อรรถกถาเล่มที่ ๕๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 จริยา.อ. (ปรมตฺถที.)

                      ๙.  ชยทิสจริยาวณฺณนา ๑-
         [๗๔] ปญฺจาลรฏฺเฐ นครวเร    กปฺปิลายํ ปุรุตฺตเม
              ราชา ชยทิโส นาม      สีลคุณมุปาคโต.
         [๗๕] ตสฺส รญฺโญ อหํ ปุตฺโต    สุตธมฺโม สุสีลวา
              อลีนสตฺโต คุณวา        อนุรกฺขปริชโน สทา.
         [๗๖] ปิตา เม มิควํ คนฺตฺวา    โปริสาทํ อุปาคมิ
              โส เม ปิตุมคฺคเหสิ      ภกฺโขสิ มม มา จลีติ.
     #[๗๔]  นวเม ปญฺจาลรฏฺเฐติ เอวํนามเก ชนปเท. นครวเร, กปฺปิลายนฺติ
"กปฺปิลา"ติ เอวํลทฺธนาเม อุตฺตมนคเร. "นครวเร"ติ วตฺวา ปุน "ปุรุตฺตเม"ติ วจนํ
ตสฺมึ กาเล ชมฺพุทีเป สพฺพนครานํ ตสฺส นครสฺส อคฺคนครภาวทสฺสนตฺถํ. ชยทิโส
นามาติ รญฺญา อตฺตโน ปจฺจตฺถิเก ชิเต ชาโต, อตฺตโน วา ปจฺจามิตฺตภูตํ
ยกฺขินีสงฺขาตํ ชยทิสํ ชิโตติ เอวํลทฺธนาโม. สีลคุณมุปาคโตติ อาจารสีลญฺเจว
อุสฺสาหสมฺปตฺติยาทิราชคุณญฺจ อุปาคโต, เตน สมนฺนาคโตติ อตฺโถ.
     #[๗๕]  ตสฺส รญฺโญติ ชยทิสราชสฺส, อหํ ปุตฺโต อโหสินฺติ วจนเสโส.
สุตธมฺโมติ ยาวตา ราชปุตฺเตน โสตพฺพธมฺโม นาม, ตสฺส สพฺพสฺส สุตตฺตา สุตธมฺโม,
พหุสฺสุโตติ อตฺโถ. อถ วา สุตธมฺโมติ วิสฺสุตธมฺโม, ธมฺมจริยาย สมจริยาย ปกาโส
ปญฺญาโต, โลเก ปตฺถฏกิตฺติธมฺโมติ อตฺโถ. อลีนสตฺโตติ เอวํนาโม. คุณวาติ อุฬาเรหิ
มหาปุริสคุเณหิ สมนฺนาคโต. อนุรกฺขปริชโน สทาติ สทฺธาทิคุณวิเสสโยคโต จตูหิ
สงฺคหวตฺถูหิ สมฺมเทว สงฺคหณโต จ สพฺพกาลํ สมฺภตฺตปริวารชโน.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อลีนสตฺตุจริยาวณฺณนา  ๒ สี.,ม. ชาโตติ
     #[๗๖]  ปิตา เม มิควํ คนฺตฺวา, โปริสาทํ อุปาคมีติ มยฺหํ ปิตา ชยทิสราชา
มิควํ จรนฺโต อรญฺญมชฺฌํ คนฺตฺวา โปริสาทํ มนุสฺสขาทกํ ยกฺขินิปุตฺตํ อุปคญฺฉิ,
เตน สมาคมิ.
