ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๑ ภาษาบาลีอักษรไทย พุทฺธ.อ. (มธุรตฺถ.)

                       ๑๑. นารทพุทฺธวํสวณฺณนา
     ปทุมพุทฺเธ ปน ปรินิพฺพุเต ตสฺส สาสเน จ อนฺตรหิเต วสฺสสตสหสฺสายุกา
มนุสฺสา อนุกฺกเมน ปริหายมานา ทสวสฺสายุกา อเหสุํ. ปุน
วฑฺฒิตฺวา อสงฺเขฺยยฺยายุกา หุตฺวา ปริหายมานา นวุติวสฺสสหสฺสายุกา อเหสุํ.
ตทา ทสพลธโร เตวิชฺโช จตุเวสารชฺชวิสารโท วิมุตฺติสารโท นารโท นาม
นรสตฺตุตฺตโม สตฺถา โลเก อุทปาทิ. โส จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยานิ
กปฺปสตสหสฺสญฺจ ปารมิโย ปูเรตฺวา ตุสิตภวเน นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จวิตฺวา ธญฺญวตี
นาม นคเร สกวีริยวิชิตวาสุเทวสฺส สุเทวสฺส นาม รญฺโญ กุเล อคฺคมเหสิยา
นิรูปมาย อโนมาย นาม เทวิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ อคฺคเหสิ. โส ทสนฺนํ
มาสานํ อจฺจเยน ธนญฺชยุยฺยาเน มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิ. นามคฺคหณทิวเส ปน
นามกรเณ กยิรมาเน สกลชมฺพุทีเป มนุสฺสานํ อุปโภคกฺขมานิ อนุรูปานิ
อาภรณานิ อากาสโต กปฺปรุกฺขาทีหิ ปตึสุ. เตนสฺส นรานํ อรหานิ อาภรณานิ
อากาสโต กปฺปรุกฺขาทีหิ ปตึสุ. เตนสฺส นรานํ อรหานิ อาภรณานิ อทาสีติ
"นารโท"ติ นามํ อกํสุ.
     โส นววสฺสสหสฺสานิ อคารมชฺเฌ วสิ. วิชิโต วิชิตาวี วิชิตาภิราโม"ติ ๑-
ติณฺณํ อุตูนํ อนุจฺฉวิกา ตโย ปาสาทา อเหสุํ. ตสฺส นารทกุมารสฺส
กุลสีลาจารรูปสมฺปนฺนํ มโนนุกูลํ วิชิตเสนํ นาม อติวิย ธญฺญํ ขตฺติยกญฺญํ
อคฺคมเหสึ อกํสุ. ตํ อาทึ กตฺวา วีสติสหสฺสาธิกํ อิตฺถีนํ สตสหสฺสํ อโหสิ.
ตสฺสา วิชิตเสนาย เทวิยา สพฺพโลกานนฺทกเร นนฺทุตฺตรกุมาเร นาม ชาเต
โส จตฺตาริ นิมิตฺตานิ ทิสฺวา จตุรงฺคินิยา มหติยา เสนาย ปริวุโต
นานาวิราคตนุวรวสนนิวสโน อามุกฺกมุตฺตาหารมณิกุณฺฑโล วรเกยูรมกุฏกฏกธโร
ปรมสุรภิคนฺธกุสุมสมลงฺกโต ปทสาว อุยฺยานํ คนฺตฺวา สพฺพาภรณานิ โอมุญฺจิตฺวา
ภณฺฑาคาริกสฺส หตฺเถ ทตฺวา สยเมว วิมลนีลกุวลยทลสทิเสนาตินิสิเตนาสินา
ปรมรุจิรรตนวิจิตฺตํ ๒- สเกสมกุฏํ ฉินฺทิตฺวา คคนตเล ขิปิ. ตํ
สกฺโก เทวราชา สุวณฺณจงฺโกฏเกน ปฏิคฺคเหตฺวา ตาวตึสภวเน เนตฺวา ติโยชนุพฺเพธํ
สิเนรุมุทฺธนิ สตฺตรตนมยํ เจติยํ อกาสิ.
