ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๑ ภาษาบาลีอักษรไทย พุทฺธ.อ. (มธุรตฺถ.)

                       ๓. ทีปงฺกรพุทฺธวํสวณฺณนา
     รมฺมนครวาสิโนปิ เต อุปาสกา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ
ทตฺวา ปุน ภควนฺตํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ มาลาคนฺธาทีหิ ปูเชตฺวา
วนฺทิตฺวา ทานานุโมทนํ โสตุกามา อุปนิสีทึสุ. อถ สตฺถา เตสํ ปรมมธุรํ
หทยงฺคมํ ทานานุโมทนมกาสิ:-
              "ทานํ นาม สุขาทีนํ       นิทานํ ปรมํ มตํ
               นิพฺพานํ ปน โสปานํ      ปติฏฺฐาติ ปวุจฺจติ.
               ทานํ ตาณํ มนุสฺสานํ      ทานํ พนฺธุ ปรายนํ
               ทานํ ทุกฺขาธิปนฺนานํ      สตฺตานํ ปรมา คติ.
               ทุกฺขนิตฺถรณฏฺเฐน        ทานํ นาวาติ ทีปิตํ
               ภยรกฺขณโต ทานํ        นครนฺติ จ วณฺณิตํ.
               ทานํ ทุราสทฏฺเฐน       วุตฺตมาสิวิโสติ จ
               ทานํ โลภมลาทีหิ        ปทุมํ อนุปลิตฺตโต.
               นตฺถิ ทานสโม โลเก     ปุริสสฺส อวสฺสโย
               ปฏิปชฺชถ ตสฺมา ตํ       กิริยาชฺฌาสเยน จ.
               สคฺคโลกนิทานานิ        ทานานิ ปติมา อิธ
               โก หิ นาม นโร โลเก   น ทเทยฺย หิเต รโต.
               สุตฺวา เทเวสุ สมฺปตฺตึ    โก นโร ทานสมฺภวํ
               น ทชฺชา สุขปฺปทํ ทานํ ๑- ทานํ จิตฺตปฺปโมทนํ.
               ทาเนน ปฏิปนฺเนน       อจฺฉราปริวาริโต
               รมเต สุจิรํ กาลํ        นนฺทเน สุรนนฺทเน.
                     ปีติมุฬารํ วินฺทติ ทาตา
                     คารวมสฺมึ คจฺฉติ โลเก
                     กิตฺติมนนฺตํ ๒- ยาติ จ ทาตา
                     วิสฺสนีโย โหติ จ ทาตา.
               ทตฺวา ทานํ ยาติ นโร โส  โภคสมิทฺธึ ทีฆญฺจายุ ๓-
               สุสฺสรตมฺปิ จ วินฺทติ รูปํ    สคฺเค สทฺธึ กีฬติ เทเวติ ๔-
               วิมาเนสุ ฐตฺวา นานา     มตฺตมยูราภิรุเตสุ.
               โจราริราโชทกปาวกานํ    ธนํ อสาธารณเมว ทานํ
               ททาติ ตํ สาวกญาณภูมึ     ปจฺเจกภูมึ ปน พุทฺธภูมินฺ"ติ-
เอวมาทินา นเยน ทานานุโมทนํ กตฺวา ทานานิสํสํ ปกาเสตฺวา ตทนนฺตรํ
สีลกถํ กเถสิ. สีลํ นาเมตํ อิธโลกปรโลกสมฺปตฺตีนํ มูลํ.
               สีลํ สุขานํ ปรมํ นิทานํ     สีเลน สีลี ติทิวํ ปยาติ
               สีลํ หิ สํสารมุปาคตสฺส     ตาณญฺจ เลณญฺจ ปรายนญฺจ.
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. สุขสนฺทานํ    สี.,อิ. ขฺยาติมนนฺตํ    สี.,อิ. ทีฆญฺจายุํ
@ สี. กิล ติทีเวหิ
                     อวสฺสโย สีลสโม ชนานํ
                     กุโต ปนญฺโญ อิธ วา ปรตฺถ
                     สีลํ คุณานํ ปรมา ปติฏฺฐา
                     ยถา ธรา ถาวรชงฺคมานํ.
              สีลํ กิเรว กลฺยาณํ          สีลํ โลเก อนุตฺตรํ
              อริยวุตฺติสมาจาโร          เยน วุจฺจติ สีลวา. ๑-
     สีลาลงฺการสโม อลงฺกาโร นตฺถิ, สีลคนฺธสโม คนฺโธ นตฺถิ, สีลสมํ
กิเลสมลวิโสธนํ นตฺถิ, สีลสมํ ปริฬาหูปสมํ นตฺถิ, สีลสมํ กิตฺติชนนํ นตฺถิ,
สีลสมํ สคฺคาโรหณโสปานํ นตฺถิ, นิพฺพานนครปฺปเวสเน จ สีลสมํ ทฺวารํ
นตฺถิ. ยถาห:-
             "โสภนฺเตวํ น ราชาโน       มุตฺตามณิวิภูสิตา
              ยถา โสภนฺติ ยติโน         สีลภูสนภูสิตา.
              สีลคนฺธสโม คนฺโธ          กุโต นาม ภวิสฺสติ
              โย สมํ อนุวาเต จ         ปฏิวาเต จ วายติ. ๒-
                      น ปุปฺผคนฺโธ ปฏิวาตเมติ
                      น จนฺทนํ ตคฺครมลฺลิกา วา
                      สตญฺจ คนฺโธ ปฏิวาตเมติ
                      สพฺพา ทิสา สปฺปุริโส ปวายติ.
               จนฺทนํ ตครํ วาปิ          อุปฺปลํ อถ วสฺสิกี
               เอเตสํ คนฺธชาตานํ        สีลคนฺโธ อนุตฺตโร. ๓-
@เชิงอรรถ:  ขุ.ชา. ๒๗/๔๖๙/๑๒๐ (สฺยา)
@ วิสุทฺธิ. ๑/๑๒ (สฺยา)                    ขุ.ธ. ๒๕/๕๔-๕/๒๖
               น คงฺคา ยมุนา จาปิ ๑-    สรภู วา สรสฺวตี ๒-
               นินฺนคา วาจิรวตี          มหี วาปิ มหานที.
               สกฺกุณนฺติ วิโสเธตุํ         ตํ มลํ อิธ ปาณินํ
               วิโสธยติ สตฺตานํ          ยํ เว สีลชลํ มลํ.
               น ตํ สชลทา วาตา        น จาปิ หริจนฺทนํ
               เนว หารา น มณโย       น จนฺทกิรณงฺกุรา.
               สมยนฺตีธ สตฺตานํ          ปริฬาหํ สุรกฺขิตํ
               ยํ สเมติ อิทํ อริยํ         สีลํ อจฺจนฺตสีตลํ.
               อตฺตานุวาทาทิภยํ          วิทฺธํสยติ สพฺพทา ๓-
               ชเนติ กิตฺติหาสญฺจ ๔-      สีลํ สีลวโต ๕- สทา.