      ชยทิสราชา กิร เอกทิวสํ "มิควํ คมิสฺสามี"ติ ตทนุรูเปน มหตา ปริวาเรน
กปิลนครโต นิกฺขมิ. ตํ นิกฺขนฺตมตฺตเมว ตกฺกสิลาวาสี นนฺโท นาม พฺราหฺมโณ
จตสฺโส สตารหา คาถา นาม กเถตุํ อาทาย อุปสงฺกมิตฺวา อตฺตโน อาคมนการณํ
รญฺโญ อาโรเจสิ. ราชา "นิวตฺติตฺวา สุณิสฺสามี"ติ ตสฺส วสนเคหํ ปริพฺพยญฺจ
ทาเปตฺวา อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ "ยสฺส ปสฺเสน มิโค ปลายติ, ตสฺเสว โส คีวา"ติ วตฺวา
มิเค ปริเยสนฺโต วิจรติ. อเถโก ปสทมิโค มหาชนสฺส ปทสทฺเทน อาสยโต นิกฺขมิตฺวา
รญฺโญ อภิมุโข คนฺตฺวา ปลายิ. อมจฺจา ปริหาสํ กรึสุ. ราชา ตํ อนุพนฺธิตฺวา
ติโยชนมตฺถเก ตํ ปริกฺขีณชวํ ฐิตํ วิชฺฌิตฺวา ปาเตสิ. ปติตํ ขคฺเคน ทฺวิธา กตฺวา
อนตฺถิโกปิ "มํเสน มิคํ คเหตุํ นาสกฺขี"ติ วจนโมจนตฺถํ กาเช กตฺวา อาคจฺฉนฺโต
เอกสฺส นิโคฺรธสฺส มูเล ทพฺพติเณสุ นิสีทิตฺวา โถกํ วิสฺสมิตฺวา คนฺตุํ อารภิ.
      เตน จ สมเยน ตสฺเสว รญฺโญ เชฏฺฐภาตา ชาตทิวเส เอว เอกาย
ยกฺขินิยา ขาทิตุํ คหิโต อารกฺขมนุสฺเสหิ อนุพทฺธาย ตาย นิทฺธมนมคฺเคน
คจฺฉนฺติยา อุเร ฐปิโต มาตุสญฺญาย มุเขน ถนคฺคหเณน ปุตฺตสิเนหํ อุปฺปาเทตฺวา
สํวฑฺฒิยมาโน ตทาหาโรปโยคิตาย มนุสฺสมํสํ ขาทนฺโต อนุกฺกเมน วุทฺธิปฺปตฺโต
อตฺตานํ อนฺตรธาปนตฺถํ ยกฺขินิยา ทินฺนโอสธมูลานุภาเวน อนฺตรหิโต หุตฺวา
มนุสฺสมํสํ ขาทิตฺวา ชีวนฺโต ตาย ยกฺขินิยา มตาย ตํ โอสธมูลํ อตฺตโน ปมาเทน
นาเสตฺวา ทิสฺสมานรูโปว มนุสฺสมํสํ ขาทนฺโต นคฺโค อุพฺพิคฺควิรูปทสฺสโน
ราชปุริเสหิ ปสฺสิตฺวา อนุพทฺโธ ปลายิตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ตสฺส นิโคฺรธสฺส
มูเล วาสํ กปฺเปนฺโต ราชานํ ทิสฺวา "ภกฺโขสิ เม"ติ หตฺเถ อคฺคเหสิ. เตน วุตฺตํ
"โส เม ปิตุมคฺคเหสิ, ภกฺโขสิ มม มา จลี"ติอาทิ.
         [๗๗] ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา      ภีโต ตสิตเวธิโต
              อูรุกฺขมฺโภ อหุ ตสฺส      ทิสฺวาน โปริสาทกนฺติ.
      ตตฺถ โส เม ปิตุมคฺคเหสีติ โส โปริสาโท มม ปิตรํ ชยทิสราชานํ อตฺตโน
นิสินฺนรุกฺขสมีปมาคตํ "มม ภกฺโข ตฺวํ อาคโตสิ, หตฺถปริปฺผนฺทนาทิวเสน มา จลิ,
จลนฺตมฺปิ อหํ ตํ ขาทิสฺสามี"ติ หตฺเถ อคฺคเหสิ.
     #[๗๗]  ตสฺสาติ ตสฺส ยกฺขินิปุตฺตสฺส. ตสิตเวธิโตติ จิตฺตุตฺราเสน ตสิโต
สรีรปริกมฺเมน เวธิโต. อูรุกฺขมฺโภติ อุภินฺนํ อูรูนํ ถทฺธภาโว, เยน โส ตโต
ปลายิตุํ นาสกฺขิ.
