ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๐ ภาษาบาลีอักษรไทย อป.อ.๒ (วิสุทฺธ.๒)

                   ๑๖. ๔. จูฬปนฺถกตฺเถราปทานวณฺณนา
     ปทุมุตฺตโร นาม ชิโนติอาทิกํ อายสฺมโต จูฬปนฺถกตฺเถรสฺส อปทานํ.
อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏุปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ
อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล ยเทตฺถ อฏฺฐุปฺปตฺติวเสน วตฺตพฺพํ,
ตํ อฏฺฐกนิปาเต มหาปนฺถกวตฺถุสฺมึ ๒- วุตฺตเมว. อยํ ปน วิเสโส:-
มหาปนฺถกตฺเถโร อรหตฺตํ ปตฺวา ผลสมาปตฺติสุเขน วีตินาเมนฺโต จินฺเตสิ
"กถํ นุ โข สกฺกา จูฬปนฺถกมฺปิ อิมสฺมึ สุเข ปติฏฺฐาเปตุนฺ"ติ. โส อตฺตโน
อยฺยกํ ธนเสฏฺฐึ อุปสงฺกมิตฺวา อาห "สเจ  มหาเสฏฺฐิ อนุชานาถ, อหํ
จูฬปนฺถกํ ปพฺพาเชยฺยนฺ"ติ. ปพฺพาเชถ ภนฺเตติ. เถโร ตํ ปพฺพาเชสิ. โส
ทสสุ สีเลสุ ปติฏฺฐิโต ภาตุ สนฺติเก:-
                "ปทุมํ ยถา โกกนทํ สุคนฺธํ
                ปาโต สิยา ผุลฺลมวีตคนฺธํ
                องฺคีรสํ ปสฺส วิโรจมานํ
                ตปนฺตมาทิจฺจมิวนฺตลิกฺเข"ติ ๓-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม....อปรโคยาน...          ๒. ขุ.เถร. ๒๖/๕๑๐/๓๔๕.
@๑ สํ.ส. ๑๕/๑๒๓/๙๗, องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๑๙๕/๒๖๖ (สฺยา).
คาถํ อุคฺคณฺหนฺโต จตูหิ มาเสหิ อุคฺคเหตุํ นาสกฺขิ, คหิตมฺปิ หทเย น
ติฏฺฐติ. อถ นํ มหาปนฺถโก "จูฬปนฺถก ตฺวํ อิมสฺมึ สาสเน อภพฺโพ, จตูหิ
มาเสหิ เอกํ คาถมฺปิ คเหตุํ น สกฺโกสิ, ปพฺพชิตกิจฺจํ ปน ตฺวํ กถํ มตฺถกํ
ปาเปสฺสสิ, นิกฺขม อิโต"ติ โส เถเรน ปณามิโต ทฺวารโกฏฺฐกสมีเป โรทมาโน
อฏฺฐาสิ.
     เตน จ สมเยน สตฺถา ชีวกมฺพวเน วิหรติ. อถ ชีวโก ปุริสํ เปเสสิ
"คจฺฉ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ สตฺถารํ นิมนฺเตหี"ติ. เตน จ สมเยน
อายสฺมา มหาปนฺถโก ภตฺตุทฺเทสโก โหติ. โส "ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ภิกฺขํ
ปฏิจฺฉถา"ติ วุตฺโต "จูฬปนฺถกํ ฐเปตฺวา เสสานํ ปฏิจฺฉามี"ติ อาห. ตํ สุตฺวา
จูฬปนฺถโก ภิยฺโยโส มตฺตาย โทมนสฺสปฺปตฺโต อโหสิ. สตฺถา ตสฺส จิตฺตกฺเขทํ
ญตฺวา "จูฬปนฺถโก มยา กเตน อุปาเยน พุชฺฌิสฺสตี"ติ ตสฺส อวิทูรฏฺฐาเน
อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา "กึ ปนฺถก โรทสี"ติ ปุจฺฉิ. "ภาตา มํ ภนฺเต ปณาเมตี"ติ
อาห. "ปนฺถก มา จินฺตยิ, มม สาสเน ตุยฺหํ ปพฺพชฺชา, เอหิ อิมํ คเหตฺวา
`รโชหรณํ, รโชหรณนฺ'ติ มนสิ กโรหี"ติ อิทฺธิยา ๑- สุทฺธํ โจฬกฺขณฺฑํ
อภิสงฺขริตฺวา อทาสิ. โส สตฺถารา ทินฺนํ โจฬกฺขณฺฑํ "รโชหรณํ,
รโชหรณนฺ"ติ หตฺเถน ปริมชฺชนฺโต นิสีทิ. ตสฺส ตํ ปริมชฺชนฺตสฺส
กิลิฏฺฐธาตุกํ ชาตํ, ปุน ปริมชฺชนฺตสฺส อุกฺขลิปริปุญฺฉนสทิสํ ชาตํ. โส
ญาณปริปากตฺตา เอวํ จินฺเตสิ "อิทํ โจฬกฺขณฺฑํ ปกติยา ปริสุทฺธํ, อิมํ
อุปาทินฺนกสรีรํ นิสฺสาย กิลิฏฺฐํ อญฺญถา ชาตํ, ตสฺมา อนิจฺจํ ยถาเปตํ, เอวํ
จิตฺตมฺปี"ติ ขยวยํ ปฏฺฐเปตฺวา ตสฺมึเยว นิมิตฺเต ฌานานิ นิพฺพตฺเตตฺวา
ฌานปาทกํ กตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ.
