อรรถกถาเล่มที่ ๕๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อป.อ.๒ (วิสุทฺธ.๒)

                  ๕๔๕/๑๓๓. ๓. สีวลิตฺเถราปทานวณฺณนา
     ตติยาปทาเน ปทุมุตฺตโร นาม ชิโนติอาทิกํ อายสฺมโต สีวลิตฺเถรสฺส
อปทานํ. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ
ปุญฺานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต เหฏฺา
วุตฺตนเยน วิหารํ คนฺตฺวา ปริสาย ปริยนฺเต ิโต ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ
เอกํ ภิกฺขุํ ลาภีนํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา "มยาปิ อนาคเต เอวรูเปน
ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ ทสพลํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส
มหาทานํ ทตฺวา "ภนฺเต อิมินา อธิการกมฺเมน น อญฺ สมฺปตฺตึ ปตฺเถมิ,
อนาคเต ปน เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อหมฺปิ ตุเมฺหหิ โส เอตทคฺเค
ปิตภิกฺขุ วิย ลาภีนํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปตฺถนํ อกาสิ. สตฺถา ตสฺส
อนนฺตรายตํ ทิสฺวา "อยํ เต ปตฺถนา อนาคเต โคตมสฺส พุทฺธสฺส สนฺติเก
สมิชฺฌิสฺสตี"ติ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิ. โส กุลปุตฺโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา
เทวมนุสฺเสสุ อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล พนฺธุมตีนครโต
อวิทูเร เอกสฺมึ คามเก นิพฺพตฺติ, ตสฺมึ สมเย พนฺธุมตีนครวาสิโน รญฺา สทฺธึ
สากจฺฉิตฺวา ๑- ทสพลสฺส ทานํ อทํสุ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. มนฺเตตฺวา.
     เอกทิวสํ สพฺเพ เอกโต หุตฺวา ทานํ เทนฺตา "กึ นุ โข อมฺหากํ
ทานคฺเค นตฺถี"ติ ๑- โอโลเกนฺตา มธุญฺจ คุฬทธิญฺจ นาทฺทสํสุ. เต "ยโต
กุโตจิ อาหริสฺสามา"ติ ชนปทโต นครปวิสนมคฺเคสุ ปุริเส เปสุํ. ตทา เอส
กุลปุตฺโต อตฺตโน คามโต คุฬทธิวารกํ คเหตฺวา "กิญฺจิเทว อาหริสฺสามี"ติ
นครํ คจฺฉนฺโต "มุขํ โธวิตฺวา โธตหตฺถปาโท ปวิสิสฺสามี"ติ ผาสุกฏฺานํ
โอโลเกนฺโต นงฺคลสีสปฺปมาณํ นิมฺมกฺขิกทณฺฑกมธุํ ทิสฺวา "ปุญฺเน เม อิทํ
อุปฺปนฺนนฺ"ติ คเหตฺวา นครํ ปาวิสิ. นาคเรหิ ปิตปุริโส ตํ ทิสฺวา "มาริส
กสฺส อิมํ หรสี"ติ ปุจฺฉิ. "น กสฺสจิ สามิ, วิกฺกายิกํ เม อิทนฺ"ติ. เตน
หิ อิมํ กหาปณํ คเหตฺวา เอตํ มธุญฺจ คุฬทธิญฺจ เทหีติ.
     โส จินฺเตสิ "อิทํ เม น พหุํ อคฺฆติ, อยญฺจ เอกปฺปหาเรเนว พหุํ
เทติ, วีมํสิสฺสามี"ติ. ตโต นํ อาห "นาหํ เอกกหาปเณน เทมี"ติ. ยทิ เอวํ
เทฺว กหาปเณ คเหตฺวา เทหีติ. ทฺวีหิปิ น เทมีติ. เอเตนุปาเยน วฑฺเฒตฺวา
ยาว สหสฺสํ ปาปุณิ, โส จินฺเตสิ "อติอญฺฉิตุํ น วฏฺฏติ, โหตุ ตาว อิมินา
กตฺตพฺพกมฺมํ ปุจฺฉิสฺสามี"ติ. อถ นํ อาห "น อิทํ พหุอคฺฆนกํ, ตฺวํ ปน
พหุํ เทสิ, เกน กมฺเมน อิทํ คณฺหสี"ติ. อิธ โภ นครวาสิโน รญฺา สทฺธึ
ปฏิวิรุชฺฌิตฺวา วิปสฺสิสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ทานํ เทนฺตา อิทํ ทฺวยํ ทานคฺเค
อปสฺสนฺตา มํ ปริเยสาเปนฺติ. สเจ อิทํ ทฺวยํ น ลภิสฺสนฺติ, นาครานํ
ปราชโย ภวิสฺสติ. ตสฺมา สหสฺสํ ทตฺวา คณฺหามีติ. กึ ปเนตํ นาครานํ เอว
วฏฺฏติ, อุทาหุ อญฺเสมฺปิ ทาตุํ วฏฺฏตีติ. ยสฺส กสฺสจิ ทาตุํ อวาริตเมตนฺติ.