               สคฺคาโรหณโสปานํ         อญฺญํ สีลสมํ กุโต
               ทฺวารํ วา ปน นิพฺพาน-     นครสฺส ปเวสเน.
               คุณานํ มูลภูตสฺส           โทสานํ พลฆาติโน
               อิติ สีลสฺส ชานาถ         อานิสํสมนุตฺตรนฺ"ติ. ๖-
     เอวํ ภควา สีลานิสํสํ ทสฺเสตฺวา "อิทํ ปน สีลํ นิสฺสาย อยํ สคฺโค
ลภตี"ติ ทสฺสนตฺถํ ตทนนฺตรํ สคฺคกถํ กเถสิ. อยํ สคฺโค นาม อิฏฺโฐ กนฺโต
มนาโป เอกนฺตสุโข นิจฺจเมตฺถ กีฬา นิจฺจํ สมฺปตฺติโย ลภนฺติ. จาตุมหาราชิกา
เทวา นวุติวสฺสสตสหสฺสานิ ทิพฺพสุขํ ทิพฺพสมฺปตฺตึ ปฏิลภนฺติ. ตาวตึสา
ติสฺโส วสฺสโกฏิโย สฏฺฐิ จ วสฺสสตสหสฺสานีติ เอวมาทิสคฺคคุณปฏิสํยุตฺตกถํ
@เชิงอรรถ:  วิสุทฺธิ. วาปิ               วิสุทฺธิ. สรสฺสติ (สฺยา)
@ วิสุทฺธิ. สพฺพโส (สฺยา)       กิตฺตึ หาสญฺจ (สฺยา.), สี.,อิ. กิตฺติสาตญฺจ
@ สีลวตํ (สฺยา)
@ วิญฺเญยฺยํ, อานิสํสกถามุขํ (สฺยา) วิสุทฺธิ. ๑/๑๑-๑๒ (สฺยา)
กเถสิ. เอวํ สคฺคกถาย ปโลเภตฺวา ปุน "อยมฺปิ สคฺโค อนิจฺโจ อธุโว น ตตฺถ
ฉนฺทราโค กาตพฺโพ"ติ กามานํ อาทีนวํ โอการํ สงฺกิเลสํ เนกฺขมฺเม อานิสํสญฺจ
ปกาเสตฺวา อมตปริโยสานํ ธมฺมกถํ กเถสิ. เอวํ ตสฺส มหาชนสฺส ธมฺมํ เทเสตฺวา
เอกจฺเจ สรเณสุ จ เอกจฺเจ ปญฺจสีเลสุ จ เอกจฺเจ โสตาปตฺติผเล จ
เอกจฺเจ สกทาคามิผเล เอกจฺเจ อนาคามิผเล เอกจฺเจ จตูสุปิ ผเลสุ
เอกจฺเจ ตีสุ วิชฺชาสุ เอกจฺเจ ฉสุ อภิญฺญาสุ เอกจฺเจ อฏฺฐสุ สมาปตฺตีสุ
ปติฏฺฐาเปตฺวา อุฏฺฐายาสนา รมฺมนครโต นิกฺขมิตฺวา สุทสฺสนมหาวิหารเมว
ปาวิสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๑] "ตทา เต โภชยิตฺวาน      สสํฆํ โลกนายกํ
           อุปคจฺฉุํ สรณํ ตสฺส         ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน.
       [๒] สรณาคมเน กญฺจิ          นิเวเสติ ตถาคโต
           กญฺจิ ปญฺจสุ สีเลสุ         สีเล ทสวิเธ ปรํ.
       [๓] กสฺสจิ เทติ สามญฺญํ        จตุโร ผลมุตฺตเม
           กสฺสจิ อสเม ธมฺเม        เทติ โส ปฏิสมฺภิทา.
       [๔] กสฺสจิ วรสมาปตฺติโย       อฏฺฐ เทติ นราสโภ
           ติสฺโส กสฺสจิ วิชฺชาโย      ฉฬภิญฺญา ปเวจฺฉติ.
       [๕] เตน โยเคน ชนกายํ       โอวทติ มหามุนิ
           เตน วิตฺถาริกํ อาสิ        โลกนาถสฺส สาสนํ.
       [๖] มหาหนุสภกฺขนฺโธ          ทีปงฺกรสนามโก
           พหู ชเน ตารยติ          ปริโมเจติ ทุคฺคตึ.
       [๗] โพธเนยฺยํ ชนํ ทิสฺวา       สตสหสฺเสปิ โยชเน
           ขเณน อุปคนฺตฺวาน         โพเธติ ตํ มหามุนี"ติ.
     ตตฺถ เตติ เต รมฺมนครวาสิโน อุปาสกา. สรณนฺติ เอตฺถ สรณํ
สรณคมนํ สรณสฺส คนฺตฺวา จ เวทิตพฺพา. สรติ หึสติ วินาเสตีติ สรณํ,
กึ ตํ? รตนตฺตยํ. ตํ ปน สรณคตานํ เตเนว สรณคมเนน ภยํ สนฺตาสํ ทุกฺขํ
ทุคฺคตึ ปริกฺกิเลสํ หนติ หึสติ วินาเสตีติ สรณนฺติ วุจฺจตีติ. วุตฺตเญฺหตํ:-
               "เย เกจิ พุทฺธํ สรณํ คตาเส
                น เต คมิสฺสนฺติ อปายภูมึ ๑-
                ปหาย มานุสํ เทหํ
                เทวกายํ ปริปูเรสฺสนฺติ. ๒-
                เย เกจิ ธมฺมํ สรณํ คตาเส
                น เต คมิสฺสนฺติ อปายภูมึ ๑-
                ปหาย มานุสํ เทหํ
                เทวกายํ ปริปูเรสฺสนฺติ. ๒-
                เย เกจิ สํฆํ สรณํ คตาเส
                น เต คมิสฺสนฺติ อปายภูมึ ๑-
                ปหาย มานุสํ เทหํ
                เทวกายํ ปริปูเรสฺสนฺตี"ติ. ๒-
     สรณคมนํ นาม รตนตฺตยปรายนาการปฺปวตฺโต จิตฺตุปฺปาโท. สรณสฺส
คนฺตา นาม ตํสมงฺคีปุคฺคโล. เอวํ ตาว สรณํ สรณคมนํ สรณสฺส คนฺตา
จาติ อิทํ ตยํ เวทิตพฺพํ.