อรหตฺตปตฺตสฺเสวสฺส เตปิฏกํ ปญฺจาภิญฺญา จ อาคมึสุ.
@เชิงอรรถ:  ม. อิทฺธิมยํ.
     สตฺถา เอกูเนหิ ปญฺจภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ คนฺตฺวา ชีวกสฺส นิเวสเน
ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ. จูฬปนฺถโก ปน อตฺตโน ภิกฺขาย อปฺปฏิจฺฉิตตฺตา
เอว น คโต. ชีวโก ยาคุํ ทาตุํ อารภิ. สตฺถา หตฺเถน ปตฺตํ ปิทหิ. "กสฺมา
ภนฺเต น คณฺหถา"ติ วุตฺเต วิหาเร เอโก ภิกฺขุ อตฺถิ ชีวกาติ. โส ปุริสํ
เปเสสิ "คจฺฉ ภเณ วิหาเร นิสินฺนํ อยฺยํ คเหตฺวา เอหี"ติ. จูฬปนฺถกตฺเถโรปิ
รูเปน กิริยาย จ เอกมฺปิ เอเกน อสทิสํ ภิกฺขุสหสฺสํ นิมฺมินิตฺวา นิสีทิ. โส
ปุริโส วิหาเร ภิกฺขูนํ พหุภาวํ ทิสฺวา คนฺตฺวา ชีวกสฺส กเถสิ "อิมสฺมา
ภิกฺขุสํฆา วิหาเร ภิกฺขุสํโฆ พหุตโร, ปกฺโกสิตพฺพํ อยฺยํ น ชานามี"ติ.
ชีวโก สตฺถารํ ปุจฺฉิ "โก นาโม ภนฺเต วิหาเร นิสินฺโน ภิกฺขู"ติ. จูฬปนฺถโก
นาม ชีวกาติ. คจฺฉ ภเณ "จูฬปนฺถโก นาม กตโร"ติ ปุจฺฉิตฺวา ตํ อาเนหีติ.
โส วิหารํ คนฺตฺวา "จูฬปนฺถโก นาม กตโร ภนฺเต"ติ ปุจฺฉิ. "อหํ จูฬปนฺถโก,
อหํ จูฬปนฺถโก"ติ เอกปฺปหาเรน ภิกฺขุสหสฺสมฺปิ กเถสิ. โส ปุนาคนฺตฺวา ตํ
ปวตฺตึ ชีวกสฺส อาโรเจสิ ชีวโก ปฏิวิทฺธสจฺจตฺตา "อิทฺธิมา มญฺเญ อยฺโย"ติ
นยโต ญตฺวา "คจฺฉ ภเณ ปฐมํ กเถนฺตํ อยฺยเมว `ตุเมฺห สตฺถา ปกฺโกสตี'ติ
วตฺวา จีวรกณฺเณ คณฺหาหี"ติ อาห. โส วิหารํ คนฺตฺวา ตถา อกาสิ. ตาวเทว
นิมฺมิตภิกฺขู อนฺตรธายึสุ. โส เถรํ คเหตฺวา อคมาสิ.
