยํ มหาปฐวี "อหํ
จกฺกวาฬสิเนรุปพฺพตาทโย ธาเรตุํ สกฺโกนฺตีปิ ตุมฺหากํ คุเณ ธาเรตุํ น
สกฺโกมี"ติ วาทนฺตี วิย วิรวมานา อกมฺปิตฺถ. อากาเส อสนิสทฺโท วิย ปวตฺติ,
จกฺกวาฬปพฺพโต อุนฺนาทิ.
     สมฺมาสมฺพุทฺโธปิ เวฬุวนมหาวิหาเร กุฏิยํ นิสินฺโน ปฐวีกมฺปนสทฺทํ
สุตฺวา "กิสฺส นุ โข ปฐวี กมฺปตี"ติ อาวชฺเชนฺโต "ปิปฺผลิมาณโว จ
ภทฺทา จ กาปิลานี มํ อุทฺทิสฺส อปฺปเมยฺยํ สมฺปตฺตึ ปหาย ปพฺพชิตา,
เตสํ วิโยคฏฺฐาเน อุภินฺนํ คุณพเลน อยํ ปฐวีกมฺโป ชาโต, มยาปิ เอเตสํ
สงฺคหํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ คนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม สยเมว ปตฺตจีวรมาทาย
อสีติมหาเถเรสุ กญฺจิ อนาปุจฺฉา ติคาวุตมคฺคํ ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา ราชคหสฺส
จ นาลนฺทาย จ อนฺตเร พหุปุตฺตนิโคฺรธมูเล ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิ.
นิสินฺโน ปน อญฺญตรปํสุกูลิโก วิย อนิสีทิตฺวา พุทฺธเวสํ คเหตฺวา
อสีติหตฺถา พุทฺธรํสิโย วิสฺสชฺเชนฺโต นิสีทิ. อิติ ตสฺมึ ขเณ
ปณฺณจฺฉตฺตสกฏจกฺกกูฏาคาราทิปฺปมาณา พุทฺธรํสิโย อิโต จิโต จ วิปฺผรนฺติโย
วิธาวนฺติโย จนฺทสหสฺสสูริยสหสฺสอุคฺคมนกาลํ วิย ๑- กุรุมานา ตํ วนนฺตรํ
เอโกภาสํ อกํสุ. ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณสิริยา สมุชฺชลตาราคเณน วิย คคนํ,
สุปุปฺผิตกมลกุวลเยน วิย สลิลํ วนนฺตรํ วิโรจิตฺถ. นิโคฺรธรุกฺขสฺส ขนฺโธ
ปกติยา เสโต โหติ, ปตฺตานิ นีลานิ ปกฺกานิ รตฺตานิ. ตสฺมึ ปน ทิวเส
สพฺโพ นิโคฺรโธ สุวณฺณวณฺโณว อโหสิ.
     มหากสฺสปตฺเถโร ตํ ทิสฺวา "อยํ อมฺหากํ สตฺถา ภวิสฺสติ, อิมํ อหํ
อุทฺทิสฺส ปพฺพชิโต"ติ ทิฏฺฐฏฺฐานโต ปฏฺฐาย โอนโต คนฺตฺวา ตีสุ ฐาเนสุ
วนฺทิตฺวา "สตฺถา เม ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมิ, สตฺถา เม ภนฺเต ภควา,
สาวโกหมสฺมี"ติ ๒- อาห. อถ นํ ภควา อาห "กสฺสป สเจ ตฺวํ อิมํ
นิปจฺจการํ มหาปฐวิยา กเรยฺยาสิ, สาปิ ธาเรตุํ น สกฺกุเณยฺย, ตถาคตสฺส
ปน เอวํ คุณมหนฺตตํ ชานตา ตยา กโต นิปจฺจกาโร มยฺหํ โลมมฺปิ จาเลตุํ
น สกฺโกติ, นิสีท กสฺสป, ทายชฺชํ เต ทสฺสามี"ติ. อถสฺส ภควา ตีหิ
โอวาเทหิ อุปสมฺปทํ อทาสิ. ทตฺวา จ พหุปุตฺตนิโคฺรธมูลโต นิกฺขมิตฺวา เถรํ
ปจฺฉาสมณํ กตฺวา มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. สตฺถุ สรีรํ ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณวิจิตฺตํ,
มหากสฺสปสฺส สตฺตมหาปุริสลกฺขณปฏิมณฺฑิตํ, โส กญฺจนนาวาย ปจฺฉาพทฺโธ
วิย สตฺถุ ปทานุปทิกํ อนุคจฺฉิ. สตฺถา โถกํ มคฺคํ คนฺตฺวา มคฺคา โอกฺกมฺม
อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสชฺชาการํ ทสฺเสสิ. เถโร "สตฺถา นิสีทิตุกาโม"ติ
ญตฺวา อตฺตโน ปฏปิโลติกํ สงฺฆาฏึ จตุคฺคุณํ กตฺวา ปญฺญเปสิ.
