บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๕๓

หน้าที่ ๒๓๖.

ปฏิปทาจตุกฺกวณฺณนา [๑๗๖-๑๘๐] อิทานิ ยสฺมา เอตํ ฌานํ นาม ปฏิปทากเมน สิชฺฌติ, ตสฺมาสฺส ปฏิปทาเภทํ ทสฺเสตุํ "ปุน กตเม ธมฺมา กุสลา"ติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ ทุกฺขา ปฏิปทา อสฺสาติ ทุกฺขาปฏิปทํ. ทนฺธา อภิญฺญา อสฺสาติ ทนฺธาภิญฺญํ. อิติ "ทุกฺขาปฏิปทนฺ"ติ วา "ทนฺธาภิญฺญนฺ"ติ วา "ปฐวีกสิณนฺ"ติ วา ตีณิปิ ฌานสฺเสว นามานิ. ทุกฺขาปฏิปทํ ขิปฺปาภิญฺญนฺติอาทีสุปิ เอเสว นโย. ตตฺถ ปฐมสมนฺนาหารโต ปฏฺฐาย ยาว ตสฺส ตสฺส ฌานสฺส อุปจาโร ^๑- อุปฺปชฺชติ, ตาว ปวตฺตา ฌานภาวนา "ปฏิปทา"ติ วุจฺจติ. อุปจารโต ปน ปฏฺฐาย ยาว อปฺปนา, ตาว ปวตฺตา ปญฺญา "อภิญฺญา"ติ วุจฺจติ. สา ปเนสา ปฏิปทา เอกจฺจสฺส ทุกฺขา โหติ, นีวรณาทิปจฺจนีกธมฺมสมุทาจารคหณตาย กิจฺฉา, อสุขเสวนาติ อตฺโถ. เอกจฺจสฺส ตทภาเวน สุขา. อภิญฺญาปิ เอกจฺจสฺส ทนฺธา โหติ มนฺทา อสีฆปฺปวตฺติ, ^๒- เอกจฺจสฺส ขิปฺปา อมนฺทา สีฆปฺปวตฺติ. ^๓- ตสฺมา โย อาทิโต วิปสฺสนาญาเณน ^๔- กิเลเส วิกฺขมฺเภนฺโต ทุกฺเขน สสงฺขาเรน สปฺปโยเคน กิลมนฺโต วิกฺขมฺเภติ, ตสฺส ทุกฺขา ปฏิปทา นาม โหติ. โย ปน วิกฺขมฺภิตกิเลโส อปฺปนาปริวาสํ วสนฺโต จิเรน องฺคปาตุภาวํ ปาปุณาติ, ตสฺส ทนฺธาภิญฺญา นาม โหติ. โย ขิปฺปํ องฺคปาตุภาวํ ปาปุณาติ, ตสฺส ขิปฺปาภิญฺญา นาม โหติ. โย กิเลเส วิกฺขมฺเภนฺโต สุเขน อกิลมนฺโต วิกฺขมฺเภติ, ตสฺส สุขา ปฏิปทา นาม โหติ. ตตฺถ ยานิ สปฺปายาสปฺปายานิ จ ปลิโพธุปจฺเฉทาทีนิ ปุพฺพกิจฺจานิ จ อปฺปนาโกสลฺลานิ จ วิสุทฺธิมคฺเค ^๕- จิตฺตภาวนานิทฺเทเส นิทฺทิฏฺฐานิ. เตสุ โย อสปฺปายเสวี โหติ, ตสฺส ทุกฺขา ปฏิปทา ทนฺธา จ อภิญฺญา โหติ, สปฺปายเสวิโน สุขา ปฏิปทา ขิปฺปา จ อภิญฺญา. โย ปน ปุพฺพภาเค อสปฺปายํ เสวิตฺวา อปรภาเค สปฺปายเสวี โหติ, ปุพฺพภาเค วา สปฺปายํ เสวิตฺวา อปรภาเค @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อุปจารํ ^๒ สี. อสีฆปฺปวตฺตินี ^๓ สี. สีฆปฺปวตฺตินี @^๔ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ^๕ วิสุทธิ. ๑/๑๕๔

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๗.

