ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๑ ภาษาบาลีอักษรไทย พุทฺธ.อ. (มธุรตฺถ.)

                       ๒๔. กกุสนฺธพุทฺธวํสวณฺณนา
     เวสฺสภุมฺหิ สยมฺภุมฺหิ ปรินิพฺพุเต ตสฺมึ ปน กปฺเป อติกฺกนฺเต
เอกูนตฺตึสกปฺเปสุ ชินทิวสกรา อุปฺปชฺชึสุ. ๑- อิมสฺมึ ปน ภทฺทกปฺเป จตฺตาโร
พุทฺธา นิพฺพตฺตึสุ. กตเม จตฺตาโร? กกุสนฺโธ โกณาคมโน กสฺสโป อมฺหากํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. นุปฺปชฺชึสุ
พุทฺโธติ. เมตฺเตยฺโย ปน ภควา อุปฺปชฺชิสฺสติ. เอวมยํ กปฺโป ปญฺจหิ
พุทฺธุปฺปาเทหิ ปฏิมณฺฑิตตฺตา ภทฺทกปฺโปติ ภควตา วณฺณิโต. ตตฺถ กกุสนฺโธ
นาม ภควา ปารมิโย ปูเรตฺวา ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จวิตฺวา เขมวตีนคเร
เขมงฺกรสฺส นาม รญฺโญ อตฺถธมฺมานุสาสกสฺส อคฺคิทตฺตสฺส นาม ปุโรหิตสฺส
อคฺคมเหสิยา วิสาขาย นาม พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ อคฺคเหสิ. ยทา
ปน ขตฺติยา พฺราหฺมเณ สกฺกโรนฺติ ครุกโรนฺติ มาเนนฺติ ปูเชนฺติ, ตทา
โพธิสตฺตา พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺตนฺติ.
     ยทา ปน พฺราหฺมณา ขตฺติเย สกฺกโรนฺติ ครุกโรนฺติ มาเนนฺติ ปูเชนฺติ.
ตทา ขตฺติยกุเล อุปฺปชฺชนฺติ. ตทา กิร พฺราหฺมณา ขตฺติเยหิ สกฺกรียนฺติ
ครุกรียนฺติ. ตสฺมา สจฺจสนฺโธ กกุสนฺโธ โพธิสตฺโต วิภวสิริสมุทเยนากุเล อนากุเล
พฺราหฺมณกุเล ทสสหสฺสิโลกธาตุํ อุนฺนาเทนฺโต กมฺปยนฺโต อุทปาทิ. เหฏฺฐา
วุตฺตปฺปการานิ ปาฏิหาริยานิ นิพฺพตฺตึสุ. ตโต ทสนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน
เขมวตุยฺยาเน ๑- มาตุกุจฺฉิโต สุวณฺณลตาโต อคฺคิชาโล วิย นิกฺขมิ. โส จตฺตาริ
วสฺสสหสฺสานิ อคารํ อชฺฌาวสิ. ตสฺส กิร กามกามวณฺณกามสุทฺธินามกา ๒- ตโย
ปาสาทา อเหสุํ โรจินีพฺราหฺมณีปมุขานิ ตึส อิตฺถิสหสฺสานิ ปจฺจุปฏฺฐิตานิ
อเหสุํ.