      มิควํ คเหตฺวา มุญฺจสฺสูติ เอตฺถ มิควนฺติ มิคววเสน ลทฺธตฺตา ตํ มิคมํสํ
"มิควนฺ"ติ อาห. อิมํ มิคมํสํ คเหตฺวา มํ มุญฺจสฺสูติ อตฺโถ. โส หิ ราชา นํ
ยกฺขินิปุตฺตํ ทิสฺวา ภีโต อูรุกฺขมฺภํ ปตฺวา ขาณุโก วิย อฏฺฐาสิ. โส เวเคน
คนฺตฺวา ตํ หตฺเถ คเหตฺวา "ภกฺโขสิ เม อาคโตสี"ติ อาห. อถ นํ ราชา
สตึ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา "สเจ อาหารตฺถิโก, อิมํ เต มํสํ ททามิ, ตํ คเหตฺวา ขาท,
มํ มุญฺจาหี"ติ อาห. ตํ สุตฺวา โปริสาโท "กิมิทํ มยฺหเมว สนฺตกํ ทตฺวา มยา
โวหารํ กโรสิ, นนุ อิมํ มํสญฺจ ตฺวญฺจ มม หตฺถคตกาลโต ปฏฺฐาย มยฺหเมว
สนฺตกํ, ตสฺมา ตํ ปฐมํ ขาทิตฺวา ปจฺฉา มํสํ ขาทิสฺสามี"ติ อาห.
      อถ ราชา "มํสนิกฺกเยนายํ น มํ มุญฺจติ, มยา จ มิควํ อาคจฺฉนฺเตน ตสฺส
พฺราหฺมณสฺส `อาคนฺตฺวา เต ธนํ ทสฺสามี'ติ ปฏิญฺญา กตา, สจายํ ยกฺโข
อนุชานิสฺสติ, สจฺจํ อนุรกฺขนฺโต เคหํ คนฺตฺวา ตํ ปฏิญฺญํ โมเจตฺวา ปุน อิมสฺส
ยกฺขสฺส ภตฺตตฺถํ อาคจฺเฉยฺยนฺ"ติ จินฺเตตฺวา ตสฺส ตมตฺถํ อาโรเจสิ. ตํ สุตฺวา
โปริสาโท "สเจ ตฺวํ สจฺจํ อนุรกฺขนฺโต คนฺตุกาโมสิ, คนฺตฺวา ตสฺส พฺราหฺมณสฺส
ทาตพฺพํ ธนํ ทตฺวา สจฺจํ อนุรกฺขนฺโต สีฆํ ปุน อาคจฺเฉยฺยาสี"ติ วตฺวา ราชานํ
วิสฺสชฺเชสิ. โส เตน วิสฺสฏฺโฐ "ตฺวํ มา จินฺตยิ, อหํ ปาโตว อาคมิสฺสามี"ติ วตฺวา
มคฺคนิมิตฺตานิ สลฺลกฺเขนฺโต อตฺตโน พลกายํ อุปคนฺตฺวา เตน ปริวุโต นครํ
ปวิสิตฺวา ตํ นนฺทพฺราหฺมณํ ปกฺโกสาเปตฺวา มหารเห อาสเน นิสีทาเปตฺวา ตา คาถา
สุตฺวา จตฺตาริ สหสฺสานิ ทตฺวา ยานํ อาโรเปตฺวา "อิมํ ตกฺกสิลเมว เนถา"ติ มนุสฺเส
ทตฺวา พฺราหฺมณํ อุยฺโยเชตฺวา ทุติยทิวเส โปริสาทสฺส สนฺติกํ คนฺตุกาโม ปุตฺตํ
รชฺเช ปติฏฺฐเปตุํ อนุสาสนิญฺจ เทนฺโต ตมตฺถํ อาโรเจสิ. เตน วุตฺตํ:-
         [๗๘] "มิควํ คเหตฺวา มุญฺจสฺสุ   กตฺวา อาคมนํ ปุน
              พฺราหฺมณสฺส ธนํ ทตฺวา    ปิตา อามนฺตยี มมํ.
         [๗๙] รชฺชํ ปุตฺต ปฏิปชฺช       มา ปมชฺชิ ปุรํ อิทํ
              กตํ เม โปริสาเทน      มม อาคมนํ ปุนา"ติ.
     #[๗๘]  ตตฺถ อาคมนํ ปุนาติ ปุน อาคมนํ ปฏิญฺญาตสฺส ๑- โปริสาทสฺส
สงฺครํ กตฺวา. พฺราหฺมณสฺส ธนํ ทตฺวาติ ตกฺกสิลโต อาคตสฺส นนฺทนามสฺส
พฺราหฺมณสฺส ตา คาถา สุตฺวา จตุสหสฺสปริมาณํ ธนํ ทตฺวา. ปิตา อามนฺตยี
มมนฺติ มม ปิตา ชยทิสราชา มํ อามนฺเตสิ.
