ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

     [๑๑๒๑] สญฺโญชเนสุ มานนิทฺเทเส "เสยฺโยหมสฺมี"ติ มาโนติ
อุตฺตมฏฺเฐน "อหํ เสยฺโย"ติ เอวํ อุปฺปนฺนมาโน. "สทิโสหมสฺมี"ติ มาโนติ
สมสมฏฺเฐน "อหํ สทิโส"ติ เอวํ อุปฺปนฺนมาโน. "หีโนหมสฺมี"ติ มาโนติ
ลามกฏฺเฐน "อหํ หีโน"ติ เอวํ อุปฺปนฺนมาโน. เอวํ เสยฺยมาโน สทิสมาโน
หีนมาโนติ อิเม ตโย มานา ติณฺณํ ชนานํ อุปฺปชฺชนฺติ. เสยฺยสฺสาปิ หิ
"อหํ เสยฺโย, สทิโส, หีโน"ติ ตโย มานา อุปฺปชฺชนฺติ สทิสสฺสาปิ หีนสฺสาปิ.
ตตฺถ เสยฺยสฺส เสยฺยมาโนปิ ๑- ยาถาวมาโน, อิตเร เทฺว อยาถาวมานา. สทิสสฺส
สทิสมาโนว ฯเปฯ หีนสฺส หีนมาโนว ยาถาวมาโน, อิตเร เทฺว อยาถาวมานา.
อิมินา กึ กถิตํ? เอกสฺส ตโย มานา อุปฺปชฺชนฺตีติ กถิตํ. ขุทฺทกวตฺถุเก ๒- ปน
ปฐมมานภาชนีเย เอโก มาโน ติณฺณํ ชนานํ อุปฺปชฺชตีติ กถิโต.
     มานกรณวเสน มาโน. มญฺญนา มญฺญิตตฺตนฺติ อาการภาวนิทฺเทโส. ๓- อุสฺสิตฏฺเฐน
อุณฺณติ. ยสฺสุปฺปชฺชติ, ตํ ปุคฺคลํ อุณฺณาเมติ อุกฺขิปิตฺวา ฐเปตีติ อุณฺณาโม.
สมุสฺสิตฏฺเฐน ธโช. อุกฺขิปนฏฺเฐน จิตฺตํ สมฺปคฺคณฺหาตีติ สมฺปคฺคาโห.
เกตุ วุจฺจติ พหูสุ ธเชสุ อจฺจุคฺคตธโช, มาโน หิ ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชมาโน
อปราปเร อุปาทาย อจฺจุคฺคตฏฺเฐน เกตุ วิยาติ เกตุ, เกตุํ อิจฺฉตีติ เกตุกมฺยํ,
ตสฺส ภาโว เกตุกมฺยตา. สา ปน จิตฺตสฺส, น อตฺตโน. เตน วุตฺตํ
"เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺสา"ติ. มานสมฺปยุตฺตํ หิ จิตฺตํ เกตุํ อิจฺฉติ, ตสฺส จ ภาโว
เกตุกมฺยตา, เกตุสงฺขาโต มาโนติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เสยฺยมาโนว                อภิ. ๓๕/๘๓๒,๘๖๖/๔๒๑,๔๓๑
@ ฉ.ม. อาการภาวนิทฺเทสา
     [๑๑๒๖] อิสฺสานิทฺเทเส ยา ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาทีสุ ๑-
อิสฺสาติ ยา เอเตสุ ปเรสํ ลาภาทีสุ "กึ อิมินา อิเมสนฺ"ติ ปรสมฺปตฺติขียนลกฺขณา
อิสฺสา. ตตฺถ ลาโภติ จีวราทีนํ จตุนฺนํ ปจฺจยานํ ปฏิลาโภ. อิสฺสุกี หิ ปุคฺคโล
ปรสฺส ตํ ลาภํ ขียติ, "กึ อิมสฺส อิมินา"ติ น อิจฺฉติ. สกฺกาโรติ เตสํเยว
ปจฺจยานํ สุกตานํ สุนฺทรานํ ปฏิลาโภ. ครุกาโรติ ครุกิริยา ภาริยกรณํ. มานนนฺติ
มเนน ปิยกรณํ. วนฺทนนฺติ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทนํ. ปูชนาติ คนฺธมาลาทีหิ
ปูชนา. อิสฺสายนวเสน อิสฺสา. อิสฺสากาโร อิสฺสายนา. อิสฺสายิตภาโว อิสฺสายิตตฺตํ.