อสปฺปายเสวี, ตสฺส โวมิสฺสตา ^๑- เวทิตพฺพา. ตถา ปลิโพธุปจฺเฉทาทิกํ ปุพฺพกิจฺจํ อสมฺปาเทตฺวา ภาวนํ อนุยุญฺชนฺตสฺส ^๒- ทุกฺขา ปฏิปทา โหติ, วิปริยาเยน สุขา. อปฺปนาโกสลฺลานิ ปน อสมฺปาเทนฺตสฺส ทนฺธา อภิญฺญา โหติ, สมฺปาเทนฺตสฺส ขิปฺปา. อปิจ ตณฺหาอวิชฺชาวเสน สมถวิปสฺสนากตาธิการวเสน จาปิ เอตาสํ ปเภโท เวทิตพฺโพ. ตณฺหาภิภูตสฺส หิ ทุกฺขา ปฏิปทา โหติ, อนภิภูตสฺส สุขา. อวิชฺชาภิภูตสฺส จ ทนฺธา อภิญฺญา โหติ, อนภิภูตสฺส ขิปฺปา. โย จ สมเถ อกตาธิกาโร, ตสฺส ทุกฺขา ปฏิปทา โหติ, กตาธิการสฺส สุขา. โย ปน วิปสฺสนาย อกตาธิกาโร โหติ, ตสฺส ทนฺธา อภิญฺญา โหติ, กตาธิการสฺส ขิปฺปา. กิเลสินฺทฺริยวเสน จาปิ เอตาสํ ปเภโท เวทิตพฺโพ. ติพฺพกิเลสสฺส หิ มุทินฺทฺริยสฺส ทุกฺขา ปฏิปทา โหติ ทนฺธา จ อภิญฺญา, ติกฺขินฺทฺริยสฺส ปน ขิปฺปา อภิญฺญา. มนฺทกิเลสสฺส จ มุทินฺทฺริยสฺส สุขา ปฏิปทา โหติ ทนฺธา จ อภิญฺญา, ติกฺขินฺทฺริยสฺส ปน ขิปฺปา อภิญฺญาติ. อิติ อิมาสุ ปฏิปทาอภิญฺญาสุ โย ปุคฺคโล ทุกฺขาย ปฏิปทาย ทนฺธาย จ อภิญฺญาย ฌานํ ปาปุณาติ, ตสฺส ตํ ฌานํ "ทุกฺขาปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญนฺ"ติ วุจฺจติ. เสเสสุปิ เอเสว นโย. ตตฺถ "ตทนุธมฺมตา สติ สนฺติฏฺฐติ, ฐิติภาคินี ปญฺญา"ติ ^๓- เอวํ วุตฺตสติยา วา ตํตํฌานนิกนฺติยา วา วิกฺขมฺภเน ปฏิปทา ตํตํฌานุปจารปฺปตฺตสฺส อปฺปนาปริวาเส อภิญฺญา จ เวทิตพฺพา. อาคมนวเสนาปิ จ ปฏิปทาภิญฺญา โหนฺติเยว. ทุกฺขาปฏิปทํ หิ ทนฺธาภิญฺญํ ปฐมชฺฌานํ ปตฺวา ปตฺตทุติยมฺปิ ^๔- ตาทิสเมว โหติ. ตติยจตุตฺเถสุปิ เอเสว นโย. ยถา จ จตุกฺกนเย, เอวํ ปญฺจกนเยปิ ปฏิปทาวเสน จตุธา เภโท เวทิตพฺโพ. อิติ ปฏิปทาวเสนปิ จตฺตาโร นวกา @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ. โวมิสฺสกตา ^๒ ฉ.ม. อนุยุตฺตสฺส @^๓ อภิ. ๓๕/๗๙๙/๔๐๒ ^๔ ฉ.ม. ปวตฺตํ ทุติยมฺปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๘.

วุตฺตา โหนฺติ. เตสุ ปาฐโต ฉตฺตึส จิตฺตานิ, อตฺถโต ปน ปญฺจกนเย จตุกฺกนยสฺส ปวิฏฺฐตฺตา วีสติเมว ภวนฺตีติ. ปฏิปทาจตุกฺกํ นิฏฺฐิตํ. -----------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๒๓๖-๒๓๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=5910&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=5910&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=162 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=1419 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=1055 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=1055 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_34