อรรถกถาเล่มที่ ๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ที.อ. (สุมงฺคล.๒)

หน้าที่ ๒๘๗.
                          ๗. มหาสมยสุตฺต
                            นิทานวณฺณนา
      [๓๓๑] เอวมฺเม สุตนฺติ มหาสมยสุตฺตํ. ตตฺรายํ อนุปุพฺพปทวณฺณนา:-
สกฺเกสูติ อมฺพฏฺฐสุตฺเต วุตฺตอุปฺปตฺตินเยน "สกฺยา  วต โภ กุมารา"ติ
อุทานํ ปฏิจฺจ สกฺกาติ ลทฺธนามานํ ราชกุมารานํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท
รุฬฺหิสทฺเทน "สกฺกา"ติ วุจฺจติ, ตสฺมึ สกฺเกสุ ชนปเท. มหาวเนติ สยํ
ชาเต อโรปิเต หิมวนฺเตน สทฺธึ เอกาพทฺเธ  มหติ วเน. สพฺเพเหว
อรหนฺเตหีติ อิทํ สุตฺตํ กถิตทิวเสเยว ปตฺตอรหตฺเตหิ.
      ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา:- สากิยโกลิยา กิร กปิลวตฺถุนครสฺส จ
โกลิยนครสฺส จ อนฺตเร โรหิณึ นาม นทึ เอเกเนว อาวรเณน พนฺธาเปตฺวา
สสฺสานิ กาเรนฺติ, ๑- อถ เชฏฺฐมูลมาเส สสฺเสสุ มิลายนฺเตสุ อุภยนครวาสิกานํปิ
กมฺมกรา สนฺนิปตึสุ. ตตฺถ โกลิยนครวาสิโน อาหํสุ "อิทํ อุทกํ อุภโต หริยมานํ
น ตุมฺหากํ, น อมฺหากํ ปโหสฺสติ, อมฺหากํ ปน สสฺสํ เอกอุทเกเนว นิปฺปชฺชิสฺสติ,
อิทํ อุทกํ อมฺหากํ เทถา"ติ. กปิลวตฺถุนครวาสิโน อาหํสุ "ตุเมฺหสุ โกฏฺเฐ ปูเรตวา
ฐิเตสุ, มยํ รตฺตสุวณฺณนีลมณิกาฬกหาปเณ คเหตฺวา ปจฺฉิปสิพฺพกาทิหตฺถา
น สกฺขิสฺสาม ตุมฺหากํ ฆรทฺวาเร วิจริตุํ, อมฺหากํปิ สสฺสํ เอเกเนว อุทเกน
นิปฺปชฺชิสฺสติ, อิทํ อุทกํ อมฺหากํ เทถา"ติ. "น มยํ ทสฺสามา"ติ. "มยํปิ
น ทสฺสามา"ติ. เอวํ กลหํ วฑฺเฒตฺวา เอโก อุฏฺฐาย เอกสฺส ปหารํ อทาสิ.
โสปิ อญฺญสฺสาติ เอวํ อญฺญมญฺญํ ปหริตฺวา ปหริตฺวา ราชกุลานํ ชาตึ
ฆฏฺเฏตฺวา ฆฏฺเฏตฺวา กลหํ วฑฺฒยึสุ.
      โกลิยกมฺมกรา วทนฺติ "ตุเมฺห กปิลวตฺถุวาสิเก คเหตฺวา คจฺฉถ,
เย โสณสิคาลาทโย วิย อตฺตโน ภคินีหิ สทฺธึ สํวสึสุ, เอเตสํ หตฺถิโน จ
อสฺสา จ ผลกาวุธานิ จ อมฺหากํ กึ กริสฺสนฺตีติ. สากิยกมฺมกราปิ วทนฺติ
"ตุเมฺหทานิ กุฏฺฐิโน ทารเก คเหตฺวา คจฺฉถ, เย อนาถา นิคฺคติกา ติรจฺฉานา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. กโรนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๘.
วิย โกลรุกฺเข วสึสุ, เอเตสํ หตฺถิโน จ อสฺสา จ ผลกาวุธานิ จ อมฺหากํ กึ
กริสฺสนฺตี"ติ. เต คนฺตฺวา ตสฺมึ กมฺเม นิยุตฺตอมจฺจานํ กเถสุํ, อมจฺจา รากุลานํ
กเถสุํ, ตโต สากิยา "ภคินีหิ สทฺธึ สํวสิตกานํ ๑- ถามํ จ พลํ จ ทสฺเสสฺสามา"ติ
ยุทฺธสชฺชา นิกฺขมึสุ. โกลิยาปิ "โกลรุกฺขวาสีนํ ถามํ จ พลํ จ ทสฺเสสฺสามา"ติ
ยุทฺธสชฺชา นิกฺขมึสุ.
      ภควาปิ รตฺติยา ปจฺจูสสมเยเยว มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย โลกํ
โวโลเกนฺโต อิเม เอวํ ยุทฺธสชฺเช นิกฺขมนฺเต อทฺทส. ทิสฺวา "มยิ คเต อยํ
กลโห วูปสมิสฺสติ นุโข อุทาหุ โน"ติ อุปธารยนฺโต "อหเมตฺถ คนฺตฺวา
กลหํ วูปสมนตฺถํ ตีณิ ชาตกานิ กเถสฺสามิ, ตโต กลโห วูปสมิสฺสติ. อถ
สามคฺคีทีปนตฺถาย เทฺว ชาตกานิ กเถตฺวา อตฺตทณฺฑสุตฺตํ เทสิสฺสามิ. ๒- เทสนํ
สุตฺวา อุภยนครวาสิโนปิ อฑฺฒติยานิ อฑฺฒติยานิ กุมารสตานิ ทสฺสนฺติ,
อหนฺเต ปพฺพาเชสฺสามิ, ตทา มหาสมาคโม ภวิสฺสตี"ติ สนฺนิฏฺฐานมกาสิ.
ตสฺมา อิเมสุ ยุทฺธสชฺเชสุ นิกฺขมนฺเตสุ กสฺสจิ อนาโรเจตฺวา สยเมว
ปตฺตจีวรมาทาย คนฺตฺวา ทฺวินฺนํ เสนานํ อนฺตเร อากาเส ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา
ฉพฺพณฺณรสฺมิโย วิสฺสชฺเชตฺวา นิสีทิ.
      กปิลวตฺถุวาสิโน ภควนฺตํ ทิสฺวาว "อมฺหากํ ญาติเสฏฺโฐ สตฺถา
อาคโต, ทิฏฺโฐ นุ โข อเนน ๓- อมฺหากํ กลหกรณภาโว"ติ จินฺเตตฺวา "น
โข ปน สกฺกา ภควติ อาคเต อเมฺหหิ ปรสฺส สรีเร สตฺถํ ปาเปตุํ,
โกลิยนครวาสิโน อเมฺห หนนฺตุ วา ปจนฺตุ วา"ติ อาวุธานิ ฉฑฺเฑตฺวา
ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา นิสีทึสุ. โกลิยนครวาสิโนปิ ตเถว จินฺเตตฺวา อาวุธานิ
ฉฑฺเฑตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา นิสีทึสุ.
      ภควา ชานนฺโตว "กสฺมา อาคตตฺถ มหาราชา"ติ ปุจฺฉิ. ภควา
น ติตฺถกีฬาย น ปพฺพตกีฬาย น นทีกีฬาย น คิริทสฺสนตฺถํ, อิมสฺมึ จ
ปน ฐาเน สงฺคามํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา อาคตมฺมาติ. กึ นิสฺสาย โว กลโห
มหาราชาติ. อุทกํ ภนฺเตติ. อุทกํ กึ อคฺฆติ มหาราชาติ. อปฺปคฺฆํ ภนฺเตติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สํวาสิกานํ, อิ. สํวสิกานํ      ๒ ฉ.ม. เทเสสฺสามิ      ๓ ฉ.ม., อิ. เตน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๙.
ปฐวี นาม กึ อคฺฆติ มหาราชาติ. อนคฺฆา ภนฺเตติ. ขตฺติยา นาม กึ
อคฺฆนฺติ มหาราชาติ. ขตฺติยา นาม อนคฺฆา ภนฺเตติ. อปฺปมูลกํ อุทกํ นิสฺสาย
กิมตฺถํ อนคฺเฆ ขตฺติเย นาเสถ มหาราชาติ. "กลเห อสฺสาโท นาม นตฺถิ,
กลหวเสน มหาราชา อฏฺฐาเน เวรํ กตฺวา เอกาย รุกฺขเทวตาย กาฬสีเหน
สทฺธึ พนฺธาฆาโต สกลํปิ อิมํ กปฺปํ อนุปวตฺโตเยวา"ติ ๑- วตฺวา ผนฺทนชาตกํ ๒-
กเถสิ. ตโต "ปรปตฺติเยน นาม มหาราชา น ภวิตพฺพํ. ปรปตฺติยา หุตฺวา
หิ เอกสฺส สสสฺส ๓- กถาย ติโยชนสหสฺสวิตฺถเฏ หิมวนฺเต จตุปฺปทคณา
มหาสมุทฺทํ ปกฺขนฺทิโน อเหสุํ. ตสฺมา ปรปตฺติเยน น ภวิตพฺพนฺ"ติ วตฺวา
ปฐวีอุทฺริยนชาตกํ กเถสิ. ตโต ปรํ "กทาจิ มหาราชา ทุพฺพโลปิ มหาพลสฺส
รนฺธํ วิวรํ ปสฺสติ, กทาจิ มหาพโล ทุพฺพลสฺส. ลฏุกิกาปิ หิ สกุณิกา หตฺถินาคํ
ฆาเตสี"ติ วตฺวา ลฏุกิกชาตกํ ๔- กเถสิ. เอวํ กลหวูปสมนตฺถาย ตีณิ ชาตกานิ
กเถตฺวา สามคฺคีปริทีปนตฺถาย เทฺว ชาตกานิ. กเถสิ. กถํ? สมคฺคานํ หิ
มหาราชา โกจิ โอตารํ นาม ปสฺสิตุํ น สกฺโกตีติ วตฺวา รุกฺขธมฺมชาตกํ ๕-
กเถสิ. ตโต "สมคฺคานํ มหาราชา โกจิ วิวรํ ปสฺสิตุํ นาสกฺขิ. ยทา ปน
อญฺญมญฺญํ วิวาทมกํสุ, อถ เต เนสาทปุตฺโต ชีวิตา โวโรเปตฺวา อาทาย คโต.
วิวาเท อสฺสาโท นาม นตฺถี"ติ วตฺวา วฏฺฏกชาตกํ ๖- กเถสิ. เอวํ อิมานิ ปญฺจ
ชาตกานิ กเถตฺวา อวสาเน อตฺตทณฺฑสุตฺตํ กเถสิ.
      ราชาโน ปสนฺนา "สเจ สตฺถา นาคมิสฺส, มยํ สหตฺถา อญฺญมญฺญํเยว
วธิตฺวา โลหิตนทึ ปวตฺตยิสฺสาม, อมฺหากํ ปุตฺตภาตโร เคหทฺวาเร น ปสฺเสยฺยาม,
สาสนปฏิสาสนํปิ โน อาหรณโก นาภวิสฺสติ. สตฺถารํ นิสฺสาย โน ชีวิตํ ลทฺธํ.
สเจ ปน สตฺถา อคารํ อชฺฌาวสิสฺสติ, ๗- ทีปสหสฺสทฺวยปริวารจตุมหาทีปรชฺชมสฺส
หตฺถคตํ อภวิสฺส, อติเรกสหสฺสํ โข ปนสฺส ปุตฺตา อภวิสฺสํสุ, ตโต ขตฺติยปริวาโร
จ อจริสฺส. ๘- ตํ โข ปเนส สมฺปตฺตึ ปหาย นิกฺขมิตฺวา สมฺโพธึ ปตฺโต,
อิทานิปิ ขตฺติยปริวาโรเยว วิจรตู"ติ. อุภยนครวาสิโน อฑฺฒเตยฺยานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อนุปฺปตฺโตเยวา"ติ  ๒ ขุ.ชา. เตรส ๒๗/๑๗๓๘/๓๔๕ (สยา)
@๓ ฉ.ม.,อิ. สสกสฺส  ๔ ขุ.ชา. ปญจก. ๒๗/๗๓๒/๒๓๐  ๕ ขุ ชา. เอก. ๒๗/๗๔/๒๓
@๖ ขุ.ชา. เอก. ๒๗/๓๕/๑๒,๒๗/๑๑๘/๓๘, ฉกฺก. ๒๗/๙๕๗/๒๐๘
@๗ ฉ.ม.,อิ. อชฺฌาวสิสฺส  ๘ ฉ.ม.,อิ. อวิจริสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๐.
