อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

     [๑๑๐๒] อาสวนิทฺเทเส ปญฺจกามคุณิโก ราโค กามาสโว นาม. รูปารูปภเวสุ
ฉนฺทราโค ฌานนิกนฺติ สสฺสตทิฏฺิสหคโต ๓- ราโค ภววเสน ปตฺถนา ภวาสโว
นาม. ทฺวาสฏฺี ทิฏฺิโย ทิฏฺาสโว นาม. อฏฺสุ าเนสุ อญฺาณํ อวิชฺชาสโว
นาม. ตตฺถ ตตฺถ อาคเตสุ ปน อาสเวสุ อสมฺโมหตฺถํ เอกวิธาทิเภโท เวทิตพฺโพ.
อตฺถโต เหเต จิรปาริวาสิยฏฺเน อาสวาติ เอวํ เอกวิธาว โหนฺติ. วินเย ปน
"ทิฏฺธมฺมิกานํ อาสวานํ สํวราย สมฺปรายิกานํ อาสวานํ ปฏิฆาตายา"ติ ๔- ทุวิเธน
อาคตา. สุตฺตนฺเต สฬายตเน ตาว "ตโยเม อาวุโส อาสวา กามาสโว ภวาสโว
อวิชฺชาสโว"ติ ๕- ติวิเธน อาคตา, นิพฺเพธิกปริยาเย "อตฺถิ ภิกฺขเว อาสวา
นิรยคมนียา, อตฺถิ อาสวา ติรจฺฉานโยนิคมนียา, อตฺถิ อาสวา ปิตฺติวิสยคมนียา,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิญฺเยฺยา    ๒ สี.,ม. วิญฺเยฺยตฺตา     ๓ ฉ.ม. สสฺสตทิฏฺิสหชาโต
@๔ วินย. ๑/๓๙/๒๖    ๕ สํ.สฬา. ๑๘/๕๐๔/๓๑๕ (สฺยา), องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๓๓๔/๔๖๓ (สฺยา)
อตฺถิ อาสวา มนุสฺสโลกคมนียา, อตฺถิ อาสวา เทวโลกคมนียา"ติ ๑- ปญฺจวิเธน
อาคตา, ฉกฺกนิปาเต อาหุเนยฺยสุตฺเต "อตฺถิ อาสวา สํวรา ปหาตพฺพา, อตฺถิ
อาสวา ปฏิเสวนา ปหาตพฺพา, อตฺถิ อาสวา อธิวาสนา ปหาตพฺพา, อตฺถิ
อาสวา ปริวชฺชนา ปหาตพฺพา, อตฺถิ อาสวา วิโนทนา ปหาตพฺพา, อตฺถิ อาสวา
ภาวนา ปหาตพฺพา"ติ ๒- ฉพฺพิเธน อาคตา, สพฺพาสวปริยาเย ๓- ทสฺสนปหาตพฺเพหิ
สทฺธึ สตฺตวิเธน อาคตา. อิธ ปเนเต กามาสวาทิเภทโต จตุพฺพิเธน อาคตา.
ตตฺรายํ วจนตฺโถ:- ปญฺจกามคุณสงฺขาเต กาเม อาสโว กามาสโว. รูปารูปสงฺขาเต
กมฺมโต จ อุปปตฺติโต จ ทุวิเธปิ ภเว อาสโว ภวาสโว. ทิฏฺิเอว อาสโว
ทิฏฺาสโว. อวิชฺชาว อาสโว อวิชฺชาสโว.
     [๑๑๐๓] กาเมสูติ ปญฺจสุ กามคุเณสุ. กามจฺฉนฺโทติ กามสงฺขาโต ฉนฺโท,
น กตฺตุกมฺยตาฉนฺโท, น ธมฺมจฺฉนฺโท. กามนวเสน รชนวเสน จ กาโมเยว
ราโค กามราโค. กามนวเสน นนฺทนวเสน จ กาโมว นนฺทีติ กามนนฺที. เอวํ
สพฺพตฺถ กามตฺถํ วิทิตฺวา ตณฺหายนฏฺเน กามตณฺหา, สิเนหนฏฺเน
กามสิเนโห, ปริทยฺหนฏฺเน กามปริฬาโห, มุจฺฉนฏฺเน กามมุจฺฉา, คิลิตฺวา
ปรินิฏฺาปนฏฺเน กามชฺโฌสานนฺติ เวทิตพฺพํ. อยํ วุจฺจตีติ อยํ อฏฺหิ ปเทหิ
วิภตฺโต กามาสโว นาม วุจฺจติ.
     [๑๑๐๔] ภเวสุ ภวฉนฺโทติ รูปารูปภเวสุ ภวปตฺถนาวเสเนว ปวตฺโต
ฉนฺโท ภวฉนฺโท. เสสปทานิปิ อิมินาว นเยน เวทิตพฺพานิ.
     [๑๑๐๕] สสฺสโต โลโกติ วาติอาทีหิ ทสหากาเรหิ ทิฏฺิปฺปเภโทว วุตฺโต.
ตตฺถ สสฺสโต โลโกติ เอตฺถ ขนฺธปญฺจกํ "โลโก"ติ คเหตฺวา "อยํ โลโก
นิจฺโจ ธุโว สพฺพกาลิโก"ติ คณฺหนฺตสฺส "สสฺสตนฺ"ติ คหณาการปฺปวตฺตา ทิฏฺิ.