     สตฺถา ตตฺถ นิสีทิตฺวา หตฺเถน จีวรํ ปริมชฺชนฺโต "มุทุกา โข
ตฺยายํ กสฺสป ปฏปิโลติกา สงฺฆาฏี"ติ ๓- อาห. โส "สตฺถา เม สงฺฆาฏิยา
มุทุภาวํ กเถสิ, ปารุปิตุกาโม ภวิสฺสตี"ติ ญตฺวา "ปารุปตุ ภนฺเต ภควา
สงฺฆาฏินฺ"ติ อาห. กึ ตฺวํ ปารุปิสฺสสิ กสฺสปาติ. ตุมฺหากํ นิวาสนํ ลภนฺโต
ปารุปิสฺสามิ ภนฺเตติ. กึ ปน ตฺวํ กสฺสป อิมํ ปริโภคชิณฺณํ ปํสุกูลํ ธาเรตุํ
สกฺขิสฺสสิ, มยา หิ อิมสฺส ปํสุกูลสฺส คหิตทิวเส อุทกปริยนฺตํ กตฺวา มหาปฐวี
กมฺปิ, อิมํ พุทฺธปริโภคชิณฺณจีวรํ นาม น สกฺกา ปริตฺตคุเณน ธาเรตุํ,
@เชิงอรรถ:  ม.... กาโล วิย.      สํ. นิ. ๑๖/๑๕๔/๒๑๐.     สํ. นิ. ๑๖/๑๕๔/๒๑๑.
ปฏิพเลเนวิทํ ปฏิปตฺติ ปูรณสมตฺเถน ชาติปํสุกูลิเกน ธาเรตุํ วฏฺฏตี"ติ
วตฺวา เถเรน สทฺธึ จีวรํ ปริวตฺเตสิ.
     เอวํ จีวรํ ปริวตฺเตตฺวา เถรสฺส จีวรํ ภควา ปารุปิ, สตฺถุ จีวรํ
เถโร. ตสฺมึ ขเณ อเจตนาปิ อยํ มหาปฐวี "ทุกฺกรํ ภนฺเต อกตฺถ, อตฺตโน
ปารุตจีวรํ สาวเกน ปริวตฺติตปุพฺพํ นาม นาโหสิ, อหํ ตุมฺหากํ คุณํ ธาเรตุํ
น สกฺโกมี"ติ วทนฺตี วิย อุทกปริยนฺตํ กตฺวา กมฺปิ. เถโรปิ "ลทฺธํ เม
พุทฺธานํ ปริโภคจีวรํ, กึ เม อิทานิ อุตฺตริ กตฺตพฺพนฺ"ติ อุนฺนตึ อกตฺวา
สตฺถุ สนฺติเกเยว เตรส ธุตคุเณ สมาทาย สตฺตทิวสมตฺตํ ปุถุชฺชโน อโหสิ.
อฏฺฐเม ทิวเส สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถ นํ สตฺถา "กสฺสโป
ภิกฺขเว จนฺทูปโม กุลานิ อุปสงฺกมติ, อปกสฺเสว กายํ อปกสฺส จิตฺตํ
นิจฺจนวโก กุเลสุ อปฺปคพฺโภ"ติ ๑- เอวมาทินา ปสํสิตฺวา อปรภาเค
อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ ธุตวาทานํ
ยทิทํ มหากสฺสโป"ติ ๒- ธุตวาทานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ.