อฑฺฒเตยฺยานิ ๑- กุมารสตานิ อทํสุ. ภควา เต ปพฺพาเชตฺวา มหาวนํ อคมาสิ. เตสํ
ครุคารเวน ๒- น อตฺตโน รุจิยา ปพฺพชิตานํ อนภิรติ อุปฺปชฺชิ. ปุราณทุติยิกาโยปิ
เนสํ "อยฺยปุตฺตา อุกฺกณฺฐนฺตุ, ฆราวาโส น สณฺฐาตี"ติ อาทีนิ วตฺวา สาสนํ
เปเสนฺติ. เต อติเรกตรํ อุกฺกณฺฐึสุ.
      ภควา อาวชฺเชนฺโต เตสํ อนภิรติภาวํ ๓- ญตฺวา "อิเม ภิกฺขู มาทิเสน
พุทฺเธน สทฺธึ เอกโต วสนฺตา อุกฺกณฺฐนฺติ, หนฺท เนสํ กุณาลทหสฺส วณฺณํ
กเถตฺวา ตตฺถ เนตฺวา อนภิรตึ วิโนเทมี"ติ ๔- กุณาลทหสฺส วณฺณํ กเถสิ. เต
ตํ ทฏฺฐุกามา อเหสุํ. ทฏฺฐุกามตฺถ ภิกฺขเว กุณาลทหนฺติ. อาม ภควาติ. ยทิ
เอวํ เอถ คจฺฉามาติ. อิทฺธิมนฺตานํ ภควา คมนฏฺฐานํ มยํ กถํ คมิสฺสามาติ.
ตุเมฺห ตํ ๕- คนฺตุกามา โหถ, อหํ มมานุภาเวน คเหตฺวา คมิสฺสามีติ. สาธุ
ภนฺเตติ.
      อถ ภควา ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ คเหตฺวา อากาเส อุปฺปติตฺวา กุณาลทเห
ปติฏฺฐาย เต ภิกฺขู อาห "ภิกฺขเว อิมสฺมึ กุณาลทเห เยสํ มจฺฉานํ นามํ น
ชานาถ, มํ ๖- ปุจฺฉถา"ติ. เต ปุจฺฉึสุ, ภควา ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉิตํ กเถสิ. น เกวลํ
จ มจฺฉานํเยว, ตสฺมึ วนสณฺเฑ รุกฺขานํปิ ปพฺพตปาเท ทฺวิปทจตุปฺปทสกุณานํปิ
นามานิ ปุจฺฉาเปตฺวา กเถสิ.
      อถ ทฺวีหิ สกุเณหิ มุขตุณฺฑเกน ฑํสิตฺวา คหิตทณฺฑเก นิสินฺโน
กุณาโล สกุณราชา ปุรโต ปจฺฉโต อุโภสุ ปสฺเสสุ สกุณสงฺฆปริวุโต อาคจฺฉติ.
ภิกฺขู ตํ ทิสฺวา "เอส ภนฺเต อิเมสํ สกุณานํ ราชา ภวิสฺสติ, ปริวารา เอเต
เอตสฺสาติ มญฺญามา"ติ. เอวเมตํ ๗- ภิกฺขเว อยํปิ มม วํโส มม ปเวณีติ.
อิทานิ ตาว มยํ ภนฺเต เอเต สกุเณ ปสฺสาม. ยํ ปน ภควา "อยํปิ มม
วํโส มม ปเวณี"ติ อาห, ตํ โสตุกามมฺหาติ. โสตุกามตฺถ ภิกฺขเวติ. อาม
ภควาติ. เตนหิ สุณาถาติ ตีหิ คาถาสเตหิ มณฺเฑตฺวา กุณาลชาตกํ ๘- กเถนฺโต
อนภิรตึ วิโนเทสิ. เทสนาปริโยสาเน สพฺเพปิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อฑฺฒติยา  ๒ ฉ.ม.,อิ. ครุคารววเสน   ๓ ฉ.ม. อนภิรตภาวํ. เอวมุปริปิ
@๔ ฉ.ม. วิโนเทสฺสามีติ      ๕ ฉ.ม., อิ. ตํ น ทิสฺสติ    ๖ ฉ.ม. เตสํ นามํ
@๗ ฉ.ม. เอวเมว     ๘ ขุ. ชา. อสีติ. ๒๘/๒๙๖/๑๐๖
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๑.
มคฺเคเนว จ เนสํ อิทฺธิปิ อาคตา. ภควา "โหตุ ตาว เอตฺตกํ เอเตสํ
ภิกฺขูนนฺ"ติ อากาเส อุปฺปติตฺวา มหาวนเมว อคมาสิ. เตปิ ภิกฺขู คมนกาเล
ทสพลสฺส อานุภาเวน คนฺตฺวา อาคมนกาเล อตฺตโน อานุภาเวน ภควนฺตํ
ปริวาเรตฺวา มหาวเน โอตรึสุ.
      ภควา ปญฺญตฺตาสเน นิสีทิตฺวา เต ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา "เอถ ภิกฺขเว
นิสีทถ, อุปริมคฺคตฺตยวชฺฌานํ โว กิเลสานํ ปหานาย กมฺมฏฺฐานํ กเถสฺสามี"ติ
กมฺมฏฺฐานํ กเถสิ. ภิกฺขู จินฺตยึสุ "ภควา อมฺหากํ อนภิรติภาวํ ญตฺวา กุณาลทหํ
เนตฺวา อนภิรตึ วิโนเทสิ, ตตฺถ โสตาปตฺติผลํ ปตฺตานํ โน อิทานิ อิธ ติณฺณํ
มคฺคานํ กมฺฏฺมฏฺฐานํ อทาสิ, น โข ปนเมฺหหิ `โสตาปนฺนา มยนฺ'ติ  วีตินาเมตุํ
วฏฺฏติ, อุตฺตมปุริสสทิเสหิ โน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ. เต ทสพลสฺส ปาเท วนฺทิตฺวา
อุฏฺฐาย นิสีทนํ ปปฺโผเฏตฺวา วิสุํ วิสุํ ปพฺภารรุกฺขมูเลสุ นิสีทึสุ.
      ภควา จินฺเตสิ "อิเม ภิกฺขู ปกติยาปิ อวิสฏฺฐกมฺมนฺตา ๑- ลทฺธูปายสฺส
ปน ภิกฺขุโน กิลมนการณํ นาม นตฺถิ. คจฺฉนฺตา คจฺฉนฺตา จ วิปสฺสนํ
ปฏฺฐเปตฺวา ๒- อรหตฺตํ ปตฺวา `อตฺตนา อตฺตนา ปฏิลทฺธคุณํ อาโรเจสฺสามา"ติ
มม สนฺติกํ อาคมิสฺสนฺติ. เอเตสุ อาคเตสุ ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา เอกจกฺกวาเฬ
สนฺนิปติสฺสนฺติ, มหาสมโย ภวิสฺสติ, วิวิตฺเต โอกาเส มยา นิสีทิตุํ วฏฺฏตี"ติ.
ตโต วิวิตฺเต โอกาเส พุทฺธาสนํ ปญฺญเปตฺวา นิสีทิ.
      สพฺพปฐมํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา คตตฺเถโร สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ
ปาปุณิ. ตโต อปโร ตโต อปโรติ ปญฺจสตาปิ ปทุมินิยํ ปทุมานิ วิย วิกสึสุ.
สพฺพปฐมํ อรหตฺตปฺปตฺตภิกฺขุ "ภควโต อาโรเจสฺสามี"ติ ปลฺลงฺกํ วินิพฺภุชิตฺวา
นิสีทนํ ปปฺโผเฏตฺวา อุฏฺฐาย ทสพลาภิมุโข อโหสิ. เอวํ อปโรปิ เอวํ อปโรปิติ
ปญฺจสตาปิ ภตฺตสาลํ ปวิสนฺตา วิย ปฏิปาฏิยาว อาคมึสุ. ๓- สพฺพปฐมํ อาคโต
วนฺทิตฺวา นิสีทนํ ปญฺญเปตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา ปฏิลทฺธคุณํ อาโรเจตุกาโม
"อตฺถิ นุโข โกจิ อญฺโญ, นตฺถี"ติ นิวตฺติตฺวา อาคมนมคฺคํ โอโลเกนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อวิสฏฺฐกมฺมฏฺฐานา    ๒ ฉ.ม. วฑฺเฒตฺวา      ๓ ฉ.ม. อาคมํสุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๒.
อปรํปิ อทฺทส อปรํปิ อทฺทส. อิติ สพฺเพปิ เต อาคนฺตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา
อยํ อิมสฺส หรายมาโน น กเถสิ, อยํ อิมสฺส หรายมาโน น กเถสี"ติ.
ขีณาสวานํ กิร เทฺว อาการา โหนฺติ:- "อโห วต มยา ปฏิลทฺธคุณํ
สเทวโก โลโก ขิปฺปเมว ปฏิวิชฺเฌยฺยา"ติ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ปฏิลทฺธภาวํ ปน
นิธิลทฺธปุริโส วิย น อญฺญสฺส อาโรเจตุกามา โหนฺติ.
      เอวํ โอสฏฺมตฺเต ๑- ปน ตสฺมึ อริยมณฺฑเล ปาจีนยุคนฺธรปริกฺเขปโต
อพฺภา มหิยา ๒- ธุโม รโช ราหูติ อิเมหิ อุปกฺกิเลเสหิ วิปฺปมุตฺตํ พุทฺธุปฺปาท-
ปฏิมณฺฑิตสฺส โลกสฺส รามเณยฺยกํ ทสฺสนตฺถํ ปาจีนทิสาย อุกฺขิตฺตํ รชตมยํ
มหาอาทาสมณฺฑลํ วิย, เนมิวฏฺฏิยํ คเหตฺวา ปริวตฺติยมานรชตจกฺกสสฺสิริกํ
ปุณฺณจนฺทมณฺฑลํ อุลฺลงฺฆิตฺวา อนีลปถํ ปฏิปชฺชิตฺถ. อิติ เอวรูเป ขเณ ลเย
มุหุตฺเต ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ มหาวเน มหตา ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ
ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ สพฺเพเหว อรหนฺเตหิ.
      ตตฺถ ภควาปิ มหาสมฺมตสฺส วํเส อุปฺปนฺโน, เตปิ ปญฺจสตา ภิกฺขู
มหาสมฺมตสฺส กุเล อุปฺปนฺนา. ภควาปิ ขตฺติยคพฺเภ ชาโต, เตปิ ขตฺติยคพฺเภ
ชาตา. ภควาปิ ราชปพฺพชิโต, เตปิ ราชปพฺพชิตา. ภควาปิ เสตจฺฉตฺตํ ปหาย
หตฺถคตํ จกฺกวตฺติรชฺชํ นิสฺสชฺชิตฺวา ๓- ปพฺพชิโต, เตปิ เสตจฺฉตฺตํ ปหาย
หตฺถคตานิ รชฺชานิ นิสฺสชฺชิตฺวา ปพฺพชิตา. อิติ ภควา ปริสุทฺเธ โอกาเส
ปริสุทฺเธ รตฺติภาเค สยํ ปริสุทฺโธ ปริสุทฺธปริวาโร วีตราโค วีตราคปริวาโร
วีตโทโส วีตโทสปริวาโร วีตโมโห วีตโมหปริวาโร นิตฺตโณฺห นิตฺตณฺหปริวาโร
นิกฺกิเลโส นิกฺกิเลสปริวาโร สนฺโต สนฺตปริวาโร ทนฺโต ทนฺตปริวาโร มุตฺโต
มุตฺตปริวาโร อติวิย วิโรจตีติ. วณฺณภูมิ นาเมสา, ยตฺตกํ สกฺโกติ, ตตฺตกํ
วตฺตพฺพํ. อิติ อิเม ภิกฺขู สนฺธาย วุตฺตํ "ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ สพฺพเหว
อรหนฺเตหี"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โอสีทมตฺเต    ๒ ฉ.ม. มหิกา        ๓ ฉ.ม. นิสฺสชฺเชตฺวา. เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๓.