     มหาปุริโส ปน เทวทตฺตานิ กาสายานิ วตฺถานิ ปริทหิตฺวา ตตฺเถว
อุยฺยาเน ปพฺพชิ. ปุริสสตสหสฺสา จ ตํ อนุปพฺพชึสุ. โส สตฺตาหํ ตตฺเถว
ปธานจริยํ จริตฺวา วิสาขปุณฺณมาย วิชิตเสนาย อคฺคมเหสิยา ทินฺนํ ปายาสํ
ปริภุญฺชิตฺวา ตตฺเถว อุยฺยาเน ทิวาวิหารํ  กตฺวา สุทสฺสนุยฺยานปาเลน ทินฺนา
อฏฺฐ ติณมุฏฺฐิโย คเหตฺวา มหาโสณโพธึ ปทกฺขิณํ กตฺวา อฏฺฐปณฺณาสหตฺถวิตฺถตํ
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. ชิตาภิราโม                สิ.,อิ. วิราชิตํ
ติณสนฺถรํ สนฺถริตฺวา นิสีทิตฺวา มารพลํ วิธมิตฺวา ตีสุ ยาเมสุ ติสฺโส
วิชฺชา อุปฺปาเทตฺวา สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา "อเนกชาติสํสารํ ฯเปฯ
ตณฺหานํ ขยมชฺฌคา"ติ อุทานํ อุทาเนตฺวา สตฺตสตฺตาหานิ วีตินาเมตฺวา พฺรหฺมุนา
ยาจิโต ปฏิญฺญํ ทตฺวา ธนญฺชยุยฺยาเน อตฺตนา สห ปพฺพชิเตหิ สตสหสฺสภิกฺขูหิ
ปริวุโต ตตฺถ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ. ตทา โกฏิสตสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.
เตน วุตฺตํ:-
       [๑] "ปทุมสฺส อปเรน          สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
           นารโท นาม นาเมน       อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล.
       [๒] โส พุทฺโธ จกฺกวตฺติสฺส      เชฏฺโฐ ทยิตโอรโส
           อามุกฺกมาลาภรโณ         อุยฺยานํ อุปสงฺกมิ.
       [๓] ตตฺถาสิ รุกฺโข ยสวิปุโล     อภิรูโป พฺรหา ๑- สุจิ
           ตมชฺฌปฺปตฺวา นิสีทิ         มหาโสณสฺส เหฏฺฐโต.
       [๔] ตตฺถ ญาณวรุปฺปชฺชิ         อนนฺตํ วชิรูปมํ
           เตน วิจินิ สงฺขาเร        อุกฺกุชฺชมวกุชฺชกํ.
       [๕] ตตฺถ สพฺพกิเลสานิ         อเสสมภิวาหยิ
           ปาปุณี เกวลํ โพธึ         พุทฺธญาเณ ๒- จ จุทฺทส.
       [๖] ปาปุณิตฺวาน สมฺโพธึ        ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ
           โกฏิสตสหสฺสานํ           ปฐมาภิสมโย อหู"ติ.
     ตตฺถ จกฺกวตฺติสฺสาติ จกฺกวตฺติรญฺโญ. เชฏฺโฐติ ปุพฺพโช. ทยิตโอรโสติ
ทยิโต ปิโย โอรโส ปุตฺโต, ทยิโต โอรสิ คเหตฺวา ลาลิโต ปุตฺโต
ทยิตโอรโส นาม. อามุกฺกมาลาภรโณติ อามุกฺกมุตฺตาหารเกยูรกฏกมกุฏกุณฺฑลมาโล.
อุยฺยานนฺติ พหินคเร ธนญฺชยุยฺยานํ นามารามํ ๓- อคมาสิ.