อตฺถิ ปน โกจิ นาครานํ ทาเน เอกทิวสํ สหสฺสํ ทาตาติ. นตฺถิ สมฺมาติ.
อิเมสํ เม ทฺวินฺนํ ๒- สหสฺสคฺฆนกภาวํ ชานาสีติ. อาม ชานามีติ. เตน หิ
คจฺฉ, นาครานํ อาโรเจหิ "เอโก ปุริโส อิมานิ เทฺว มูเลน น เทติ,
@เชิงอรรถ: ๑ มโน.ปู. ๑/๒๑๘, เถร.อ. ๑/๒๑๐.  ๒ ก. ทินฺนํ.
ตุเมฺหหิ สทฺธึ สหตฺเถเนว ทาตุกาโม, ตุเมฺห อิเมสํ ทฺวินฺนํ การณา
นิพฺพิตกฺกา ๑- โหถา"ติ. "ตฺวํ อิมสฺมึ ทาเน เชฏฺกภาคสฺส ๒- กายสกฺขี โหหี"ติ
วตฺวา คโต. โส ปน กุลปุตฺโต คามโต ปริพฺพยตฺถํ คหิตกหาปเณน ปญฺจกฏุกํ
คเหตฺวา จุณฺณํ กตฺวา ทธิโต กญฺจิยํ วาเหตฺวา ตตฺถ มธุปฏลํ ปีเฬตฺวา
ปญฺจกฏุกจุณฺเณน โยเชตฺวา ปทุมินิปตฺเต ปกฺขิปิตฺวา ตํ สํวิทหิตฺวา อาทาย
ทสพลสฺส อวิทูเร นิสีทิ. มหาชเนหิ อาหริยมานสฺส สกฺการสฺส อนฺตเร
อตฺตโน ปตฺตวารํ โอโลเกนฺโต โอกาสํ ตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา "ภนฺเต
อยํ เม ทุคฺคตสกฺกาโร, อิมํ เม อนุกมฺปํ ปฏิจฺจ ปฏิคฺคณฺหถา"ติ. สตฺถา
ตสฺสานุกมฺปํ ปฏิจฺจ จตุมหาราเชหิ ทตฺติเยน เสลมยปตฺเตน ตํ ปฏิคฺคเหตฺวา
ยถา อฏฺสฏฺิยา ภิกฺขุสตสหสฺสสฺส ทิยฺยมานํ น ขียติ, เอวํ อธิฏฺาสิ.
     โส กุลปุตฺโต นิฏฺิตภตฺตกิจฺจํ ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน
อาห "ทิฏฺโ เม ภนฺเต ภควา อชฺช พนฺธุมตีนครวาสีหิ ตุมฺหากํ
สกฺกาโร อาหริยมาโน, อหมฺปิ อิมสฺส นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตภเว
ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต ภเวยฺยนฺ"ติ. สตฺถา "เอวํ โหตุ กุลปุตฺตา"ติ วตฺวา ตสฺส
จ นครวาสีนญฺจ ภตฺตานุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิ. โส กุลปุตฺโต ยาวชีวํ กุสลํ
กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สุปฺปวาสาย ราชธีตุยา
กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตสฺส ปฏิสนฺธิคฺคหณกาลโต ปฏฺาย สายํ ปาตญฺจ ๓-
ปญฺจปณฺณาการสตานิ สุปฺปวาสาย อุปนียนฺติ. อถสฺส สา ปุญฺวีมํสนตฺถํ ๔-
หตฺเถน พีชปจฺฉึ ผุสาเปนฺตี อฏฺาสิ. เอเกกพีชโต สลากสตํ สลากสหสฺสมฺปิ
นิคฺคจฺฉติ, เอเกกกรีสเขตฺตโต ปณฺณาสมฺปิ สฏฺิปิ สกฏปมาณานิ อุปฺปชฺชนฺติ. ๕-
โกฏฺปูรณกาเลปิสฺสา โกฏฺทฺวารํ หตฺเถน ผุสนฺติยา ราชธีตาย ปุญฺเน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. นิรุสฺสุกกา.  ๒ สี. เชฏฺกภาวสฺส.  ๓ สี.,ม. สตตํ.