อสสฺสโตติ ตเมว โลกํ "อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสตี"ติ คณฺหนฺตสฺส อุจฺเฉทคหณาการปฺปวตฺตา
ทิฏฺิ. อนฺตวาติ ปริตฺตกสิณลาภิโน สุปฺปมตฺเต วา สราวมตฺเต
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๓๓๔/๔๖๓ (สฺยา)      ๒ องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๓๒๙/๔๓๔ (สฺยา)
@๓ ม.มู. ๑๒/๑๔/๑๐
วา กสิเณ สมาปนฺนสฺส อนฺโตสมาปตฺติยํ ปวตฺติตรูปารูปธมฺเม "โลโก"ติ จ
กสิณปริจฺเฉทนฺเตน จ "อนฺตวา"ติ คณฺหนฺตสฺส "อนฺตวา โลโก"ติ
คหณาการปฺปวตฺตา ทิฏฺิ, สา สสฺสตทิฏฺิปิ โหติ อุจฺเฉททิฏฺิปิ วิปุลกสิณลาภิโน
ปน ตสฺมึ กสิเณ สมาปนฺนสฺส อนฺโตสมาปตฺติยํ ปวตฺติตรูปารูปธมฺเม "โลโก"ติ
จ กสิณปริจฺเฉทนฺเตน จ "อนนฺโต"ติ คณฺหนฺตสฺส "อนนฺตวา โลโก"ติ
คหณาการปฺปวตฺตา ทิฏฺิ, สา สสฺสตทิฏฺิปิ โหติ อุจฺเฉททิฏฺิปิ.
     ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ เภทนธมฺมสฺส สรีรสฺเสว "ชีวนฺ"ติ คหิตตฺตา สรีเร
อุจฺฉิชฺชมาเน "ชีวมฺปิ อุจฺฉิชฺชตี"ติ อุจฺเฉทคหณาการปฺปวตฺตา ทิฏฺิ. ทุติยปเท
สรีรโต อญฺสฺส ชีวสฺส คหิตตฺตา สรีเร อุจฺฉิชฺชมาเนปิ "ชีวํ น อุจฺฉิชฺชตี"ติ
สสฺสตคหณาการปฺปวตฺตา ทิฏฺิ. โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติอาทีสุ สตฺโต
ตถาคโต นาม, "โส ปรํ มรณา โหตี"ติ คณฺหโต ปมา สสฺสตทิฏฺิ. "น โหตี"ติ
คณฺหโต ทุติยา อุจฺเฉททิฏฺิ. "โหติ จ น จ โหตี"ติ คณฺหโต ตติยา
เอกจฺจสสฺสตทิฏฺิ. "เนว โหติ น น โหตี"ติ คณฺหโต จตุตฺถา อมราวิกฺเขปทิฏฺิ.
อิเม ธมฺมา อาสวาติ อิเม กามาสวญฺจ ภวาสวญฺจ ราควเสน เอกโต กตฺวา
สงฺเขปโต ตโย, วิตฺถารโต จตฺตาโร ธมฺมา อาสวา นาม.
     โย ปน พฺรหฺมวิมานกปฺปรุกฺขาภรเณสุ ฉนฺทราโค อุปฺปชฺชติ, โส
กามาสโว โหติ น โหตีติ? น โหติ. กสฺมา? ปญฺจกามคุณิกสฺส ราคสฺส อิเธว
ปหีนตฺตา. เหตุโคจฺฉกํ ปน ปตฺวา โลโภ เหตุ นาม โหติ, คนฺถโคจฺฉกํ
ปตฺวา อภิชฺฌากายคนฺโถ นาม, กิเลสโคจฺฉกํ ปตฺวา โลโภ กิเลโส นาม
โหติ. ทิฏฺิสหชาโต ปน ราโค กามาสโว โหติ น โหตีติ? น โหติ, ทิฏฺิราโค
นาม โหติ. วุตฺตํ เหตํ "ทิฏฺิราครตฺเต ปุริสปุคฺคเล ทินฺนทานํ นาม ๑- น
มหปฺผลํ โหติ น มหานิสํสนฺ"ติ. ๒-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท นตฺถิ        ๒ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๓๑๐/๒๐๕-๖ (สฺยา)
     อิเม ปน อาสเว กิเลสปฏิปาฏิยาปิ อาหริตุํ วฏฺฏติ มคฺคปฏิปาฏิยาปิ.
กิเลสปฏิปาฏิยา กามาสโว อนาคามิมคฺเคน ปหียติ, ภวาสโว อรหตฺตมคฺเคน,
ทิฏฺาสโว โสตาปตฺติมคฺเคน, อวิชฺชาสโว อรหตฺตมคฺเคน. มคฺคปฏิปาฏิยา
โสตาปตฺติมคฺเคน ทิฏฺาสโว ปหียติ, อนาคามิมคฺเคน กามาสโว, อรหตฺตมคฺเคน
ภวาสโว อวิชฺชาสโว จาติ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๔๒๗-๔๓๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=10632&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=10632&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=708
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=6261
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=5643
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=5643
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_34