     โส จตฺตาริ นิมิตฺตานิ ทิสฺวา โรจินิยา พฺราหฺมณิยา อนุตฺตเร อุตฺตเร
นาม กุมาเร อุปฺปนฺเน ปยุตฺเตน ๓- อาชญฺญรเถน มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา
ปพฺพชิ. ตํ จตฺตาลีสสหสฺสานิ อนุปพฺพชึสุ. โส เตหิ ปริวุโต อฏฺฐ มาเส
ปธานจริยํ จริตฺวา วิสาขปุณฺณมาย สุจิรินฺธนิคเม วชิรินฺธพฺราหฺมณสฺส ธีตาย
ทินฺนํ มธุปายาสํ ปริภุญฺชิตฺวา ขทิรวเน ทิวาวิหารํ กตฺวา สายนฺหสมเย
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. เขมุยฺยาเน      สี.,อิ. สุจิสุรุจิรติวฑฺฒนนามกา     ม. ฉยุตฺเตน
สุภทฺเทน นาม ยวปาลเกน อุปนีตา อฏฺฐ ติณมุฏฺฐิโย คเหตฺวา สิรีสโพธึ
ปาฏลิยา วุตฺตปฺปมาณํ ทิพฺพคนฺธํ อุปวายมานํ อุปคนฺตฺวา จตุตฺตึสหตฺถวิตฺถตํ
ติณสนฺถรํ สนฺถริตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา สมฺโพธึ ปตฺวา "อเนกชาติสํสารํ
ฯเปฯ ตณฺหานํ ขยมชฺฌคา"ติ อุทานํ อุทาเนตฺวา สตฺตสตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา
อตฺตนา สห ปพฺพชิตานํ จตฺตาลีสาย ภิกฺขุสหสฺสานํ สจฺจปฺปฏิเวธสมตฺถตํ
ทิสฺวา เอกาเหเนว มกิลนครสมีเป สมฺภูตํ อิสิปตนํ นาม มิคทายํ ปวิสิตฺวา
เตสํ มชฺฌคโต ภควา ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ. ตทา จตฺตาลีสาย โกฏิสหสฺสานํ
ปฐโม ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.
     ปุน กณฺณกุชฺชนครทฺวาเร มหาสาลรุกฺขมูเล ยมกปาฏิหาริยํ กตฺวา
ตึสโกฏิสหสฺสานํ ธมฺมจกฺขุํ อุปฺปาเทสิ, โส ทุติโย อภิสมโย อโหสิ. ยทา ปน
เขมวตีนครสฺสาวิทูเร อญฺญตรสฺมึ เทวายตเน อภิมตนรเทโว นรเทโว นาม
ยกฺโข ทิสฺสมานมนุสฺสสรีโร หุตฺวา กนฺตารมชฺเฌ เอกสฺส กมลกุวลยุปฺปล-
สมลงฺกตสลิลสีตลสฺส ปรมมธุรสิสิรวาริโน สพฺพชนสุรภิรมสฺส สรสฺส สมีเป
ฐตฺวา กมลกุวลยกลฺลหาราทีหิ สตฺเต อุปลาเปตฺวา มนุสฺเส ขาทติ. ตสฺมึ
มคฺเค ปจฺฉินฺเน ชนสมฺปาตรหิเต มหาอฏวึ ปวิสิตฺวา ตตฺถ สมฺปตฺเต สตฺเต
ขาทติ. โส โลกวิสฺสุโต มหากนฺตารมคฺโค อโหสิ. อุภโตกนฺตารทฺวาเร กิร
มหาชนกาโย สนฺนิปติตฺวา กนฺตารนิตฺถรณตฺถาย อฏฺฐาสิ. อถ วิคตภวพนฺโธ
กกุสนฺโธ สตฺถา เอกทิวสํ ปจฺจูสสมเย มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย โลกํ
โวโลเกนฺโต ญาณชาลสฺส อนฺโตคตํ ตํ มเหสกฺขํ นรเทวยกฺขํ ตญฺจ
ชนสมูหมทฺทส. ทิสฺวา จ ปน คคนตเลน คนฺตฺวา ตสฺส ชนกายสฺส
ปสฺสนฺตสฺเสว ภควา อเนกวิหิตํ ปาฏิหาริยํ กโรนฺโต ตสฺส นรเทวยกฺขสฺส
ภวเน โอตริตฺวา ตสฺส มงฺคลปลฺลงฺเก นิสีทิ.
