ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๒ ภาษาบาลีอักษรไทย จริยา.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๗. กปิราชจริยาวณฺณนา
     [๖๗] สตฺตเม ยทา อหํ กปิ อาสินฺติ ยสฺมึ กาเล อหํ กปิโยนิยํ
นิพฺพตฺติตฺวา วุทฺธิมนฺวาย นาคพโล ถามสมฺปนฺโน อสฺสโปตกปฺปมาโณ มหาสรีโร
กปิ โหมิ. นทีกูเล ทรีสเยติ เอกิสฺสา นทิยา ตีเร เอกสฺมึ ทรีภาเค ยทา
วาสํ กปฺเปมีติ อตฺโถ.
     ตทา กิร โพธิสตฺโต ยูถปริหรณํ อกตฺวา เอกจโร หุตฺวา วิหาสิ. ตสฺสา ปน
นทิยา เวมชฺเฌ เอโก ทีปโก นานปฺปกาเรหิ อมฺพปนสาทีหิ ผลรุกฺเขหิ สมฺปนฺโน.
โพธิสตฺโต ถามชวสมฺปนฺนตาย นทิยา โอริมตีรโต อุปฺปติตฺวา ทีปกสฺส ปน นทิยา
จ มชฺเฌ เอโก ปิฏฺฐิปาสาโณ อตฺถิ, ตสฺมึ ปตติ. ตโต อุปฺปติตฺวา ตสฺมึ ทีปเก ปตติ.
โส ตตฺถ นานปฺปการานิ ผลาผลานิ ขาทิตฺวา สายํ เตเนว อุปาเยน ปจฺจาคนฺตฺวา
อตฺตโน วสนฏฺฐาเน วสิตฺวา ปุนทิวเส ตเถว กโรติ. อิมินา นิยาเมน วาสํ กปฺเปสิ.
     ตสฺมึ ปน กาเล เอโก กุมฺภีโล สปชาปติโก ตสฺสํ นทิยํ วสติ. ตสฺส ภริยา
โพธิสตฺตํ อปราปรํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ตสฺส หทยมํเส โทหฬํ อุปฺปาเทตฺวา กุมฺภีลํ
อาห "มยฺหํ โข อยฺยปุตฺต อิมสฺส วานรสฺส หทยมํเส โทหโฬ อุปฺปนฺโน"ติ. โส
"สาธุ ภทฺเท ลจฺฉสี"ติ  วตฺวา "อชฺช ตํ สายํ ทีปกโต อาคจฺฉนฺตเมว คณฺหิสฺสามี"ติ
คนฺตฺวา ปิฏฺฐิปาสาเณ นิปชฺชิ. โพธิสตฺโต ตํ ทิวสํ โคจรํ จริตฺวา สายนฺหสมเย
ทีปเก ฐิโตว ปาสาณํ โอโลเกตฺวา "อยํ ปาสาโณ อิทานิ อุจฺจตโร ขายติ, กึ นุ
โข การณนฺ"ติ จินฺเตสิ. มหาสตฺตสฺส หิ อุทกปฺปมาณญฺจ ปาสาณปฺปมาณญฺจ
สุววตฺถาปิตเมว โหติ. เตนสฺส เอตทโหสิ "อชฺช อิมิสฺสา นทิยา อุทกํ เนว
หายติ, อถ จ ปนายํ ปาสาโณ มหา หุตฺวา ปญฺญายนฺติ, กจฺจิ นุ โข เอตฺถ
มยฺหํ คหณตฺถาย กุมฺภีโล นิปนฺโน"ติ.
     โส "วีมํสิสฺสามิ ตาว นนฺ"ติ ตตฺเถว ฐตฺวา ปาสาเณ สทฺธึ กเถนฺโต วิย
"โภ ปาสาณา"ติ วตฺวา ปฏิวจนํ อลภนฺโต ยาวตติยํ "โภ ปาสาโณ"ติ อาห.
ปาสาโณ ปฏิวจนํ น เทติ. ปุนปิ โพธิสตฺโต "กึ โภ ปาสาณ อชฺช มยฺหํ ปฏิวจนํ
น เทสี"ติ อาห. กุมฺภีโล "อทฺธา อยํ ปาสาโณ อญฺเญสุ ทิวเสสุ วานรินฺทสฺส
ปฏิวจนํ เทติ มญฺเญ, อชฺช ปน มยา โอตฺถริตตฺตา น เทติ, หนฺทาหํ ทสฺสามิสฺส
ปฏิวจนนฺ"ติ จินฺเตตฺวา "กึ วานรินฺทา"ติ อาห. โกสิ ตฺวนฺติ. อหํ กุมฺภีโลติ.