     ตสฺสาติ ตํ ทีปงฺกรํ, อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ ทฏฺฐพฺพํ. "อุปคจฺฉุํ สรณํ
ตตฺถา"ติปิ ปาโฐ. สตฺถุโนติ สตฺถารํ. สรณาคมเน กญฺจีติ กญฺจิ ปุคฺคลํ
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. อปายํ      ที.มหา. ๑๐/๓๓๒/๒๑๗, สํ.ส. ๑๕/๓๗/๓๐
สรณคมเน นิเวเสตีติ อตฺโถ. กิญฺจาปิ ปจฺจุปฺปนฺนวเสน วุตฺตํ, อตีตกาลวเสน
ปน อตฺโถ คเหตพฺโพ. เอส นโย เสเสสุปิ. "กสฺสจิ สรณาคมเน"ติปิ ปาโฐ,
ตสฺสปิ โสเยวตฺโถ. กญฺจิ ปญฺจสุ สีเลสูติ กญฺจิ ปุคฺคลํ ปญฺจสุ วิรติสีเลสุ
นิเวเสสีติ อตฺโถ. "กสฺสจิ ปญฺจสุ สีเลสู"ติปิ ปาโฐ, โสเยวตฺโถ. สีเล
ทสวิเธ ปรนฺติ อปรํ ปุคฺคลํ ทสวิเธ สีเล นิเวเสสีติ อตฺโถ. "กสฺสจิ กุสเล
ทสา"ติปิ ปาโฐ, ตสฺส กญฺจิ ปุคฺคลํ ทส กุสลธมฺเม สมาทเปสีติ อตฺโถ.
กสฺสจิ เทติ สามญฺญนฺติ เอตฺถ ปรมตฺถโต สามญฺญนฺติ มคฺโค วุจฺจติ. ยถาห:-
           "กตมญฺจ ภิกฺขเว สามญฺญํ? อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก
       มคฺโค, เสยฺยถิทํ? สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ สมฺมาสมาธิ. อิทํ วุจฺจติ
       ภิกฺขเว สามญฺญนฺ"ติ. ๑-
     จตุโร ผลมุตฺตเมติ จตฺตาริ อุตฺตมานิ ผลานีติ อตฺโถ. มกาโร
ปทสนฺธิกโร. ลิงฺควิปริยาเสน วุตฺตํ. ยโถปนิสฺสยํ จตฺตาโร มคฺเค จตฺตาริ จ
สามญฺญผลานิ กสฺสจิ อทาสีติ อตฺโถ. กสฺสจิ อสเม  ธมฺเมติ กสฺสจิ อสทิเส
จตฺตาโร ปฏิสมฺภิทาธมฺเม อทาสิ.
     กสฺสจิ วรสมาปตฺติโยติ กสฺสจิ ปน นีวรณวิคเมน ปธานภูตา อฏฺฐ
สมาปตฺติโย อทาสิ. ติสฺโส กสฺสจิ วิชฺชาโยติ กสฺสจิ ปุคฺคลสฺส อุปนิสฺสยวเสน
ทิพฺพจกฺขุญาณปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณอาสวกฺขยญาณานํ วเสน ติสฺโส วิชฺชาโย.
ฉฬภิญฺญา ปเวจฺฉตีติ ฉ อภิญฺญาโย กสฺสจิ อทาสิ.
     เตน โยเคนาติ เตน นเยน เตนานุกฺกเมน จ. ชนกายนฺติ ชนสมูหํ.
โอวทตีติ โอวทิ. กาลวิปริยาเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. อิโต อุปริปิ อีทิเสสุ
@เชิงอรรถ:  สํ. มหา. ๑๙/๓๕-๖/๑๙
อตีตกาลวเสเนว อตฺโถ คเหตพฺโพ. เตน วิตฺถาริกํ อาสีติ เตน ทีปงฺกรสฺส
ภควโต โอวาเทน อนุสาสนิยา วิตฺถาริกํ วิตฺถตํ วิสาลีภูตํ สาสนํ อโหสิ.
     มหาหนูติ มหาปุริสานํ กิร เทฺวปิ หนูนิ ปริปุณฺณานิ ทฺวาทสิยา
ปกฺขสฺส จนฺทสทิสาการานิ โหนฺตีติ มหนฺตานิ หนูนิ ยสฺส โส มหาหนุ,
สีหหนูติ วุตฺตํ โหติ. อุสภกฺขนฺโธติ อุสภสฺเสว ขนฺโธ ยสฺส ภวติ, โส อุสภกฺขนฺโธ.
สุวฏฺฏิตสุวณฺณาลิงฺคสทิสรุจิรกฺขนฺโธ สมวฏฺฏจารุกฺขนฺโธติ อตฺโถ. ๑-
ทีปงฺกรสนามโกติ ทีปงฺกรสนาโม. พหู ชเน ตารยตีติ พหู พุทฺธเวเนยฺยชเน
ตาเรสิ. ปริโมเจตีติ ปริโมเจสิ. ทุคฺคตินฺติ ทุคฺคติโต. นิสฺสกฺกตฺเถ
อุปโยควจนํ.
     อิทานิ ตารณปริโมจนกรณาการทสฺสนตฺถํ ๒- "โพธเนยฺยํ ชนนฺ"ติ คาถา
วุตฺตา. ตตฺถ โพธเนยฺยํ ชนนฺติ โพธเนยฺยํ ปชํ, อยเมว วา ปาโฐ. ทิสฺวาติ
พุทฺธจกฺขุนา วา สมนฺตจกฺขุนา วา ทิสฺวา. สตสหสฺเสปิ โยชเนติ
อเนกสตสหสฺเสปิ โยชเน ฐิตํ. อิทํ ปน ทสสหสฺสิยํเยว สนฺธาย วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํ.
     ทีปงฺกโร กิร สตฺถา พุทฺธตฺตํ ปตฺวา โพธิมูเล สตฺตสตฺตาหํ
วีตินาเมตฺวา อฏฺฐเม สตฺตาเห มหาพฺรหฺมุโน ธมฺมชฺเฌสนํ ปฏิญฺญาย
สุนนฺทาราเม ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวา โกฏิสตํ เทวมนุสฺสานํ ธมฺมามตํ ปาเยสิ.
อยํ ปฐโม อภิสมโย อโหสิ.
     อถ สตฺถา อตฺตโน ปุตฺตสฺส สมวฏฺฏกฺขนฺธสฺส อุสภกฺขนฺธสฺส นาม
ญาณปริปากํ ญตฺวา ตํ อตฺรชํ ปมุขํ กตฺวา ราหุโลวาทสทิสํ ธมฺมํ เทเสตฺวา
เทวมนุสฺสานํ นวุติโกฏิโย ธมฺมามตํ ปาเยสิ. อยํ ทุติโย อภิสมโย อโหสิ.