     #[๗๙]  กถํ อามนฺเตสีติ เจ? อาห "รชฺชนฺ"ติอาทิ. ตสฺสตฺโถ:- ปุตฺต ตฺวํ
อิมํ กุลสนฺตกํ รชฺชํ ปฏิปชฺช, ยถาหํ ธมฺเมน สเมน รชฺชํ กาเรมิ, เอวํ ตฺวมฺปิ
ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา รชฺชํ กาเรหิ, ตฺวํ อิทํ ปุรํ รกฺขนฺโต รชฺชญฺจ กาเรนฺโต
มา ปมาทมาปชฺชิ, อสุกสฺมึ ฐาเน นิโคฺรธรุกฺขมูเล โปริสาเทน ยกฺเขน กตเมตํ
มยา สงฺครํ มม ปุน ตสฺส สนฺติกํ อาคมนํ อุทฺทิสฺส, เกวลํ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส
ธนทานตฺถํ อิธาคโต สจฺจํ อนุรกฺขนฺโต, ตสฺมา ตตฺถาหํ คมิสฺสามีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ม. ปตฺถิตสฺส
      ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต "มา โข ตฺวํ มหาราช ตตฺถ อคมาสิ, อหํ ตตฺถ
คมิสฺสามิ, สเจ ปน ตฺวํ ตาต คมิสฺสสิเยว, อหมฺปิ ตยา สทฺธึ คมิสฺสามิเยวา"ติ.
"เอวํ สนฺเต มยํ อุโภปิ น ภวิสฺสาม, ตสฺมา อหเมว ตตฺถ คมิสฺสามี"ติ นานปฺปกาเรน
วาเรนฺตํ ราชานํ สญฺญาเปตฺวา มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา ปิตุ อตฺถาย อตฺตานํ
ปริจฺจชิตฺวา โสตฺถิภาวาย ปิตริ สาสิตวาทํ ปยุญฺชมาเน มาตุภคินิภริยาสุ จ
สจฺจกิริยํ กโรนฺตีสุ อาวุธํ คเหตฺวา นครโต นิกฺขมิตฺวา อสฺสุปุณฺณมุขํ มหาชนํ
อนุพนฺธนฺตํ อาปุจฺฉิตฺวา ปิตรา อกฺขาตนเยน ยกฺขวาสมคฺคํ ปฏิปชฺชิ.
ยกฺขินิปุตฺโตปิ "ขตฺติยา นาม พหุมายา, โก ชานาติ, กึ ภวิสฺสตี"ติ รุกฺขํ
อภิรุหิตฺวา รญฺโญ อาคมนํ โอโลเกนฺโต นิสินฺโน กุมารํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "ปิตรํ
นิวตฺเตตฺวา ปุตฺโต อาคโต ภวิสฺสติ, นตฺถิ เม ภยนฺ"ติ โอตริตฺวา ตสฺส ปิฏฺฐึ
ทสฺเสตฺวาว นิสีทิ. มหาสตฺโต อาคนฺตฺวา ตสฺส ปุรโต อฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ:-
         [๘๐] "มาตาปิตู จ วนฺทิตฺวา    นิมฺมินิตฺวาน อตฺตนา ๑-
              นิกฺขิปิตฺวา ธนุํ ขคฺคํ      โปริสาทมุปาคมึ.
         [๘๑] สสตฺถหตฺถูปคตํ          กทาจิ โส ตสิสฺสติ
              เตน ภิชฺชิสฺสตี สีลํ       ปริตฺตาสํ กเต มยิ.
         [๘๒] สีลขณฺฑภยา มยฺหํ        ตสฺส เทสฺสํ น พฺยาหรึ
              เมตฺตจิตฺโต หิตวาที      อิทํ วจนมพฺรวินฺ"ติ. ๒-
     #[๘๑]  สสตฺถหตฺถูปคตนฺติ สสตฺถหตฺถํ อุปคตํ อาวุธปาณึ มํ อตฺตโน สนฺติกํ
อุปคตํ ทิสฺวา. กทาจิ โส ตสิสฺสตีติ โส ยกฺโข อปิ ตเสยฺย. เตน ภิชฺชิสฺสตี
สีลนฺติ เตน ตสฺส ตาสุปฺปาทเนน มยฺหํ สีลํ วินสฺสติ สงฺกิสิสฺสติ. ปริตฺตาสํ กเต
มยีติ มยิ ตสฺส ปริตาสํ กเต สติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ปาฬิ. อตฺตานํ  ๒ ขุ.จริยา. ๓๓/๘๐-๒/๖๐๙
     #[๘๒]  สีลขณฺฑภยา มยฺหํ, ตสฺส เทสฺสํ น พฺยาหรินฺติ ยถา จ สีลเภทภเยน
นิหิตสตฺโถ ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ, เอวํ มยฺหํ สีลขณฺฑภยา เอว ตสฺส โปริสาทสฺส
เทสฺสํ อนิฏฺฐมฺปิ น พฺยาหรึ, เกวลํ ปน เมตฺตจิตฺเตน หิตวาที อิทํ อิทานิ
วกฺขมานํ วจนํ อภาสึ.