@เชิงอรรถ:  อิ. พฺรหฺมา         อิ. พุทฺธญาณญฺจ           สี.,อิ. นามุยฺยานํ
     ตตฺถาสิ รุกฺโขติ ตสฺมึ อุยฺยาเน เอโก กิร รุกฺโข รตฺตโสโณ นาม
อโหสิ. โส กิร นวุติหตฺถุพฺเพโธ สมวฏฺฏกฺขนฺโธ สมฺปนฺนวิวิธวิฏปสาโข
นีลพหลวิปุลปลาโส สนฺทจฺฉาโย เทวตาธิวุฏฺฐตฺตา วิคตวิวิธวิหคคณสญฺจาโร
ธรณีตลติลกภูโต ตรุรชฺชํ วิย กุรุมาโน ปรมรมณียทสฺสโน รตฺตกุสุมสมลงฺกต-
สพฺพสาโข เทวมนุสฺสนยนรสายนภูโต อโหสิ. ยสวิปุโลติ วิปุลยโส,
สพฺพโลกวิขฺยาโต อตฺตโน สมฺปตฺติยา สพฺพตฺถ ปากโฏ วิสฺสุโตติ อตฺโถ,
เกจิ "ตตฺถาสิ รุกฺโข วิปุโล"ติ ปฐนฺติ. พฺรหาติ มหนฺโต, เทวานํ ปาริจฺฉตฺตก-
สทิโสติ อตฺโถ. ตมชฺฌปฺปตฺวาติ ตํ โสณรุกฺขํ ปตฺวา อธิปตฺวา อุปคมฺมาติ
อตฺโถ. เหฏฺฐโตติ ตสฺส รุกฺขสฺส เหฏฺฐา.
     ญาณวรุปฺปชฺชีติ ญาณวรํ อุทปาทิ. อนนฺตนฺติ อปฺปเมยฺยํ อปฺปมาณํ.
วชิรูปมนฺติ วชิรสทิสํ ติขิณํ, อนิจฺจานุปสฺสนาทิกสฺส วิปสฺสนาญาณสฺเสตํ
อธิวจนํ. เตน วิจินิ สงฺขาเรติ เตน วิปสฺสนาญาเณน รูปาทิเก สงฺขาเร วิจินิ.
อุกฺกุชฺชมวกุชฺชกนฺติ สงฺขารานํ อุทยญฺจ วยญฺจ ๑- วิจินีติ อตฺโถ. ตสฺมา
ปจฺจยาการํ สมฺมสิตฺวา อานาปานจตุตฺถชฺฌานโต วุฏฺฐาย ปญฺจสุ ขนฺเธสุ
อภินิวิสิตฺวา อุทยพฺพยวเสน ๒- สมปญฺญาส ลกฺขณานิ ทิสฺวา ยาว โคตฺรภุญาณํ
วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อริยมคฺคานุกฺกเมน สกเล พุทฺธคุเณ ปฏิลภีติ อตฺโถ.
     ตตฺถาติ โสณรุกฺเข. สพฺพกิเลสานีติ สพฺเพปิ กิเลเส, ลิงฺควิปริยาสํ
กตฺวา วุตฺตํ. เกจิ "ตตฺถ สพฺพกิเลเสหี"ติ ปฐนฺติ. อเสสนฺติ นิรวเสสํ.
อภิวาหยีติ มคฺโคธินา จ กิเลโสธินา จ สพฺเพ กิเลเส อภิวาหยิ,
วินาสมุปเนสีติ อตฺโถ. โพธีติ อรหตฺตมคฺคญาณํ. พุทฺธญาเณ จ จุทฺทสาติ พุทฺธญาณานิ
จุทฺทส. ตานิ กตมานีติ? มคฺคผลญาณานิ อฏฺฐ, ฉ อสาธารณญาณานีติ
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. อุทยวยฺยํ      สี.,อิ. อุทยวฺยยวเสน
เอวมิมานิ จุทฺทส พุทฺธญาณานิ นาม, จสทฺโท สมฺปิณฺฑนตฺโถ, เตน อปรานิปิ
จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาญาณานิ จตุเวสารชฺชญาณานิ จตุโยนิปริจฺเฉทกญาณานิ
ปญฺจคติปริจฺเฉทกญาณานิ ทสพลญาณานิ สกเล จ พุทฺธคุเณ ปาปุณีติ อตฺโถ.