กิมตฺถํ เอตฺถ นิปนฺโนสีติ. ตว หทยํ ปตฺถยมาโนติ. โพธิสตฺโต จินฺเตสิ "อญฺโญ
เม คมนมคฺโค นตฺถิ, ปฏิรุทฺธํ วต เม คมนนฺ"ติ. เตน วุตฺตํ:-
      #[๖๗] "ยทา อหํ กปิ อาสึ        นทีกูเล ทรีสเย
            ปีฬิโต สุํสุมาเรน          คมนํ น ลภามหํ.
       [๖๘] ยโมฺหกาเส อหํ ฐตฺวา      โอรา ปารํ ปตามหํ
            ตตฺถจฺฉิ สตฺตุวธโก         กุมฺภีโล ลุทฺททสฺสโน"ติ. ๒-
    #[๖๘] ตตฺถ "ปีฬิโต สุํสุมาเรนา"ติ อฑฺฒคาถาย วุตฺตเมวตฺถํ "ยโมฺหกาเส"ติ คาถาย
ปากฏํ กโรติ. ตตฺถ ยโมฺหกาเสติ ยสฺมึ นทีมชฺเฌ ฐิตปิฏฺฐิปาสาณสงฺขาเต ปเทเส
ฐตฺวา. โอราติ ทีปกสงฺขาตา โอรตีรา. ปารนฺติ ตทา มม วสนฏฺฐานภูตํ นทิยา ปรตีรํ.
ปตามหนฺติ อุปฺปติตฺวา ปตามิ อหํ. ตตฺถจฺฉีติ ตสฺมึ ปิฏฺฐิปาสาณปฺปเทเส สตฺตุภูโต
วธโก เอกนฺเตเนว ฆาตโก ปจฺจตฺถิโก ลุทฺททสฺสโน โฆรรูโป ภยานกทสฺสโน นิสีทิ.
     อถ มหาสตฺโต จินฺเตสิ "อญฺโญ เม คมนมคฺโค นตฺถิ, อชฺช มยา กุมฺภีโล
วญฺเจตพฺโพ, เอวํ หิ อยญฺจ มหตา ปาปโต มยา ปริโมจิโต สิยา, มยฺหญฺจ ชีวิตํ
ลทฺธนฺ"ติ. โส กุมฺภีลํ อาห "สมฺม กุมฺภีล อหํ ตุยฺหํ อุปริ ปติสฺสามี"ติ.
กุมฺภีโล "วานรินฺท ปปญฺจํ อกตฺวา อิโต อาคจฺฉาหี"ติ อาห. มหาสตฺโต "อหํ
อาคจฺฉามิ, ตฺวํ ปน อตฺตโน มุขํ วิวริตฺวา มํ ตว สนฺติกํ อาคตกาเล คณฺหาหี"ติ
อโวจ. กุมฺภีลานญฺจ มุเข วิวเฏ อกฺขีนิ นิมฺมีลนฺติ. โส ตํ การณํ อสลฺลกฺเขนฺโต
มุขํ วิวริ. อถสฺส อกฺขีนิ นิมฺมีลึสุ. โส มุขํ วิวริตฺวา สพฺพโส นิมฺมีลิตกฺขี
หุตฺวา นิปชฺชิ. มหาสตฺโต ตสฺส ตถาภาวํ ญตฺวา ทีปกโต อุปฺปติโต คนฺตฺวา
กุมฺภีลสฺส มตฺถกํ อกฺกมิตฺวา ตโต อุปฺปตนฺโต วิชฺชุลตา วิย วิชฺโชตมาโน ปรตีเร
อฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๖๙] "โส มํ อสํสิ เอหีติ        อหมฺเปมีติ ตํ วทึ
            ตสฺส มตฺถกมกฺกมฺม         ปรกูเล ปติฏฺฐหินฺ"ติ.
    #[๖๙] ตตฺถ อสํสีติ อภาสิ. อหมฺเปมีติ อหมฺปิ อาคจฺฉามีติ ตํ กเถสึ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สุสุมาเรน, เอวมุปริปิ   ปาฬิ. ลุทฺธทสฺสโนติ (สฺยา)
     ยสฺมา ๑- ปน ตํ ทีปกํ อมฺพชมฺพุปนสาทิผลรุกฺขสณฺฑมณฺฑิตํ รมณียํ
นิวาสโยคฺคญฺจ, "อาคจฺฉามี"ติ ปน ปฏิญฺญาย ทินฺนตฺตา สจฺจํ อนุรกฺขนฺโต
มหาสตฺโตปิ "อาคมิสฺสาเมวา"ติ ตถา อกาสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๗๐] "น ตสฺส อลิกํ ภณิตํ        ยถา วาจํ อกาสหนฺ"ติ.