@๔ สี. อถสฺสา ตํ ปุญฺวีมํสนตฺถํ.  ๕ สี. นิปฺผชฺชนฺติ.
คณฺหนฺตานํ คหิตคหิตํ ปุน ปูรติ. ปริปุณฺณภตฺตกุมฺภิโตปิ "ราชธีตาย ปุญฺนฺ"ติ
วตฺวา ยสฺส กสฺสจิ เทนฺตา นํ ยาว น อุกฺกฑฺฒนฺติ, ๑- น ตาว ภตฺตํ ขียติ.
ทารเก กุจฺฉิคเตเยว สตฺต วสฺสานิ อติกฺกมึสุ.
     คพฺเภ ปน ปริปกฺเก สตฺตาหํ มหาทุกฺขํ อนุโภสิ. สา สามิกํ อามนฺเตตฺวา
"ปุเร มรณา ชีวมานา  ทานํ ทสฺสามี"ติ สตฺถุ สนฺติกํ เปเสสิ "คจฺฉ
สามิ อิมํ ปวตฺตึ สตฺถุ อาโรเจตฺวา สตฺถารํ นิมนฺเตหิ, ยญฺจ สตฺถา วทติ, ตํ
สาธุกํ อุปลกฺเขตฺวา อาคนฺตฺวา มยฺหํ กเถหี"ติ. โส คนฺตฺวา ตสฺสา สาสนํ
สตฺถุ อาโรเจสิ "สตฺถุ ภนฺเต โกฬิยธีตา ปาเท วนฺทตี"ติ. สตฺถา ตสฺสา อนุกมฺปํ
ปฏิจฺจ "สุขินี โหตุ สุปฺปวาสา โกฬิยธีตา อโรคา, อโรคํ ปุตฺตํ วิชายตู"ติ
อาห. โส ตํ สุตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน คามาภิมุโข ปายาสิ. ตสฺส
ปุเร อาคมนาเยว สุปฺปวาสาย กุจฺฉิโต ธมฺมกรกโต ๒- อุทกํ วิย คพฺโภ นิกฺขมิ,
ปริวาเรตฺวา นิสินฺนชโน ๓- อสฺสุมุโข โรทิตุํ อารทฺโธ หฏฺตุฏฺโว ๓- ตสฺสา
สามิกสฺส ตุฏฺิสาสนํ อาโรเจตุํ อคมาสิ. โส เตสํ อิงฺคิตํ ทิสฺวา "ทสพเลน
กถิตกถา นิปฺผนฺนา ภวิสฺสติ มญฺเ"ติ จินฺเตสิ. โส อาคนฺตฺวา สตฺถุ กถํ
ราชธีตาย กเถสิ. ราชธีตา ตยา นิมนฺติตํ ชีวภตฺตเมว มงฺคลภตฺตํ ภวิสฺสติ,
คจฺฉ สตฺตาหํ ทสพลํ นิมนฺเตหีติ. โส ตถา อกาสิ. สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส
ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ปวตฺตยึสุ. โส ทารโก าตีนํ สนฺตตฺตจิตฺตํ นิพฺพาเปนฺโต
สีตลภาวํ กุรุมาโน ชาโตติ สีวลิเตฺวว นามํ กรึสุ. โส สตฺต วสฺสานิ คพฺเภ
วสิตตฺตา ชาตกาลโต ปฏฺาย สพฺพกมฺมกฺขโม อโหสิ. ธมฺมเสนาปติ สาริปุตฺตตฺเถโร
สตฺตเม ทิวเส เตน สทฺธึ กถาสลฺลาปํ อกาสิ. สตฺถาปิ อิมํ คาถํ อภาสิ:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เทนฺตานํ ยาว น สกฺโกนฺติ, ม. เทนฺตา ยาว น อุฏฺหนฺติ.  ๒ ฉ.ม.