     อถ โข โส มนุสฺสภกฺโข ยกฺโข ฉพฺพณฺณรสฺมิโย วิสฺสชฺเชนฺตํ
อินฺทธนุปริวุตมิว ทิวสกรํ มุนิทิวสกรํ ปวนปเถนาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "ทสพโล
มมานุกมฺปาย อิธาคจฺฉตี"ติ ปสนฺนหทโย อตฺตโน ปริวารยกฺเขหิ สทฺธึ
อเนกมิคคณวนฺตํ หิมวนฺตํ คนฺตฺวา นานาวณฺณคนฺธานิ ชลชถลชานิ กุสุมานิ
ปรมมโนรมานิ สุคนฺธคนฺเธ สมาหริตฺวา อตฺตโน ปลฺลงฺเก นิสินฺนํ วิคตรนฺธํ
กกุสนฺธํ โลกนายกํ มาลาคนฺธวิเลปนาทีหิ ปูชยิตฺวา ถุติสงฺคีตานิ ปวตฺเตนฺโต
สิรสิ อญฺชลึ กตฺวา นมสฺสมาโน อฏฺฐาสิ. ตโต มนุสฺสา ตํ ปาฏิหาริยํ
ทิสฺวา ปสนฺนหทยา สมาคมฺม ภควนฺตํ ปริวาเรตฺวา นมสฺสมานา อฏฺฐํสุ. อถ
อปฺปฏิสนฺโธ กกุสนฺโธ ภควา อภิปูชิตนรเทวยกฺขํ นรเทวยกฺขํ กมฺมผลสมฺพนฺธ-
ทสฺสเนน สมุตฺเตเชตฺวา นิรยกถาย สนฺตาเสตฺวา จตุสจฺจกถํ กเถสิ, ตทา
อปริมิตานํ สตฺตานํ สมฺมาภิสมโย อโหสิ, อยํ ตติโย อภิสมโย อโหสิ. เตน
วุตฺตํ:-
      [๑] "เวสฺสภุสฺส อปเรน        สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
          กกุสนฺโธ นาม นาเมน      อปฺปเมยฺโย ทุราสโท.
      [๒] อุคฺฆาเฏตฺวา สพฺพภวํ       จริยาย ปารมึ คโต
          สีโหว ปญฺชรํ เภตฺวา       ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ.
      [๓] ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺเต       กกุสนฺเธ โลกนายเก
          จตฺตาลีสโกฏิสหสฺสานํ       ธมฺมาภิสมโย อหุ.
      [๔] อนฺตลิกฺขมฺหิ อากาเส       ยมกํ กตฺวา วิกุพฺพนํ
          ตึสโกฏิสหสฺสานํ           โพเธสิ เทวมานุเส.
      [๕] นรเทวสฺส ยกฺขสฺส         จตุสจฺจปฺปกาสเน
          ธมฺมาภิสมโย ตสฺส         คณนาโต อสงฺขิโย"ติ.
     ตตฺถ อุคฺฆาเฏตฺวาติ สมูหนิตฺวา. สพฺพภวนฺติ สพฺพํ นววิธํ ภวํ,
ภวุปฺปตฺตินิมิตฺตํ กมฺมนฺติ อตฺโถ. จริยาย ปารมึ คโตติ สพฺพปารมีนํ
ปูรณวเสน ปารํ คโต. ๑- สีโหว ปญฺชรํ เภตฺวาติ สีโห วิย ปญฺชรํ
มุนิกุญฺชโร ภวปญฺชรํ วินาเสตฺวาติ อตฺโถ. กกุสนฺธสฺส วิทฺธสฺตภวพนฺธนสฺส
เอโกว สาวกสนฺนิปาโต อโหสิ. กณฺณกุชฺชนคเร อิสิปตเน มิคทาเย อตฺตนา
สห ปพฺพชิเตหิ จตฺตาลีสาย อรหนฺตสหสฺเสหิ ปริวุโต มาฆปุณฺณมายํ ภควา
ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิ. เตน วุตฺตํ:-
      [๖] "กกุสนฺธสฺส ภควโต        เอโก อาสิ สมาคโม
          ขีณาสวานํ วิมลานํ         สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ.
      [๗] จตฺตาลีสสหสฺสานํ          ตทา อาสิ สมาคโม
          ทนฺตภูมิมนุปฺปตฺตานํ         อาสวาริคณกฺขยา"ติ.