@เชิงอรรถ:  ม. สุวฏฺฏจารุกฺขนฺโธติ อตฺโถ     สี. ตารณปริโมจนาการทสฺสนตฺถํ
     ปุน ภควา อมรวตีนครทฺวาเร มหาสิรีสรุกฺขมูเล ยมกปาฏิหาริยํ กตฺวา
มหาชนสฺส พนฺธนาโมกฺขํ เทวคณปริวุโต ทิวสกราติเรกชุติวิสรภวเน ๑- ตาวตึสภวเน
ปาริจฺฉตฺตกมูเล ปรมสีตเล ปณฺฑุกมฺพลสิลาตเล นิสีทิตฺวา สพฺพเทวคณปีติสญฺชนนึ
อตฺตโน ชนนึ สุเมธาเทวึ ปมุขํ กตฺวา สพฺพโลกวิทิตวิสุทฺธิเทโว เทวเทโว
ทีปงฺกโร ภควา สพฺพสตฺตหิตกรํ ปรมาติเรกคมฺภีรสุขุมํ พุทฺธิวิสทกรํ สตฺตปฺปกรณํ
อภิธมฺมปิฏกํ เทเสตฺวา นวุติเทวโกฏิสหสฺสานํ ธมฺมามตํ ปาเยสิ. อยํ ตติโย
อภิสโย อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๘] "ปฐมาภิสมเย พุทฺโธ        โกฏิสตมโพธยิ
           ทุติยาภิสมเย นาโถ         นวุติโกฏิมโพธยิ.
       [๙] ยทา จ เทวภวนมฺหิ         พุทฺโธ ธมฺมมเทสยิ
           นวุติโกฏิสหสฺสานํ           ตติยาภิสมโย อหู"ติ.
     ทีปงฺกรสฺส ปน ภควโต ตโย สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ตตฺถ
สุนนฺทาราเม โกฏิสตสหสฺสานํ ปฐโม สนฺนิปาโต อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
      [๑๐] "สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ       ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน
           โกฏิสตสหสฺสานํ            ปฐโม อาสิ สมาคโม"ติ.
     อถาปเรน สมเยน ทสพโล จตูหิ ภิกฺขุสตสหสฺเสหิ ปริวุโต
คามนิคมนครปฏิปาฏิยา มหาชนานุคฺคหํ กโรนฺโต จาริกํ จรมาโน อนุกฺกเมน
เอกสฺมึ ปเทเส มหาชนกตสกฺการํ สพฺพโลกวิสฺสุตํ อมนุสฺสปริคฺคหิตํ อติภยานกํ
โอลมฺพามฺพุธรปริจุมฺพิตกูฏํ วิวิธสุรภิตรุ กุสุมวาสิตกูฏํ นานามิคคณวิจริตกูฏํ
นารทกฏํ นาม ปรมรมณียํ ปพฺพตํ สมฺปาปุณิ. โส กิร ปพฺพโต นารเทน
นาม ยกฺเขน ปริคฺคหิโต อโหสิ. ตตฺถ ปน ตสฺส ยกฺขสฺส อนุสํวจฺฉรํ
มหาชโน มนุสฺสพลึ อุปสํหรติ.
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ....ชุติ วิย สุรภวเน
     อถ ทีปงฺกโร กิร ภควา ตสฺส มหาชนสฺส อุปนิสฺสยสมฺปตฺตึ ทิสฺวา
ตโต ภิกฺขุสํฆํ จาตุทฺทิสํ เปเสตฺวา อทุติโย อสหาโย มหากรุณาพลวสงฺคตหทโย
ตญฺจ ยกฺขํ วิเนตุํ ตํ นารทปพฺพตํ อภิรุหิ. อถ โส มนุสฺสภกฺโข
สกหิตนิรเปกฺโข ปรวธทกฺโข ยกฺโข มกฺขํ อสหมาโน โกธปเรตมานโส ทสพลํ
ภึสาเปตฺวา ปลาเปตุกาโม ตํ ปพฺพตํ จาเลสิ. โส กิร ปพฺพโต เตน
จาลิยมาโน ภควโต อานุภาเวน ตสฺเสว มตฺถเก ปตมาโน วิย อโหสิ.
     ตโต โส ภีโต "หนฺท นํ อคฺคินา ฌาเปสฺสามี"ติ มหตฺตํ อติภีมทสฺสนํ
อคฺคิกฺขนฺธํ นิพฺพตฺเตสิ. โส อคฺคิกฺขนฺโธ ปฏิวาเต ขิตฺโต วิย อตฺตโนว ทุกฺขํ
ชเนสิ, น ปน ภควโต จีวเร อํสุมตฺตมฺปิ ทฑฺฒุํ สมตฺโถ อโหสิ. ยกฺโข ปน
"สมโณ ทฑฺโฒ, น ทฑฺโฒ"ติ โอโลเกนฺโต ทสพลํ สรทสมยวิมลกรนิกรํ
สพฺพชนรติกรํ รชนิกรมิว สีตลชลตลคตกมลกณิกาย นิสินฺนํ วิย ภควนฺตํ
ทิสฺวา จินฺเตสิ "อโห อยํ สมโณ มหานุภาโว, ยํ  ยํ อิมสฺสาหํ อนตฺถํ
กโรมิ, โส โส มมูปริเยว ปตติ, อิมํ ปน สมณํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ เม
ปฏิสรณํ ปรายนํ นตฺถิ, ปฐวิยํ อุปกฺขลิตา ปฐวึเยว นิสฺสาย อุฏฺฐหนฺติ,
หนฺทาหํ อิมํเยว สมณํ สรณํ คมิสฺสามี"ติ.
     อเถวํ ปน โส จินฺเตตฺวา ภควโต จกฺกาลงฺกตตเลสุ ปาเทสุ สิรสา
นิปติตฺวา "อจฺจโย มํ ภนฺเต อจฺจคมา"ติ วตฺวา ภควนฺตํ สรณํ อคมาสิ.
อถสฺส ภควา อนุปุพฺพิกถํ กเถสิ. โส เทสนาปริโยสาเน ทสหิ ยกฺขสหสฺเสหิ
สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. ตสฺมึ กิร ทิวเส สกลชมฺพุทีปตลวาสิโน
มนุสฺสา ตสฺส พลิกมฺมตฺถํ เอเกกคามโต เอเกกํ ปุริสํ อาหรึสุ. อญฺญญฺจ
พหุติลตณฺฑุลกุลตฺถมุคฺคมาสาทึ สปฺปินวนีตเตลมธุผาณิตาทิญฺจ อาหรึสุ. อถ
โส ยกฺโข ตํ ทิวสํ อาภตตณฺฑุลาทิกํ สพฺพํ เตสํเยว ทตฺวา เต
พลิกมฺมตฺถาย อานีตมนุสฺเส ทสพลสฺส นิยฺยาเตสิ.
     อถ สตฺถา เต มนุสฺเส เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพาเชตฺวา อนฺโต
สตฺตาเหเยว สพฺเพ อรหตฺเต ปติฏฺฐาเปตฺวา มาฆปุณฺณมาย โกฏิสตภิกฺขุมชฺฌคโต
จตุรงฺคสมนฺนาคเต สนฺนิปาเต ปาติโมกฺขมุทฺทิสิ. จตุรงฺคานิ นาม
สพฺเพว เอหิภิกฺขู โหนฺติ, สพฺเพ ฉฬภิญฺญา โหนฺติ, สพฺเพ อนามนฺติตาว
อาคตา, ปณฺณรสูโปสถทิวโส จาติ อิมานิ จตฺตาริ องฺคานิ นาม. อยํ ทุติโย
สนฺนิปาโต อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
      [๑๑] "ปุน นารทกูฏมฺหิ         ปวิเวกคเต ชิเน
           ขีณาสวา วีตมลา         สมึสุ สตฺตโกฏิโย"ติ.