@ธมฺมกรณโต.  ๓-๓ อสฺสุมุโขว หสิตุํ อารทฺโธ, หฏฺตุฏฺโ (มโน.ปู. ๑/๒๒๐).
            "โยมํ ปลิปถํ ทุคฺคํ       สํสารํ โมหมจฺจคา
            ติณฺโณ ปารงฺคโต ฌายี    อเนโช อกถํกถี
            อนุปาทาย นิพฺพุโต       ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺ"ติ. ๑-
     อถ นํ เถโร เอวมาห "กึ ปน ตยา เอวรูปํ ทุกฺขํ อนุภวิตฺวา
ปพฺพชิตุํ น วฏฺฏตี"ติ. ลภนฺโต ปพฺพาเชยฺยํ ภนฺเตติ. สุปฺปวาสา ตํ เถเรน
สทฺธึ กเถนฺตํ ทิสฺวา "กึ นุ โข เม ปุตฺโต ธมฺมเสนาปตินา กเถตี"ติ เถรํ
อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ "มยฺหํ ปุตฺโต ตุเมฺหหิ สทฺธึ กึ กเถติ ภนฺเต"ติ. อตฺตนา
อนุภุตฺตคพฺภวาสทุกฺขํ กเถตฺวา "ตุเมฺหหิ อนุญฺาโต ปพฺพชิสฺสามี"ติ วทตีติ.
สาธุ ภนฺเต ปพฺพาเชถ นนฺติ. เถโร ตํ วิหารํ เนตฺวา ตจปญฺจกกมฺมฏฺานํ
ทตฺวา ปพฺพาเชนฺโต "สีวลิ ตุยฺหํ อญฺเน โอวาเทน กมฺมํ นตฺถิ, ตยา
สตฺต วสฺสานิ อนุภุตฺตทุกฺขเมว ปจฺจเวกฺขาหี"ติ. ภนฺเต ปพฺพชฺชาเยว ตุมฺหากํ
ภาโร, ยํ ปน มยา สกฺกา กาตุํ, ตมหํ ชานิสฺสามีติ. โส ปน ปมเกสวฏฺฏิยา
โอโรปิตกฺขเณเยว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาสิ, ทุติยาย โอโรปิตกฺขเณ สกทาคามิ-
ผเล, ตติยาย อนาคามิผเล ปติฏฺาสิ. สพฺเพสํเยว เกสานํ โอโรปนญฺจ
อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยา จ อปุเร อปจฺฉา อโหสิ.
     อถ ภิกฺขุสํเฆ กถา อุทปาทิ "อโห เอวํ ปุญฺวาปิ เถโร สตฺต
มาสาธิกานิ สตฺต สํวจฺฉรานิ มาตุคพฺเภ วสิตฺวา สตฺต ทิวสานิ มูฬฺหคพฺเภ
วสี"ติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา"ติ
ปุจฺฉิตฺวา "อิมาย นามา"ติ วุตฺเต "น ภิกฺขเว อิมินา กุลปุตฺเตน อิมาย
ชาติยา กตกมฺมนฺ"ติ วตฺวา อตีตํ อาหริตฺวา อตีเต ภิกฺขเว พุทฺธุปฺปาทโต
ปุเรตรเมว เอส กุลปุตฺโต พาราณสิยํ ราชกุเล นิพฺพตฺโต, ปิตุ อจฺจเยน
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ธ. ๒๕/๔๑๔/๘๙.
รชฺเช ปติฏฺาย วิภวสมฺปนฺโน ปากโฏ อโหสิ. ตทา เอโก ปจฺจนฺตราชา
"รชฺชํ คณฺหิสฺสามี"ติ อาคนฺตวา นครํ อุปรุนฺธิตฺวา ขนฺธาวารํ กาเรตฺวา
วิหาสิ. อถ ราชา มาตุยา สทฺธึ สมานจฺฉนฺโท หุตฺวา สตฺตาหํ ขนฺธาวารนคเร
จตูสุ ทิสาสุ ทฺวารํ ปิธาเปสิ, นิกฺขมนฺตานํ ปวิสนฺตานญฺจ ทฺวารมูฬฺหํ อโหสิ.