      เยภุยฺเยนาติ พหุตรา สนฺนิปติตา, มนฺทา น สนฺนิปติตา อสญฺญา จ
อรูปาวจรเทวตา จ สมาปนฺนเทวตา จ ฐเปตฺวา. ๑- ตตฺรายํ สนฺนิปาตกฺกโม:-
      มหาวนสฺส กิร สมนฺตา ๒- เทวตา จลึสุ, "อายาม โภ พุทฺธทสฺสนํ นาม
พหูปการํ, ธมฺมสฺสวนํ พหูปการํ, ภิกฺขุสํฆทสฺสนํ พหูปการํ, อายาม อายามา"ติ
มหาสทฺทํ กุรุมานา อาคนฺตฺวา ภควนฺตํ จ ตํ มุหุตฺตํ อรหตฺตปฺปตฺตขีณาสเว
จ วนฺทิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุ. เอเตเนว อุปาเยน ตาสํ ตาสํ สทฺทํ
สุตฺวา สทฺทนฺตรํ อฑฺฒคาวุตคาวุตอฑฺฒโยชนโยชนาทิวเสน ติโยชนสหสฺสวิตฺถเฏ
หิมวนฺเต, ติกฺขตฺตุํ เตสฏฺฐิยา นครสหสฺเสสุ, นวนวุติยา โทณมุขสตสหสฺเสสุ,
ฉนฺนวุติยา ปฏนโกฏิสตสหสฺเสสุ, ฉปฺปณฺณาสรตนากเรสูติ สกลชมฺพูทีเป,
ปุพฺพวิเทเห, อมรโคยาเน, อุตฺตรกุรุมฺหิ ทฺวีสุ ปริตฺตทีปสหสฺเสสูติ สกลจกฺกวาเฬ,
ตโต ทุติยตติยจกฺกวาเฬติ เอวํ ทสสหสฺสจกฺกวาเฬสุ เทวตา สนฺนิปติตาติ
เวทิตพฺพา. ทสสหสฺสจกฺกวาฬา หิ อิธ ทส โลกธาตุโยติ อธิปฺเปตา. เตน วุตฺตํ
"ทสหิ จ โลกธาตูหิ เทวตา เยภุยฺเยน สนฺนิปติตา โหนฺตี"ติ.
      เอวํ สนฺนิปติตาหิ เทวตาหิ สกลจกฺกวาฬคพฺภํ ยาว พรฺหฺมโลกา
สูจิฆรํ ๓- นิรนฺตรปกฺขิตฺตาหิ สูจีหิ วิย ปริปุณฺณํ โหติ. ตตฺถ ๔- พฺรหฺมโลกสฺส
เอวํ อุจฺจตรํ ๕- เวทิตพฺพํ:- โลหปาสาเท กิร สตฺตกูฏาคารสโม ปาสาโณ
พฺรหฺมโลเก ฐตฺวา อโธ ขิตฺโต จตูหิ มาเสหิ ปฐวึ ปาปุณาติ เอวํ มหนฺเต
โอกาเส ยถา เหฏฺฐา ฐตฺวา ขิตฺตปุปฺผานิ วา ธูโม วา อุปริ คนฺตุํ, อุปริ
วา ฐตฺวา ขิตฺตสาสปา เหฏฺฐา โอตริตุํ อนฺตรํ น ลภนฺติ, เอวํ นิรนฺตรํ
เทวตา อเหสุํ. ยถา โข ปน จกฺกวตฺติรญฺโญ นิสินฺนฏฺฐานํ อสมฺพาธํ โหติ,
อาคตาคตา มเหสกฺขา ขตฺติยา โอกาสํ ลภนฺติเยว, ปุรโต ปุรโต ๖- ปน
อสมฺพาธํ ๗- โหติ, เอวเมว ภควโต นิสินฺนฏฺฐานํ อสมฺพาธํ, อาคตาคตา
มเหสกฺขา เทวตา จ พฺรหฺมาโน ๘- จ โอกาสํ ลภนฺติเยว. อปิ สุทํ ภควโต
อาสนฺนฏฺฐาเน มหาปรินิพฺพาเน วุตฺตนเยเนว วา วาลคฺคโกฏินิตุทนมตฺเต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. ฐเปตฺวา น ทิสฺสติ   ๒ ฉ.ม., อิ. สามนฺตา    ๓ ฉ.ม. อิ. สูจิฆเร
@๔ ฉ.ม. ตตฺร      ๕ ฉ.ม. อุจฺจตฺตนํ           ๖ ฉ.ม. ปรโต ปรโต
@๗ ฉ.ม., อิ. อติสมฺพาธํ       ๘ ฉ.ม. มหาพฺรหฺมาโน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๔.
ปเทเส ทสปิ วีสํปิ ตึสมฺปิ เทวตา สุขุเม สุขุเม อตฺตภาเว มาเปตฺวา อฏฺฐํสุ.
สพฺพปุรโต สฏฺฐี สฏฺฐี เทวตา อฏฺฐํสุ.
      สุทฺธาวาสกายิกานนฺติ สุทฺธาวาสวาสีนํ. สุทฺธาวาสา นาม สุทฺธานํ
อนาคามิขีณาสวานํ อาวาสา ปญฺจ พฺรหฺมโลกา. เอตทโหสีติ กสฺมา อโหสิ?
อถ ๑- เต กิร พฺรหฺมาโน สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา ยถาปริจฺเฉเทน วุฏฺฐิตา
พฺรหฺมภวนํ โอโลเกนฺตา ๒- ปจฺฉาภตฺเต ภตฺตเคหํ วิย สุญฺญตํ อทฺทสํสุ. ตโต
"กุหึ พฺรหฺมาโน คตา"ติ อาวชฺเชนฺตา ๓- มหาสมาคมํ ญตฺวา "อยํ สมาคโม
มหา, มยํปิ โอหีนา, โอหีนกานํ ปน โอกาโส ทุลฺลโภ โหติ, ตสฺมา คจฺฉนฺตา
อตุจฺฉหตฺถา หุตฺวา เอเกกํ คาถํ อภิสงฺขริตฺวา คจฺฉาม. ตาย มหาสมาคเมว
อตฺตโน อาคตภาวํ ชานาเปสฺสาม, ทสพลสฺส จ วณฺณํ ภาสิสฺสามา"ติ. อิติ
เตสํ สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย อาวชฺชิตตฺตา เอตทโหสิ.
      [๓๓๒] ภควโต ปุรโต ปาตุรหํสูติ ปาลิยํ ภควโต สนฺติเก อภิมุขฏฺฐาเนเยว
โอติณฺณา วิย กตฺวา วุตฺตา, น โข ปเนตฺถ เอวํ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
      เต ปน พฺรหฺมโลเก ฐิตาเยว คาถาโย อภิสงฺขริตฺวา เอโก
ปุรตฺถิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ โอตริ, เอโก ทกฺขิณจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ เอโก
ปจฺฉิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฉิยํ, เอโก อุตฺตรจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ โอตริ. ตโต
ปุรตฺถิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ โอติณฺณพฺรหฺมา นีลกสิณํ สมาปชฺชิตฺวา นีลรสฺมิโย
วิสฺสชฺเชตฺวา ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตานํ มณิจมฺมํ ปฏิมุญฺจนฺโต วิย อตฺตโน
อาคตภาวํ ชานาเปตฺวา พุทฺธวีถิ นาม เกนจิ โอตริตุํ ๔- น สกฺกา, ตสฺมา
ปหฏพุทฺธวีถิยาว อาคนฺตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. เอกมนฺตํ
ฐิโต โข อตฺตนา อภิสงฺขตํ คาถํ อภาสิ.
      ทกฺขิณจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ โอติณฺณพฺรหฺมา ปีตกสิณํ สมาปชฺชิตฺวา
สุวณฺณปฺปภารสฺมิโย ๕- มุญฺจิตฺวา ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตานํ สุวณฺณปฏํ ปารุเปนฺโต
วิย อตฺตโน อาคตภาวํ ชานาเปตฺวา ตเถว อฏฺฐาสิ. ปจฺฉิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. อถ น ทิสฺสติ       ๒ อิ. โอโลเกตฺวา      ๓ ฉ.ม. อาวชฺชนฺตา
@๔ ฉ.ม. โอตฺถริตุํ       ๕ ฉ.ม. ปีตรสฺมิโย สุวณฺณปภํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๕.
โอติณฺณพฺรหฺมาปิ โลหิตกสิณํ สมาปชฺชิตฺวา โลหิตรสฺมิโย มุญฺจิตฺวา
ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตานํ รตฺตวรกมฺพเลน ปริกฺขิปนฺโต วิย อตฺตโน อาคตภาวํ
ชานาเปตฺวา ตเถว อฏฺฐาสิ. ๑- อุตฺตรจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ โอติณฺณพฺรหฺมาปิ
โอทาตกสิณํ สมาปชฺชิตฺวา โอทาตรสฺมิโย มุญฺจิตฺวา ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตานํ
สุมนปุปฺผปฏํ ๒- ปารุเปนฺโต ๓- วิย อตฺตโน อาคตภาวํ ชานาเปตฺวา ตเถว อฏฺฐาสิ.
      ปาลิยํ ปน "ภควโต ปุรโต ปาตุรหํสุ. อถโข ตา เทวตา ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐํสู"ติ เอวํ เอกกฺขเณ ๔- วิย ปุรโต ปาตุภาโว จ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ ฐิตภาโว จ วุตฺโต, โส อิมินา อนุกฺกเมน อโหสิ, เอกโต
กตฺวา ปน ทสฺสิโต. คาถาภาสนํ ปน ปาลิยํ วิสุํ วิสุํเยว วุตฺตํ.
      ตตฺถ มหาสมโยติ มหาสมูโห. ปวนํ วุจฺจติ วนสณฺโฑ. อุภเยนาปิ
ภควา อิมสฺมึ วนสณฺเฑ อชฺช มหาสมูโห มหาสนฺนิปาโตติ อาห. ตโต เยสํ
โส สนฺนิปาโต, เต ทสฺเสตุํ เทวกายา สมาคตาติ อาห. ตตฺถ เทวกายาติ
เทวฆฏา. อาคตมฺห อิมํ ธมฺมสมยนฺติ เอวํ สมาคเต เทวกาเย ทิสฺวา มยํปิ
อิมํ ธมฺมสมูหํ อาคตา. กึการณา? ทกฺขิตาเยว อปราชิตสํฆนฺติ เกนจิ อปราชิตํ
อชฺเชว ตโย มาเร มทฺทิตฺวา วิชิตสงฺคามํ อิมํ อปราชิตสํฆํ ทสฺสนตฺถาย
อาคตมฺหาติ อตฺโถ. โส ปน พฺรหฺมา อิมํ คาถํ ภาสิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
ปุรตฺถิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํเยว อฏฺฐาสิ.
      อถ ทุติโย วุตฺตนเยเนว อาคนฺตฺวา อภาสิ. ตตฺถ ตตฺร ภิกฺขโวติ
ตสฺมึ สนฺนิปาตฏฺฐาเน ภิกฺขู. สมาทหํสูติ สมาธินา โยเชสุํ. จิตฺตมตฺตโน
อุชุกมกํสูติ อตฺตโน จิตฺตํ สพฺเพ วงฺกกุฏิลชิมฺหภาเว หริตฺวา อุชุกมกรึสุ.
สารถีว เนตฺตานิ คเหตฺวาติ ยถา สมปฺปวตฺเตสุ สินฺธเวสุ โอสชฺชิตปโฏโท ๕-
สารถิ สพฺพโยตฺตานิ คเหตฺวา อโจเทนฺโต อวาเรนฺโต ติฏฺฐติ, เอวํ ฉฬงฺคุเปกฺขาย
สมนฺนาคตา คุตฺตทฺวารา สพฺเพเปเต ปญฺจสตา ภิกฺขู อินฺทฺริยานิ รกฺขนฺติ
ปณฺฑิตา, เอเต ทฏฺฐุํ อิธาคตมฺห ภควาติ. โสปิ คนฺตฺวา ยถาฐาเนเยว อฏฺฐาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. อกาสิ. เอวมุปริปิ     ๒ ฉ.ม., อิ. สุมนปฏํ     ๓ ฉ.ม. ปารุปนฺโต
@๔ ฉ.ม. เอกกฺขณํ    ๕ ฉ.ม. โอธสฺตปโตโท, อิ. โอภตปโฏโท
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๖.