     ตตฺถ ปวิเวกคเตติ คณํ ปหาย คเต. สมึสูติ สนฺนิปตึสุ.
     ยทา ปน ทีปงฺกโร โลกนายโก สุทสฺสนนามเก ปพฺพเต
วสฺสาวาสมุปคจฺฉิ, ตทา กิร ชมฺพุทีปวาสิโน มนุสฺสา อนุสํวจฺฉรํ คิรคฺคสมชฺชํ
กโรนฺติ. ตสฺมึ กิร สมชฺเช สนฺนิปติตา มนุสฺสา ทสพลํ ทิสฺวา ธมฺมกถํ
สุตฺวา ตตฺร ปสีทิตฺวา ปพฺพชึสุ. มหาปวารณทิวเส สตฺถา เตสํ อชฺฌาสยานุกูลํ
วิปสฺสนากถํ กเถสิ. ตํ สุตฺวา เต สพฺเพ สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา วิปสฺสนานุปุพฺเพน
มคฺคานุปุพฺเพน จ อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. อถ สตฺถา นวุติโกฏิสหสฺเสหิ สทฺธึ
ปวาเรสิ. อยํ ตติโย สนฺนิปาโต อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
      [๑๒] "ยมฺหิ กาเล มหาวีโร      สุทสฺสนสิลุจฺจเย
           นวุติโกฏิสหสฺเสหิ          ปวาเรสิ มหามุนิ.
           อหนฺเตน สมเยน          ชฏิโล อุคฺคตาปโน
           อนฺตลิกฺขมฺหิ จรโณ         ปญฺจาภิญฺญาสุ ปารคู"ติ.
     อยํ คาถา อฏฺฐสาลินิยา ธมฺมสงฺคหฏฺฐกถาย นิทานวณฺณนาย ทีปงฺกร-
พุทฺธวํเส ๑- ลิขิตา. อิมสฺมึ ปน พุทฺธวํเส นตฺถิ. นตฺถิภาโวเยว ปนสฺสา
ยุตฺตตโร. กสฺมาติ เจ? เหฏฺฐา สุเมธกถาสุ กถิตตฺตาติ.
     ทีปงฺกเร กิร ภควติ ธมฺมํ เทเสนฺเต ทสสหสฺสานญฺจ
วีสติสหสฺสานญฺจ ๒- ธมฺมาภิสมโย อโหสิเยว. เอกสฺส ปน ทฺวินฺนํ ติณฺณํ
จตุนฺนนฺติ จ อาทิวเสน อภิสมยานํ อนฺโต นตฺถิ. ตสฺมา ทีปงฺกรสฺส ภควโต
สาสนํ วิตฺถาริกํ พาหุชญฺญํ อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
      [๑๓] "ทสวีสสหสฺสานํ          ธมฺมาภิสมโย อหุ
           เอกทฺวินฺนํ อภิสมโย       คณนาโต อสงฺขิโย"ติ.
     ตตฺถ ทสวีสสหสฺสานนฺติ ทสสหสฺสานํ วีสติสหสฺสานญฺจ. ธมฺมาภิสมโยติ
จตุสจฺจธมฺมปฺปฏิเวโธ. เอกทฺวินฺนนฺติ เอกสฺส เจว ทฺวินฺนญฺจ. ติณฺณํ จตุนฺนํ
ฯเปฯ ทสนฺนนฺติอาทินา นเยน อสงฺเขฺยยฺยาติ อตฺโถ. เอวํ อสงฺเขฺยยฺยาภิ-
สมยตฺตา จ วิตฺถาริกํ มหนฺตปฺปตฺตํ พหูหิ ปณฺฑิเตหิ เทวมนุสฺเสหิ นิยฺยานิกนฺติ
ชญฺญํ ๓- ชานิตพฺพํ อธิสีลสิกฺขาทีหิ อิทฺธญฺจ สมาธิอาทีหิ ผีตญฺจ อโหสิ. เตน
วุตฺตํ:-
      [๑๔] "วิตฺถาริกํ พาหุชญฺญํ        อิทฺธํ ผีตํ อหู ตทา
           ทีปงฺกรสฺส ภควโต         สาสนํ สุวิโสธิตนฺ"ติ.
     ตตฺถ สุวิโสธิตนฺติ สุฏฺฐุ ภควตา โสธิตํ วิสุทฺธํ กตํ. ทีปงฺกรํ กิร
สตฺถารํ สพฺพกาลํ ฉฬภิญฺญานํ มหิทฺธิกานํ ภิกฺขูนํ จตฺตาริ สตสหสฺสานิ
ปริวาเรนฺติ. เตน จ สมเยน เย เสกฺขา กาลกิริยํ กโรนฺติ, เต ครหิตา
@เชิงอรรถ:  อภิ.อ. ๑/๗๖-๗       ม. วีสติสจตฺตาลีสสหสฺสานญฺจ      สี.,อิ. ญาตญฺจ
ภวนฺติ, สพฺเพ ขีณาสวา หุตฺวาว ปรินิพฺพายนฺตีติ อธิปฺปาโย. ตสฺมา หิ ตสฺส
ภควโต สาสนํ สุปุปฺผิตํ สุสมิทฺธํ ขีณาสเวหิ ภิกฺขูหิ อติวิย โสภิตฺถ. เตน
วุตฺตํ:-
      [๑๕] "จตฺตาริ สตสหสฺสานิ       ฉฬภิญฺญา มหิทฺธิกา
           ทีปงฺกรํ โลกวิทุํ           ปริวาเรนฺติ สพฺพทา.
      [๑๖] เย เกจิ เตน สมเยน      ชหนฺติ มานุสํ ภวํ
           อปฺปตฺตมานสา เสขา       ครหิตา ภวนฺติ เต.
      [๑๗] สุปุปฺผิตํ ปาวจนํ           อรหนฺเตหิ ตาทิหิ
           ขีณาสเวหิ วิมเลหิ         อุปโสภติ สพฺพทา"ติ.
     ตตฺถ จตฺตาริ สตสหสฺสานีติ คณนาย ทสฺสิตา เอวํ ทสฺสิตคณนา อิเม
ภิกฺขูติ ทสฺสนตฺถํ "ฉฬภิญฺญา มหิทฺธิกา"ติ วุตฺตนฺติ เอวมตฺโถ คเหตพฺโพ.