อถ มิคทายวิหาเร ปจฺเจกพุทฺธา อุคฺโฆเสสุํ. ราชา สุตฺวา ทฺวารํ วิวราเปสีติ.
ปจฺจนฺตราชาปิ ปลายิ. โส เตน กมฺมวิปาเกน นรกาทีสุ ทุกฺขมนุภวิตฺวา
อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชกุเล นิพฺพตฺโตปิ มาตุยา สทฺธึ อิมํ เอวรูปํ
ทุกฺขมนุภวิ. ตสฺส ปน ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺาย ภิกฺขุสํฆสฺส จตฺตาโร ปจฺจยา
ยทิจฺฉกํ อุปฺปชฺชนฺติ. เอวํ เอตฺถ วตฺถุ สมุฏฺิตํ.
     อปรภาเค สตฺถา สาวตฺถึ อคมาสิ. เถโร ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา "ภนฺเต
มยฺหํ ปุญฺพลํ วีมํสิสฺสามิ, ปญฺจภิกฺขุสตานิ เทถา"ติ. คณฺห สีวลีติ. โส
ปญฺจสเต ภิกฺขู คเหตฺวา หิมวนฺตาภิมุขํ คจฺฉนฺโต อฏวิมคฺคํ คจฺฉติ. ตสฺส
ปมํ ทิฏฺนิโคฺรเธ อธิวตฺถา เทวตา สตฺต ทิวสานิ ทานํ อทาสิ, อิติ
โส:-
            นิโคฺรธํ ปมํ ปสฺสิ       ทุติยํ ปณฺฑวปพฺพตํ
            ตติยํ อจิรวติยํ          จตุตฺถํ วรสาครํ.
            ปญฺจมํ หิมวนฺตํ โส       ฉฏฺ ฉทฺทนฺตุปาคมิ
            สตฺตมํ คนฺธมาทนํ        อฏฺมํ อถ เรวตนฺติ ๑-
สพฺพฏฺาเนสุ สตฺต สตฺต ทิวสาเนว ทานํ อทํสุ. คนฺธมาทนปพฺพเต ปน
นาคทตฺตเทวราชา สตฺตสุ ทิวเสสุ เอกทิวสํ ขีรปิณฺฑปาตํ อทาสิ, เอกทิวสํ
สปฺปิปิณฺฑปาตํ อทาสิ. อถ นํ ภิกฺขุสํโฆ อาห "อาวุโส อิมสฺส เทวรญฺโ
@เชิงอรรถ: ๑ มโน.ปู. ๑/๒๒๒, เถร.อ. ๑/๒๑๔.
เนว เธนุโย ทุยฺหมานา ปญฺายนฺติ, น ทธินิมฺมถนํ, กุโต เต เทวราช
อิทํ อุปฺปชฺชตี"ติ. "ภนฺเต กสฺสปทสพลสฺส กาเล ขีรสลากภตฺตทานสฺเสตํ
ผลนฺ"ติ เทวราชา อาห.
     อปรภาเค สตฺถา ขทิรวนิยเรวตตฺเถรสฺส ปจฺจุคฺคมนํ อกาสิ. กถํ?
อถายสฺมา สาริปุตฺโต สตฺถารํ อาห "ภนฺเต มยฺหํ กิร กนิฏฺภาตา เรวโต
ปพฺพชิโต, โส อภิรเมยฺย วา, น วา, คนฺตฺวา นํ ปสฺสิสฺสามี"ติ. ภควา
เรวตสฺส อารทฺธวิปสฺสกภาวํ ตฺวา เทฺว วาเร ปฏิกฺขิปิตฺวา ตติยวาเร ยาจิโต
อรหตฺตปฺปตฺตภาวํ ตฺวา สาริปุตฺต อหมฺปิ คมิสฺสามิ ภิกฺขูนํ อาโรเจหีติ.
เถโร ภิกฺขู สนฺนิปาตาเปตฺวา "อาวุโส สตฺถา จาริกํ จริตุกาโม, คนฺตุกามา
อาคจฺฉนฺตู"ติ สพฺเพสํเยว อาโรเจสิ. ทสพลสฺส จาริกตฺถาย คมนกาเล
โอหิยฺยมานกภิกฺขู นาม อปฺปกา โหนฺติ, "สตฺถุ สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ ปสฺสิสฺสาม,
มธุรธมฺมกถํ วา สุณิสฺสามา"ติ เยภุยฺเยน คนฺตุกามา พหุตราว โหนฺติ. อิติ
สตฺถา มหาภิกฺขุสํฆปริวาโร "เรวตํ ปสฺสิสฺสามา"ติ นิกฺขนฺโต.