     ยสฺมา เจตํ สจฺจานุรกฺขณํ อตฺตโน ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา กตํ, ตสฺมา อาห:-
            "สจฺเจน เม สโม นตฺถิ     เอสา เม สจฺจปารมี"ติ.
     กุมฺภีโล ปน ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา "อิมินา วานรินฺเทน อติอจฺเฉรกํ กตนฺ"ติ
จินฺเตตฺวา "โภ วานรินฺท อิมสฺมึ โลเก จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล อมิตฺเต
อภิภวติ, เต สพฺเพปิ ตุยฺหํ อพฺภนฺตเร อตฺถิ มญฺเญ"ติ อาห:-
            "ยสฺเสเต จตุโร ธมฺมา     วานรินฺท ยถา ตว ๒-
            สจฺจํ ธมฺโม ธิติ จาโค      ทิฏฺฐํ โส อติวตฺตตี"ติ. ๓-
     ตตฺถ ยสฺสาติ ยสฺส กสฺสจิ ปุคฺคลสฺส. เอเตติ อิทานิ วตฺตพฺเพ ปจฺจกฺขโต
ทสฺเสติ. จตุโร ธมฺมาติ จตฺตาโร คุณา. สจฺจนฺติ วจีสจฺจํ, "มม สนฺติกํ
อาคมิสฺสามี"ติ วตฺวา มุสาวาทํ อกตฺวา อาคโต เอวาติ เอตํ เต วจีสจฺจํ. ธมฺโมติ
วิจารณปญฺญา. "เอวํ กเต อิทํ นาม ภวิสฺสตี"ติ ปวตฺตา เต เอสา วิจารณปญฺญา.
ธิตีติ อพฺโพจฺฉินฺนํ วีริยํ วุจฺจติ, เอตมฺปิ เต อตฺถิ. จาโคติ อตฺตปริจฺจาโค,
ตฺวํ อตฺตานํ ปริจฺจชิตฺวา มม สนฺติกํ อาคโต, ยํ ปนาหํ คณฺหิตุํ นาสกฺขึ,
มยฺหเมเวส โทโส. ทิฏฺฐนฺติ ปจฺจามิตฺตํ. โส อติวตฺตตีติ ยสฺส ปุคฺคลสฺส ยถา ตว
เอวํ เอเต จตฺตาโร ธมฺมา อตฺถิ, โส ยถา มํ ตฺวํ อชฺช อติกฺกนฺโต, ตเถว อตฺตโน
ปจฺจามิตฺตํ อติกฺกมติ อภิภวตีติ.
     เอวํ กุมฺภีโล โพธิสตฺตํ ปสํสิตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานํ คโต. ตทา กุมฺภีโล
เทวทตฺโต อโหสิ, ตสฺส ภริยา จิญฺจมาณวิกา, กปิราชา ปน โลกนาโถ.
@เชิงอรรถ:  สี. ตโต ยสฺมา   ปาฬิ. คุณา ปรมภทฺทกา (สฺยา)   ขุ.ชา. ๒๗/๑๔๗/๖๓
     ตสฺส อิธาปิ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เสสปารมิโย นิทฺธาเรตพฺพา. ตถา
อุทกสฺส ปาสาณสฺส จ ปมาณววตฺถาเนน อิทานิ ปาสาโณ อุจฺจตโร ขายตีติ
ปริคฺคณฺหนวเสน ปาสาณสฺส อุปริ สุํสุมารสฺส นิปนฺนภาวชานนํ, ปาสาเณน
กถนาปเทเสน ตสฺสตฺถสฺส นิจฺฉยคมนํ, สุํสุมารสฺส อุปริ อกฺกมิตฺวา สหสา
ปรตีเร ปติฏฺฐานวเสน สีฆการิตาย ตสฺส มหตา ปาปโต ปริโมจนํ, อตฺตโน
ชีวิตรกฺขณํ, สจฺจวาจานุรกฺขณญฺจาติ เอวมาทโย คุณานุภาวา วิภาเวตพฺพาติ.
                      กปิราชจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          ------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๒ หน้า ๒๖๔-๒๖๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=5866&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=5866&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=235              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=9308              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=12079              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=12079              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]