อถ วา ฉฬภิญฺญา มหิทฺธิกาติ ฉฬภิญฺญานํ มหิทฺธิกานนฺติ สามิอตฺเถ
ปจฺจตฺตวจนํ ทฏฺฐพฺพํ. ปริวาเรนฺติ สพฺพทาติ นิจฺจกาลํ ทสพลํ ปริวาเรนฺติ,
ภควนฺตํ มุญฺจิตฺวา กตฺถจิ น คจฺฉนฺตีติ อธิปฺปาโย. เตน สมเยนาติ ตสฺมึ
สมเย. อยํ ปน สมยสทฺโท สมวายาทีสุ นวสุ อตฺเถสุ ทิสฺสติ. ยถาห:-
           "สมวาเย ขเณ กาเล      สมูเห เหตุทิฏฺฐิสุ
            ปฏิลาเภ ปหาเน จ       ปฏิเวเธ จ ทิสฺสตี"ติ. ๑-
     อิธ โส กาเล ทฏฺฐพฺโพ, ตสฺมึ กาเลติ อตฺโถ. มานุสํ ภวนฺติ
มนุสฺสภาวํ. อปฺปตฺตมานสาติ อปฺปตฺตํ อนธิคตํ มานสํ เยหิ เต อปฺปมตฺตมานสา.
มานสนฺติ ราคสฺส จ จิตฺตสฺส จ อรหตฺตสฺส จ อธิวจนํ. "อนฺตลิกฺขจโร
@เชิงอรรถ:  สุ.วิ. ๑/๑/๓๑, ป.สู. ๑/๑/๘, สา.ป. ๑/๑/๘, มโน.ปู. ๑/๑/๘,
@ขุทฺทก.อ. ๙๒, อภิ.อ. ๑/๑๐๔
ปาโส, ยฺวายํ จรติ มานโส"ติ ๑- หิ เอตฺถ ปน ราโค "มานโส"ติ วุตฺโต.
"จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรนฺ"ติ ๒- เอตฺถ จิตฺตํ. "อปฺปตฺตมานโส เสโข,
กาลํ กยิรา ชเนสุตา"ติ ๓- เอตฺถ อรหตฺตํ. อิธาปิ อรหตฺตเมว อธิปฺเปตํ. ๔-
ตสฺมา อปฺปตฺตอรหตฺตผลาติ อตฺโถ. เสขาติ เกนฏฺเฐน เสขา?
เสขธมฺมปฏิลาภฏฺเฐน เสขา. วุตฺตเญฺหตํ "กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต เสโข โหตีติ? อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ เสขาย สมฺมาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต โหติ ฯเปฯ เสเขน
สมฺมาสมาธินา สมนฺนาคโต โหติ. เอตฺตาวตา โข ภิกฺขเว เสโข โหตี"ติ. ๕-
อปิจ สิกฺขนฺตีติ เสขา. วุตฺตเญฺหตํ "สิกฺขติ, สิกฺขตีติ โข ภิกฺขุ ตสฺมา
เสโขติ วุจฺจติ. กิญฺจ สิกฺขติ? อธิสีลมฺปิ สิกฺขติ, อธิจิตฺตมฺปิ สิกฺขติ,
อธิปญฺญมฺปิ สิกฺขตีติ โข ภิกฺขุ ตสฺมา เสโขติ วุจฺจตี"ติ. ๖-
     สุปุปฺผิตนฺติ สุฏฺฐุ วิกสิตํ. ปาวจนนฺติ ปสตฺถํ วจนํ, วุทฺธิปฺปตฺตํ วา
วจนํ ปวจนํ, ปวจนเมว ปาวจนํ, สาสนนฺติ อตฺโถ. อุปโสภตีติ อภิราชติ
อติวิโรจติ. สพฺพทาติ สพฺพกาลํ. "อุปโสภติ สเทวเก"ติปิ ปาโฐ.
     ตสฺส ทีปงฺกรสฺส ภควโต รมฺมวตี นาม นครํ อโหสิ, สุเทโว นาม
ขตฺติโย ปิตา, สุเมธา นาม เทวี มาตา, สุมงฺคโล จ ติสฺโส จาติ เทฺว
อคฺคสาวกา, สาคโต นาม อุปฏฺฐาโก, นนฺทา จ สุนนฺทา จาติ เทฺว
อคฺคสาวิกา. โพธิ ตสฺส ภควโต ปิปฺผลิรุกฺโข อโหสิ, อสีติหตฺถุพฺเพโธ,
สตสหสฺสวสฺสานิ อายูติ. กึ ปนิเมสํ ชาตนคราทีนํ ทสฺสเน ปโยชนนฺติ เจ?
วุจฺจเต:- ยสฺส ยทิ เนว ชาตนครํ น ปิตา น มาตา ปญฺญาเยยฺย, อิมสฺส
ปน เนว ชาตนครํ น ปิตา น มาตา ปญฺญายติ, เทโว วา สกฺโก วา
@เชิงอรรถ:  วิ. ๔/๓๓/๒๘, สํ.ส. ๑๕/๑๕๑/๑๓๕
@ อภิ.สํ. ๓๔/๖/๒๒, อภิ.วิ. ๓๕/๑๘๔/๑๐๓,
@ขุ.มหา. ๒๙/๔/๓, ขุ.จูฬ. ๓๐/๖๓๐/๓๐๓ (สฺยา)
@ สํ.ส. ๑๕/๑๕๙/๑๔๖         อภิ.อ. ๑/๑๙๐
@ สํ.มหา. ๑๙/๑๓/๑๑         องฺ.ติก. ๒๐/๘๖/๒๒๕
ยกฺโข วา มาโร วา พฺรหฺมา วา เอส มญฺเญ, เทวานมฺปิ อีทิสํ ปาฏิหาริยํ
อนจฺฉริยนฺติ มญฺญมานา น โสตพฺพํ น สทฺทหิตพฺพํ มญฺเญยฺยุํ, ตโต
อภิสมโย น ภเวยฺย, อสติ อภิสมเย นิรตฺถโก พุทฺธุปฺปาโท ภเวยฺย, อนิยฺยานิกํ
สาสนํ, ตสฺมา สพฺพพุทฺธานํ ชาตนคราทิโก ปริจฺเฉโท ทสฺเสตพฺโพ. เตน
วุตฺตํ:-
      [๑๘] "นครํ รมฺมวตี นาม        สุเทโว นาม ขตฺติโย
           สุเมธา นาม ชนิกา        ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน.
      [๑๙] ๑- ทส วสฺสหสฺสานิ        อคารํ อชฺฌาวสี ชิโน
           หํสา โกญฺจา มยูรา จ      ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
      [๒๐] ตีณิ สตสหสฺสานิ           นาริโย สมลงฺกตา
           ปทุมา นาม สา นารี       อุสภกฺขนฺโธ นาม อตฺรโช.
      [๒๑] นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา       หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ
           อนูนทสมาสานิ            ปธานํ ปทหี ชิโน.
      [๒๒] ปธานจารํ จริตฺวาน        อพุชฺฌิ มานสา มุนิ
           พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต     ทีปงฺกโร มหามุนิ.