     อเถกสฺมึ ปเทเส อานนฺทตฺเถโร เทฺวธาปถํ ปตฺวา ภควนฺตํ ปุจฺฉิ
"ภนฺเต อิมสฺมึ าเน เทฺวธาปโถ, กตรมคฺเคน ภิกฺขุสํโฆ คจฺฉตู"ติ. กตรมคฺโค
อานนฺท อุชุโกติ. ภนฺเต อุชุมคฺโค ตึสโยชนิโก อมนุสฺสปโถ. ปริหารมคฺโค
ปน สฏฺิโยชนิโก เขโม สุภิกฺโขติ. อานนฺท สีวลิ อเมฺหหิ สทฺธึ อาคโตติ.
อาม ภนฺเต อาคโตติ. เตน หิ สํโฆ อุชุมคฺคเมว คจฺฉตุ. สีวลิสฺส ปุญฺ
วีมํสิสฺสามาติ. สตฺถา ภิกฺขุสํฆปริวาโร สีวลิตฺเถรสฺส ปุญฺวีมํสนตฺถํ ตึสโยชน-
มคฺคํ ๑- อภิรุหิ.
     มคฺคํ อภิรุหนฏฺานโต ปฏฺาย เทวสํโฆ โยชเน โยชเน าเน นครํ
มาเปตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส วสนตฺถาย วิหาเร ปฏิยาเทสิ. เทวปุตฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ อิ.,ม. อฏวิมคฺคํ.
รญฺา เปสิตกมฺมการา วิย หุตฺวา ยาคุขชฺชกาทีนิ คเหตฺวา "กหํ อยฺโย
สีวลี"ติ ปุจฺฉนฺตา คจฺฉนฺติ. เถโร สกฺการสมฺมานํ คาหาเปตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ
คจฺฉติ. สตฺถา ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ ปริภุญฺชิ. อิมินาว นิยาเมน สตฺถา สกฺการํ
อนุภวนฺโต เทวสิกํ โยชนปรมํ คนฺตวา ตึสโยชนิกํ กนฺตารํ อติกฺกมฺม
ขทิรวนิยเรวตตฺเถรสฺส วสนฏฺานํ ปตฺโต, เถโร สตฺถุ อาคมนํ ตฺวา อตฺตโน
วสนฏฺาเน พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส ปโหนกวิหาเร ทสพลสฺส คนฺธกุฏึ
รตฺติฏฺานทิวาฏฺานานิ จ อิทฺธิยา มาเปตฺวา ตถาคตสฺส ปจฺจุคฺคมนํ คโต.
สตฺถา อลงฺกตปฏิยตฺเตน มคฺเคน วิหารํ ปาวิสิ. อถ ตถาคเต คนฺธกุฏึ
ปวิฏฺเ ภิกฺขู วสฺสคฺเคน ปตฺตเสนาสนานิ ปวิสึสุ. เทวตา "อกาโล
อาหารสฺสา"ติ อฏฺวิธํ ปานกํ อาหรึสุ. สตฺถา สํเฆน สทฺธึ ปานกํ ปิวิ.
อิมินา นิยาเมเนว ตถาคตสฺส สกฺการสมฺมานํ อนุภวนฺตสฺเสว อทฺธมาโส
อติกฺกนฺโต.
     อเถกจฺเจ อุกฺกณฺิตภิกฺขู ๑- เอกสฺมึ าเน นิสีทิตฺวา กถํ อุปฺปาทยึสุ
"ทสพโล `มยฺหํ อคฺคสาวกสฺส กนิฏฺภาตา'ติ วตฺวา เอวรูปํ นวกมฺมิกํ ภิกฺขุํ
ปสฺสิตุํ อาคโต, อิมสฺส วิหารสฺส สนฺติเก เชตวนวิหาโร วา เวฬุวนวิหาราทโย
วา กึ กริสฺสนฺติ. อยมฺปิ ภิกฺขุ เอวรูปสฺส นวกมฺมสฺส การโก, กึ นาม
สมณธมฺมํ กริสฺสตี"ติ. อถ สตฺถา จินฺเตสิ "มยิ อิธ จิรํ วสนฺเต อิทํ านํ
อากิณฺณํ ภวิสฺสติ, อารญฺกา นาม ภิกฺขู ปวิเวกตฺถิกา โหนฺติ, เรวตสฺส
ผาสุวิหาโร น ภวิสฺสตี"ติ. ตโต เถรสฺส ทิวาฏฺานํ คโต. เถโรปิ เอกโกว
จงฺกมนโกฏิยํ อาลมฺพนผลกํ นิสฺสาย ปาสาณผลเก นิสินฺโน สตฺถารํ ทูรโตว
อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา วนฺทิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อุทฺธตภิกฺขู.
