บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๙. อโนมทสฺสีพุทฺธวํสวณฺณนา โสภิตพุทฺเธ ปน ปรินิพฺพุเต ตสฺส อปรภาเค เอกมสงฺเขฺยยฺยํ พุทฺธุปฺปาทรหิตํ อโหสิ, อตีเต ปน ตสฺมึ อสงฺเขฺยยฺเย เอกสฺมึ กปฺเป ตโย พุทฺธา นิพฺพตฺตึสุ อโนมทสฺสี ปทุโม นารโทติ. ตตฺถ อโนมทสฺสี ภควา โสฬส อสงฺเขฺยยฺยานิ กปฺปสตสหสฺสญฺจ ปารมิโย ปูเรตฺวา ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติตฺวา เทเวหิ อภิยาจิโต ตโต จวิตฺวา จนฺทวติยํ นาม ราชธานิยํ ยสวานามสฺส รญฺโญ กุเล สมุสฺสิตจารุปโยธราย ยโสธราย นาม อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ อคฺคเหสิ. อโนมทสฺสิกุมาเร กิร ยโสธราย เทวิยา กุจฺฉิคเต ตสฺส ปุญฺญปฺปภาเวน ปภา อสีติหตฺถปฺปมาณํ ฐานํ ผริตฺวา อฏฺฐาสิ. จนฺทสูริยปฺปภาหิ อนภิภวนียาว อโหสิ. สา ทสนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน โพธิสตฺตํ สุจนฺทนุยฺยาเน ๑- วิชายิ. ปฏิหาริยานิ เหฏฺฐา วุตฺตนยาเนว. นามคฺคหณทิวเสน ปนสฺส นามํ คณฺหนฺตา, ยสฺมา ชาติยํ อากาสโต สตฺต รตนานิ ปตึสุ, ตสฺมา อโนมานํ รตนานํ อุปฺปตฺติเหตุภูตตฺตา "อโนมทสฺสี"ติ นามมกํสุ. โส อนุกฺกเมน วุทฺธิปฺปตฺโต ทิพฺเพหิ กามคุเณหิ ปริจาริยมาโน ทสวสฺสสหสฺสานิ อคารํ อชฺฌาวสิ. ตสฺส กิร สิริ อุปสิริ @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. สุนนฺทุยฺยาเน สิริวฑฺโฒติ ตโย ปาสาทา อเหสุํ. สิริมาเทวิปฺปมุขานิ เตวีสติ อิตฺถิสหสฺสานิ ปจฺจุปฏฺฐิตานิ อเหสุํ. โส สิริมาย เทวิยา อุปวาเณ นาม ปุตฺเต ชาเต จตฺตาริ นิมิตฺตานิ ทิสฺวา สิวิกายาเนน มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิ. ตํ ติสฺโส ชนโกฏิโย อนุปพฺพชึสุ. เตหิ ปริวุโต มหาปุริโส ทส มาเส ปธานจริยํ จริ. ตโต วิสาขปุณฺณมาย อนุปมพฺราหฺมณคาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา อนุปมเสฏฺฐิธีตาย ทินฺนํ มธุปายาสํ ปริภุญฺชิตฺวา สาลวเน ทิวาวิหารํ วีตินาเมตฺวา อโนมนามาชีวเกน ทินฺนา อฏฺฐ ติณมุฏฺฐิโย คเหตฺวา อชฺชุนรุกฺขโพธึ ปทกฺขิณํ กตฺวา อฏฺฐตฺตึสหตฺถวิตฺถตํ ติณสนฺถรํ สนฺถริตฺวา จตุรงฺควีริยํ อธิฏฺฐาย ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา สมารํ มารพลํ วิทฺธํเสตฺวา ตีสุ ยาเมสุ ติสฺโส วิชฺชา อุปฺปาเทตฺวา "อเนกชาติสํสารํ ฯเปฯ ตณฺหานํ ขยมชฺฌคา"ติ อุทานํ อุทาเนสิ. วุตฺตํ:- [๑] "โสภิตสฺส อปเรน สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทุตฺตโม อโนมทสฺสี อมิตยโส เตชสฺสี ทุรติกฺกโม. [๒] โส เฉตฺวา พนฺธนํ สพฺพํ วิทฺธํเสตฺวา ตโย ภเว อนิวตฺติคมนํ มคฺคํ เทเสสิ เทวมานุเส. [๓] สาคโรว