     เอวํ พุทฺธตฺตํ ปตฺวา พฺรหฺมายาจนํ อธิวาเสตฺวา ธนญฺชยุยฺยาเน อตฺตนา
สห ปพฺพชิเต สตสหสฺสภิกฺขู สมฺมุเข กตฺวา ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ. ตทา
โกฏิสตสหสฺสสฺส ปฐมาภิสมโย อโหสิ. ตทา กิร มหาโทณนคเร โทโณ นาม
นาคราชา คงฺคาตีเร ๑- ปฏิวสติ มหิทฺธิโก มหานุภาโว มหาชเนน สกฺกโต
ครุกโต มานิโต ปูชิโต. โส ยสฺมึ วิสเย ชนปทวาสิโน มนุสฺสา ตสฺส พลิกมฺมํ
น กโรนฺติ, เตสํ วิสยํ อวสฺเสน วา อติวสฺเสน วา สกฺขรวสฺเสน วา
วินาเสติ.
     อถ ตีรทสฺสโน นารโท สตฺถา โทณสฺส นาคราชสฺส วินยเน พหูนํ
ปาณีนํ อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา มหตา ภิกฺขุสํเฆน ปริวาริโต ตสฺส นาคราชสฺส
นิวาสนฏฺฐานมคมาสิ. ตโต ตํ มนุสฺสา ทิสฺวา เอวมาหํสุ "ภควา เอตฺถ
โฆรวิโส อุคฺคเตโช มหิทฺธิโก มหานุภาโว นาคราชา ปฏิวสติ, โส ตํ มา
วิเหเฐสฺสติ น คนฺตพฺพนฺ"ติ. ภควา ปน เตสํ วจนํ อสุณนฺโต วิย อคมาสิ.
คนฺตฺวา จ ตตฺถสฺส นาคราชสฺส สกฺการตฺถาย กเต ปรมสุรภิคนฺเธ ปุปฺผสนฺถเร
นิสีทิ. มหาชโน กิร "นารทสฺส จ มุนิราชสฺส โทณสฺส จ นาคราชสฺส
ทฺวินฺนมฺปิ ยุทฺธํ ปสฺสิสฺสามา"ติ สนฺนิปติ.
     อถ อหินาโค มุนินาคํ ตถา นิสินฺนํ ทิสฺวา มกฺขํ อสหมาโน สนฺทิสฺสมานกาโย
หุตฺวา ปธูปายิ. ทสพโลปิ ปธูปายิ. ปุน นาคราชา ปชฺชลิ. มุนิราชาปิ
ปชฺชลิ. อถ โส นาคราชา ทสพลสฺส สรีรโต นิกฺขนฺตาหิ ธูมชาลาหิ อติวิย กิลนฺตสรีโร
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. รหเท
ทุกฺขํ อสหมาโน "วิสเวเคน นํ มาเรสฺสามี"ติ วิสํ วิสฺสชฺเชสิ. วิสสฺส เวเคน
สกโลปิ ชมฺพุทีโป วินสฺเสยฺย. ตํ ปน วิสํ ทสพลสฺส สรีเร เอกโลมมฺปิ
กมฺเปตุํ นาสกฺขิ. อถ โส นาคราชา "กา นุ โข สมณสฺส ปวตฺตี"ติ
โอโลเกนฺโต สรทสมเย สูริยํ วิย จนฺทํ วิย จ ปริปุณฺณํ ฉพฺพณฺณาหิ
พุทฺธรสฺมีหิ วิโรจมานํ วิปฺปสนฺนวทนโสภํ ภควนฺตํ ทิสฺวา "อโห มหิทฺธิโก
วตายํ สมโณ, มยา ปน อตฺตโน พลํ อชานนฺเตน อปรทฺธนฺ"ติ จินฺเตตฺวา
ตานํ คเวสี ภควนฺตํเยว สรณมุปคญฺฉิ. อถ นารโท มุนิราชา ตํ นาคราชํ
วิเนตฺวา ตตฺถ สนฺนิปติตสฺส มหาชนสฺส จิตฺตปฺปสาทนตฺถํ ยมกปาฏิหาริยํ
อกาสิ. ตทา ปาณีนํ นวุติโกฏิสหสฺสานิ อรหตฺเต ปติฏฺฐหึสุ. โส ทุติโย
อภิสมโย อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๗] "มหาโทณํ นาคราชํ       วินยนฺโต มหามุนิ
           ปาฏิเหรํ ตทากาสิ        ทสฺสยนฺโต สเทวเก.
