อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

                         โกฏฺาสวารวณฺณนา
     [๕๘-๑๒๐] อิทานิ ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺตีติ
สงฺคหวาโร อารทฺโธ, โส จ ๒- อุทฺเทสนิทฺเทสปฏินิทฺเทสานํ วเสน ติวิโธ โหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โน       ๒ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ
ตตฺถ "ตสฺมึ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา"ติ เอวมาทิโก อุทฺเทโส, "กตเม
ตสฺมึ สมเย จตฺตาโร ขนฺธา"ติอาทิโก นิทฺเทโส, "กตโม ตสฺมึ สมเย
เวทนากฺขนฺโธ"ติอาทิโก ปฏินิทฺเทโสติ เวทิตพฺโพ.
     ตตฺถ อุทฺเทสวาเร "จตฺตาโร ขนฺธา"ติอาทโย เตวีสติ โกฏฺาสา โหนฺติ.
เตสํ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ:- ยสฺมึ สมเย กามาวจรํ ปมํ มหากุสลจิตฺตํ
อุปฺปชฺชติ, เย ตสฺมึ สมเย จิตฺตงฺควเสน อุปฺปนฺนา เปตฺวา เยวาปนเก ปาลึ
อารุฬฺหา อติเรกปณฺณาสธมฺมา, เต สพฺเพปิ สงฺคยฺหมานา ราสฏฺเน จตฺตาโรว
ขนฺธา โหนฺติ, เหฏฺา วุตฺเตน อายตนฏฺเน เทฺวว อายตนานิ โหนฺติ, สภาวฏฺเน
สุญฺตฏฺเน นิสฺสตฺตฏฺเน เทฺวว ธาตุโย โหนฺติ, ปจฺจยสงฺขาเตน อาหรณฏฺเน
ตโยเวตฺถ ธมฺมา อาหารา โหนฺติ, อวเสสา โน อาหารา.
     กึ ปเนเต อญฺมญฺ วา ๑- ตํสมุฏฺานรูปสฺส วา ปจฺจยา น โหนฺตีติ?
โน น โหนฺติ, อิเม ปน ตถา จ โหนฺติ อญฺถา จาติ สมาเนปิ ปจฺจยตฺเต
อติเรกปจฺจยา โหนฺติ, ตสฺมา "อาหารา"ติ วุตฺตา. กถํ? เอเตสุ หิ ผสฺสาหาโร
เยสํ ธมฺมานํ อวเสสา จิตฺตเจตสิกา ปจฺจยา โหนฺติ, เตสํ  จ ปจฺจโย โหติ, ติสฺโส
จ เวทนา อาหรติ. มโนสญฺเจตนาหาโร เตสญฺจ ปจฺจโย โหติ, ตโย จ ภเว
อาหรติ. วิญฺาณาหาโร เตสญฺจ ปจฺจโย โหติ, ปฏิสนฺธินามรูปญฺจ อาหรตีติ.
นนุ จ โส วิปาโกว, อิทํ ปน กุสลวิญฺาณนฺติ? กิญฺจาปิ กุสลวิญฺาณํ,
ตํสริกฺขตาย ปน "วิญฺาณาหาโร"เตฺวว วุตฺตํ, อุปตฺถมฺภกฏฺเน วา อิเม "ตโย
อาหารา"ติ วุตฺตา. อิเม หิ สมฺปยุตฺตธมฺมานํ กพฬิงฺการาหาโร วิย รูปกายสฺส
อุปตฺถมฺภกปจฺจยา โหนฺติ. เตเนว วุตฺตํ "อรูปิโน อาหารา สมฺปยุตฺตกานํ ธมฺมานํ
ตํสมุฏฺานานญฺจ รูปานํ อาหารปจฺจเยน ปจฺจโย"ติ. ๒-
     อปโร นโย:- อชฺฌตฺติกสนฺตติยา วิเสสปจฺจยตฺตา กพฬิงฺการาหาโร จ
อิเม จ ตโย ธมฺมา  "อาหารา"ติ วุตฺตา. วิเสสปจฺจโย หิ กพฬิงฺการาหารภกฺขานํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อญฺมญฺสฺส วา           ๒ อภิ. ๔๐/๑๕/๗
สตฺตานํ รูปกายสฺส กพฬิงฺกาโร อาหาโร. นามกาเย เวทนาย ผสฺโส, วิญฺาณสฺส
มโนสญฺเจตนา, นามรูปสฺส วิญฺาณํ. ยถาห:-
       "เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อยํ กาโย อาหารฏฺิติโก อาหารํ ปฏิจฺจ ติฏฺติ,
       อนาหาโร โน ติฏฺตี"ติ. ๑- ตถา "ผสฺสปจฺจยา เวทนา, สงฺขารปจฺจยา
       วิญฺาณํ, วิญฺาณปจฺจยา นามรูปนฺ"ติ. ๒-
       อธิปติยฏฺเน ปน อฏฺเว ธมฺมา อินฺทฺริยานิ โหนฺติ, น อวเสสา. เตน
วุตฺตํ "อฏฺินฺทฺริยานิ โหนฺตี"ติ. อุปนิชฺฌายนฏฺเน ปญฺเจว ธมฺมา ฌานงฺคานิ
โหนฺติ. เตน วุตฺตํ "ปญฺจงฺคิกํ ฌานํ โหตี"ติ.
