อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

                         อรูปาวจรกุสลวณฺณนา
                       อากาสานญฺจายตนวณฺณนา
     [๒๖๕] อิทานิ อรูปาวจรกุสลํ ทสฺเสตุํ ปุน "กตเม ธมฺมา กุสลา"ติ
อาทิ อารทฺธํ, ตตฺถ อรูปูปปตฺติยาติ อรูปภโว อรูปํ, อรูเป อุปปตฺติอรูปูปปตฺติ,
ตสฺสา อรูปูปปตฺติยา. มคฺคํ ภาเวตีติ อุปายํ เหตุํ การณํ อุปฺปาเทติ
วฑฺเฒติ. สพฺพโสติ สพฺพากาเรน, สพฺพาสํ วา อนวเสสานนฺติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ วิสุทฺธิ. ๑/๒๕ สีลนิทฺเทส     ๒ ฉ.ม. อุลฺโลเกนฺตสฺส
@๓ ฉ. อานาปานชฺฌานํ หิ  ๔ ม. กสฺมา อิธ น กถิตาติ  ๕ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
รูปสญฺานนฺติ สญฺาสีเสน วุตฺตรูปาวจรชฺฌานานญฺเจว ตทารมฺมณานญฺจ.
รูปาวจรชฺฌานมฺปิ หิ "รูปนฺ"ติ วุจฺจติ "รูปี รูปานิ ปสฺสตี"ติอาทีสุ, ๑- ตสฺส
อารมฺมณมฺปิ "พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ สุวณฺณทุพฺพณฺณานี"ติอาทีสุ. ๒- ตสฺมา
อิธ "รูเป สญฺา รูปสญฺา"ติ เอวํ สญฺาสีเสน วุตฺตรูปาวจรชฺฌานสฺเสตํ ๓-
อธิวจนํ. รูปํ สญฺา อสฺสาติ รูปสญฺ, รูปมสฺส นามนฺติ วุตฺตํ โหติ. เอวํ
ปวีกสิณาทิเภทสฺส ตทารมฺมณสฺส เจตํ อธิวจนนฺติ เวทิตพฺพํ.
     สมติกฺกมาติ วิราคา นิโรธา จ. กึ วุตฺตํ โหติ:- เอตาสํ กุสลวิปาก-
กิริยาวเสน ปญฺจทสนฺนํ ฌานสงฺขาตานํ รูปสญฺานํ เอตาสญฺจ ปวีกสิณาทิวเสน
อฏฺนฺนํ อารมฺมณสงฺขาตานํ รูปสญฺานํ สพฺพากาเรน อนวเสสานํ วา วิราคา
จ นิโรธา จ ๔- วิราคเหตุ เจว นิโรธเหตุ จ ๔- อากาสานญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ. น หิ สกฺกา สพฺพโส อนติกฺกนฺตรูปสญฺเน เอตํ อุปสมฺปชฺช
วิหริตุนฺติ.
     ตตฺถ ยสฺมา อารมฺมเณ อวิรตฺตสฺส สญฺาสมติกฺกโม น โหติ, สมติกฺกนฺตาสุ
จ สญฺาสุ อารมฺมณํ สมติกฺกนฺตเมว โหติ, ตสฺมา อารมฺมณสมติกฺกมํ อวตฺวา
"ตตฺถ กตมา รูปสญฺาโย? ยา รูปาวจรสมาปตฺตึ สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส
วา ทิฏฺธมฺมสุขวิหาริสฺส วา สญฺา สญฺชานนา สญฺชานิตตฺตํ, อิมา วุจฺจนฺติ
รูปสญฺาโย. อิมา รูปสญฺาโย อติกฺกนฺโต โหติ วีติกฺกนฺโต สมติกฺกนฺโต,
เตน วุจฺจติ `สพฺพโส รูปสญฺานํ สมติกฺกมา"ติ ๕- เอวํ วิภงฺเค สญฺานํเยว
สมติกฺกโม วุตฺโต. ยสฺมา ปน อารมฺมณสมติกฺกเมน วตฺตพฺพา ๖- เอตา สมาปตฺติโย,
น เอกสฺมึเยว อารมฺมเณ ปมชฺฌานาทีนิ วิย, ตสฺมา อยํ อารมฺมณสมติกฺกมวเสนาปิ
อตฺถวณฺณนา กตาติ เวทิตพฺพา.
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ. ๓๔/๒๔๘/๗๖, ที.ม. ๑๐/๑๒๙/๖๓
@๒ อภิ. ๓๔/๒๒๓/๖๙, ที.ม. ๑๐/๑๗๓/๙๘        ๓ สี. รูปาวจรชฺฌานสฺเสตํ
@๔-๔ สี. วิราคเหตุํ เจว นิโรธเหตุํ จ (วิสุทฺธิ. ๒/๑๓๗ อารทฺเทส)
@๕ อภิ. ๓๕/๖๐๒/๓๑๖       ๖ ฉ.ม. ปตฺตพฺพา
      ปฏิฆสญฺานํ อตฺถงฺคมาติ จกฺขาทีนํ วตฺถูนํ รูปาทีนํ อารมฺมณานญฺจ
ปฏิฆาเตน สมุปฺปนฺนา สญฺา ปฏิฆสญฺา, รูปสญฺาทีนํ เอตํ อธิวจนํ.