       [๘] ตทา เทวมนุสฺสานํ        ตมฺหิ ธมฺมปฺปกาสเน
           นวุติโกฏิสหสฺสานิ ๑-      ตรึสุ สพฺพสํสยนฺ"ติ.
     ตตฺถ ปาฏิเหรํ ตทากาสีติ อกาสิ ยมกปาฏิหาริยนฺติ อตฺโถ. อยเมว วา
ปาโฐ. "ตทา เทวมนุสฺสา วา"ติปิ ปาโฐ. ตตฺถ เทวมนุสฺสานนฺติ สามิอตฺเถ
ปจฺจตฺตํ. ตสฺมา เทวานํ มนุสฺสานญฺจ นวุติโกฏิสหสฺสานีติ อตฺโถ. ตรึสูติ
อติกฺกมึสุ.
     ยทา ปน อตฺตโน ปุตฺตํ นนฺทุตฺตรกุมารํ โอวทิ, ตทา อสีติยา
โกฏิสหสฺสานํ ตติยาภิสมโย อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๙] "ยมฺหิ กาเล มหาวีโร     โอวที สกมตฺรชํ
           อสีติโกฏิสหสฺสานํ         ตติยาภิสมโย อหู"ติ.
@เชิงอรรถ:  อิ. นวุติโกฏิสหสฺสานํ
     ยทา ปน ถุลฺลโกฏฺฐิตนคเร ภทฺทสาโล จ วิชิตมิตฺโต จ เทฺว
พฺราหฺมณสหายกา อมตรหทํ คเวสมานา ปริสติ นิสินฺนํ อติวิสารทํ ๑-
นารทสมฺมาสมฺพุทฺธํ อทฺทสํสุ. เต ภควโต กาเย ทฺวตฺตึส มหาปุริสลกฺขณานิ
ทิสฺวา "อยํ โลเก วิวฏจฺฉโท สมฺมาสมฺพุทฺโธ"ติ นิฏฺฐํ คนฺตฺวา ภควติ
สญฺชาตสทฺธา สปริวารา ภควโต สนฺติเก ปพฺพชึสุ. เตสุ ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ
ปตฺเตสุ ภควา ภิกฺขูนํ โกฏิสตสหสฺสมชฺเฌ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิ, โส ปฐโม
สนฺนิปาโต อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๑๐] "สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ       นารทสฺส มเหสิโน
             โกฏิสตสหสฺสานํ           ปฐโม อาสิ สมาคโม"ติ.
     ยสฺมึ สมเย นารโท สมฺมาสมฺพุทฺโธ ญาติสมาคเม อตฺตโน ปณิธานโต
ปฏฺฐาย พุทฺธวํสํ กเถสิ, ตทา นวุติโกฏิภิกฺขุสหสฺสานํ ทุติโย สนฺนิปาโต
อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๑๑] "ยทา พุทฺโธ พุทฺธคุณํ        สนิทานํ ปกาสยิ
             นวุติโกฏิสหสฺสานิ          สมึสุ วิมลา ตทา"ติ.