อุสูยาทีนิ อิสฺสาทิเววจนานิ. ๒-
     อิมิสฺสา ปน อิสฺสาย ขียนลกฺขณํ อาคาริเกนปิ อนาคาริเกนปิ เวทิตพฺพํ. ๓-
อาคาริโกปิ เอกจฺโจ กสิวณิชฺชาทีสุ อญฺญตเรน อาชีเวน อตฺตโน ปุริสการํ
นิสฺสาย ภทฺทกํ ยานํ วา วาหนํ วา รตนํ วา ลภติ. อิตโร ๔- ตสฺส อลาภตฺถิโก
เตน ลาเภน น ตุสฺสติ, "กทา นุ โข เอส อิมิสฺสา สมฺปตฺติยา ปริหายิตฺวา กปโณ
หุตฺวา ปริหายิสฺสตี"ติ ๕- จินฺเตตฺวา เอเกน การเณน ตสฺมึ ตาย สมฺปตฺติยา ปริหีเน
อตฺตมโน โหติ. อนาคาริโกปิ เอโก อิสฺสามนโก อญฺญํ อตฺตโน สุตฺตปริยตฺติอาทีนิ
นิสฺสาย อุปฺปนฺนลาภาทิสมฺปตฺตึ ทิสฺวา "กทา นุ โข เอส ๖- อิเมหิ ลาภาทีหิ
ปริหายิสฺสตี"ติ จินฺเตตฺวา ยทา ตํ เอเกน การเณน ปริหีนํ ปสฺสติ, ตทา
อตฺตมโน โหติ. เอวํ ปรสมฺปตฺติขียนลกฺขณา อิสฺสาติ เวทิตพฺพา.
     [๑๑๒๗] มจฺฉริยนิทฺเทเส วตฺถุโต มจฺฉริยทสฺสนตฺถํ ปญฺจ มจฺฉริยานิ
อาวาสมจฺฉริยนฺติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ อาวาเส มจฺฉริยํ อาวาสมจฺฉริยํ. เสสปเทสุปิ
เอเสว นโย.
     อาวาโส นาม สกลาราโมปิ ปริเวณมฺปิ เอโกวรโกปิ รตฺติฏฺฐานาทีนิปิ. ๗-
เตสุ วสนฺตา สุขํ วสนฺติ, ปจฺจเย ลภนฺติ. เอโก ภิกฺขุ วตฺตสมฺปนฺนสฺเสว
เปสลสฺส ภิกฺขุโน ตตฺถ อาคมนํ น อิจฺฉติ, "อาคโตปิ ขิปฺปํ คจฺฉตู"ติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.....ปูชนาสุ      ม. อิสฺสาเววจนานิ      ฉ.ม. ทีเปตพฺพํ
@ ฉ.ม. อปโร          ฉ.ม. จริสฺสตีติ         ฉ.ม. เอโส
@ ฉ.ม. รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานาทีนิปิ
จินฺเตติ, อิทํ อาวาสมจฺฉริยํ นาม. ภณฺฑนการกาทีนํ ปน ตตฺถ วาสํ อนิจฺฉโต
อาวาสมจฺฉริยํ นาม น โหติ.
     กุลนฺติ อุปฏฺฐากกุลมฺปิ ญาติกุลมฺปิ. ตตฺถ อญฺญสฺส อุปสงฺกมนํ อนิจฺฉโต
กุลมจฺฉริยํ โหติ. ปาปปุคฺคลสฺส ปน อุปสงฺกมนํ อนิจฺฉโตปิ มจฺฉริยํ นาม ๑-
น โหติ. โส หิ เตสํ ปสาทเภทาย ปฏิปชฺชติ. ปสาทนํ ๒- รกฺขิตุํ สมตฺถสฺเสว
ปน ภิกฺขุโน ตตฺถ อุปสงฺกมนํ อนิจฺฉโต มจฺฉริยํ นาม โหติ.
     ลาโภติ จตุปจฺจยลาโภว. ตํ อญฺญสฺมึ สีลวนฺเต ลภนฺเตเยว "มา ลภตู"ติ
จินฺเตนฺตสฺส ลาภมจฺฉริยํ โหติ. โย ปน สทฺธาเทยฺยํ วินิปาเตติ,
อปริโภคทุปฺปริโภคาทิวเสน วินาเสติ, ปูติภาวํ คจฺฉนฺตมฺปิ อญฺญสฺส น เทติ, ตํ
ทิสฺวา "สเจ อิมํ เอส น ลเภยฺย, อญฺโญ สีลวา ลเภยฺย, ปริโภคํ คจฺเฉยฺยา"ติ
จินฺเตนฺตสฺส มจฺฉริยํ นาม นตฺถิ.
     วณฺโณ นาม สรีรวณฺโณปิ คุณวณฺโณปิ. ตตฺถ สรีรวณฺณมจฺฉริปุคฺคโล
"ปโร ปาสาทิโก รูปวา"ติ วุตฺเต ตํ น กเถตุกาโม โหติ. คุณวณฺณมจฺฉรี
สีเลน ธุตงฺเคน ปฏิปทาย อาจาเรน วณฺณํ น กเถตุกาโม โหติ.