      มหาสตฺโต จ คนฺตฺวา ปุรโต ฐิโต, ยกฺขินิปุตฺโต ตํ วีมํสิตุกาโม "โกสิ ตฺวํ,
กุโต อาคโต, กึ มํ น ชานาสิ `ลุทฺโท มนุสฺสมํสขาทโก'ติ กสฺมา จ อิธาคโตสี"ติ
ปุจฺฉิ. กุมาโร "อหํ ชยทิสรญฺโญ ปุตฺโต ตฺวํ โปริสาทโกติ ชานามิ, ปิตุ ชีวิตํ
รกฺขิตุํ อิธาคโต, ตสฺมา ตํ มุญฺจ, มํ ขาทา"ติ อาห. ปุน ยกฺขินิปุตฺโต มุขากาเรเนว
"ตํ ตสฺส ๑- ปุตฺโตติ อหํ ชานามิ, ทุกฺกรํ ปน ตยา กตํ เอวํ อาคจฺฉนฺเตนา"ติ อาห.
กุมาโร "น อิทํ ทุกฺกรํ, ยํ ปิตุ อตฺเถ ชีวิตปริจฺจชนํ, มาตาปิตุเหตุ หิ เอวรูปํ
ปุญฺญํ กตฺวา เอกนฺเตเนว สคฺเค ปโมทติ, อหญฺจ `อมรณธมฺโม นาม โกจิ สตฺโต นตฺถี"ติ
ชานามิ, อตฺตนา กิญฺจิ จ กตํ ปาปํ นาม น สรามิ, ตสฺมา มรณโตปิ เม ภยํ นตฺถิ,
อิทํ สรีรํ มยา เต นิสฺสฏฺฐํ, อคฺคึ ชาเลตฺวา ขาทา"ติ อาห. เตน วุตฺตํ:-
         [๘๓] "อุชฺชาเลหิ มหาอคฺคึ     ปปติสฺสามิ รุกฺขโต
              ตฺวํ ปกฺกกาลมญฺญาย      ภกฺขย มํ ปิตามหา"ติ.
      ตํ สุตฺวา ยกฺขินิปุตฺโต "น สกฺกา อิมสฺส มํสํ ขาทิตุํ, อุปาเยน อิมํ ๒-
ปลาเปสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา "เตน หิ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา สารทารูนิ อาหริตฺวา
นิทฺธูเม องฺคาเร กโรหิ, ตตฺถ เต มํสํ ปจิตฺวา ขาทิสฺสามี"ติ อาห. มหาสตฺโต ตถา
กตฺวา ตสฺส อาโรเจสิ. โส ตํ โอโลเกนฺโต "อยํ ปุริสสีโห มรณโตปิ ภยํ นตฺถิ,
เอวํ นิพฺภโย นาม น มยา ทิฏฺฐปุพฺโพ"ติ โลมหํสชาโต กุมารํ โอโลเกสิ. กุมาโร
กิสฺส มํ โอโลเกสิ, น ยถาวุตฺตํ กโรสีติ. ยกฺขินิปุตฺโต มหาสตฺตํ "สตฺตธา ตสฺส
มุทฺธา ผเลยฺย, โย ตํ ขาเทยฺยา"ติ อาห. สเจ มํ น ขาทิตุกาโมสิ, อถ กสฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. คตสฺส  ๒ ม. นํ
อคฺคึ กาเรสีติ. ตว ปริคฺคณฺหนตฺถนฺติ. ตฺวํ อิทานิ มํ กถํ ปริคฺคณฺหิสฺสสิ,
สฺวาหํ ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺโตปิ สกฺกสฺส เทวรญฺโญ อตฺตานํ ปริคฺคณฺหิตุํ น
อทาสินฺ"ติ ตมตฺถํ ๑- ทสฺเสนฺโต:-
                  "อิทํ หิ โส พฺราหฺมณํ มญฺญมาโน
                  สโส อวาเสสิ สเก สรีเร
                  เตเนว โส จนฺทิมา เทวปุตฺโต
                  สสตฺถุโต ๒- กามทุหชฺช ยกฺขา"ติ ๓-
คาถมาห.