     ตตฺถ วิมลาติ วิคตมลา, ขีณาสวาติ ๒- อตฺโถ.
     ยทา ปน มหาโทณนาคราชสฺส วินยเน ปสนฺโน เวโรจโน นาม
นาคราชา คงฺคาย นทิยา ติคาวุตปฺปมาณํ สตฺตรตนมยํ มณฺฑปํ นิมฺมินิตฺวา
สปริวารํ ภควนฺตํ ตตฺถ นิสีทาเปตฺวา สปริวาโร สชนปเท อตฺตโน
ทานคฺคทสฺสนตฺถาย นิมนฺเตตฺวา นาคนาฏกานิ จ ตาฬาวจเร วิวิธเวสาลงฺการธเร
สนฺนิปาเตตฺวา มหาสกฺกาเรน ภควโต สปริวารสฺส มหาทานํ อทาสิ. โภชนาวสาเน
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. อติวิย สารทํ      ม. วิมลานํ, ขีณาสวานนฺติ
ภควา มหาคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย อนุโมทนมกาสิ. ตทา ภตฺตานุโมทเน ๑-
ธมฺมํ สุตฺวา ปสนฺนานํ เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพชิตานํ อสีติภิกฺขุสตสหสฺสานํ
มชฺเฌ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิ, โส ตติโย สนฺนิปาโต อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๑๒] "ยทา เวโรจโน นาโค      ทานํ ททาติ สตฺถุโน
             ตทา สมึสุ ชินปุตฺตา        อสีติสตสหสฺสิโย"ติ.
     ตตฺถ อสีติสตสหสฺสิโยติ สตสหสฺสานํ อสีติโย.
     ตทา อมฺหากํ โพธิสตฺโต อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตปสฺเส
อสฺสมํ มาเปตฺวา ปญฺจสุ อภิญฺญาสุ อฏฺฐสุ สมาปตฺตีสุ จ จิณฺณวสี หุตฺวา
ปฏิวสติ. อถ ตสฺมึ อนุกมฺปาย นารโท ภควา อสีติยา อรหนฺตโกฏีหิ ทสหิ
จ อนาคามิผลฏฺเฐหิ อุปาสกสหสฺเสหิ ปริวุโต ตํ อสฺสมปทํ อคมาสิ. ตาปโส
ภควนฺตํ ทิสฺวาว ปมุทิตหทโย สปริวารสฺส ภควโต นิวาสตฺถาย อสฺสมํ
มาเปตฺวา สกลรตฺตึ สตฺถุคุณํ กิตฺเตตฺวา ภควโต ธมฺมกถํ สุตฺวา ปุนทิวเส
พุทฺธสฺส อุตฺตรกุรุํ คนฺตฺวา ตโต อาหารํ อาหริตฺวา สปริวารสฺส พุทฺธสฺส มหาทานํ
อทาสิ. เอวํ สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา หิมวนฺตโต อนคฺฆํ โลหิตจนฺทนํ อาหริตฺวา
เตน โลหิตจนฺทเนน ภควนฺตํ ปูเชสิ. ตทา นํ ทสพโล อมรนรปริวุโต ธมฺมกถํ
กเถตฺวา "อนาคเต โคตโม นาม พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ พฺยากาสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๑๓] "อหนฺเตน สมเยน          ชฏิโล อุคฺคตาปโน
            อนฺตลิกฺขจโร อาสึ          ปญฺจาภิญฺญาสุ ปารคู.
       [๑๔] ตทาปาหํ อสมสมํ           สสํฆํ สปริชฺชนํ
            อนฺนปาเนน ตปฺเปตฺวา       จนฺทเนนาภิปูชยึ.