     ธมฺโมติ ปริยตฺติธมฺโม จ ปฏิเวธธมฺโม จ. ตตฺถ อริยสาวกา ปฏิเวธธมฺมํ
น มจฺฉรายนฺติ, อตฺตนา ปฏิวิทฺธธมฺเม สเทวกสฺส โลกสฺส ปฏิเวธํ อิจฺฉนฺติ.
"ตํ ปน ปฏิเวธํ ปเร ชานนฺตู"ติ อิจฺฉนฺติ. ตนฺติธมฺเมเยว ปน ธมฺมมจฺฉริยํ
นาม โหติ. เตน สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ยํ คุฬฺหํ คนฺถํ วา กถามคฺคํ วา
ชานาติ, ตํ อญฺญํ น ชานาเปตุกาโม โหติ. โย ปน ปุคฺคลํ อุปปริกฺขิตฺวา
ธมฺมานุคฺคเหน ธมฺมํ วา อุปปริกฺขิตฺวา ปุคฺคลานุคฺคเหน น เทติ, อยํ
ธมฺมมจฺฉริโย ๓- นาม น โหติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. อนิจฺฉนฺโตปิ มจฺฉรี นาม. เอวมุปริปิ
@ ฉ.ม. ปสาทํ     ฉ.ม. ธมฺมมจฺฉรี. เอวมุปริปิ
     ตตฺถ เอกจฺโจ ปุคฺคโล โลโล โหติ, กาเลน สมโณ โหติ, กาเลน พฺราหฺมโณ
กาเลน นิคณฺโฐ. โย หิ ภิกฺขุ "อยํ ปุคฺคโล ปเวณิอาคตํ ตนฺตึ สณฺหํ สุขุมํ
ธมฺมุตฺตรํ ๑- ภินฺทิตฺวา อาลุฬิสฺสตี"ติ น เทติ, อยํ ปุคฺคลํ อุปปริกฺขิตฺวา
ธมฺมานุคฺคเหน น เทติ นาม. โย ปน "อยํ ธมฺโม สโณฺห สุขุโม, สจายํ ปุคคฺโล
คณฺหิสฺสติ, อญฺญํ พฺยากริตฺวา อตฺตานํ อาวีกตฺวา นสฺสิสฺสตี"ติ น เทติ, อยํ
ธมฺมํ อุปปริกฺขิตฺวา ปุคฺคลานุคฺคเหน น เทติ นาม. โย ปน "สจายํ อิมํ ธมฺมํ
คณฺหิสฺสติ, อมฺหากํ สมยํ ภินฺทิตุํ สมตฺโถ ภวิสฺสตี"ติ น  เทติ, อยํ ธมฺมมจฺฉริโย
นาม โหติ.
     อิเมสุ ปญฺจสุ มจฺฉริเยสุ อาวาสมจฺฉริเยน ตาว ยกฺโข วา เปโต วา
หุตฺวา ตสฺเสว อาวาสสฺส สงฺการํ สีเสน อุกฺขิปิตฺวา วิจรติ. กุลมจฺฉริเยน
ตสฺมึ กุเล อญฺเญสํ ทานมานนาทีนิ กโรนฺเต ทิสฺวา "ภินฺนํ วติทํ กุลํ
มมา"ติ จินฺตยโต โลหิตมฺปิ มุขโต อุคฺคจฺฉติ, กุจฺฉิวิเรจนมฺปิ โหติ, อนฺตานิปิ
ขณฺฑาขณฺฑานิ หุตฺวา นิกฺขมนฺติ. ลาภมจฺฉริเยน สํฆสฺส วา คณสฺส วา
สนฺตเก ลาเภ มจฺฉรายิตฺวา ปุคฺคลิกปริโภคํ วิย ปริภุญฺชิตฺวา ยกฺโข วา
เปโต วา มหาอชคโร วา หุตฺวา นิพฺพตฺตติ. สรีรวณฺณคุณวณฺณมจฺฉเรน
ปริยตฺติธมฺมมจฺฉเรน จ อตฺตโน วณฺณํ วณฺเณติ, ปเรสํ วณฺเณ "กึ วณฺโณ
เอโส"ติ ตํ ตํ โทสํ วทนฺโต ปริยตฺติธมฺมญฺจ กสฺสจิ กิญฺจิ อเทนฺโต ทุพฺพณฺโณ
เจว เอฬมูโค จ โหติ.
     อปิจ อาวาสมจฺฉริเยน โลหเคเห ปจฺจติ, กุลมจฺฉริเยน อปฺปลาโภ โหติ,
ลาภมจฺฉริเยน คูถนิรเย นิพฺพตฺตติ, วณฺณมจฺฉริเยน ภเว ภเว นิพฺพตฺตสฺส
วณฺโณ นาม น โหติ, ธมฺมมจฺฉริเยน กุกฺกุลนิรเย นิพฺพตฺตติ.