              อถ ตติโย วุตฺตนเยเนว อาคนฺตฺวา อภาสิ.
              ตตฺถ เฉตฺวา ขีลนฺติ ราคโทสโมหขีลํ ฉินฺทิตฺวา. ปลีฆนฺติ
ราคโทสโมหปลีฆเมว. อินฺทขีลนฺติ ราคโทสโมหินฺทขีลเมว. อูหจฺจมเนชาติ เอเต
ตณฺหาเอชาย อภาเวน อเนชา ภิกฺขู อินฺทขีลํ อูหจฺจ สมูหนิตฺวา. เต จรนฺตีติ
จตูสุ ทิสาสุ อปฏิหตจาริกํ จรนฺติ. สุทฺธาติ นิรุปกฺกิเลสา. วิมลาติ นิมฺมลา.
อิทํ ตสฺเสว เววจนํ. จกฺขุมตาติ ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุมนฺเตน. สุทนฺตาติ จกฺขุโตปิ
ทนฺตา, โสตโตปิ ฆานโตปิ ชิวฺหาโตปิ กายโตปิ มนโตปิ ทนฺตา. สุสุนาคาติ ตรุณนาคา.
เอเต ๑- เอวรูเปน อนุตฺตเร โยควิริเยน ๒- ทมิเต ตรุณนาเค ทสฺสนาย อาคตมฺห
ภควาติ. โสปิ คนฺตฺวา ยถาฐาเนเยว อฏฺฐาสิ.
      อถ จตุตฺโถ วุตฺตนเยเนว อาคนฺตฺวา อภาสิ. ตตฺถ คตาเสติ
นิพฺเพมติกสรณคมเนน คตา. โสปิ คนฺตฺวา ยถาฐาเนเยว อฏฺฐาสิ.
                        เทวตาสนฺนิปาตวณฺณนา
     [๓๓๓] อถ ภควา โอโลเกนฺโต ปฐวีตลโต ยาว จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิปริจฺเฉทา
ตโต ๓- ยาว อกนิฏฺฐพฺรหฺมโลกา เทวตาสนฺนิปาตํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "มหา อยํ
เทวตาสมาคโม, ภิกฺขู ปน เอวํ มหาเทวตาสมาคโม"ติ น ชานนฺติ, หนฺท เนสํ
อาจิกฺขิสฺสามี"ติ. เอวํ จินฺเตตฺวา "อถโข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสี"ติ สพฺพํ
วิตฺถาเรตพฺพํ.
      ตตฺถ เอตปรมาติ เอตํ ปรมํ ปมาณํ เอเตสนฺติ เอตปรมา. อิทานิ
พุทฺธานํ ปน อภาวา "เยปิ เต ภิกฺขเว เอตรหี"ติ ตติโย วาโร น วุตฺโต.
อาจิกฺขิสฺสามิ ภิกฺขเวติ กสฺมา อาห? เทวตานํ จิตฺตกลฺลตาชนนตฺถํ. เทวตา
กิร จินฺเตสุํ "ภควา เอวํ มหนฺเต สมาคเม มเหสกฺขานํเยว เทวตานํ
นามโคตฺตานิ กเถสฺสติ, อปฺเปสกฺขานํ กึ กเถสฺสตี"ติ. อถ ภควา "อิมา
เทวตา กึ จินฺเตนฺตี"ติ อาวชฺเชนฺโต มุเขน หตฺถํ ปเวเสตฺวา หทยมํสํ มทฺทนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. เต  ๒ ฉ.ม. โยคจริเยน, อิ. โยคฺคาจริเยน  ๓ ฉ.ม.,อิ. ตโต น ทิสฺสติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๗.
วิย สภณฺฑํ โจรํ คณฺหนฺโต วิย จ ตํ ตาสํ จิตฺตวารํ ญตฺวา "ทสสหสฺสจกฺกวาฬโต
อาคตาคตานํ อปฺเปสกฺขมเหสกฺขานํ สพฺพาสํปิ เทวตานํ นามโคตฺตํ กเถสฺสามี"ติ
จินฺเตสิ.
      พุทฺธา นาม มหนฺตา เอเต สตฺตวิเสสา, ยํ สเทวกสฺส โลกสฺส
ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํปิ มนสา, น กิญฺจิ
กตฺถจิ นีลาทิวเสน วิภตฺตรูปารมฺมเณสุ  รูปารมฺมณํ วา เภรีสทฺทาทิวเสน
วิภตฺตสทฺทารมฺมณาทีสุ วิสุํ วิสุํ สทฺทาทิอารมฺมณํ วา อตฺถิ, ยํ เอเตสํ ญาณมุเข
อาปาถํ อาคจฺฉติ. ยถาห:-
     "ยํ ภิกฺขเว สเทวกสฺส โลกสฺส ฯเปฯ สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺฐํ สุตํ
มุตํ วิญฺญาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ มนสา, ตมหํ ชานามิ, ตมหํ ปสฺสามิ,
ตมหํ อพฺภญฺญาสินฺ"ติ. ๑-
      เอวํ สพฺพตฺถ อปฺปฏิหตญาโณ ภควา สพฺพาปิ ตา เทวตา ภพฺพาภพฺพวเสน
เทฺว โกฏฺฐาเส อกาสิ. "เย ๒- กมฺมาวรเณน วา สมนฺนาคตา"ติ อาทินา
นเยน วุตฺตา สตฺตา อภพฺพา นาม, เต เอกวิหาเร วสนฺเตปิ พุทฺธา
น โอโลเกนฺติ. วิปริตา ปน ภพฺพา นาม, เต ทูเร วสนฺเตปิ คนฺตฺวา
สงฺคณฺหนฺติ. ตสฺมา ตสฺมึปิ เทวตาสนฺนิปาเต เย อภพฺพา, เต ปหาย ภพฺเพ
ปริคฺคเหสิ. ปริคฺคเหตฺวา "เอตฺตกา เอตฺถ ราคจริตา, เอตฺตกา โทสาทิจริตาติ ๓-
จริตวเสนเอว ฉ โกฏฺฐาเส อกาสิ.
      อถ เนสํ สปฺปายธมฺมเทสนํ อุปธารยนฺโต "ราคจริตานํ เทวานํ
สมฺมาปริพฺพาชนียสุตฺตํ, กเถสฺสามิ, โทสจริตานํ กลหวิวาทสุตฺตํ, โมหจริตานํ
มหาพฺยูหสุตฺตํ, วิตกฺกจริตานํ จูฬพฺยูหสุตฺตํ, สทฺธาจริตานํ ตุวฏฺฏกปฏิปทํ,
พุทฺธิจริตานํ ปุราเภทสุตฺตํ กเถสฺสามี"ติ เทสนํ ววตฺถเปตฺวา ปุน ตํ ปริสํ
มนสากาสิ "อตฺตชฺฌาสเยน นุโข ชาเนยฺย, ปรชฺฌาสเยน อตฺถุปฺปตฺติเกน
@เชิงอรรถ: ๑ อํ. จตุกฺก. ๒๑/๒๔/๒๙ กาฬการามสุตฺต         ๒ ฉ.ม. เย น ทิสฺสติ
@๓ ฉ.ม. เอตฺตกา โทสจริตา, เอตฺตกา โมหจริตา"ติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๘.
ปุจฺฉาวสิเกนา"ติ. ๑- ตโต "ปุจฺฉาวเสน ชาเนยฺยา"ติ ญตฺวา "อตฺถิ นุโข โกจิ
เทวตานํ อชฺฌาสยํ คเหตฺวา จริตวเสน ปญฺหํ ปุจฺฉิตุํ สมตฺโถ"ติ "เตสุ ปญฺจสเตสุปิ
ภิกฺขูสุ เอโกปิ น สกฺโกตี"ติ อทฺทส. ตโต อสีติ มหาสาวเก เทฺว อคฺคสาวเก
จ สมนฺนาหริตฺวา "เตปิ น สกฺโกนฺตี"ติ ทิสฺวา จินฺเตสิ "สเจ ปจฺเจกพุทฺโธ
ภเวยฺย, สกฺกุเณยฺย นุโข"ติ. "โสปิ น สกฺกุเณยฺยา"ติ ญตฺวา "สกฺกสุยามาทีสุ
โกจิ สกฺกุเณยฺยา"ติ สมนฺนาหริ. สเจปิ หิ เตสุ โกจิ สกฺกุเณยฺย, ตํ ปุจฺฉาเปตฺวา
อตฺตนา วิสชฺเชยฺย, น ปน เตสุปิ โกจิ สกฺโกติ.
      อถสฺส เอตทโหสิ "มาทิโส พุทฺโธเยว สกฺกุเณยฺย, อตฺถิ ปน กตฺถจิ
อญฺโญ พุทฺโธ"ติ อนนฺตาสุ โลกธาตูสุ อนนฺตญาณํ ปตฺถริตฺวา โอโลเกนฺโต
น อญฺญํ พุทฺธํ อทฺทส. อนจฺฉริยํ เจตํ, ยํ อิทานิ อตฺตนา สมํ น ปสฺเสยฺย,
โส ชาตทิวเสปิ พฺรหฺมชาลวณฺณนายํ วุตฺตนเยน อตฺตนา สมํ อปสฺสนฺโต
"อคฺโคหมสฺมิ โลกสฺสา"ติ อปฺปฏิวตฺติยํ สีหนาทํ นทิ. เอวํ อญฺญํ อตฺตนา
สมํ อปสฺสิตฺวา จินฺเตสิ "สเจ อหํ ปุจฺฉิตฺวา สยเมว ๒- วิสชฺเชยฺยํ,
เอวํเปตา เทวตา น สกฺขิสฺสนฺติ ปฏิวิชฺฌิตุํ. อญฺญสฺมึ ปน พุทฺเธเยว
ปุจฺฉนฺเต มยิ จ. วิสชฺเชนฺเต อจฺเฉรกํ ภวิสฺสติ, สกฺขิสฺสนฺติ จ เทวตา
ปฏิวิชฺฌิตุํ, ตสฺมา นิมฺมิตพุทฺธํ มาเปสฺสามี"ติ อภิญฺญาปาทกํ ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา
วุฏฺฐาย "ปตฺตจีวรคฺคหณํ อาโลกิตวิโลกิตํ สมฺมิญฺชิตปสาริตํ จ มม สทิสํเยว
โหตู"ติ กามาวจรจิตฺเตหิ ปริกมฺมํ กตฺวา ปาจีนยุคนฺธรปริกฺเขปโต อุลฺลงฺฆมานํ
จนฺทมณฺฑลํ ภินฺทิตฺวา นิกฺขมนฺตํ วิย รูปาวจรจิตฺเตน อธิฏฺฐาสิ.
      เทวสงฺโฆ ตํ ทิสฺวา "อญฺโญปิ นุโข โภ จนฺโท อุคฺคโต"ติ อาห.
อถ จนฺทมณฺฑลํ โอหาย อาสนฺนตเร ชาเต "น จนฺโท, สุริโย อุคฺคโต"ติ
ปุน อาสนฺนตเร ชาเต "น สุริโย, เทววิมานํ เอตนฺ"ติ ปุน อาสนฺนตเร
ชาเต "น เทววิมานํ, เทวปุตฺโต เอโส"ติ ๓- ปุน อาสนฺนตเร ชาเต "น
เทวปุตฺโต, มหาพฺรหฺมา เอโส"ติ ปุน อาสนฺนตเร ชาเต "น มหาพฺรหฺมา,
อปโรปิ โภ พุทฺโธ อาคโต"ติ อาห. ตตฺถ ปุถุชฺชนเทวตา จินฺตยึสุ "เอกพุทฺธสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ปุจฺฉาวเสนา"ติ  ๒ ฉ.ม.,อิ. อหเมว  ๓ ฉ.ม.,อิ. เอโกติ. เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๙.