      ตตฺถ สโส อวาเสสิ สเก สรีเรติ อตฺตโน สรีรเหตุ อิมํ สรีรํ ขาทิตฺวา อิธ
วสาติ เอวํ สเก สรีเร อตฺตโน สรีรํ เทนฺโต ตํ พฺราหฺมณรูปํ สกฺกํ ตตฺถ วาเสสิ.
สสตฺถุโตติ "สสี"ติ เอวํ สสสทฺเทน ถุโต. กามทุโหติ กามวฑฺฒโน. ยกฺขาติ เทว. ๔-
      เอวํ มหาสตฺโต จนฺเท สสลกฺขณํ กปฺปฏฺฐิยํ ปาฏิหาริยํ สกฺขึ กตฺวา อตฺตโน
สกฺเกนปิ ปริคฺคณฺหิตุํ อสกฺกุเณยฺยตํ อภาสิ. ตํ สุตฺวา โปริสาโท
อจฺฉริยพฺภุตจิตฺตชาโต:-
                  "จนฺโท ยถา ราหุมุขา ปมุตฺโต
                  วิโรจเต ปณฺณรเสว ภาณุมา
                  เอวํ ตุวํ โปริสาทา ปมุตฺโต
                  วิโรจ กปิเล ๕- มหานุภาว
                  อาโมทยํ ปิตรํ มาตรญฺจ
                  สพฺโพ จ เต นนฺทตุ ญาติปกฺโข"ติ ๖-
คาถํ วตฺวา "คจฺฉ มหาวีรา"ติ กุมารํ วิสฺสชฺเชสิ. โสปิ ตํ นิพฺพิเสวนํ กตฺวา ปญฺจ
สีลานิ ทตฺวา "ยกฺโข นุ โข เอส, โน"ติ วีมํสนฺโต "ยกฺขานํ อกฺขีนิ รตฺตานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิมมตฺถํ  ๒ ปาฬิ. สสฏฺฐโก  ๓ ขุ.ชา. ๒๗/๙๓/๓๙๔  ๔ ม. ยกฺโขติ เทโว
@๕ ปาฬิ. กปิลฺเล, สี., อิ. กมฺปิลฺล  ๖ ขุ.ชา. ๒๗/๙๔/๓๙๔
โหนฺติ อนิมิสานิ จ, ฉายา จ น ปญฺญายติ, อสมฺภีโต โหติ, น อิมสฺส ตถา, ตสฺมา
นายํ ยกฺโข มนุสฺโส เอโส, มยฺหํ กิร ปิตุ ตโย ภาตโร ยกฺขินิยา คหิตา, เตสุ ตาย
เทฺว ขาทิตา ภวิสฺสนฺติ, เอโก ปุตฺตสิเนเหน ปฏิชคฺคิโต ภวิสฺสติ, อิมินา เตน
ภวิตพฺพนฺ"ติ นยคฺคาเหน อนุมาเนน สพฺพญฺญุตญฺญาเณน วิย อวิปรีตโต นิฏฺฐํ
คนฺตฺวา "มยฺหํ ปิตุ อาจิกฺขิตฺวา รชฺเช ปติฏฺฐาเปสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา "น ตฺวํ
ยกฺโข, ปิตุ เม เชฏฺฐภาติโกสิ, เอหิ มยา สทฺธึ คนฺตฺวา กุลสนฺตกํ รชฺชํ
ปฏิปชฺชาหี"ติ อาห. เตน วุตฺตํ "ตฺวํ ปิตามหา"ติ, ตฺวํ มม มหาปิตาติ อตฺโถ.