     อถ นํ สตฺถา ปุจฺฉิ "เรวต อิทํ วาฬมิคฏฺานํ, จณฺฑานํ หตฺถิอสฺสาทีนํ
สทฺทํ สุตฺวา กึ กโรสี"ติ. เตสํ เม ภนฺเต สทฺทํ สุณโต อรญฺปีติ ๑-
นาม อุปฺปนฺนาติ. สตฺถา อิมสฺมึ าเน เรวตตฺเถรสฺส ปญฺจหิ คาถาสเตหิ
อรญฺานิสํสํ นาม กเถตฺวา ปุนทิวเส อวิทูรฏฺาเน ปิณฺฑาย จริตฺวา
เรวตตฺเถรํ อามนฺเตตฺวา ๒- เยหิ ภิกฺขูหิ เถรสฺส อวณฺโณ กถิโต, เตสํ
กตฺตรยฏฺิอุปาหนเตลนาฬิฉตฺตานํ ปมุสฺสนภาวํ อกาสิ. เต อตฺตโน
ปริกฺขารตฺถาย นิวตฺตา อาคตมคฺเคเนว คจฺฉนฺตาปิ ตํ านํ สลฺลกฺเขตุํ น
สกฺโกนฺติ. ปมํ หิ เต อลงฺกตปฏิยตฺเตน มคฺเคน คนฺตฺวา, ตํทิวสํ ปน
วิสมมคฺเคน คจฺฉนฺตา ตสฺมึ าเน อุกฺกุฏิกํ นิสีทนฺตา ชณฺณุเกหิ คจฺฉนฺติ.
เต คุมฺเพ จ คจฺเฉ จ กณฺฏเก จ มทฺทนฺตา อตฺตนา วสิตสภาคฏฺานํ
คนฺตฺวา ตสฺมึ ตสฺมึ ขทิรขาณุเก ลคฺคิตํ อตฺตโน ฉตฺตํ สญฺชานนฺติ, อุปาหนํ
กตฺตรยฏฺึ เตลนาฬิญฺจ สญฺชานนฺติ. เต ตสฺมึ สมเย "อิทฺธิมา อยํ ภิกฺขู"ติ
ตฺวา อตฺตโน ปริกฺขารมาทาย "ทสพลสฺส ปฏิยตฺตสกฺกาโร นาม เอวรูโป
โหตี"ติ วทนฺตา อคมํสุ.
     ปุรโต อาคเต ภิกฺขู วิสาขา อุปาสิกา อตฺตโน เคเห นิสินฺนกาเล
ปุจฺฉิ "มนาปํ นุ โข ภนฺเต เรวตสฺส วสนฏฺานนฺ"ติ. มนาปํ อุปาสิเก
นนฺทวนจิตฺตลตาวนปฏิภาคํ ตํ เสนาสนนฺติ. อถ เตสํ ปจฺฉโต อาคเต ภิกฺขู
ปุจฺฉิ "มนาปํ อยฺยา เรวตสฺส วสนฏฺานนฺ"ติ. มา ปุจฺฉ อุปาสิเก, กเถตุํ
อยุตฺตฏฺานํ, เอตํ อุชฺชงฺคลสกฺขรปาสาณวิสมขทิรวนํ เอว, ตตฺถ โส ภิกฺขุ
วสตีติ.
     วิสาขา ปุริมานํ ปจฺฉิมานญฺจ ภิกฺขูนํ กถํ สุตฺวา "เกสํ นุ โข กถา สจฺจา"ติ
ปจฺฉาภตฺตํ คนฺธมาลํ อาทาย ทสพลสฺส อุปฏฺานํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อรญฺรติ.  ๒ ม. นิวตฺเตตฺวา.