ตาว อยํ เทวตาสนฺนิปาโต, ทฺวินฺนํ กีวมหนฺโต ภวิสฺสตี"ติ. อริยเทวตา จินฺตยึสุ
"เอกิสฺสา โลกธาตุยา เทฺว พุทฺธา นาม นตฺถิ, อทฺธา ภควตา อตฺตนา สทิโส
อญฺโญ เอโก พุทฺโธ นิมฺมิโต"ติ.
      อถ ตสฺส เทวสงฺฆสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว นิมฺมิตพุทฺโธ อาคนฺตฺวา ทสพลํ
อวนฺทิตฺวาว สมฺมุขฏฺฐาเน สมสมํ กตฺวา มาปิเต อาสเน นิสีทิ. ภควโตปิ ทฺวตฺตึส
มหาปุริสลกฺขณานิ, นิมฺมิตสฺสาปิ ทฺวตฺตึสาว, ภควโตปิ สรีรา ฉพฺพณฺณรสฺมิโย
นิกฺขมนฺติ, นิมฺมิตสฺสาปิ, ภควโต สรีรา รสฺมิโย นิมฺมิตสฺส สรีเร ปฏิหญฺญนฺติ,
นิมฺมิตสฺส สรีรา รสฺมิโย ภควโต สรีเร ๑- ปฏิหญฺญนฺติ. ตา ทฺวินฺนํปิ พุทฺธานํ
สรีรโต อุคฺคมฺม อกนิฏฺฐภวนํ อาหจฺจ ตโต ปฏินิวตฺติตฺวา เทวตานํ มตฺถกมตฺถก-
ปริยนฺเตน ๒- โอตริตฺวา จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ ปติฏฺฐหึสุ. สกลจกฺกวาฬคพฺภํ
สุวณฺณมยวงฺกโคปานสิวินทฺธมิว เจติยฆรํ  วิโรจิตฺถ. ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา
เอกจกฺกวาเฬ ราสีภูตา ทฺวินฺนํ พุทฺธานํ รสฺมิคพฺภนฺตรํ ปวิสิตฺวา อฏฺฐํสุ.
นิมฺมิตพุทฺโธ นิสีทนฺโตเยว ทสพลสฺส โพธิปลฺลงฺเก กิเลสปฺปหานํ อภิตฺถวนฺโต
              "ปุจฺฉามิ ตํ ๓- มุนึ ปหูตปญฺญํ
              ติณฺณํ ปารคตํ ปรินิพฺพุตํ ฐิตตฺตํ
              นิกฺขมฺม ฆรา ปนุชฺช กาเม
              กถํ ภิกฺขุ สมฺมา โส โลเก ปริพฺพเชยฺยา"ติ ๔- คาถํ อภาสิ.
      สตฺถา เทวตานํ ตาว จิตฺตกลฺลตาชนนตฺถํ อาคตาคตานํ นามโคตฺตานิ
กเถสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาจิกฺขิสฺสามิ ภิกฺขเวติ อาทิมาห.
      [๓๓๔] ตตฺถ สิโลกมนุกสฺสามีติ อกฺขรปทนิยมิตํ วจนสงฺฆาฏํ
ปวตฺตยิสฺสามิ. ยตฺถ ภุมฺมา ตทสฺสิตาติ เยสุ เยสุ ฐาเนสุ ภุมฺมา เทวตา ตํ ตํ
นิสฺสิตา. เย สิตา คิริคพฺภรนฺติ อาทีหิ เตสํ ภิกฺขูนํ วณฺณํ กเถสิ, เย ภิกฺขู
คิริกุจฺฉึ นิสฺสิตาติ อตฺโถ. ปหิตตฺตาติ เปสิตจิตฺตา. สมาหิตาติ อวิกฺขิตฺตา.
ปุถูติ พหุชนา. สีหาว สลฺลีนาติ สีหา วิย นิลีนา เอกตฺตํ อุปคตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. กาเย  ๒ ฉ.ม.,อิ. มตฺถกปริยนฺเต  ๓ ฉ.ม. ตํ น ทิสฺสติ
@๔ ขุ. ๑/๓๓๒ สุตฺตนิปาต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๐.
โลมหํสาภิสมฺภุโนติ โลมหํสํ อภิภวิตฺวา ฐิตา, นิพฺภยาติ วุตฺตํ โหติ.
โอทาตมนสา สุทฺธาติ โอทาตจิตฺตา หุตฺวา สุทฺธา. วิปฺปสนฺนมนาวิลาติ
วิปฺปสนฺนา อนาวิลา.
      ภิยฺโย ปญฺจสเต ญตฺวาติ สมฺมาสมฺพุทฺเธน สทฺธึ อติเรกปญฺจสเต
ภิกฺขู ชานิตฺวา. วเน กาปิลวตฺถเวติ กปิลวตฺถุสมีปมฺหิ ชาเต วนสณฺเฑ. ตโต
อามนฺตยิ สตฺถาติ ตทา อามนฺตยิ. สาวเก สาสเน รเตติ อตฺตโน ธมฺมเทสนาย
สวนนฺเต ชาตตฺตา สาวเก สิกฺขตฺตยสาสเน รตตฺตา สาสเน รเต. อิทํ สพฺพํ
"สิโลกมนุกสฺสามี"ติ วจนโต อญฺเญน วุตฺตํ วิย กตฺวา วทติ.
      เทวกายา อภิกฺกนฺตา, เต วิชานาถ ภิกฺขโวติ เต ทิพฺพจกฺขุนา
วิชานาถาติ เนสํ ภิกฺขูนํ ทิพฺพจกฺขุญาณาภินีหารตฺถาย กเถสิ. เต จ อาตปฺปมกรุํ,
สุตฺวา พุทฺธสฺส สาสนนฺติ เต จ ภิกฺขู ตํ พุทฺธสฺส สาสนํ สุตฺวา ตาวเทว
ตทตฺถาย วิริยํ อกรึสุ. ๑-
      เอวํ กตมตฺตาตปฺปานํเยว เตสมฺปาตุรหุ ญาณํ. กีทิสํ? อมนุสฺสานํ ทสฺสนํ
ทิพฺพจกฺขุญาณํ อุปฺปชฺชิ. น ตํ เตหิ ตสฺมึ ขเณ ปริกมฺมํ กตฺวา อุปฺปาทิตํ.
อริยมคฺเคเนว หิ ตํ นิปฺผนฺนํ. อมนุสฺสทสฺสนตฺถํ ปนสฺส อภินีหารมตฺตเมว
กตํ. สตฺถาปิ "อตฺถิ ตุมฺหากํ ญาณํ, ตํ นีหริตฺวา เตน หิ เต วิชานาถา"ติ
อิทเมว สนฺธาย "เต วิชานาถ ภิกฺขโว"ติ อาห.
      อปฺเปเก สตมทฺทกฺขุนฺติ เตสุ ภิกฺขูสุ เอกจฺเจ ภิกฺขู อมนุสฺสานํ สตํ
อทฺทสํสุ. สหสฺสํ อถ สตฺตรินฺติ เอเก สหสฺสํ. เอเก สตฺตติ สหสฺสานิ. สตํ
เอเก สหสฺสานนฺติ เอเก สตสหสฺสํ อทฺทสํสุ. อปฺเปเกนนฺตมทฺทกฺขุนฺติ วิปุลํ
อทฺทสํสุ, สตวเสน สหสฺสวเสน จ อปริจฺฉินฺเนปิ อทฺทสํสูติ อตฺโถ. กสฺมา?
ยสฺมา ทิสา สพฺพา ผุฏา อหุํ, ภริตา สมฺปุณฺณาว อเหสุํ.
      ตญฺจ สพฺพํ อภิญฺญายาติ ยนฺเตสุ เอเกเนเกน ทิฏฺฐํ, ตญฺจ สพฺพํ ชานิตฺวา.
ววตฺถิตฺวาน ๒- จกฺขุมาติ หตฺถตเล เลขํ วิย ปจฺจกฺขโต ววตฺถเปตฺวา ปญฺจหิ
@เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. กรึสุ           ๒ ก., สี., อิ. ววกฺขิตฺวาน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๑.
จกฺขูหิ จกฺขุมา สตฺถา. ตโต อามนฺตยีติ ปุพฺเพ วุตฺตคาถเมว นามโคตฺตกิตตนตฺถาย
อาห. ตุเมฺห เอเต วิชานาถ, ปสฺสถ, โอโลเกถ, เย โว อหํ กิตฺตยิสฺสามีติ
อยเมตฺถ สมฺพนฺโธ. คิราหีติ วจเนหิ. อนุปุพฺพโสติ อนุปฏิปาฏิยา.
      [๓๓๕] สตฺตสหสฺสาว ๑- ยกฺขา, ภุมฺมา กาปิลวตฺถวาติ สตฺตสหสฺสา
ตาเวตฺถ กปิลวตฺถุํ นิสฺสาย นิพฺพตฺตา ยกฺขา ภุมฺมาเยวาติ วทติ. อิทฺธิมนฺโตติ
ทิพฺพอิทฺธิยุตฺตา. ชุติมนฺโตติ อานุภาวสมฺปนฺนา. วณฺณวณฺโตติ สรีรวณฺณสมฺปนฺนา.
ยสสฺสิโนติ ปริวารสมฺปนฺนา. โมทมานา อภิกฺกามุนฺติ ตุฏฺฐจิตฺตา อาคตา.
ภิกฺขูนํ สมิตึ วนนฺติ อิมํ มหาวนํ ภิกฺขูนํ สนฺติกํ ภิกฺขูนํ ทสฺสนตฺถาย
อาคตา. อถวา สมิตินฺติ สมูหํ, ภิกฺขุสมูหทสฺสนาย อาคตาติปิ อตฺโถ.
     ฉสหสฺสา เหมวตา, ยกฺขา นานตฺตวณฺณิโนติ ฉสหสฺสา เหมวตปพฺพเต
นิพฺพตฺตยกฺขา, เต จ สพฺเพปิ นีลาทิวเสน ๒- นานตฺตวณฺณา. สาตาคิรา ติสหสฺสาติ
สาตาคิริปพฺพเต นิพฺพตฺตยกฺขา ติสหสฺสา. อิจฺเจเต โสฬสสหสฺสาติ เอเต
สพฺเพปิ โสฬสสหสฺสา โหนฺติ. เวสฺสามิตฺตา ปญฺจสตาติ เวสฺสามิตฺตปพฺพเต
นิพฺพตฺตา ปญฺจสตา. กุมฺภีโร ราชคหิโกติ ราชคหนคเร นิพฺพตฺโต กุมฺภีโร นาม
ยกฺโข. เวปุลฺลสฺส นิเวสนนฺติ ตสฺส เวปุลฺลปพฺพโต นิเวสนํ, นิวาสนฏฺฐานนฺติ
อตฺโถ. ภิยฺโย นํ สตสหสฺสํ, ยกฺขานํ ปยิรุปาสตีติ ตํ อติเรกยกฺขสตสหสฺสํ
ปยิรุปาสติ. กุมฺภีโร ราชคหิโก, โสปาค สมิตึ วนนฺติ โสปิ กุมฺภีโร สปริวาโร
อิมํ วนํ ภิกฺขูนํ สมิตึ ทสฺสนตฺถาย อาคโต.
      [๓๓๖] ปุริมญฺจ ทิสํ ราชา, ธตรฏฺโฐ ปสาสตีติ ปาจีนทิสํ อนุสาสติ.
คนฺธพฺพานํ อาธิปตีติ ๓- จตูสุปิ ทิสาสุ คนฺธพฺพานํ เชฏฺฐโก, สพฺเพ เต ตสฺส
วเส วตฺตนฺติ. มหาราชา ยสสฺสิโสติ มหาปริวาโร เอโส มหาราชา.
      ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว, อินฺทนามา มหพฺพลาติ ตสฺส ธตรฏฺฐสฺส
พหโว มหพฺพลา ปุตฺตา, เต สพฺเพ สกฺกสฺส เทวรญฺโญ  นามธารกา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สตฺตสหสฺสา เต   ๒ ฉ.ม. นีลาทิวณฺณวเสน   ๓ ฉ.ม. อธิปตีติ, อิ. อาธิปตีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๒.
         วิรุโฬฺห ตปฺปสาสตีติ ๑- ตํ ทิสํ วิรุฬฺหโก ๒- อนุสาสติ.