อิตเรน "นาหํ มนุสฺโส"ติ วุตฺเต เตน สทฺธาตพฺพสฺส ทิพฺพจกฺขุกตาปสสฺส สนฺติกํ
เนสิ. ตาปเสน "กึ กโรนฺตา ปิตา ปุตฺตา อรญฺเญ วิจรถา"ติ ปิตุภาเว กถิเต โปริสาโท
สทฺทหิตฺวา "คจฺฉ ตาต ตฺวํ, น เม รชฺเชน อตฺโถ, ปพฺพชิสฺสามหนฺ"ติ ตาปสสฺส
สนฺติเก อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. เตน วุตฺตํ:-
      [๘๔] "อิติ สีลวตํ เหตุ         นารกฺขึ มม ชีวิตํ
           ปพฺพาเชสึ จหํ ตสฺส       สทา ปาณาติปาติกนฺ"ติ.
          ตตฺถ สีลวตํ เหตูติ สีลวนฺตานํ มม ปิตูนํ เหตุ, อถ วา สีลวตํ เหตูติ
สีลวตเหตุ, มยฺหํ สีลวตสมาทานนิมิตฺตํ ตสฺส อภิชฺชนตฺถํ. ตสฺสาติ ตํ โปริสาทํ.
      อถ มหาสตฺโต อตฺตโน มหาปิตรํ ปพฺพชิตํ วนฺทิตฺวา นครสฺส สมีปํ
คนฺตฺวา "กุมาโร กิร อาคโต"ติ สุตฺวา หฏฺฐตุฏฺเฐน รญฺญา นาคเรหิ
เนคมชานปเทหิ จ ปจฺจุคฺคโต ราชานํ วนฺทิตฺวา สพฺพํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ. ตํ
สุตฺวา ราชา ตงฺขณญฺเญว เภรึ จราเปตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน ตสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา "เอหิ ภาติก รชฺชํ ปฏิปชฺชาหี"ติ อาห. "อลํ มหาราชา"ติ. เตน
หิ มยฺหํ อุยฺยาเน วสาติ. น อาคจฺฉามีติ. ราชา ตสฺส อสฺสมสฺส อวิทูเร
คามํ นิเวเสตฺวา ภิกฺขํ ปฏฺฐเปสิ. โส จูฬกมฺมาสทมฺมนิคโม นาม ชาโต.
ตทา มาตาปิตโร มหาราชกุลานิ อเหสุํ, ตาปโส สาริปุตฺโต, โปริสาโท
องฺคุลิมาโล, กนิฏฺฐา อุปฺปลวณฺณา, อคฺคมเหสี ราหุลมาตา, อลีนสตฺตุกุมาโร
โลกนาโถ.
      ตสฺส อิธาปิ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว ยถารหํ เสสปารมิโย นิทฺธาเรตพฺพา. ตถา
ปิตรา นิวาริยมาโน อตฺตโน ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา ปิตุ ชีวิตรกฺขณตฺถํ "โปริสาทสฺส
สนฺติกํ คมิสฺสามี"ติ นิจฺฉโย, ตสฺส จ สนฺตาสปริหรณตฺถํ นิหิตสตฺถสฺส คมนํ,
"อตฺตโน สีลขณฺฑนํ มา โหตู"ติ เตน ปิยวาจาย สมุทาจาโร, เตน จ นานานเยหิ
ปริคฺคณฺหิยมานสฺส มรณสนฺตาสาภาโว, ปิตุ อตฺเถ มยฺหํ สรีรํ สผลํ กริสฺสามีติ
หฏฺฐตุฏฺฐภาโว, สกฺเกนาปิ ปริคฺคณฺหิตุํ อสกฺกุเณยฺยสฺส สสชาติยมฺปิ ปริจฺจาคตฺถํ
อตฺตโน ชีวิตนิรเปกฺขภาวสฺส ชานนํ, เตน สมาคเมปิ โอสฺสฏฺเฐปิ จิตฺตสฺส
วิการาภาโว, ตสฺส จ มนุสฺสภาวมหาปิตุภาวานํ อวิปรีตโต ชานนํ, ญาตมตฺเต
จ ตํ กุลสนฺตเก รชฺเช ปติฏฺฐาเปตุกามตา, ธมฺมเทสนาย สํเวเชตฺวา สีเลสุ
ปติฏฺฐาปนนฺติ เอวมาทโย อิธ โพธิสตฺตสฺส คุณานุภาวา วิภาเวตพฺพาติ.
                      ชยทิสจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๒ หน้า ๑๙๔-๒๐๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=4292&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=4292&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=227
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=9109
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11868
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11868
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_33