     ตทา อมฺหากํ โพธิสตฺโต เขโม นาม ราชา หุตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส
สํฆสฺส ปตฺตจีวรํ มหาทานํ ทตฺวา อญฺชนาทีนิ สพฺพเภสชฺชานิ จ อทาสิ.
อญฺญญฺจ สมณปริกฺขารํ ทตฺวา ตสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนหทโย หุตฺวา
ภควโต สนฺติเก ปพฺพชิ. โส ปน สตฺถา "อนาคเต อิมสฺมึเยว กปฺเป พุทฺโธ
ภวิสฺสตี"ติ พฺยากาสิ. เตน วุตฺตํ:-
      [๘] "อหนฺเตน สมเยน         เขโม นามาสิ ขตฺติโย
          ตถาคเต ชินปุตฺเต         ทานํ ทตฺวา อนปฺปกํ.
      [๙] ปตฺตญฺจ จีวรํ ทตฺวา        อญฺชนํ มธุลฏฺฐิกํ
          อิเมตํ ปตฺถิตํ สพฺพํ         ปฏิยาเทมิ วรํ วรํ.
     [๑๐] โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ     กกุสนฺโธ วินายโก
          อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป       อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ.
@เชิงอรรถ:  สี. ปารมึ คโต
     [๑๑] อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา ฯเปฯ เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ.
     [๑๓] นครํ เขมวตี นาม        เขโม นามาสหํ ตทา
          สพฺพญฺญุตํ คเวสนฺโต       ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก"ติ.
     ตตฺถ อญฺชนํ ปากฏเมว. มธุลฏฺฐิกนฺติ ยฏฺฐิมธุกํ. อิเมตนฺติ อิมํ เอตํ.
ปตฺถิตนฺติ อิจฺฉิตํ. ปฏิยาเทมีติ ทชฺชามิ, อทาสินฺติ อตฺโถ. วรํ วรนฺติ เสฏฺฐํ
เสฏฺฐนฺติ อตฺโถ. "ยเทตํ ปตฺถิตนฺ"ติปิ ปาโฐ, ตสฺส ยํ อิจฺฉติ, เอตํ สพฺพํ
อทาสินฺติ อตฺโถ. อยํ สุนฺทรตโร.
     ตสฺส ปน อทนฺธสฺส กกุสนฺธสฺส ภควโต เขมํ นาม นครํ อโหสิ.
อคฺคิทตฺโต นาม พฺราหฺมโณ ปิตา, วิสาขา นาม พฺราหฺมณี มาตา, วิธุโร จ
สญฺชีโว จ เทฺว อคฺคสาวกา, พุทฺธิโช นามุปฏฺฐาโก, สามา จ จมฺปา จ
เทฺว อคฺคสาวิกา, มหาสิรีสรุกฺโข โพธิ, สรีรํ จตฺตาลีสหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ,
สมนฺตา ทสโยชนานิ สรีรปฺปภา นิจฺฉรติ, จตฺตาลีสวสฺสสหสฺสานิ อายุ, ภริยา
ปนสฺส โรจินี นาม พฺราหฺมณี, อุตฺตโร นาม ปุตฺโต, อาชญฺญรเถน นิกฺขมิ.
เตน วุตฺตํ:-
      [๑๔] "พฺราหฺมโณ อคฺคิทตฺโต จ     อาสิ พุทฺธสฺส โส ปิตา
           วิสาขา นาม ชนิกา         กกุสนฺธสฺส สตฺถุโน.
      [๑๕] วสเต ตตฺถ เขเม ปุเร      สมฺพุทฺธสฺส มหากุลํ
           นรานํ ปวรํ เสฏฺฐํ          ชาติมนฺตํ มหายสํ.
      [๒๐] วิธุโร จ สญฺชีโว จ         อเหสุํ อคฺคสาวกา
           พุทฺธิโช นามุปฏฺฐาโก        กกุสนฺธสฺส สตฺถุโน.