     มจฺฉรายนวเสน มจฺเฉรํ. มจฺฉรายนากาโร มจฺฉรายนา. มจฺฉเรน อายิตสฺส ๒-
มจฺเฉรสมงฺคิโน ภาโว มจฺฉรายิตตฺตํ. มยฺหเมว โหนฺตุ, มา อญฺญสฺสาติ สพฺพาปิ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ธมฺมนฺตรํ      ฉ.ม. อยิตสฺส
อตฺตโน สมฺปตฺติโย พฺยาเปตุํ น อิจฺฉตีติ วิวิจฺโฉ. วิวิจฺฉสฺส ภาโว เววิจฺฉํ,
มุทุมจฺฉริยสฺเสตํ นามํ. กทริโย วุจฺจติ อนาทโร, ตสฺส ภาโว กทริยํ,
ถทฺธมจฺฉริยสฺเสตํ นามํ. เตน หิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ปรมฺปิ ปเรสํ ททมานํ
นิวาเรติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:-
              กทริโย ปาปสงฺกปฺโป         มิจฺฉาทิฏฺฐิ อนาทโร
              ททมานํ นิวาเรติ            ยาจมานาน โภชนนฺติ. ๑-
     ยาจเก ทิสฺวา กฏฺกภาเวน จิตฺตํ อญฺจติ สงฺโกเจตีติ กฏุกญฺจุโก,
ตสฺส ภาโว กฏุกญฺจุกตา. อปโร นโย,:- กฏุกญฺจุกตา วุจฺจติ กฏจฺฉุคฺคาโห,
สมติตฺติกปุณฺณาย หิ อุกฺขลิยา ภตฺตํ คณฺหนฺโต สพฺพโต ภาเคน สงฺกุฏิเตน ๒-
อคฺคกฏจฺฉุนา ๓- คณฺหาติ ปูเรตฺวา คเหตุํ น สกฺโกติ, เอวํ มจฺฉริปุคฺคลสฺส
จิตฺตํ สงฺกุจติ, ตสฺมึ สงฺกุจิเต กาโยปิ ตเถว สงฺกุจติ ปฏิกุฏติ ปฏินิวตฺตติ น
สมฺปสาริยตีติ มจฺเฉรํ "กฏุกญฺจุกตา"ติ วุตฺตํ.
     อคฺคหิตตฺตํ จิตฺตสฺสาติ ปเรสํ อุปการกรเณ ทานาทินากาเรน ยถา น
สมฺปสาริยติ, เอวํ อาวริตฺวา คหิตภาโว จิตฺตสฺส. ยสฺมา ปน มจฺฉรี ปุคฺคโล
อตฺตโน สนฺตกํ ปเรสํ อทาตุกาโม โหติ, ปรสนฺตกํ คณฺหิตุกาโม. ตสฺมา
"อิทมจฺฉริยํ มยฺหเมว โหตุ มา อญฺญสฺสา"ติ ปวตฺติวเสนสฺส อตฺตสมฺปตฺตีนํ
นิคูหนลกฺขณตา ปรสมฺปตฺติคฺคหณลกฺขณตา ๔- วา เวทิตพฺพา. เสสํ อิมสฺมึ
โคจฺฉเก อุตฺตานตฺถเมว.
     อิมานิ ปน สญฺโญชนานิ กิเลสปฏิปาฏิยาปิ อาหริตุํ วฏฺฏติ มคฺคปฏิปาฏิยาปิ.
กิเลสปฏิปาฏิยา กามราคปฏิฆสญฺโญชนานิ อนาคามิมคฺเคน ปหียนฺติ,
มานสญฺโญชนํ อรหตฺตมคฺเคน, ทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสา โสตาปตฺติมคฺเคน.
ภวราคสญฺโญชนํ อรหตฺตมคฺเคน. อิสฺสามจฺฉริยานิ โสตาปตฺติมคฺเคน, อวิชฺชา
@เชิงอรรถ:  สํ. ส. ๑๕/๑๓๒/๑๑๕        สี. สงฺกุจิเตน
@ สี. อคฺคคฺคกฏจฺฉุนา          ฉ.ม. อตฺสมฺปตฺติคฺคหณลกฺขณตา
อรหตฺตมคฺเคน. มคฺคปฏิปาฏิยา ทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสอิสฺสามจฺฉริยานิ
โสตาปตฺติมคฺเคน ปหียนฺติ, กามราคปฏิฆา อนาคามิมคฺเคน, มานภวราคอวิชฺชา
อรหตฺตมคฺเคนาติ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๔๓๐-๔๓๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=10696&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=10696&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=719              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=6337              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=5708              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=5708              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]