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. ภุตฺตานุโมทเน
       [๑๕] โสปิ มํ ตทา พฺยากาสิ       นารโท โลกนายโก
            อปริเมยฺยิโต กปฺเป         พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ
            ๑- อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา     นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต. ๑-
       [๑๖] ปธานํ ปทหิตฺวาน ฯเปฯ      เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ.
       [๑๗] ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา         ภิยฺโย หาเสตฺว มานสํ
            อธิฏฺฐหึ วตํ อุคฺคํ           ทสปารมิปูริยา"ติ.
     ตตฺถ ตทาปาหนฺติ ตทาปิ อหํ. อสมสมนฺติ อสมา นาม อตีตา พุทฺธา, ๒-
เตหิ อสเมหิ สมํ ตุลฺยํ อสมสมํ. อถ วา อสมา วิสมา, สมา วิสมา สาธโว,
เตสุ อสมสเมสุ สโม "อสมสโม"ติ วตฺตพฺเพ เอกสฺส สมสทฺทสฺส โลปํ กตฺวา
วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ, อสมาวิสมสมนฺติ อตฺโถ. สปริชฺชนนฺติ สอุปาสกชนํ. "โสปิ
มํ ตทา นรมรูนํ, มชฺเฌ พฺยากาสิ จกฺขุมา"ติปิ ปาโฐ, โส อุตฺตานตฺโถว.
ภิยฺโย หาเสตฺว มานสนฺติ อุตฺตริมฺหิ หาเสตฺวา ๓- โตเสตฺวา หทยํ. อธิฏฺฐหึ
วตํ อุคฺคนฺติ อุคฺคํ วตํ อธิฏฺฐาสึ. "อุตฺตรึ วตมธิฏฺฐาสึ, ทสปารมิปูริยา"ติปิ
ปาโฐ.
     ตสฺส ปน ภควโต นารทสฺส ธญฺญวตี นาม นครํ อโหสิ, สุเทโว
นาม ขตฺติโย ปิตา, อโนมา นาม มาตา, ภทฺทสาโล จ ชิตมิตฺโต จ เทฺว
อคฺคสาวกา, วาเสฏฺโฐ นาม อุปฏฺฐาโก, อุตฺตรา จ ผคฺคุนี จ เทฺว อคฺคสาวิกา,
มหาโสณรุกฺโข โพธิ, สรีรํ อฏฺฐาสีติหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ. ตสฺส สรีรปฺปภา นิจฺจํ
โยชนํ ผรติ, นวุติวสฺสสหสฺสานิ อายุ, ตสฺส ปน วิชิตเสนา นาม อคฺคมเหสี,
นนฺทุตฺตรกุมาโร นามสฺส ปุตฺโต อโหสิ. วิชิโต วิชิตาวี วิชิตาภิราโมติ ตโย
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ
@ สี.,อิ. อตีตานาคตา พุทฺธา        สี. ภาเวตฺวา
ปาสาทา อเหสุํ. โส นววสฺสสหสฺสานิ อคารํ อชฺฌาวสิ. โส ปทสาว
มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมีติ. เตน วุตฺตํ:-
       [๑๘] "นครํ ธญฺญวตี นาม        สุเทโว นาม ขตฺติโย
            อโนมา นาม ชนิกา       นารทสฺส มเหสิโน.
       [๒๓] ภทฺทสาโล ชิตมิตฺโต       อเหสุํ อคฺคสาวกา
            วาเสฏฺโฐ นามุปฏฺฐาโก    นารทสฺส มเหสิโน.
       [๒๔] อุตฺตรา ผคฺคุนี เจว       อเหสุํ อคฺคสาวิกา
            โพธิ ตสฺส ภควโต        มหาโสโณติ วุจฺจติ.
       [๒๖] อฏฺฐาสีติรตนานิ          อจฺจุคฺคโต มหามุนิ
            กญฺจนคฺฆิยสงฺกาโส        ทสสหสฺสี วิโรจติ. ๑-
       [๒๗] ตสฺส พฺยามปฺปภา กายา    นิทฺธาวติ ทิโสทิสํ
            นิรนฺตรํ ทิวารตฺตึ         โยชนํ ผรเต สทา. ๒-
       [๒๘] น เกจิ เตน สมเยน      สมนฺตา โยชเน ชนา
            อุกฺกาปทีเป อุชฺชาเลนฺติ    พุทฺธรํสีหิ โอตฺถฏา.