อสงฺโขโภ ปพฺพโตว ทุราสโท อากาโสว อนนฺโต โส สาลราชาว ผุลฺลิโต. [๔] ทสฺสเนนปิ ตํ พุทฺธํ โตสิตา โหนฺติ ปาณิโน พฺยาหรนฺตํ คิรํ สุตฺวา อมตํ ปาปุณนฺติ เต"ติ. ตตฺถ อโนมทสฺสีติ อนุปมทสฺสโน, อมิตทสฺสโน วา. อมิตยโสติ อมิตปริวาโร, อมิตกิตฺติ วา. เตชสฺสีติ สีลสมาธิปญฺญาเตเชน สมนฺนาคโต. ทุรติกฺกโมติ ทุปฺปธํสิโย, อญฺเญน เทเวน วา มาเรน วา เกนจิ วา อติกฺกมิตุํ อสกฺกุเณยฺโยติ อตฺโถ. โส เฉตฺวา พนฺธนํ สพฺพนฺติ สพฺพํ ทสวิธํ สญฺโญชนํ ฉินฺทิตฺวา. วิทฺธํเสตฺวา ตโย ภเวติ ติภวูปคํ กมฺมํ กมฺมกฺขยกรญาเณน วิทฺธํเสตฺวา, อภาวํ กตฺวาติ อตฺโถ. อนิวตฺติคมนํ มคฺคนฺติ นิวตฺติยา ปวตฺติยา ปฏิปกฺขภูตํ นิพฺพานํ อนิวตฺตีติ วุจฺจติ, ตํ อนิวตฺตึ คจฺฉติ อเนนาติ อนิวตฺติคมโน. ตํ อนิวตฺติคมนํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ เทเสสีติ อตฺโถ. "ทสฺเสตี"ติปิ ปาโฐ, โสเยวตฺโถ. เทวมานุเสติ เทวมนุสฺสานํ, สามิอตฺเถ อุปโยควจนํ ทฏฺฐพฺพํ. อสงฺโขโภติ โขเภตุํ จาเลตุํ อสกฺกุเณยฺโยติ อกฺโขภิโย. ยถา หิ สมุทฺโท จตุราสีติโยชนสหสฺสคมฺภีโร อเนกโยชนสหสฺสภูตาวาโส อกฺโขภิโย, เอวํ อกฺโขภิโยติ อตฺโถ. อากาโสว อนนฺโตติ ยถา ปน อากาสสฺส อนฺโต นตฺถิ, อถ โข อนนฺโต อปฺปเมยฺโย อปาโร, เอวํ ภควาปิ พุทฺธคุเณหิ อนนฺโต อปฺปเมยฺโย อปาโร. โสติ โส ภควา. สาลราชาว ผุลฺลิโตติ สพฺพลกฺขณานุพฺยญฺชนสมลงฺกต- สรีรตฺตา สุผุลฺลิตสาลราชา วิย โสภตีติ อตฺโถ. ทสฺสเนนปิ ตํ พุทฺธนฺติ ตสฺส พุทฺธสฺส ทสฺสเนนาปีติ อตฺโถ. อีทิเสสุปิ สามิวจนํ ปยุชฺชนฺติ สทฺทสตฺถวิทู. โตสิตาติ ปริโตสิตา ปิณิตา. พฺยาหรนฺตนฺติ พฺยาหรนฺตสฺส, สามิอตฺเถ อุปโยควจนํ. อมตนฺติ นิพฺพานํ. ปาปุณนฺตีติ อธิคจฺฉนฺติ. เตติ เย ตสฺส คิรํ ธมฺมเทสนํ สุณนฺติ, เต อมตํ ปาปุณนฺตีติ อตฺโถ. ภควา ปน โพธิมูเล สตฺตสตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา พฺรหฺมุนา อายาจิโต ธมฺมเทสนาย พุทธจกฺขุนา โลกํ โอโลเกนฺโต อตฺตนา สห ปพฺพชิเต ติโกฏิสงฺเข ชเน อุปนิสฺสยสมฺปนฺเน ทิสฺวา "กตฺถ นุ โข เต เอตรหิ วิหรนฺตี"ติ อุปธาเรนฺโต สุภวตีนคเร สุทสฺสนุยฺยาเน วิหรนฺเต ทิสฺวา อากาเสน คนฺตฺวา สุทสฺสนุยฺยาเน โอตริ. โส เตหิ ปริวุโต สเทวมนุสฺสาย ปริสาย มชฺเฌ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ. ตตฺถ โกฏิสตานํ ปฐมาภิสมโย อโหสิ. เตน วุตฺตํ:- [๕] "ธมฺมาภิสมโย ตสฺส อิทฺโธ ผีโต ตทา อหุ โกฏิสตานิ อภิสมึสุ ปฐเม ธมฺมเทสเน"ติ. ตตฺถ ผีโตติ ผาติปฺปตฺโต พาหุชญฺญวเสน. โกฏิสตานีติ โกฏีนํ สตานิ โกฏิสตานิ. "โกฏิสตโย"ติปิ ปาโฐ, ตสฺส สตโกฏิโยติ อตฺโถ. อถาปเรน