     สตฺถา ตสฺมึ ขเณ ยาคุญฺจ ขชฺชกาทิเภทญฺจ ปฏิคฺคณฺหิ. กตภตฺตกิจฺโจ
ภควา อายสฺมนฺตํ จูฬปนฺถกํ อาณาเปสิ "อนุโมทนํ กโรหี"ติ. โส ปภินฺน-
ปฏิสมฺภิโท สิเนรุํ คเหตฺวา มหาสมุทฺทํ มนฺเถนฺโต วิย เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ
สงฺโขเภนฺโต สตฺถุ อชฺฌาสยํ คณฺหนฺโต อนุโมทนํ อกาสิ. ทสพเล ภตฺตกิจฺจํ
กตฺวา วิหารํ คเต ธมฺมสภายํ กถา อุทปาทิ `อโห พุทฺธานํ อานุภาโว, ยตฺร
หิ นาม จตฺตาโร มาเส เอกคาถํ คเหตุํ อสกฺโกนฺตมฺปิ ลหุเกน ขเณเนว
เอวํ มหิทฺธิกํ อกํสู'ติ, ตถา หิ ชีวกสฺส นิเวสเน นิสินฺโน ภควา `เอวํ
จูฬปนฺถกสฺส จิตฺตํ สมาหิตํ, วีถิปฏิปนฺนา วิปสฺสนา'ติ ญตฺวา ยถานิสินฺโนเยว
อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา `ปนฺถก เนวายํ ปิโลติกา กิลิฏฺฐา รชานุกิณฺณา, อิโต ปน
อญฺโญปิ อริยสฺส วินเย สงฺกิเลโส รโช'ติ ทสฺเสนฺโต:-
                `ราโค รโช น จ ปน เรณุ วุจฺจติ
                ราคสฺเสตํ อธิวจนํ รโชติ
                เอตํ รชํ วิปฺปชหิตฺวา ภิกฺขโว
                วิหรนฺติ เต วิคตรชสฺส สาสเน.
                โทโส รโช ฯเปฯ วิคตรชสฺส สาสเน.
                โมโห รโช ฯเปฯ วิคตรชสฺส สาสเน'ติ ๑-
อิมา ติสฺโส คาถาโย อภาสิ. คาถาปริโยสาเน จูฬปนฺถโก สห ปฏิสมฺภิทาหิ
อรหตฺตํ ปาปุณีติ. สตฺถา เตสํ ภิกฺขูนํ กถาสลฺลาปํ สุตฺวา อาคนฺตฺวา พุทฺธาสเน
นิสีทิตฺวา "กึ วเทถ ภิกฺขเว"ติ ปุจฺฉิตฺวา "อิมํ นาม ภนฺเต"ติ วุตฺเต
"ภิกฺขเว จูฬปนฺถเกน อิทานิ มยฺหํ โอวาเท ฐตฺวา โลกุตฺตรทายชฺชํ ลทฺธํ,
ปุพฺเพ ปน โลกิยทายชฺชํ ลทฺธนฺ"ติ วตฺวา เตหิ ยาจิโต จูฬเสฏฺฐิชาตกํ ๒-
กเถสิ. อปรภาเค นํ สตฺถา อริยคณปริวุโต ธมฺมาสเน นิสินฺโน มโนมยํ กายํ
อภินิมฺมินนฺตานํ ภิกฺขูนํ เจโตวิวฏฺฏกุสลานญฺจ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ.
     [๓๕] เอวํ โส ปตฺตเอตทคฺคฏฺฐาโน อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา
ปีติโสมนสฺสวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตโร นาม ชิโนติ-
อาทิมาห. ตตฺถ ปุริมปททฺวยํ วุตฺตตฺถเมว คณมฺหา วูปกฏฺโฐ โสติ โส ปทุมุตฺตโร
นาม สตฺถา คณมฺหา มหตา ๓- ภิกฺขุสมูหโต วูปกฏฺโฐ วิสุํ ภูโต วิเวกํ
@เชิงอรรถ:  ขุ.มหา. ๒๙/๙๘๐/๖๒๔ (สฺยา), ขุ.จูฬ. ๓๐/๔๓๔/๒๐๘ (สฺยา).
@ ขุ.จูฬ. ๒๗/๔/๒.          สี.,อิ. มหา.
อุปคโต. ตทา มม ตาปสกาเล หิมวนฺเต  หิมาลยปพฺพตสมีเป วสิ วาสํ กปฺเปสิ,
จตูหิ อิริยาปเถหิ วิหาสีติ อตฺโถ.
     [๓๖] อหมฺปิ ฯเปฯ ตทาติ ยทา โส ภควา หิมวนฺตํ อุปคนฺตฺวา
วสิ, ตทา อหมฺปิ หิมวนฺตสมีเป กตอสฺสเม อา สมนฺตโต กายจิตฺตปีฬาสงฺขาตา
ปริสฺสยา สมนฺติ เอตฺถาติ อสฺสโมติ ลทฺธนาเม อรญฺญาวาเส วสามีติ
สมฺพนฺโธ. อจิราคตํ มหาวีรนฺติ อจิรํ อาคตํ มหาวีริยวนฺตํ โลกนายกํ ปธานํ
ตํ ภควนฺตํ อุเปสินฺติ  สมฺพนฺโธ, อาคตกฺขเณเยว อุปาคมินฺติ อตฺโถ.