     นิยฺยานฏฺเน จ เหตฺวฏฺเน จ ปญฺเจว ธมฺมา มคฺคงฺคานิ โหนฺติ. เตน วุตฺตํ
"ปญฺจงฺคิโก มคฺโค โหตี"ติ. กิญฺจาปิ หิ อฏฺงฺคิโก อริยมคฺโค, โลกิยจิตฺเต
ปน เอกกฺขเณ ติสฺโส วิรติโย น ลพฺภนฺติ, ตสฺมา "ปญฺจงฺคิโก"ติ วุตฺโต. นนุ
จ "ยถาคตมคฺโคติ โข ภิกฺขุ อริยสฺเสตํ อฏฺงฺคิกสฺส มคฺคสฺส อธิวจนนฺ"ติ ๓-
อิมสฺมึ สุตฺเต ยเถว โลกุตฺตรมคฺโค อฏฺงฺคิโก, ปุพฺพภาควิปสฺสนามคฺโคปิ ตเถว
"อฏฺงฺคิโก"ติ ยถาคตวจเนน อิมสฺสตฺถสฺส ทีปิตตฺตา โลกิยมคฺเคนาปิ อฏฺงฺคิเกน
ภวิตพฺพนฺติ? น ภวิตพฺพํ. อยํ หิ สุตฺตนฺติกเทสนา นาม ปริยายเทสนา. เตเนวาห
"ปุพฺเพว โข ปนสฺส กายกมฺมํ วจีกมฺมํ อาชีโว สุปริสุทฺโธ โหตี"ติ. ๔- อยํ ปน
นิปฺปริยายเทสนา. โลกิยจิตฺตสฺมึ หิ ติสฺโส วิรติโย เอกกฺขเณ น ลพฺภนฺติ, ตสฺมา
ปญฺจงฺคิโกว วุตฺโตติ.
     อกมฺปิยฏฺเน ปน สตฺเตว ธมฺมา พลานิ โหนฺติ, มูลฏฺเน ตโยว ธมฺมา
เหตู, ผุสนฏฺเน เอโกว ธมฺโม ผสฺโส, เวทยิตฏฺเน เอโกว ธมฺโม เวทนา,
สญฺชานนฏฺเน เอโกว ธมฺโม สญฺา, สญฺเจตนฏฺเน ๕- เอโกว ธมฺโม เจตนา,
@เชิงอรรถ: ๑ สํ. ม. ๑๙/๑๘๓/๕๙     ๒ สํ. นิ. ๑๖/๑-๒/๑-๒    ๓ สํ. สฬา. ๑๘/๒๔๕/๑๘๐
@๔ ม. อุ. ๑๔/๔๓๑/๓๗๑    ๕ ฉ.ม. เจตยนฏฺเน
จิตฺตวิจิตฺตฏฺเน เอโกว ธมฺโม จิตฺตํ, ราสฏฺเน เจว เวทยิตฏฺเน จ เอโกว
ธมฺโม เวทนากฺขนฺโธ, ราสฏฺเน สญฺชานนฏฺเน จ เอโกว ธมฺโม สญฺากฺขนฺโธ,
ราสฏฺเน อภิสงฺขรณฏฺเน จ เอโกว ธมฺโม สงฺขารกฺขนฺโธ, ราสฏฺเน
จิตฺตวิจิตฺตฏฺเน จ เอโกว ธมฺโม วิญฺาณกฺขนฺโธ, วิชานนฏฺเน เจว เหฏฺา
วุตฺตอายตนฏฺเน จ เอกเมว มนายตนํ, วิชานนฏฺเน อธิปติยฏฺเน จ เอกเมว
มนินฺทฺริยํ, วิชานนฏฺเน สภาวสุญฺตนิสฺสตฺตฏฺเน จ เอโกว ธมฺโม มโนวิญฺาณธาตุ
นาม โหติ, น อวเสสา ธมฺมา. ๑- เปตฺวา ปน จิตฺตํ ยถาวุตฺเตน อตฺเถน
อวเสสา สพฺเพปิ ธมฺมา เอกํ ธมฺมายตนเมว เอกา จ ธมฺมธาตุเยว โหตีติ.
     "เย วา ปน ตสฺมึ สมเย"ติ อิมินา ปน อปฺปนาวาเรน อิธาปิ เหฏฺา
วุตฺตา เยวาปนกา สงฺคหิตาว. ยถา จ อิธ, เอวํ สพฺพตฺถ. อิโต ปรํ หิ
เอตฺตกมฺปิ น วิจารยิสฺสาม, นิทฺเทสปฏินิทฺเทสวาเรสุ เหฏฺา วุตฺตนเยเนว อตฺโถ
เวทิตพฺโพติ.
                         สงฺคหวาโร นิฏฺิโต.
                    โกฏฺาสวาโรติปิ เอตสฺเสว นามํ.
                        ----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๒๐๒-๒๐๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=5084&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=5084&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=73
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=848
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=403
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=403
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_34