         ปุตฺตาปิ ตสฺสาติ ตสฺสาปิ ตาทิสาเยว ปุตฺตา. ปาลิยํ ปน "มหพฺพลา"ติ
ลิขิตนฺติ. ๓- อฏฺฐกถายํ สพฺพวาเรสุ ๔- "มหาพลา"ติ ปาโฐ.
         "ปุริมทิสํ ธตรฏฺโฐ, ทกฺขิเณน วิรุฬฺหโก.
         ปจฺฉิเมน วิรูปกฺโข,    กุเวโร อุตฺตรํ ทิสํ.
         จตฺตาโร เต มหาราชา, สมนฺตา จตุโร ทิสา.
         ททฺทลฺลมานา ๕- อฏฺฐํสุ, วเน กาปิลวตฺถเว"ติ.
อิมา ปน คาถา สพฺพสงฺคาหิกวเสน วุตฺตา.
     อยํ เหตฺถ อตฺโถ:- ทสหสสฺสจกฺกวาเฬ ธตรฏฺฐา นาม
มหาราชาโน อตฺถิ, เต สพฺเพปิ โกฏิสตสหสฺสโกฏิสตสหสฺสคนฺธพฺพปริวารา
อาคนฺตฺวา ปุรตฺถิมาย ทิสาย กปิลวตฺถุมหาวนโต ปฏฺฐาย จกฺกวาฬคพฺภํ
ปูเรตฺวา ฐิตา. เอวํ ทกฺขิณทิสาทีสุ วิรุฬฺหกาทโย. เตเนวาห "สมนฺตา จตุโร
ทิสา, ททฺทลฺลมานา อฏฺฐํสู"ติ. อิทํ หิ วุตฺตํ โหติ "สมนฺตา จกฺกวาเฬหิ
อาคนฺตฺวา จตุโร ทิสา ปพฺพตมตฺถเกสุ อคฺคิกฺขนฺธา วิย สุฏฺฐุ ชลมานา
ฐิตา"ติ. เต ปน ยสฺมา กปิลวตฺถุวนเมว สนฺธาย อาคตา, ตสฺมา จกฺกวาฬํ
ปูเรตฺวา จกฺกวาเฬน สมสมา ฐิตาปิ "วเน กาปิลวตฺถเว"ติ วุตฺตา.
      [๓๓๗] เตสํ มายาวิโน ทาสา, อาคู ๖- วญฺจนิกา สฐาติ เตสํ
มหาราชานํ กตปาปปฏิจฺฉาทนลกฺขณาย มายาย ยุตฺตา กุฏิลาจารา ทาสา อตฺถิ,
เย สมฺมุขปรมฺมุขวญฺจนาหิ โลกวญฺจนโต "วญฺจนิกา"ติ จ, เกราฏิยสาเถยฺเยน
สมนฺนาคตตฺตา "สฐา"ติ จ วุจฺจนฺติ, เตปิ อาคตาติ อตฺโถ. มายา กุเฏณฺฑุ
เวเฏณฺฑุ ๗- วิฏู จ ๘- วิฏุโฏ ๙- สหาติ เต ทาสา สพฺเพปิ มายาการกาว. นาเมน
ปเนตฺถ เอโก กุเฏณฺฑุ นาม, เอโก วิเฏณฺฑุ นาม, ปาลิยํ ปน "เวเฏณฺฑู"ติ
ลิขนฺติ. เอโก วิฏุ นาม, เอโก วิฏุโฏ นาม. สหาติ โสปิ วิฏุโฏ เตหิ
สเหว อาคโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., สี., อิ. ตํ ปสาสตีติ      ๒ ฉ.ม. วิรุโฬฺห      ๓ ฉ.ม., อิ. ลิขนฺติ
@๔ ม. สพฺพฏฺฐาเนสุ     ๕ ม. ททฺทฬฺหมานา     ๖ ฉ.ม. อาคุํ, สี., อิ. อาคุ
@๗ ฉ.ม. วิเฏณฺฑุ        ๘ ฉ.ม., สี., อิ. วิฏุจฺจ    ๙ อิ. วิฏุจฺโจ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๓.
      จนฺทโน กามเสฏฺโฐ จ, กินฺนุฆณฺฑุ ๑- นิฆณฺฑุ จาติ อปโร กินฺนุฆณฺโฑ ๒-
นาม. ปาลิยํ ปน "กินฺนุฆณฺฑู"ติ ลิขนฺติ. นิฆณฺฑุ จาติ อญฺโญ นิฆณฺฑุ
นาม, เอตฺตกา ทาสา. อิโต ปเร ปน
              "ปนาโท โอปมญฺโญ จ,   เทวสูโต จ มาตลิ.
              จิตฺตเสโน จ คนฺธพฺโพ,    นโฬราชา ชโนสโภ. ๓-
              อาคู ๔- ปญฺจสิโข เจว,   ติมฺพรู สุริยวจฺฉสา"ติ
อิเม เทวราชาโน.
      ตตฺถ เทวสูโตติ เทวสารถิ. จิตฺตเสโนติ จิตฺโต จ เสโน จ จิตฺตเสโน
จ. คนฺธพฺโพติ อยํ จิตฺตเสโน คนฺธพฺพกายิโก เทวปุตฺโต. น เกวลญฺเจส,
สพฺเพเปเต ปนาทาทโย คนฺธพฺพาเอว. นโฬราชาติ นฬการเทวปุตฺโต นาม
เอโก. ชโนสโภติ ชนวสโภ เทวปุตฺโต. อาคู ปญฺจสิโข เจวาติ ปญฺจสิโข
เจว เทวปุตฺโต อาคโต. ติมฺพรูติ ติมฺพรุ นาม คนฺธพฺพเทวราชา. สุริยวจฺฉสาติ
ตสฺเสว ธีตา.
      เอเต จญฺเญ จ ราชาโน, คนฺธพฺพา สห ราชุภีติ เอเต จ นามวเสน
วุตฺตคนฺธพฺพราชาโน อญฺเญ จ เอเตหิ ราชูภิ สทฺธึ พหู คนฺธพฺพา. โมทมานา
อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิตึ วนนฺติ หฏฺฐตุฏฺฐจิตฺตา ภิกฺขูนํ สมิตึ อิมํ วนํ
อาคตาต อตฺโถ.
      [๓๓๘] อถาคู นาภสา ๕- นาคา, เวสาลา สหตจฺฉกาติ นภสทหวาสิกา ๖-
จ เวสาลิวาสิกา จ นาคา สห ตจฺฉกนาคปริสาย อาคตาติ อตฺโถ. กมฺพลสฺสตราติ
กมฺพโล จ อสฺสตโร จ. เอเต กิร สิเนรุปาเท วสนฺติ, สุปณฺเณหิปิ อนุทฺธรณียา
มเหสกฺขา นาคา. ปายาคา สห ญาติภีติ ปยาคปฏฺฏนวาสิโน ๗- จ นาคา สห
ญาติสงฺเฆน อาคตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กินฺนิฆณฺฑุ  ๒ ฉ.ม.,อิ. กินฺนิฆณฺฑุ  ๓ ฉ.ม., สี ชเนสโภ   ๔ ฉ.ม. อาคุํ,
@  อิ. อาคุ  ๕ ฉ.ม. นาคสา  ๖ ฉ.ม. นาคสทหวาสิกา, อิ. นาคสเทหวาสิกา
@๗ ฉ.ม. ปยาคติตฺถวาสิโน, อิ. ปายาคปติฏฺฐานวาสิโน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๔.
      ยามุนา ธตรฏฺฐา จาติ ยมุนวาสิโน จ ธตรฏฺฐกุเล อุปฺปนฺนนาคา จ.
เอราวโณ มหานาโคติ เอราวโณ จ เทวปุตฺโต, ชาติยา นาโค น โหติ.
นาคโวหาเรน ปเนส โวหริยติ. โสปาคาติ โสปิ อาคโต.
      เย นาคราเช สหสา หรนฺตีติ เย อิเม วุตฺตปฺปกาเร นาเค โลภาภิภูตา
สาหสิกํ ๑- กตฺวา หรนฺติ คณฺหนฺติ. ทิพฺพา ทิชา ปกฺขิ วิสุทฺธจกฺขูติ
ทิพฺพานุภาวโต ทิพฺพา มาตุกุจฺฉิโต อณฺฑโกสโต จาติ เทฺว วาเร ชาตาติ
ทิชา ปกฺขยุตฺตตาย ปกฺขี โยชนสตนฺตเรปิ โยชนสหสฺสนฺตเรปิ นาเค
ทสฺสนสมตฺถจกฺขุตาย วิสุทฺธจกฺขู. เวหายสา ๒- เต วนมชฺฌปตฺตาติ เต
อากาเสเนว อิมํ มหาวนํ สมฺปตฺตา. จิตฺรา สุปณฺณา อิติ เตสํ นามนฺติ เตสํ
"จิตฺรสุปณฺณา"ติ นามํ.
      อภยนฺตทา นาคราชานมาสิ, สุปณฺณโต เขมมกาสิ พุทฺโธติ ตสฺมา
สพฺเพปิ เต อญฺญมญฺญํ สณฺหาหิ วาจาหิ อุปวฺหยนฺตา มิตฺตา วิย พนฺธวา
วิย จ สมุลฺลปนฺตา สมฺโมทมานา อาลิงฺคนฺตา หตฺเถ คณฺหนฺตา อํสกูเฏ หตฺถํ
ฐเปนฺตา หฏฺฐตุฏฺฐจิตฺตา. นาคา สุปณฺณา สรณมกํสุ พุทฺธนฺติ พุทฺธํเยว เต
สรณํ คตา.
      [๓๓๙] เยปิ ปุพฺเพ ชิตา วชิรหตฺเถนาติ อินฺเทน เทวรญฺญา ชิตา.
สมุทฺทํ อสุรา สิตาติ มหาสมุทฺทวาสิโน ๓- สุชาตาย อสุรกญฺญาย การณา
สพฺเพปิ ภาตโร วาสวสฺเสเต, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน.
      เตสุ กาลกญฺชา ๔- มหาภิสฺมาติ ๕- กาลกญฺชา จ มหนฺเต ภึสเน
อตฺตภาเว มาเปตฺวา อาคมึสุ. อสุรา ทานเวฆสาติ ทานเวฆสา นาม อญฺเญ
ธนุคฺคหอสุรา. เวปจิตฺติ สุจิตฺติ จ, ปหาราโท นมุจี สหาติ เวปจิตฺติ อสุโร,
สุจิตฺติ อสุโร จาติ เอเต จ อสุรา. นมุจี สหาติ นมุจิ จ มาโร เทวปุตฺโต เอเตหิ
สเหว อาคโต. อิเม อสุรา มหาสมุทฺทวาสิโน, อยํ ปรนิมฺมิตเทวโลกวาสี, กสฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. สาหสํ  ๒ สี.,อิ. เวหาสยา  ๓ ม., อิ. มหาสมุทฺทวาสิโน ชิตา
@๔ ฉ.ม. กาลกญฺจา  ๕ สี.,อิ. มหาภึสาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๕.
เอเตหิ สหาคโตติ? อจฺฉนฺทิกตฺตา. เตปิ หิ อจฺฉนฺทิกา อภพฺพา, อยํปิ
ตาทิโสเยว. ตสฺมา ธาตุโส สํสนฺทมาโน อาคโต.
      สตญฺจ พลิปุตฺตานนฺติ พลิโน มหาอสุรสฺส ปุตฺตสตํ. สพฺเพ
เวโรจนามกาติ สพฺเพ อตฺตโน มาตุลสฺส ราหุสฺเสว นามธรา. สนฺนยฺหิตฺวา
พลึ เสนนฺติ อตฺตโน พลิเสนํ สนฺนาหิตฺวา ๑- สพฺเพ กตสนฺนาหาว หุตฺวา.
ราหุภทฺทมุปาคมุนฺติ ราหุํ อสุรินฺทํ อุปสงฺกมึสุ. สมโยทานิ ภทฺทนฺเตติ ภทฺทํ ตว
โหตุ, สมโย เต ภิกฺขูนํ สมิตึ วนํ อุปสงฺกมิตฺวา ภิกฺขุสํฆทสฺสนายาติ อตฺโถ.
      [๓๔๐] อาโป จ เทวา ปฐวี จ เตโช วาโย ตทาคมุนฺติ อาโปกสิณาทีสุ
ปริกมฺมํ กตฺวา นิพฺพตฺตา อาโปติ อาทินามกา เทวา ตทา อาคมุํ. วรุณา
วารุณา ๒- เทวา, โสโม จ ยสสา สหาติ วรุณเทวตา, วารุณเทวตา,
โสมเทวตาติ เอวํนามกา จ เทวา ยสสา นาม เทเวน สหาคตาติ อตฺโถ.
เมตฺตากรุณากายิกาติ เมตฺตาฌาเน จ กรุณาฌาเน จ ปริกมฺมํ กตฺวา นิพฺพตฺตา
เทวตา. อาคู เทวา ยสสฺสิโนติ เอเตปิ มหายสา เทวา อาคตา.
      ทเสเต ทสธา กายา, สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโนติ เต ทสธา ฐิตา ทส
เทวกายา สพฺเพ นีลาทิวเสน นานตฺตวณฺณา อาคตาติ อตฺโถ.
      เวณฺฑู จ เทวาติ เวณฺฑุ เทวตา จ. สหลี จาติ สหลี เทวตา
จ. อสมา จ ทุเว ยมาติ อสมเทวตา จ เทฺว จ ยมกเทวา. จนฺทสฺสูปนิสา
เทวา, จนฺทมาคู ปุรกฺขิตาติ ๓- จนฺทนิสฺสิตกา เทวตา จนฺทํ ปุรโต กตฺวา อาคตา.
ตถา สุริยนิสฺสิตกา เทวตา สุริยมาคู ปุรกฺขิตา. ๔- นกฺขตฺตานิ ปุรกฺขิตฺวาติ
นกฺขตฺตนิสฺสิตาปิ เทวตา นกฺขตฺตานิ ปุรโต กตฺวา อาคตา. อาคู มนฺทวลาหกาติ
วาตวลาหกา, อพฺภวลาหกา, อุณฺหวลาหกา, เอเต สพฺเพปิ วลาหกายิกา
มนฺทวลาหกา นาม วุจฺจนฺติ, เตปิ อาคตาติ อตฺโถ. วสูนํ วาสโว เสฏฺโฐ,
สกฺโกปาค ปุรินฺทโทติ วสูนํ เทวตานํ เสฏฺโฐ วาสโว โย สกฺโกติ จ, ปุรินฺทโทติ
จ วุจฺจติ, โสปิ อาคโต. ทเสเต ทสธา กายาติ เอเตปิ ทส เทวกายา ทสธาว
อาคตา. สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโนติ นีลาทิวเสน นานตฺตวณฺณา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. สนฺนหิตฺวา    ๒ ฉ.ม. สี. วารณา, อิ. วรุณา
@๓ ฉ.ม. ปุรกฺขตฺวาติ     ๔ ฉ.ม. สูริยํ ปุรกฺขตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๖.
      อถาคู สหภู เทวาติ อถ สหภู นาม เทวา อาคตา. ชลมคฺคิสิขาริวาติ
อคฺคิสิขา วิย ชลนฺตา. ชลมคฺคิ จ สิขาริวาติ อิมานิ เตสํ นามานีติปิ วุตฺตํ.
อริฏฺฐกา จ โรชา จาติ อริฏฺฐกเทวา จ โรชเทวา จ. อุมฺมาปุปฺผนิภาสิโนติ
อุมฺมาปุปฺผเทวา นาม เอเต เทวา. อุมฺมาปุปฺผสทิสา หิ เตสํ สรีราภา,
ตสฺมา "อุมฺมาปุปฺผนิภาสิโน"ติ วุจฺจติ.
      วรุณา สหธมฺมา จาติ เอเต จ เทฺว ชนา. อจฺจุตา จ อเนชกาติ
อจฺจุตเทวตา จ อเนชกเทวตา จ. สุเลยฺยรุจิรา อาคูติ สุเลยฺยา จ รุจิรา จ
อาคตา. อาคู วาสวเนสิโนติ วาสวเนสีเทวา นาม อาคตา. ทเสเต ทสธา
กายาติ เอเตปิ ทส เทวกายา ทสธาว อาคตา.
      สมานา มหาสมานาติ สมานา จ มหาสมานา จ. มานุสา มานุสุตฺตมาติ
มานุสา จ มานุสุตฺตมา จ. ขิฑฺฑาปทูสิกา อาคู, อาคู มโนปทูสิกาติ ขิฑฺฑาปทูสิกา
มโนปทูสิกา จ เทวา อาคตา.
      อถาคู หรโย เทวาติ หริเทวา นาม อาคตา. เย จ โลหิตวาสิโนติ
โลหิตวาสิโน จ อาคตา. ปารคา มหาปารคาติ เอเต จ ทุวิธา อาคตา. ทเสเต
ทสธา กายาติ เอเตปิ ทส เทวกายา ทสธาว อาคตา.
      สุกฺกา กรุมฺหา ๑- อรุณา, อาคู เวฆนสา สหาติ เอเต สุกฺกาทโย
ตโย, เตหิ สห เวฆนสา จ อาคตา. โอทาตคยฺหา ปาโมกฺขาติ โอทาตคยฺหา
นาม ปาโมกฺขเทวา อาคตา. อาคู เทวา วิจกฺขณาติ วิจกฺขณา นาม เทวา
อาคตา.
      สทามตฺตา ทารคชาติ สทามตฺตา จ หารคชา จ. มิสฺสกา จ ยสสฺสิโนติ
ยสสมฺปนฺนา มิสฺสกเทวา นาม. ๒- ถนยํ อาคา ปชฺชุนฺโนติ ปชุนฺโน จ เทวราชา
ถนยนฺโต อาคโต. โย ทิสา อภิวสฺสตีติ โย ยํ ยํ ทิสํ ยาติ, ตตฺถ ตตฺถ เทโว
วสฺสติ. ทเสเต ทสธา กายาติ เอเตปิ ทส เทวกายา ทสธาว อาคตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กรมฺภา       ๒ ฉ.ม. จ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๗.
      เขมิยา ตุสิตา ยามาติ เขมิยา เทวา ตุสิตปุรวาสิโน จ ยามาเทวโลกวาสิโน
จ. กถกา จ ยสสฺสิโนติ ยสสมฺปนฺนา กถกา จ เทวา. ปาลิยํ ปน "กฏฺฐกา จา"ติ
ลิขนฺติ. ลมฺพิตกา ลามเสฏฺฐาติ ลมฺพิตกเทวา จ ลามเสฏฺฐเทวา จ. โชตินามา จ
อาสวาติ ปพฺพตมตฺถเก กตนฬคฺคิกฺขนฺโธ วิย โชตมานา โชติเทวา นาม อตฺถิ,
เต จ อาสา จ เทวา อาคตาติ อตฺโถ. ปาลิยํ ปน "โชตินามา"ติ ๑- ลิขนฺติ. อาสา
เทวตา ฉนฺทวเสน อาสวาติ วุตฺตา. นิมฺมานรติโน อาคู, อถาคู ปรนิมฺมิตา. ทเสเต
ทสธา กายาติ เอเตปิ ทส เทวกายา ทสธาว อาคตา.
      สฏฺเฐเต เทวนิกายาติ เอเต จ อาโป จ เทวาติ อาทิกา ฉ ทสกา
สฏฺฐี เทวนิกายา สพฺเพ นีลาทิวเสน นานตฺตวณฺณิโน. นามนฺวเยน อาคญฺฉุนฺติ ๒-
นามภาเคน นามโกฏฺฐาเสเนว อาคตา. เย จญฺเญ สทิสา สหาติ เย จ อญฺเญปิ
เอเตหิ สทิสา วณฺณโตปิ นามโตปิ เอตาทิสาเยว เสสจกฺกวาเฬสุ เทวา, เตปิ
อาคตาเยวาติ เอกปเทเนว กลาปํ วิย กตฺวา มุทฺธิกํ ๓- วิย กตฺวา สพฺพา
เทวตา นิทฺทิสติ.
      เอวํ ทสสุ โลกธาตุสหสฺเสสุ เทวกาเย นิทฺทิสิตฺวา อิทานิ ยทตฺถํ
เต อาคตา, ตํ ทสฺเสนฺโต ปวุฏฺฐชาตินฺติ คาถมาห.
      ตสฺสตฺโถ:- ปวุฏฺฐา วิคตา ชาติ อสฺสาติ อริยสํโฆ ปวุฏฺฐชาติ
นาม, ตํ ปวุฏฺฐชาตึ ราคโทสโมหขีลานํ อภาวา อขีลํ จตฺตาโร โอเฆ ตริตฺวา
ฐิตตฺตา โอฆติณฺณํ จตุนฺนํ อาสวานํ อภาเวน อนาสวํ อริยสํฆํ ทกฺเขม
ปสฺสิสฺสาม. เตสํเยว โอฆานํ ติณฺณตฺตา โอฆตรํ อาคุํ อกรณโต นาคํ.
อสิตาติตนฺติ ๔- กาฬกภาวาตีตํ จนฺทํว สิริยา วิโรจมานํ ทสพลํ จ ทกฺเขม
ปสฺสิสามาติ เอตทตฺถํ สพฺเพปิ เต นามนฺวเยน อาคณฺฉุํ, เย จญฺเญ สทิสา
สหาติ.
      [๓๔๑] อิทานิ พฺรหฺมาโน เทเสนฺโต ๕- สุพฺรหฺมา ปรมตฺโต จาติ
อาทิมาห. ตตฺถ สุพฺรหฺมาติ เอโก เสฏฺฐพฺรหฺมา. ๖- ปรมตฺโต จาติ พฺรหฺมา จ. ๗-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ชาตินามาติ  ๒ ฉ.ม. อาคจฺฉุนฺติ  ๓ ฉ.ม.,อิ. ปุฏกํ  ๔ ฉ.ม.
@อสิตาติคนฺติ ๕ ฉ.ม.,อิ. ทสฺเสนฺโต  ๖ ฉ.ม. เอโก พฺรหฺมา  ๗ ฉ.ม. ปรมตฺโตปิ
@พฺรหฺมาว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๘.
ปุตฺตา อิทฺธิมโต สหาติ เอเต อิทฺธิมโต พุทฺธสฺส ภควโต ปุตฺตา อริยพฺรหฺมาโน
สเหว อาคตา. สนงฺกุมาโร ติสฺโส จาติ สนงฺกุโร จ ติสฺสมหาพฺรหฺมา จ.
โสปาคาติ โสปิ อาคโต.
              สหสฺสพรหฺมโลกานํ       มหาพฺรหฺมาภิติฏฺฐติ
              อุปปนฺโน ชุติมนฺโต       ภิสฺมากาโย ยสสฺสิโสติ
      เอตฺถ สหสฺสพฺรหฺมโลกานนฺติ เอกองฺคุลิยา เอกสหสฺสจกฺกวาเฬ
ทสหิ องฺคุลีหิ ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ อาโลกกรณสมตฺถานํ ๑- มหาพฺรหฺมานํ สหสฺสํ อาคตํ.
มหาพฺรหฺมาภิติฏฺฐตีติ ยตฺถ เอเกโก มหาพฺรหฺมา อญฺเญ พฺรหฺมาโน ๒- อภิภวิตฺวา
ติฏฺฐติ, อุปปนฺโนติ พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต. ชุติมนฺโตติ อานุภาวสมฺปนฺโน.
ภิสฺมากาโยติ มหากาโย, ทฺวีหิ ตีหิ มาคธิเกหิ ๓- คามกฺเขตฺเตหิ สมปฺปมาณอตฺตภาโว.
ยสสฺสิโสติ อตฺตภาวสิริสงฺขาเตน ยเสน สมนฺนาคโต.
      ทเสตฺถ อิสฺสรา อาคู, ปจฺเจกวสวตฺติโนติ เอตสฺมึ ๔- จ พฺรหฺมสหสฺเสเยว
ปาฏิเยกฺกํ ปาฏิเยกฺกํ วสํ วตฺเตนฺติ, เอวรูปา ทส อิสฺสรา มหาพฺรหฺมาโน อาคตา.