     [๓๙๘] เอวํ ภควตา เอตทคฺคฏฺฐาเน ฐปิโต อายสฺมา มหากสฺสโป
มหาสาวกภาวํ ปตฺโต อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน พุทฺธจริตาปทานํ
ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโตติอาทิมาห. ตตฺถ ปทุมุตฺตรสฺสาติ ตสฺส
กิร ภควโต มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขนฺตกาลโต ปฏฺฐาย ปาทานํ นิกฺเขปนสมเย
อกฺกนฺตกฺกนฺตปาเท สตสหสฺสปตฺตา ปทุมา ปฐวึ ภินฺทิตฺวา อุฏฺฐหึสุ,
ตสฺมาสฺส ตํ นามํ อโหสิ. สกลสตฺตนิกาเยสุ เอเกเกน สตสตปุญฺเญ ๓- กเต
ตสฺส ปุญฺญสฺส สตคุณปุญฺญานํ ๔- กตตฺตา ภควโตติ อตฺโถ. โลกเชฏฺฐสฺส
ตาทิโนติ สตฺตโลกสฺส ปธานภูตสฺส อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ อกมฺปิยภาวํ ปตฺตตฺตา
ตาทิโน. นิพฺพุเต โลกนาถมฺหีติ สตฺตโลกสฺส ปฏิสรณภูเต ภควติ
ขนฺธปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุเต, อทสฺสนํ คเตติ อตฺโถ. ปูชํ กุพฺพนฺติ สตฺถุโนติ
สเทวกสฺส โลกสฺส สาสนโต "สตฺถา"ติ ลทฺธนามสฺส ภควโต สาธุกีฬํ
กีฬนฺตา ปูชํ กโรนฺตีติ สมฺพนฺโธ.
@เชิงอรรถ:  สํ. นิ. ๑๖/๑๔๖/๑๙๐.     องฺ. เอกก. ๒๐/๑๙๑/๒๓.     ม. เอเกน สตปุญฺเญ.
@                        ม. สตทฺวิคุณปุญฺญานํ.
     [๓๙๙] อคฺคึ จินนฺตี ๑- ชนตาติ ชนสมูหา อาฬาหนตฺถาย อคฺคึ
จินนฺตา ราสึ กโรนฺตา อา สมนฺตโต โมทิตา ๒- สนฺตุฏฺฐา ปกาเรน โมทิตา
สนฺตุฏฺฐา ปูชํ กโรนฺตีติ สมฺพนฺโธ. เตสุ สํเวคชาเตสูติ เตสุ ชนสมูเหสุ
สํเวคปฺปตฺเตสุ อุตฺราสํ ลภนฺเตสุ เม มยฺหํ ปีติ หาโส อุทปชฺชถ ปาตุภวีติ
อตฺโถ.
     [๔๐๐] ญาติมิตฺเต สมาเนตฺวาติ มม พนฺธุสหาเย สมาเนตฺวา ราสึ
กตฺวา. มหาวีโร ภควา ปรินิพฺพุโต อทสฺสนํ อคมาสีติ อิทํ วจนํ อพฺรวึ
กเถสินฺติ สมฺพนฺโธ. หนฺท ปูชํ กโรมเสติ หนฺทาติ โวสฺสคฺคตฺเถ ๓- นิปาโต,
เตน การเณน มยํ สพฺเพ สมาคตา ปูชํ กโรมาติ อตฺโถ เสติ นิปาโต.
     [๔๐๑] สาธูติ เต ปฏิสฺสุตฺวาติ เต มม ญาติมิตฺตา สาธุ อิติ
สุนทรํ ภทฺทกํ อิติ ปฏิสุณิตฺวา มม วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เม มยฺหํ ภิยฺโย
อติเรกํ หาสํ ปีติ ชนึสุ อุปฺปาเทสุนฺติ อตฺโถ. (๔)- ตโต อตฺตโน
กตปุญฺญสญฺจยํ ทสฺเสนฺโต พุทฺธสฺมึ โลกนาถมฺหีติอาทิมาห. ๕-
     [๔๐๒] สตหตฺถํ อุคฺคตํ อุพฺพิทฺธํ ทิยฑฺฒหตฺถสตํ วิตฺถตํ วิมานํ
นภสิ อากาเส อุคฺคตํ อคฺฆิยํ สุกตํ สุนฺทรากาเรน กตํ กตฺวา กาเรตฺวา จ
ปุญฺญสญฺจยํ ปุญฺญราสึ กาหาสึ อกาสินฺติ สมฺพนฺโธ.