     [๓๗] ปุปฺผจฺฉตฺตํ คเหตฺวานาติ เอวํ อุปคจฺฉนฺโต จ ปทุมุปฺปลปุปฺผาทีหิ
ฉาทิตํ ปุปฺผมยํ ฉตฺตํ คเหตฺวา นราสภํ นรานํ เสฏฺฐํ ภควนฺตํ ฉาเทนฺโต
อุปคญฺฉึ ๑- สมีปํ คโตสฺมีติ อตฺโถ. สมาธึ สมาปชฺชนฺตนฺติ รูปาวจรสมาธิชฺฌานํ
สมาปชฺชนฺตํ อปฺเปตฺวา นิสินฺนสฺส อนฺตรายํ อหํ อกาสินฺติ สมฺพนฺโธ.
     [๓๘] อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺหาติ ตํ สุสชฺชิตํ ปุปฺผจฺฉตฺตํ ทฺวีหิ
หตฺเถหิ อุกฺขิปิตฺวา อหํ ภควโต อทาสินฺติ สมฺพนฺโธ. ปฏิคฺคเหสีติ ตํ มยา
ทินฺนํ ปุปฺผจฺฉตฺตํ ปทุมุตฺตโร ภควา สมฺปฏิจฺฉิ, สาทรํ ๒- สาทิยีติ อตฺโถ.
     [๔๑] สตปตฺตฉตฺตํ ปคฺคยฺหาติ เอเกกสฺมึ ปทุมปุปฺเผ สตสตปตฺตานํ
วเสน สตปตฺเตหิ ปทุมปุปฺเผหิ ฉาทิตํ ปุปฺผจฺฉตฺตํ ปกาเรน อาทเรน คเหตฺวา
ตาปโส มม อทาสีติ อตฺโถ. ตมหํ กิตฺตยิสฺสามีติ ตํ ตาปสํ อหํ กิตฺตยิสฺสามิ
ปากฏํ กริสฺสามีติ อตฺโถ. มม ภาสโต ภาสมานสฺส วจนํ สุโณถ มนสิ
กโรถ.
     [๔๒] ปญฺจวีสติกปฺปานีติ อิมินา ปุปฺผจฺฉตฺตทาเนน ปญฺจวีสติวาเร
ตาวตึสภวเน สกฺโก หุตฺวา เทวรชฺชํ กริสฺสตีติ สมฺพนฺโธ. จตุตฺตึสติกฺขตฺตุญฺจาติ
จตุตฺตึสติวาเร มนุสฺสโลเก จกฺกวตฺตี ราชา ภวิสฺสติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุปคจฺฉึ.            ม. ฉาทนํ.
     [๔๓] ยํ ยํ โยนินฺติ มนุสฺสโยนิอาทีสุ ยํ ยํ ชาตึ สํสรติ คจฺฉติ
อุปปชฺชติ. ตตฺถ ตตฺถ โยนิยํ อพฺโภกาเส สุญฺญฏฺฐาเน ปติฏฺฐนฺตํ นิสินฺนํ
ฐิตํ วา ปทุมํ ธารยิสฺสติ อุปริ ฉาทยิสฺสตีติ อตฺโถ.
     [๔๕] ปกาสิเต ปาวจเนติ เตน ภควตา สกลปิฏกตฺตเย ปกาสิเต
ทีปิเต มนุสฺสตฺตํ มนุสฺสชาตึ ลภิสฺสติ อุปปชฺชิสฺสติ. มโนมยมฺหิ กายมฺหีติ
มเนน ฌานจิตฺเตน นิพฺพตฺโตติ มโนมโย, ยถา จิตฺตํ ปวตฺตติ, ตถา กายํ
ปวตฺเตติ จิตฺตคติกํ กโรตีติ อตฺโถ. ตมฺหิ มโนมเย กายมฺหิ โส ตาปโส
จูฬปนฺถโก นาม หุตฺวา อุตฺตโม อคฺโค ภวิสฺสตีติ อตฺโถ. เสสํ เหฏฺฐา
วุตฺตตฺตา อุตฺตานตฺตา จ สุวิญฺเญยฺยเมว.
     [๕๒] สรึ โกกนทํ อหนฺติ อหํ ภควโต นิมฺมิตโจฬกํ ปริมชฺชนฺโต
โกกนทํ ปทุมํ สรินฺติ อตฺโถ. ตตฺถ จิตฺตํ วิมุจฺจิ เมติ ตสฺมึ โกกนเท ปทุเม
จิตฺตํ อธิมุจฺจิ อลฺลีโน, ตโต อหํ อรหตฺตํ ปาปุณินฺติ สมฺพนฺโธ.
     [๕๓] อหํ มโนมเยสุ จิตฺตคติเกสุ กาเยสุ สพฺพตฺถ สพฺเพสุ ปารมึ
ปริโยสานํ คโต ปตฺโตติ สมฺพนฺโธ. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ.
                   จูฬปนฺถกตฺเถราปทานวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           -----------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๐ หน้า ๙-๑๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=50&A=182&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=50&A=182&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=16              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=1283              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=1698              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=1698              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_32

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]