เตสญฺจ มชฺฌโต อาคา, หาริโต ปริวาริโตติ เตสํ ปน พฺรหฺมานํ มชฺเฌ หาริโต
นาม มหาพฺรหฺมา สตสหสฺสพฺรหฺมปริวาโร อาคโต
      [๓๔๒] เต จ สพฺเพ อภิกฺกนฺเต, สินฺเท ๕- เทเว สพฺรหฺมเกติ เต
สพฺเพปิ สกฺกํ เทวราชานํ เชฏฺฐกํ กตฺวา อาคเต เทวกาเย, หาริตมหาพฺรหฺมานํ
เชฏฺฐกํ กตฺวา อาคเต พฺรหฺมกาเย จ.
      มารเสนา อภิกฺกามีติ มารเสนา อภิคตา. ปสฺส กณฺหสฺส มนฺทิยนฺติ
กาฬกสฺส มารสฺส พาลภาวํ ปสฺสถ.
      เอถ คณฺหถ พนฺธถาติ เอวํ อตฺตโน ปริสํ อาณาเปติ. ๖- ราเคน
พนฺธมตฺถุ โวติ สพฺพํ โว อิทํ เทวมณฺฑลํ ราเคน พนฺธํ ๗- โหตุ. สมนฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาโลกผรณสมตฺถานํ,   ๒ ฉ.ม. พฺรเหฺม, อิ. พฺรหฺมา    ๓ ม.อิ. มาคธเกหิ
@๔ อิ. เอกสฺมิญฺจิ   ๕ ฉ.ม. สอินฺเท   ๖ ฉ.ม.,อิ. อาณาเปสิ    ๗ ฉ.ม. พทฺธํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๙.
ปริวาเรถ, มา โว มุญฺจิตฺถ โกจิ นนฺติ ตุมฺหากํ เอโกปิ เอเตสุ เอกมฺปิ มา
มุญฺจิ. "มา โว มุญฺจิถา"ติปิ ปาโฐ, เอเสวตฺโถ.
      อิติ ตตฺถ มหาเสโน, กณฺหเสนํ ๑- อเปสยีติ เอวํ ตตฺถ มหาสมูเห ๒-
มหาเสโน มาโร มารเสนํ อเปสยิ. ปาณินา ตลมาหจฺจาติ หตฺเถน ปฐวีตลํ
ปหริตฺวา. สรํ กตฺวาน เภรวนฺติ มารวิภึสกทสฺสนตฺถํ ภยานกํ สรํ จ กตฺวา.
      ยถา ปาวุสฺสโก เมโฆ, ถนยนฺโต สวิชฺชุโกติ สวิชฺชุโก ปาวุสฺสกเมโฆ
วิย มหาคชฺชิตํ คชฺชนฺโต. ตทา โส ปจฺจุทาวตฺตีติ ตสฺมึ สมเย โส มาโร ตํ
วิภึสนกํ ทสฺเสตฺวา ปฏินิวตฺโต. สํกุทฺโธ อสยํวเสติ ๓- สุฏฺฐ กุทฺโธ กุปิโต
กญฺจิ วเส วตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต อสยํวเส อสยํวสี อตฺตโน วเสน อกามโก
หุตฺวา นิวตฺโต.
      ภควา กิร "อยํ มาโร อิทํ มหาสมาคมํ ทิสฺวา `อภิสมยนฺตรายํ
กริสฺสามี'ติ อนฺตรนฺตเรน ๔- มารเสนํ เปเสตฺวา มารวิภึสนกํ ทสฺเสตี"ติ อญฺญาสิ.
ปกติ เจสา ภควโต, ยตฺถ อภิสมโย น ภวิสฺสติ, ตตฺถ มารวิภึสนกํ ทสฺเสนฺตํ
น นิวาเรติ. ยตฺถ ปน อภิสมโย โหติ, ตตฺถ ยถา ปริสา เนว มารสฺส รูปํ
ปสฺสติ, น สทฺทํ สุณาติ, เอวํ อธิฏฺฐาสีติ. ๕- อิมสฺมึ จ สมเย ๖- มหาภิสมโย
ภวิสฺสติ, ตสฺมา ยถา เทวตา เนว ตสฺส รูปํ ปสฺสนฺติ, น สทฺทํ สุณนฺติ,
เอวํ อธิฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ "ตทา โส ปจฺจุทาวตฺติ, สํกุทฺโธ อสยํวเส"ติ.
      [๓๔๓] ตญฺจ สพฺพํ อภิญฺญาย, ววตฺถิตฺวาน จกฺขุมาติ ตํ สพฺพํ
ภควา ชานิตฺวา จ ววตฺถเปตฺวา จ.
      มารเสนา อภิกฺกนฺตา, เต วิชานาถ ภิกฺขโวติ ภิกฺขเว มารเสนา
อภิคตา, ๗- เต ตุเมฺห อตฺตโน อนุรูปํ วิชานาถ, ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชถาติ วทติ.
อาตปฺปมกรุนฺติ ผลสมาปตฺติปวิสนตฺถาย วิริยํ อารภึสุ. วีตราเคหิ ปกฺกามุนฺติ
มาโร จ มารานุจรา ๘- จ วีตราเคหิ อริเยหิ ทูรโตว อปกฺกมุํ. เนสํ โลมมฺปิ ๙-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กโณฺหเสนํ  ๒ ฉ.ม.,อิ. มหาสมเย  ๓ สี.,อิ. อสยํวสีติ  ๔ ฉ.ม. อนฺตรนฺตเร
@๕ ฉ.ม. อธิฏฺฐาตีติ  ๖ ฉ.ม.,อิ. สมาคเม   ๗ ฉ.ม. อภิกฺกนฺตา  ๘ ฉ.ม. มารเสนา
@๙ ฉ.ม. โลมาปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๐.
อิญฺชยุนฺติ เตสํ วีตราคานํ โลมานิปิ น จาลยึสุ. อถ มาโร ภิกฺขุสํฆํ อารพฺภ
อิมํ คาถมภาสิ.
              สพฺเพ วิชิตสงฺคามา      ภยาตีตา ยสสฺสิโน
              โมทนฺติ สห ภูเตหิ       สาวกา เต ชเนสุตาติ.
      ตตฺถ โมทนฺติ สห ภูเตหีติ ทสพลสฺส สาสเน ภูเตหิ สญฺชาเตหิ
อริเยหิ สทฺธึ โมทนฺติ ปโมทนฺติ. ชเนสุตาติ ชเนสุ ๑- วิสฺสุตา ปากฏา
อภิญฺญาตา.
      อิมํ ปน มหาสมยสุตฺตํ นาม เทวตานํ ปิยํ มนาปํ, ตสฺมา มงฺคลํ
วทนฺเตน อภินวฏฺฐาเนสุ อิทเมว สุตฺตํ วตฺตพฺพํ.
      เทวตา กิร "อิมํ สุตฺตํ สุณิสฺสามา"ติ โอหิตโสตา สุณนฺติ. ๒-
เทสนาปริโยสาเน ปนสฺส โกฏิสตสหสฺสเทวตา อรหตฺตํ ปตฺตา, โสตาปนฺนาทีนํ
คณนา นตฺถิ. เทวตานญฺจสฺส ปิยมนาปภาเวน ๓- อิทํ วตฺถุ:-
      โกฏิปพฺพตวิหาเร กิร นาคเลณทฺวาเร นาครุกฺเข เอกา เทวธีตา
วสติ. เอโก ทหโร อนฺโตเลเณ อิมํ สุตฺตํ สชฺฌายติ. เทวธีตา สุตฺวา
สุตฺตปริโยสาเน มหาสทฺเทน สาธุการํ อทาสิ. โก เอโสติ. อหํ ภนฺเต
เทวธีตาติ. กสฺมา สาธุการํ อทาสีติ. ภนฺเต ทสพเลน มหาวเน นิสีทิตฺวา
กถิตทิวเส อิมํ สุตฺตํ สุตฺวา อชฺช อสฺโสสึ, ภควตา กถิตโต เอกกฺขรํปิ
อหาเปตฺวา สุคหิโต อยํ ธมฺโม ตุเมฺหหีติ. ทสพลสฺส กถยโต สุตํ ตยาติ. อาม
ภนฺเตติ มหา กิร เทวตาสนฺนิปาโต อโหสิ, ตฺวํ กตฺถ ฐิตา สุณีติ.
      อหํ ภนฺเต มหาวนวาสินี เทวตา, มเหสกฺขาสุ ปน เทวตาสุ
อาคจฺฉนฺตีสุ ชมฺพูทีเป โอกาสํ นาลตฺถํ, อถ อิมํ ตามฺพปณฺณีทีปํ อาคนฺตฺวา
ชมฺพุโกลปฏฺฏเน ฐตฺวา โสตุํ อารทฺธามฺหิ, ๔- ตตฺราปิ มเหสกฺขาสุ เทวตาสุ
อาคจฺฉนฺตีสุ อนุปุพฺเพน ปฏิกฺกมมานา โรหณชนปเท มหาคามสฺส ๕- ปิฏฺฐิภาคโต
สมุทฺเท ๕- คลปฺปมาณํ อุทกํ ปวิสิตฺวา ตตฺถ ฐิตา อสฺโสสินฺติ. ตุยฺหํ ฐิตฏฺฐานโต
@เชิงอรรถ: ๔ ฉ.ม., อิ. ชเน      ๒ ฉ.ม., อิ. วิจรนฺติ     ๓ ฉ.ม., อิ. ปิยมนาปภาเว
@๔ ฉ.ม., อิ. อารทฺธมฺหิ       ๕-๕ อิ. ปิฏฺฐิภาเค โคตกสมุทฺเท
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๑.
ทูเร สตฺถารํ ปสฺสสิ เทวเตติ. กึ กเถถ ภนฺเต, สตฺถา มหาวเน ธมฺมํ เทเสนฺโต
นิรนฺตรํ มมญฺเญว โอโลเกสีติ ๑- มญฺญมานา โอตฺตปฺปามิ ๒- หิริยามีติ. ๒-
      ตํทิวสํ กิร โกฏิสตสหสฺสเทวตา อรหตฺตํ ปตฺตา, กึ ๓- ตุเมฺหปิ ตทา
อรหตฺตํ ปตฺตาติ. นตฺถิ ภนฺเตติ. อนาคามิผลํ ปตฺตตฺถ มญฺเญติ. นตฺถิ ภนฺเตติ.
สกทาคามิผลํ ปตฺตตฺถ มญฺเญติ. นตฺถิ ภนฺเตติ. ตโย มคฺเค ปตฺตา กิร เทวตา
คณนปถํ อตีตา, โสตาปนฺนา ชาตตฺถ มญฺเญติ. เทวตา ตํทิวสํ โสตาปตฺติผลํ
ปตฺตา ๔- หรายมานา "อปุจฺฉิตพฺพํ ปุจฺฉติ อยฺโย"ติ อาห. ตโต นํ โส ภิกฺขุ
อาห "สกฺกา ปน เทวเต ตว อตฺตภาวํ อมฺหากํ ทสฺเสตุนฺ"ติ. น สกฺกา ภนฺเต
สกลกายํ ทสฺเสตุํ, องฺคุลิปพฺพมตฺตํ ทสฺเสสฺสามิ อยฺยสฺสาติ กุญฺจิกฉิทฺเทน
องฺคุลึ  อนฺโตเลณาภิมุขํ อกาสิ, จนฺทสหสฺสสุริยสหสฺสอุคฺคมนกาโล วิย อโหสิ.
เทวธีตา "อปฺปมตฺตา ภนฺเต โหถา"ติ ทหรภิกฺขุํ วนฺทิตฺวา อคมาสิ. เอวํ อิมํ
สุตฺตํ เทวตานํ ปิยํ มนาปํ, มมายนฺติ นํ เทวตาติ.
                      มหาสมยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           ----------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. โอโลเกตีติ  ๒-๒ ฉ.ม. โอตฺตปฺปมานา โอมีสุ นีลยามิ, อิ.
@โอตฺตปฺปมานา หิริยมานา อูมีสุ นิลียามิ.  ๓ ฉ.ม. กึ สทฺโท น ทิสฺสติ.
@๔ ฉ.ม., อิ. ปตฺตตฺตา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕ หน้า ๒๘๗-๓๑๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=5&A=7346&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=7346&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=235
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=10&A=5540
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=6068
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=6068
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_10