      [๒๓] วตฺตจกฺโก มหาวีโร        นนฺทาราเม วสี ชิโน
           นิสินฺโน สิริสมูลมฺหิ         อกาสิ ติตฺถิยมทฺทนํ. ๑-
      [๒๔] สุมงฺคโล จ ติสฺโส จ       อเหสุํ อคฺคสาวกา
           สาคโต นามุปฏฺฐาโก       ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน.
      [๒๕] นนฺทา เจว สุนนฺทา จ      อเหสุํ อคฺคสาวิกา
           โพธิ ตสฺส ภควโต         ปิปฺผลีติ ปวุจฺจติ.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อฏฺฐกถายํ อิมา คาถาโย น ทิสฺสนฺติ
      [๒๖] ๑- ตปุสฺสภลฺลิกา นาม      อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
           สิริมา โสณา อุปฏฺฐิกา      ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน. ๑-
      [๒๗] อสีติหตฺถมุพฺเพโธ          ทีปงฺกโร มหามุนิ
           โสภติ ทีปรุกฺโขว          สาลราชาว ผุลฺลิโต
           ๒- ปภา นิทฺธาวตี ตสฺส     สมนฺตา ทสโยชเน. ๒-
      [๒๘] สตสหสฺสวสฺสานิ           อายุ ตสฺส มเหสิโน
           ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส      ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
      [๒๙] โชตยิตฺวาน สทฺธมฺมํ        สนฺตาเรตฺวา มหาชนํ
           ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว       นิพฺพุโต โส สสาวโก.
      [๓๐] สา จ อิทฺธิ โส จ ยโส     ตานิ จ ปาเทสุ จกฺกรตนานิ
           สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ ๓-        นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา"ติ.
           ๔- ทีปงฺกโร ชิโน สตฺถา    นนฺทารามมฺหิ นิพฺพุโต
           ตตฺเถว ตสฺส ชินถูโป       ฉตฺตึสุพฺเพธโยชโน.
           ปตฺตจีวรํ ปริกฺขารํ         ปริโภคญฺจ สตฺถุโน
           โพธิมูเล ตทา ถูโป        ติโยชนสมุคฺคโต"ติ. ๔-
     ตตฺถ สุเทโว นาม ขตฺติโยติ สุเทโว นามสฺส ขตฺติโย ปิตา อโหสีติ
อตฺโถ. ชนิกาติ ชเนตฺติ. ปิปฺผลีติ ปิลกฺขกปีตนรุกฺโข โพธิ. อสีติหตฺถมุพฺเพโธติ
อสีติหตฺถํ อุจฺจคฺคโต. ทีปรุกฺโขวาติ สมฺปชฺชลิตทีปมาลากุโล ทีปรุกฺโข วิย
อาโรหปริณาหสณฺฐานปริปูริสมฺปนฺโน ทฺวตฺตึสวรลกฺขณานุพฺยญฺชนสมลงฺกตสรีโร
วิปฺผุริตรํสิชาลาวิสรตาราคณสมุชฺชลมิว คคนตลํ ภควา ธรมานกาเล.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อยํ คาถา น ทิสฺสติ   ๒-๒ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ
@ สี.,ก. สมนฺตรหิตํ        ๔-๔ ฉ.ม. พุทฺธวํสฏฺฐกถายํ อิมา คาถาโย น ทิสฺสนฺติ
โสภตีติ โสภิตฺถ. สาลราชาว ผุลฺลิโตติ ปุปฺผิโต สพฺพผาลิผุลฺโล สาลราชรุกฺโข
วิย จ สพฺพผาลิผุลฺโล โยชนสตุพฺเพโธ ปาริจฺฉตฺโต วิย จ อสีติหตฺถุพฺเพโธ
ภควา อติวิย โสภติ.
     สตสหสฺสวสฺสานีติ วสฺสสตสหสฺสานิ ตสฺส อายูติ อตฺโถ. ตาวตา
ติฏฺฐมาโนติ ตาวตกํ กาลํ ติฏฺฐมาโน. ชนตนฺติ ชนสมูหํ. สนฺตาเรตฺวา
มหาชนนฺติ ตารยิตฺวา มหาชนํ. "สนฺตาเรตฺวา สเทวกนฺ"ติปิ ปาโฐ, ตสฺส
สเทวกํ โลกนฺติ อตฺโถ. สา จ อิทฺธีติ สา จ สมฺปตฺติ อานุภาโว. โส จ
ยโสติ โส จ ปริวาโร. สพฺพํ ตมนฺตรหิตนฺติ ตํ สพฺพํ วุตฺตปฺปการํ
สมฺปตฺติชาตํ อนฺตรหิตํ อปคตนฺติ ๑- อตฺโถ. นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ สพฺเพ
ปน สงฺขตธมฺมา นนุ ริตฺตา ตุจฺฉา, นิจฺจสาราทิรหิตาติ อตฺโถ.
     เอตฺถ ปน นคราทิปริจฺเฉโท ปาฬิยมาคโตว. สมฺพหุลวาโร นาคโต,
โส อาเนตฺวา ทีเปตพฺโพ. เสยฺยถิทํ? ปุตฺตปริจฺเฉโท ภริยาปริจฺเฉโท
ปาสาทปริจฺเฉโท อคารวาสปริจฺเฉโท นาฏกิตฺถิปริจฺเฉโท อภินิกฺขมนปริจฺเฉโท
ปธานปริจฺเฉโท วิหารปริจฺเฉโท อุปฏฺฐากปริจฺเฉโทติ. เอเตสมฺปิ ทีปเน การณํ
เหฏฺฐา วุตฺตเมว. ตสฺส ปน ทีปงฺกรสฺส ภริยานํ ติสตสหสฺสํ ๒- อโหสิ.
ตสฺส อคฺคมเหสี ปทุมา นาม, ตสฺส ปน ปุตฺโต อุสภกฺขนฺโธ นาม. เตน
วุตฺตํ:-
         "ภริยา ปทุมา นาม           วิพุทฺธปทุมานนา
          อตฺรโช อุสภกฺขนฺโธ          ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน.
          หํสา โกญฺจา มยูรากฺขฺยา      ปาสาทาปิ ตโย มตา
          ทส วสฺสสหสฺสานิ            อคารํ อวสี กิร.
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. สพฺพํ สมนฺตรหิตนฺติ วุตฺตปการสมฺปตฺติโย ตา อนฺตรหิตา อปคตาติ
@ สี.,อิ. สตสหสฺสํ
          หตฺถิยาเนน นิกฺขนฺโต         นนฺทาราเม ชิโน วสี
          มนฺโท นามสฺสุปฏฺฐาโก        โลกานนฺทกโร กิรา"ติ.