สมเยน โอสธีนครทฺวาเร อสนรุกฺขมูเล ๑- ยมกปาฏิหาริยํ กตฺวา อสุเรหิ ทุรภิภวเน ๒- ตาวตึสภวเน ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ นิสินฺโน เตมาสํ อภิธมฺมวสฺสํ วสฺสาปยิ. ตทา อสีติเทวตาโกฏิโย อภิสมึสุ. เตน วุตฺตํ:- [๖] "ตโต ปรํ อภิสมเย วสฺสนฺเต ธมฺมวุฏฺฐิโย อสีติโกฏิโยภิสมึสุ ทุติเย ธมฺมเทสเน"ติ. ตตฺถ วสฺสนฺเตติ พุทฺธมหาเมเฆ วสฺสนฺเต. ธมฺมวุฏฺฐิโยติ ธมฺมกถาวสฺสวุฏฺฐิโย. ตโต อปเรน สมเยน มงฺคลปญฺหานิทฺเทเส อฏฺฐสตฺตติโกฏิโย อภิสมึสุ. โส ตติโย อภิสมโย อโหสิ. เตน วุตฺตํ:- [๗] "ตโต ปรมฺปิ วสฺสนฺเต ตปฺปยนฺเต จ ปาณินํ อฏฺฐสตฺตติโกฏีนํ ตติยาภิสมโย อหู"ติ. ตตฺถ วสฺสนฺเตติ ธมฺมกถาสลิลธารํ วสฺสนฺเต. ตปฺปยนฺเตติ ธมฺมามตวสฺเสน ตปฺปยนฺเต, ตปฺปนํ กโรนฺเต ภควนฺเต ภควตีติ อตฺโถ. อโนมทสฺสิสฺสปิ ภควโต ตโย สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ตตฺถ โสเรยฺยนคเร อิสิทตฺตสฺส รญฺโญ ธมฺเม เทสิยมาเน ปสีทิตฺวา เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพชิตานํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อมฺพรุกฺขมูเล ๒ สี.,อิ. สุราริปุราภิภวเน อฏฺฐนฺนํ อรหนฺตสตสหสฺสานํ มชฺเฌ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิ. อยํ ปฐโม สนฺนิปาโต อโหสิ. ราธวตีนคเร สุนฺทรินฺธรสฺส ๑- นาม รญฺโญ ธมฺเม เทสิยมาเน เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพชิตานํ สตฺตนฺนํ อรหนฺตสตสหสฺสานํ มชฺเฌ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิ. อยํ ทุติโย สนฺนิปาโต อโหสิ. ปุน โสเรยฺยนคเรเยว โสเรยฺยรญฺญา สห เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพชิตานํ ฉนฺนํ อรหนฺตสตสหสฺสานํ มชฺเฌ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิ. อยํ ตติโย สนฺนิปาโต อโหสิ. เตน วุตฺตํ:- [๘] "สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ ตสฺสาปิ จ มเหสิโน อภิญฺญาพลปฺปตฺตานํ ปุปฺผิตานํ วิมุตฺติยา. [๙] อฏฺฐสตสหสฺสานํ สนฺนิปาโต ตทา อหุ ปหีนมทโมหานํ สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ. [๑๐] สตฺตสตสหสฺสานํ ทุติโย อาสิ สมาคโม อนงฺคณานํ วิรชานํ อุปสนฺตาน ตาทินํ. [๑๑] ฉนฺนํ สตสหสฺสานํ ตติโย อาสิ สมาคโม อภิญฺญาพลปฺปตฺตานํ นิพฺพุตานํ ตปสฺสินนฺ"ติ. ตตฺถ ตสฺสาปิ จ มเหสิโนติ ตสฺส มเหสิโน อโนมทสฺสิสฺสาปิ. "ตสฺสาปิ ทฺวิปทุตฺตโม"ติปิ ปาโฐ, ตสฺสปิ ทฺวิปทุตฺตมสฺสาติ อตฺโถ. ลกฺขณํ สทฺทสตฺถโต คเหตพฺพํ. อภิญฺญาพลปฺปตฺตานนฺติ อภิญฺญานํ พลปฺปตฺตานํ, จิณฺณวสิตาย ขิปฺปนิสนฺติภาเวน อภิญฺญาสุ ถิรภาวปฺปตฺตานนฺติ อตฺโถ. ปุปฺผิตานนฺติ สพฺพผาลิผุลฺลภาเวน อติวิย โสภคฺคปฺปตฺตานํ. วิมุตฺติยาติ อรหตฺตผลวิมุตฺติยา. อนงฺคณานนฺติ เอตฺถ อยํ องฺคณสทฺโท กตฺถจิ กิเลเสสุ ทิสฺสติ. ยถาห "ตตฺถ กตมานิ ตีณิ องฺคณานิ? ราโค องฺคณํ โทโส องฺคณํ โมโห @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. มธุรินฺธรสฺส, ม สุรินฺธรสฺส องฺคณนฺ"ติ ๑- "ปาปกานํ โข เอตํ อาวุโส อกุสลานํ อิจฺฉาวจรานํ อธิวจนํ ยทิทํ องฺคณนฺ"ติ. ๒- กตฺถจิ กิสฺมิญฺจิ มเล. ยถาห "ตสฺเสว รชสฺส วา องฺคณสฺส วา ปหานาย วายมตี"ติ. ๓- กตฺถจิ ตถารูเป ภูมิภาเค "เจติยงฺคณํ โพธิยงฺคณํ ราชงฺคณนฺ"ติ. ๔- อิธ ปน กิเลเสสุ ทฏฺฐพฺโพ. ตสฺมา นิกฺกิเลสานนฺติ อตฺโถ. ๕- วิรชานนฺติ ตสฺเสว เววจนํ. ตปสฺสินนฺติ กิเลสกฺขยกโร อริยมคฺคสงฺขาโต ตโป เยสํ อตฺถิ เต ตปสฺสิโน, เตสํ ตปสฺสีนํ, ขีณาสวานนฺติ อตฺโถ. ตทา อมฺหากํ โพธิสตฺโต เอโก มเหสกฺโข ยกฺขเสนาปติ อโหสิ มหิทฺธิโก มหานุภาโว อเนกโกฏิสตสหสฺสานํ ยกฺขานํ อธิปติ. โส "พุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน"ติ สุตฺวา อาคนฺตฺวา ปรมรุจิรทสฺสนํ สตฺตรตนมยํ อภิรุจิรรชนิกรมณฺฑลสทิสํ มณฺฑปํ นิมฺมินิตฺวา ตตฺถ สตฺตาหํ มหาทานํ พุทฺธปฺปมุขสฺส สํฆสฺส อทาสิ. อถ นํ ภควา ภตฺตานุโมทนสมเย ๖- "อนาคเต กปฺปสตสหสฺสาธิเก เอกสฺมึ อสงฺเขฺยยฺเย อติกฺกนฺเต โคตโม นาม พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ พฺยากาสิ. เตน วุตฺตํ:- [๑๒] "อหนฺเตน สมเยน ยกฺโข อาสึ มหิทฺธิโก เนกานํ ยกฺขโกฏีนํ วสวตฺติมฺหิ อิสฺสโร. [๑๓] ตทาปิ ตํ พุทฺธวรํ อุปคนฺตฺวา มเหสินํ อนฺนปาเนน ตปฺเปสึ สสํฆํ โลกนายกํ. [๑๔] โสปิ มํ ตทา พฺยากาสิ วิสุทฺธินยโน มุนิ อปริเมยฺยิโต กปฺเป อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ๗- อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต. ๗- @เชิงอรรถ: ๑ อภิ.วิ. ๓๕/๙๒๔/๔๔๙ ๒ ม.มู. ๑๒/๖๐/๓๕ @๓. ม.มู. ๑๒/๑๘๔/๑๕๕ ๔ คเวสิตพฺโพ ๕ ป.สู. ๑/๑๕๑ @๖ สี.,อิ. ภุตฺตานุโมทน... ๗-๗ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ [๑๕] ปธานํ ปทหิตฺวาน ฯเปฯ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ. [๑๖] ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา ตุฏฺโฐ สํวิคฺคมานโส อุตฺตรึ วตมธิฏฺฐาสึ ทสปารมิปูริยา"ติ. ตตฺถ อุตฺตรึ วตมธิฏฺฐาสินฺติ ปารมิปูรณตฺถาย ภิยฺโยปิ ทฬฺหตรํ ปรกฺกมมกาสีติ อตฺโถ. ตสฺส ปน อโนมทสฺสิสฺส ภควโต จนฺทวตี นาม นครํ อโหสิ, ยสวา นาม ราชา ปิตา, ยโสธรา นาม มาตา, นิสโภ จ อโนโม จ เทฺว อคฺคสาวกา, วรุโณ นามุปฏฺฐาโก, สุนฺทรี จ สุมนา