     [๔๐๓] กตฺวาน อคฺฆิยํ ตตฺถาติ ตสฺมึ เจติยปูชนฏฺฐาเน ตาลปนฺตีหิ
ตาลปาลีหิ จิตฺติตํ โสภิตํ อคฺฆิยํ กตฺวาน กาเรตฺวา จ สกํ จิตฺตํ อตฺตโน
จิตฺตํ ปสาเทตฺวา เจติยํ ปูชยุตฺตมนฺติ อุตฺตมํ พุทฺธธาตุนิธาปิตํ เจติยํ
ปูชยินฺติ สมฺพนฺโธ.
     [๔๐๔] ตสฺส เจติยสฺส มหิมํ ๖- ทสฺเสนฺโต อคฺคิกฺขนฺโธวาติอาทิมาห.
ตตฺถ อคฺคิกฺขนฺโธวาติ อากาเส ชลมาโน อคฺคิกฺขนฺโธว อคฺคิราสิ อิว ตํ
เจติยํ สตฺตหิ รตเนหิ ชลติ ผุลฺลิโต วิกสิตปุปฺโผ สาลรุกฺขราชา อิว
@เชิงอรรถ:  ปาฬิ. อุทคฺคจิตฺตา.    สี.,อิ. อาโมทิตปโมทิตา.    สี., ม. ววสฺสคฺคตฺเถ.
@ () ฉ.ม. ๔๐๒.          ปาฬิ. โลกนาถสฺมึ.             ม. ปฏิมํ.
อากาเส อินฺทลฏฺฐีว อินฺทธนุ อิว จ จตุทฺทิสา จตูสุ ทิสาสุ โอภาสติ
วิชฺโชตตีติ สมฺพนฺโธ.
     [๔๐๕] ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวาติ ตสฺมึ โชตมานธาตุคพฺภมฺหิ จิตฺตํ
มนํ ปสาเทตฺวา โสมนสฺสํ กตฺวา เตน จิตฺตปฺปสาเทน พหุํ อเนกปฺปการํ
กุสลํ ปุญฺญํ กตฺวาน "ธาตุคพฺเภ จ สาสเน จ เอตฺตกานิ ปุญฺญานิ มยา
กตานี"ติ เอวํ ปุญฺญกมฺมํ สริตฺวาน กาลํ กตฺวา ติทสํ ตาวตึสภวนํ
สุตฺตปฺปพุทฺโธ วิย อหํ อุปปชฺชึ ๑- ชาโตติ สมฺพนฺโธ.
     [๔๐๖] อตฺตโน อุปฺปนฺนเทวโลเก ลทฺธสมฺปตฺตึ ทสฺเสนฺโต
สหสฺสยุตฺตนฺติอาทิมาห. ตตฺถ หยวาหึ สินฺธวสหสฺสโยชิตํ ทิพฺพรถํ อธิฏฺฐิโต.
สตฺตหิ ภูมีหิ สํ สุฏฺฐุ อุคฺคตํ อุพฺพิทฺธํ อุจฺจํ มยฺหํ ภวนํ วิมานํ อโหสีติ
อตฺโถ.
     [๔๐๗] ตสฺมึ วิมาเน สพฺพโสวณฺณมยา ๒- สกลโสวณฺณมยานิ
กูฏาคารสหสฺสานิ อหุํ อเหสุนฺติ อตฺโถ. สกเตเชน อตฺตโน อานุภาเวน สพฺพา ทส
ทิสา ปภาสยํ โอภาเสนฺตานิ ชลนฺติ วิชฺโชตนฺตีติ สมฺพนฺโธ.