       [๒๙] นวุติวสฺสสหสฺสานิ         อายุ วิชฺชติ ตาวเท
            ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส     ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
       [๓๐] ยถา อุฬูหิ คคนํ          วิจิตฺตํ อุปโสภติ
            ตเถว สาสนํ ตสฺส        อรหนฺเตหิ โสภติ.
       [๓๑] สํสารโสตํ ตรณาย        เสสเก ปฏิปนฺนเก
            ธมฺมเสตุํ ทฬฺหํ กตฺวา      นิพฺพุโต โส นราสโภ.
@เชิงอรรถ:  อิ. วิโรจถ อี. ทิสา
       [๓๒] โสปิ พุทฺโธ อสมสโม      เตปิ ขีณาสวา อตุลเตชา
            สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ          นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา"ติ.
     ตตฺถ  กญฺจนคฺฆิยสงฺกาโสติ วิวิธรตนวิจิตฺตกญฺจนมยคฺฆิกสทิสรูปโสโภ.
ทสสหสฺสี วิโรจตีติ ตสฺส ปภาย ทสสหสฺสีปิ โลกธาตุ วิโรจติ. วิราชตีติ
อตฺโถ. ตเมวตฺถํ ปกาเสนฺโต ภควา "ตสฺส พฺยามปฺปภา กายา นิทฺธาวติ
ทิโสทิสนฺติ อาห. ตตฺถ พฺยามปฺปภา กายาติ พฺยามปฺปภา วิยาติ พฺยามปฺปภา,
อมฺหากํ ภควโต พฺยามปฺปภา วิยาติ อตฺโถ.
     น เกจีติ เอตฺถ นกาโร ปฏิเสธตฺโถ, ตสฺส อุชฺชาเลนฺติสทฺเทน
สมฺพนฺโธ ทฏฺฐพฺโพ. อุกฺกาติ ทณฺฑทีปิกา. อุกฺกา วา ปทีเป วา เกจิปิ
ชนา น อุชฺชาเลนฺตีติ น ปชฺชาเลนฺติ. กสฺมาติ เจ? พุทฺธสรีรปฺปภาย
โอภาสิตตฺตา. พุทฺธรํสีหีติ พุทฺธรสฺมีหิ. โอตฺถฏาติ อธิคตา. ๑-
     อุฬูหีติ ตาราหิ, ยถา ตาราหิ คคนตลํ วิจิตฺตํ โสภติ, ตเถว ตสฺส
สาสนํ อรหนฺเตหิ วิจิตฺตํ อุปโสภตีติ อตฺโถ. สํสารโสตํ ตรณายาติ
สํสารสาครสฺส ตรณตฺถํ. เสสเก ปฏิปนฺนเกติ อรหนฺเต ฐเปตฺวา
กลฺยาณปุถุชฺชเนหิ สทฺธึ เสเส เสกฺขปุคฺคเลติ อตฺโถ. ธมฺมเสตุนฺติ มคฺคเสตุํ,
เสสปุคฺคเล สํสารโต ตาเรตุํ ธมฺมเสตุํ ฐเปตฺวา กตสพฺพกิจฺโจ หุตฺวา
ปรินิพฺพายีติ อตฺโถ. เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตตฺตา สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                      นารทพุทฺธวํสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       นิฏฺฐิโต นวโม พุทฺธวํโส.
                         --------------
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ.,ม. โอตฺถฏาติ โอตฺถฏาว อธิคตา


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๑ หน้า ๒๖๕-๒๗๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=51&A=5908&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=51&A=5908&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=190              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=7659              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=9691              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=9691              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]