     สพฺพพุทฺธานํ ปน ปญฺจ เวมตฺตานิ โหนฺติ อายุเวมตฺตํ ปมาณเวมตฺตํ
กุลเวมตฺตํ ปธานเวมตฺตํ รสฺมิเวมตฺตนฺติ. ตตฺถ อายุเวมตฺตํ นาม เกจิ ทีฆายุกา
โหนฺติ เกจิ อปฺปายุกา. ตถา หิ ทีปงฺกรสฺส ปน ภควโต วสฺสสตสหสฺสํ
อายุปฺปมาณํ อโหสิ, อมฺหากํ ภควโต วสฺสสตํ.
     ปมาณเวมตฺตํ นาม เกจิ ทีฆา โหนฺติ เกจิ รสฺสา. ตถา หิ
ทีปงฺกโร อสีติหตฺถปฺปมาโณ อโหสิ, อมฺหากํ ปน ภควา อฏฺฐารสหตฺถปฺปมาโณ.
     กุลเวมตฺตํ นาม เกจิ ขตฺติยกุเล นิพฺพตฺตนฺติ เกจิ พฺราหฺมณกุเล.
ตถา หิ ทีปงฺกราทโย ขตฺติยกุเล นิพฺพตฺตึสุ, กกุสนฺธโกณาคมนาทโย
พฺราหฺมณกุเล.
     ปธานเวมตฺตํ นาม เกสญฺจิ ปธานํ อิตฺตรเมว โหติ ยถา กสฺสปสฺส
ภควโต, เกสญฺจิ อทฺธนิยํ อมฺหากํ ภควโต วิย.
     รสฺมิเวมตฺตํ นาม มงฺคลสฺส ภควโต สรีรรสฺมึ ทสสหสฺสิโลกธาตุํ
ผริตฺวา อฏฺฐาสิ. อมฺหากํ ภควโต พฺยามมตฺตํ. ตตฺร รสฺมิเวมตฺตํ อชฺฌาสยปฏิพทฺธํ
โหติ. โย ยตฺตกํ อิจฺฉสิ, ตสฺส ตตฺตกํ สรีรปฺปภา ผรติ. มงฺคลสฺส ปน
"ทสสหสฺสิโลกธาตุํ ผรตู"ติ อชฺฌาสโย อโหสิ, ปฏิวิทฺธคุเณสุ ปน กสฺสจิ
เวมตฺตํ นาม นตฺถิ. ๑-
     ตถา สพฺพพุทฺธานํ จตฺตาริ อวิชหิตฏฺฐานานิ นาม โหนฺติ. โพธิปลฺลงฺโก
อวิชหิโต เอกสฺมึเยว ฐาเน โหติ. ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนฏฺฐานํ อิสิปตเน
@เชิงอรรถ:  สุ.วิ. ๒/๑๙
มิคทาเย อวิชหิตเมว โหติ. เทโวโรหณกาเล สงฺกสฺสนครทฺวาเร ปฐมปาทกฺกโม
อวิชหิโตว โหติ. เชตวเน คนฺธกุฏิยา จตฺตาริ มญฺจปทฏฺฐานานิ
อวิชหิตาเนว โหนฺติ. วิหาโรปิ อวิชหิโตว. โส ปน ขุทฺทโก วา มหนฺโต
วา โหติ.
     อปรํ ปน อมฺหากํเยว ภควโต สหชาตปริจฺเฉทญฺจ นกฺขตฺตปริจฺเฉทญฺจ
วิเสสํ, อมฺหากํ สพฺพญฺญุโพธิสตฺเตน กิร สทฺธึ ราหุลมาตา อานนฺทตฺเถโร
ฉนฺโน กณฺฐโก อสฺสราชา นิธิกุมฺภา มหาโพธิรุกฺโข กาฬุทายีติ อิมานิ
สตฺต สหชาตานิ. มหาปุริโส กิร อุตฺตราสาฬฺหนกฺขตฺเตเนว มาตุกุจฺฉึ โอกฺกมิ,
มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิ, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ, ยมกปาฏิหาริยํ อกาสิ.
วิสาขนกฺขตฺเตน ชาโต จ อภิสมฺพุทฺโธ จ ปรินิพฺพุโต จ, มาฆนกฺขตฺเตน ตสฺส
สาวกสนฺนิปาโต เจว อายุสงฺขารโวสชฺชนญฺจ อโหสิ, อสฺสยุชนกฺขตฺเตน
เทโวโรหณนฺติ เอตฺตกํ อาหริตฺวา ทีเปตพฺพํ. อยํ สมฺพหุลวารปริจฺเฉโท.
เสสคาถา สุอุตฺตานา เอวาติ.
     อิติ ภควา ทีปงฺกโร ยาวตายุกํ ฐตฺวา สพฺพพุทฺธกิจฺจํ กตฺวา อนุกฺกเมน
อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ.
     ยสฺมึ กิร กปฺเป ทีปงฺกรทสพโล อุทปาทิ, ตสฺมึ อญฺเญปิ ตณฺหงฺกโร
เมธงฺกโร สรณงฺกโรติ ตโย พุทฺธา อเหสุํ. เตสํ สนฺติเก โพธิสตฺตสฺส
พฺยากรณํ นตฺถิ. ตสฺมา เต อิธ น ทสฺสิตา. อฏฺฐกถายํ ปน ตมฺหา กปฺปา
อาทิโต ปฏฺฐายุปฺปนฺนุปฺปนฺเน สพฺพพุทฺเธ ทสฺเสตุํ อิทํ วุตฺตํ:-
          "ตณฺหงฺกโร เมธงฺกโร        อโถปิ สรณงฺกโร
           ทีปงฺกโร จ สมฺพุทฺโธ        โกณฺฑญฺโญ ทฺวิปทุตฺตโม.
           มงฺคโล จ สุมโน จ         เรวโต โสภิโต มุนิ
           อโนมทสฺสี ปทุโม           นารโท ปทุมุตฺตโร.
           สุเมโธ จ สุชาโต จ        ปิยทสฺสี มหายโส
           อตฺถทสฺสี ธมฺมทสฺสี          สิทฺธตฺโถ โลกนายโก.
           ติสฺโส ผุสฺโส จ สมฺพุทฺโธ     วิปสฺสี สิขิ เวสฺสภู
           กกุสนฺโธ โกณาคมโน        กสฺสโป จาปิ นายโก.
           เอเต อเหสุํ สมฺพุทฺธา       วีตราคา สมาหิตา
           สตรํสีว อุปฺปนฺนา           มหาตมวิโนทนา
           ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺธาว        นิพฺพุตา เต สสาวกา"ติ.
                 เอตฺตาวตา นาติสงฺเขปวิตฺถารวเสน กตาย
                    มธุรตฺถวิลาสินิยา พุทฺธวํสอฏฺฐกถาย
                     ทีปงฺกรพุทฺธวํสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       นิฏฺฐิโต ปฐโม พุทฺธวํโส.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๑ หน้า ๑๗๔-๑๙๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=51&A=3893&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=51&A=3893&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=182              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=6874              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=8538              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=8538              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]