     [๔๐๘] ตสฺมึ มยฺหํ ปาตุภูตวิมาเน อญฺเญปิ นิยฺยูหา ปมุขสาลาโย
สนฺติ วิชฺชนฺติ. กึ ภูตา? โลหิตงฺคมยา รตฺตมณิมยา ตทา เตปิ นิยฺยูหา
จตสฺโส ทิสา อาภาย ปภาย โชตนฺตีติ สมฺพนฺโธ.
     [๔๑๐] สพฺเพ เทเว สกลฉเทวโลเก เทเว อภิโภมิ อภิภวามิ. กสฺส
ผลนฺติ เจ? มยา กตสฺส ปุญฺญกมฺมสฺส อิทํ ผลนฺติ อตฺโถ.
     [๔๑๑] ตโต มนุสฺสสมฺปตฺตึ ทสฺเสนฺโต สฏฺฐิกปฺปสหสฺสมฺหีติอาทิมาห.
ตตฺถ อิโต กปฺปโต เหฏฺฐา สฏฺฐิสหสฺสกปฺปมตฺถเก จาตุรนฺโต จตุมหาทีปวนฺโต
วิชิตาวี สพฺพํ ปจฺจตฺถิกํ วิชิตวนฺโต อหํ อุพฺพิทฺโธ ๓- นาม จกฺกวตฺตี ราชา
หุตฺวา ปฐวึ อาวสึ รชฺชํ กาเรสินฺติ สมฺพนฺโธ.
@เชิงอรรถ:  ปาฬิ. อุปปชฺชหํ.   ปาฬิ. สพฺพโสณฺณมยา.   สี., อิ. อุฏฺฐิโย.
     [๔๑๒-๓] ตเถว ภทฺทเก กปฺเปติ ปญฺจพุทฺธปฏิมณฺฑิตตฺตา ภทฺทเก
นาม กปฺเป. ตึสกฺขตฺตุํ ตึสชาติยา จตุทีปมฺหิ อิสฺสโร ปธาโน จกฺกรตนาทีหิ
สตฺตหิ รตเนหิ สมฺปนฺโน สมงฺคีภูโต สกกมฺมาภิรทฺโธ อตฺตโน กมฺเม ทส
ราชธมฺเม อภิรทฺโธ อลฺลีโน จกฺกวตฺตี ราชา อมฺหิ อโหสินฺติ สมฺพนฺโธ. อตฺตโน
จกฺกวตฺติกาเล อนุภูตสมฺปตฺตึ ทสฺเสนฺโต "ตตฺถาปิ ภวนํ มยฺหนฺ"ติอาทิมาห.
ตตฺถ ตสฺมึ จกฺกวตฺติรชฺชมฺหิ มยฺหํ ภวนํ มม ปาสาทํ อินฺทลฏฺฐีว อุคฺคตํ
อากาเส ฐิตวิชฺโชตมานา วิชฺชุลฺลตา อิว อุคฺคตํ สตฺตภูมิกาทิเภเทหิ อุจฺจํ
อายามโต ทีฆโต จ อุจฺจโต จ จตุวีสติโยชนํ วิตฺถารโต ทฺวาทสโยชนํ อโหสีติ
สมฺพนฺโธ. สพฺเพสํ ชนานํ มนํ อลฺลีนภาเวน รมฺมณํ นาม นครํ อโหสีติ
อตฺโถ. ทเฬฺหหิ ทฺวาทสหตฺเถหิ วา ตึสหตฺเถหิ วา อุจฺเจหิ ปาการโตรเณหิ
สมฺปนฺนนฺติ ทสฺเสติ.
      [๔๑๕-๒๐] ตทฑฺฒกํ ตโต อฑฺฒกํ อฑฺฒติยสตโยชนนฺติ อตฺโถ.
ปกฺขิตฺตา ปณฺณวีสตีติ วีสติอาปณปกฺขิตฺตํ นิรนฺตรํ วีถิปริจฺเฉทนฺติ
อตฺโถ. พฺราหฺมญฺญกุลสมฺภูโตติ พฺราหฺมณกุเล สุชาโต. เสสํ วุตฺตนยตฺตา
สุวิญฺเญยฺยเมวาติ.
                  มหากสฺสปตฺเถราปทานวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       ------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๙ หน้า ๓๐๓-๓๒๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=49&A=7562&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=7562&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=5              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=718              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=998              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=998              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_32

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]