      [๒๑] สามา จ จมฺปานามา จ      อเหสุํ อคฺคสาวิกา
           โพธิ ตสฺส ภควโต          สิรีโสติ ปวุจฺจติ.
      [๒๓] จตฺตาลีสรตนานิ            อจฺจุคฺคโต มหามุนิ
           กนกปฺปภา นิจฺฉรติ          สมนฺตา ทสโยชนํ.
      [๒๔] จตฺตาลีสวสฺสสหสฺสานิ        อายุ ตสฺส มเหสิโน
           ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส       ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
      [๒๕] ธมฺมาปณํ ปสาเรตฺวา        นรนารีนํ สเทวเก
           นทิตฺวา สีหนาทํว           นิพฺพุโต โส สสาวโก.
      [๒๖] อฏฺฐงฺควจนสมฺปนฺโน         อจฺฉิทฺทานิ นิรนฺตรํ
           สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ            นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา"ติ.
     ตตฺถ วสเต ตตฺถ เขเม ปุเรติ อยํ คาถา กกุสนฺธสฺส ชาตนคร-
สนฺทสฺสนตฺถํ วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. มหากุลนฺติ อุทิโตทิตํ ภควโต ปิตุกุลํ. นรานํ
ปวรํ เสฏฺฐนฺติ ชาติวเสน สพฺพมนุสฺสานํ ปวรํ เสฏฺฐนฺติ อตฺโถ. ชาติมนฺตนฺติ
อภิชาติวนฺตํ, อุตฺตมาภิชาตํ. มหายสนฺติ มหาปริวารํ, กึ ตํ พุทฺธสฺส มหากุลํ.
ตตฺถ มหากุลํ เขเม ปุเร วสเตติ ปเทน สมฺพนฺโธ ทฏฺฐพฺโพ.
     สมนฺตา ทสโยชนนฺติ สมนฺตโต ทส โยชนานิ ผริตฺวา นิจฺจกาลํ
สรีรโต นิกฺขมิตฺวา สุวณฺณวณฺณา ปภา นิจฺฉรตีติ อตฺโถ. ธมฺมาปณนฺติ
ธมฺมสงฺขาตํ อาปณํ. ปสาเรตฺวาติ ภณฺฑวิกฺกิณนตฺถํ นานาภณฺฑสมิทฺธมาปณํ
วิย ธมฺมาปณํ ปสาเรตฺวาติ อตฺโถ. นรนารีนนฺติ เวเนยฺยนรนารีนํ ฌาน-
สมาปตฺติมคฺคผลรตนวิเสสาธิคมตฺถาย. สีหนาทํวาติ สีหนาทํ วิย, อภยนาทํ นทิตฺวา.
อฏฺฐงฺควจนสมฺปนฺโนติ อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตสโร สตฺถา. อจฺฉิทฺทานีติ ฉิทฺทาทิ-
ภาวรหิตานิ สีลานิ อจฺฉิทฺทานิ อสพลานิ อกมฺมาสานิ. อถ วา อจฺฉิทฺทานิ
อวิวรานิ สาวกยุคฬาทีนิ. นิรนฺตรนฺติ สตตํ สพฺพกาลํ. สพฺพํ ตมนฺตรหิตนฺติ
สตฺถา จ สาวกยุคฬาทีนิ จ ตํ สพฺพํ มุนิภาวมุปคนฺตฺวา อทสฺสนภาวมุปคตนฺติ
อตฺโถ.
                     อเปตพนฺโธ กกุสนฺธพุทฺโธ
                     อทนฺธปญฺโญ คตสพฺพรนฺโธ
                     ติโลกสนฺโธ กิร สจฺจสนฺโธ
                     เขเม วเน วาสมกปฺปยิตฺถ.
เสสคาถาสุ สพฺพตฺถ ปากฏเมวาติ.
                     กกุสนฺธพุทฺธวํสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      นิฏฺฐิโต พาวีสติโม พุทฺธวํโส.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๑ หน้า ๓๖๔-๓๗๑. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=51&A=8078&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=51&A=8078&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=203              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=8347              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=10894              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=10894              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]