นิสินฺนา สตฺถารํ ปุจฺฉิ "ภนฺเต เรวตตฺเถรสฺส วสนฏฺานํ เอกจฺเจ อยฺยา
วณฺเณนฺติ, เอกจฺเจ นินฺทนฺติ, กิเมตํ ภนฺเต"ติ. "วิสาเข รมณิยํ วา โหตุ
มา วา, ยสฺมึ าเน อริยานํ จิตฺตํ รมติ, ตเทว านํ รมณิยํ นามา"ติ วตฺวา
อิมํ คาถมาห:-
            "คาเม วา ยทิ วารญฺเ  นินฺเน วา ยทิ วา ถเล
            ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ    ตํ ภูมิรามเณยฺยกนฺ"ติ. ๑-
     อปรภาเค ภควา อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน เถรํ "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม
สาวกานํ ภิกฺขูนํ ลาภีนํ ยทิทํ สีวลี"ติ ๒- เอตทคฺเค เปสิ.
    [๕๔] อถายสฺมา สีวลิตฺเถโร อรหตฺตํ ปตฺวา ปตฺตเอตทคฺคฏฺาโน
อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต
ปทุมุตฺตโร นาม ชิโนติอาทิมาห. อนุตฺตานตฺถปทวณฺณนเมว กริสฺสาม.
    [๕๕] สีลํ ตสฺส อสงฺเขฺยยฺยนฺติ ตสฺส ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต สีลํ
อสงฺเขฺยยฺยํ.
            นว โกฏิสหสฺสานิ        อสีติสตโกฏิโย
            ปญฺาสสตสหสฺสานิ       ฉตฺตึสา จ ปุนาปเร.
            เอเต สํวรวินยา        สมฺพุทฺเธน ปกาสิตา
            เปยฺยาลมุเขน นิทฺทิฏฺา   สิกฺขาวินยสํวเรติ ๓-
เอวํ วุตฺตสิกฺขาปทานิ ภิกฺขูนํ สาวกปญฺตฺติวเสน วุตฺตานิ. ภควโต ปน สีลํ
อสงฺเขฺยยฺยเมว สงฺขาตุํ คเณตุํ อสกฺกุเณยฺยนฺติ อตฺโถ. สมาธิวชิรูปโม ยถา
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ธ. ๒๕/๙๘/๓๔, ขุ.เถร. ๒๖/๙๙๑/๓๙๖, สํ.ส. ๑๕/๒๖๑/๒๘๐.
@๒ องฺ.เอกก. ๒๐/๒๐๗/๒๔.  ๓ วิสุทฺธิ. ๑/๕๗ (สฺยา), ปฏิสํ.อ. ๑/๒๑๘.
วชิรํ อินฺทนีลมณิเวฬุริยมณิผลิกมสารคลฺลาทีนิ รตนานิ วิชฺชติ ฉิทฺทาวฉิทฺทํ
กโรติ, เอวเมว ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต โลกุตฺตรมคฺคสมาธิ ปฏิปกฺขปจฺจนีกธมฺเม
วิชฺฌติ ภินฺทติ สมุจฺฉินฺทตีติ อตฺโถ. อสงฺเขฺยยฺยํ าณวรํ ตสฺส พุทฺธสฺส
จตฺตาริ สจฺจานิ สตฺตตึสโพธิปกฺขิยธมฺเม สงฺขตาสงฺขตธมฺเม จ  ชานิตุํ
ปฏิวิชฺฌิตุํ สมตฺถํ สยมฺภุาณสพฺพญฺุตญฺาณาทิาณสมูหํ อสงฺเขฺยยฺยํ,
อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนาทิเภเทน สงฺขาวิรหิตนฺติ อตฺโถ. วิมุตฺติ จ อโนปมาติ
สงฺกิเลเสหิ วิมุตฺตตฺตา โสตาปตฺติผลาทิกา จตสฺโส วิมุตฺติโย อนุปมา อุปมารหิตา
"อิมา วิย ภูตา"ติ อุปเมตุํ น สกฺกาติ อตฺโถ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                    สีวลิตฺเถราปทานวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๐ หน้า ๓๐๒-๓๑๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=50&A=6476&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=50&A=6476&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=133
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=3540
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=4488
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=4488
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_33