จ เทฺว อคฺคสาวิกา, อชฺชุนรุกฺโข โพธิ, สรีรํ อฏฺฐปณฺณาสหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, วสฺสสตสหสฺสํ อายุ, สิริมา นาม อคฺคมเหสี, อุปวาโณ นามสฺส ปุตฺโต, ทสวสฺสสหสฺสานิ อคารํ อชฺฌาวสิ. โส สิวิกายาเนน นิกฺขมิ. สิวิกายาเนน คมนํ ปน โสภิตพุทฺธวํสวณฺณนาย ปาสาทคมเน วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ธมฺมโก นาม ราชา อุปฏฺฐาโก. ธมฺมาราเม กิร ภควา วิหาสีติ. เตน วุตฺตํ:- [๑๗] "นครํ จนฺทวตี นาม ยสวา นาม ขตฺติโย มาตา ยโสธรา นาม อโนมทสฺสิสฺส สตฺถุโน. [๒๒] นิสโภ จ อโนโม จ อเหสุํ อคฺคสาวกา วรุโณ นามุฏฺฐาโก อโนมทสฺสิสฺส สตฺถุโน. [๒๓] สุนฺทรี ๑- จ สุมนา จ อเหสุํ อคฺคสาวิกา โพธิ ตสฺส ภควโต อชฺชุโนติ ปวุจฺจติ. [๒๕] อฏฺฐปญฺญาสรตนํ อจฺจุคฺคโต มหามุนิ ปภา นิทฺธาวตี ตสฺส สตรํสีว อุคฺคโต. @เชิงอรรถ: ๑ ปาฬิ. สนฺทรา [๒๖] วสฺสสตสหสฺสานิ อายุ วิชฺชติ ตาวเท ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส ตาเรสิ ชนตํ พหุํ. [๒๗] สุปุปฺผิตํ ปาวจนํ อรหนฺเตหิ ตาทิหิ วีตราเคหิ วิมเลหิ โสภิตฺถ ๑- ชินสาสนํ. [๒๘] โส จ สตฺถา อมิตยโส ยุคานิ ตานิ อตุลิยานิ สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา"ติ. ตตฺถ ปภา นิทฺธาวตีติ ตสฺส สรีรโต ปภา นิกฺขมติ. สรีรปฺปภา ปนสฺส นิจฺจกาลํ ทฺวาทสโยชนปฺปมาณํ ปเทสํ ผริตฺวา ติฏฺฐติ. ยุคานิ ตานีติ อคฺคสาวกยุคาทีนิ ยุคลานิ. สพฺพํ ตมนฺตรหิตนฺติ วุตฺตปฺปการํ สพฺพมฺปิ อนิจฺจมุขํ ปวิฏฺฐํ วินฏฺฐนฺติ อตฺโถ. "นนุ ริตฺตกเมว สงฺขารา"ติปิ ปาโฐ, ตสฺส นนุ ริตฺตกา ตุจฺฉกาเยว สพฺเพ สงฺขาราติ อตฺโถ. มกาโร ปทสนฺธิกโร. เสสคาถาสุ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. อิมสฺส ปน อโนมทสฺสิสฺส ภควโต สนฺติเก สาริปุตฺโต จ มหาโมคฺคลฺลาโน จาติ อิเม เทฺว อคฺคสาวกภาวตฺถาย ปณิธานมกํสุ. อิเมสํ ปน เถรานํ วตฺถุ เจตฺถ กเถตพฺพํ. มยา คนฺถวิตฺถารภเยน น อุทฺธฏนฺติ. อโนมทสฺสีพุทฺธวํสวณฺณนา นิฏฺฐิตา. นิฏฺฐิโต พุทฺธวํโส. -------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๑ หน้า ๒๕๑-๒๕๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=51&A=5593&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=51&A=5593&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=188 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=7553 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=9507 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=9507 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]