ยถาห "ตตฺถ  กตมา ปฏิฆสญฺาโย? รูปสญฺา สทฺทสญฺา คนฺธสญฺา
รสสญฺา โผฏฺพฺพสญฺา, อิมา วุจฺจนฺติ ปฏิฆสญฺาโย"ติ. ๑- ตาสํ กุสลวิปากานํ
ปญฺจนฺนํ, อกุสลวิปากานํ ปญฺจนฺนนฺติ สพฺพโส ทสนฺนมฺปิ ปฏิฆสญฺานํ
อตฺถงฺคมา ปหานา อสมุปฺปาทา, อปฺปวตฺตึ กตฺวาติ วุตฺตํ โหติ.
     กามญฺเจตา ปมชฺฌานาทีนิ สมาปนฺนสฺสาปิ น สนฺติ, น หิ ตสฺมึ
สมเย ปญฺจทฺวารวเสน จิตฺตํ ปวตฺตติ, เอวํ สนฺเตปิ อญฺตฺถ ปหีนานํ
สุขทุกฺขานํ จตุตฺถชฺฌาเน วิย สกฺกายทิฏฺิอาทีนํ ตติยมคฺเค วิย จ อิมสฺมึ
ฌาเน อุสฺสาหชนนตฺถํ อิมสฺส ฌานสฺส ปสํสาวเสน เอตาสํ เอตฺถ วจนํ
เวทิตพฺพํ. อถวา กิญฺจาเปตา รูปาวจรํ สมาปนฺนสฺส น สนฺติ, อถโข น
ปหีนตฺตา น สนฺติ, น หิ รูปวิราคาย รูปาวจรภาวนา สมฺปวตฺตติ, รูปายตฺตา
จ เอตาสํ ปวตฺติ, อยํ ปน ภาวนา รูปวิราคาย สมฺปวตฺตติ. ตสฺมา ตา เอตฺถ
ปหีนาติ วตฺตุํ วฏฺฏติ. น เกวลญฺจ วตฺตุํ, เอกํเสเนว เอวํ ธาเรตุมฺปิ วฏฺฏติ.
ตาสญฺหิ อิโต ปุพฺเพ อปฺปหีนตฺตาเยว ปมชฺฌานํ สมาปนฺนสฺส สทฺโท
กณฺฏโกติ ๒- วุตฺโต ภควตา. อิธ จ ปหีนตฺตาเยว อรูปสมาปตฺตีนํ อาเนญฺชตา
สนฺตวิโมกฺขตา จ วุตฺตา. อาฬาโร จ กาลาโม อรูปสมาปนฺโน ปญฺจมตฺตานิ
สกฏสตานิ นิสฺสาย นิสฺสาย อติกฺกนฺตานิ เนว อทฺทส, น ปน สทฺทํ
อสฺโสสีติ. ๓-
     นานตฺตสญฺานํ อมนสิการาติ นานตฺเต โคจเร ปวตฺตานํ สญฺานํ,
นานตฺตานํ วา สญฺานํ. ยสฺมา หิ เอตา "ตตฺถ กตมา นานตฺตสญฺาโย?
ยา อสมาปนฺนสฺส มโนธาตุสมงฺคิสฺส วา มโนวิญฺาณธาตุสมงฺคิสฺส วา สญฺา
สญฺชานนา สญฺชานิตตฺตํ, อิมา วุจฺจนฺติ นานตฺตสญฺาโย"ติ ๔- เอวํ วิภงฺเค
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ. ๓๕/๖๐๓/๓๑๖         ๒ องฺ. ทสก. ๒๔/๗๒/๑๐๘
@๓ ที.ม. ๑๐/๑๙๒/๑๑๕        ๔ อภิ. ๓๕/๖๐๔/๓๑๗
วิภชิตฺวา วุตฺตา อิธ อธิปฺเปตา อสมาปนฺนสฺส มโนธาตุมโนวิญฺาณธาตุสงฺคหิตา
สญฺา รูปสทฺทาทิเภเท นานตฺเต นานาสภาเว จ ๑- โคจเร ปวตฺตนฺติ. ยสฺมา
เจตา อฏฺ กามาวจรกุสลสญฺา, ทฺวาทส อกุสลสญฺา, เอกาทส กามาวจร-
กุสลวิปากสญฺา, เทฺว อกุสลวิปากสญฺา, เอกาทส กามาวจรกิริยาสญฺาติ
เอวํ จตุจตฺตาฬีสมฺปิ สญฺา นานตฺตา นานาสภาวา อญฺมญฺ อสทิสา,
ตสฺมา "นานตฺตสญฺา"ติ วุตฺตา, ตาสํ สพฺพโส นานตฺตสญฺานํ อมนสิการา
อนาวชฺชนา อนาโภคา ๒- อสมนฺนาหารา อปจฺจเวกฺขณา, ยสฺมา ตา นาวชฺชติ
น มนสิกโรติ น ปจฺจเวกฺขติ, ตสฺมาติ วุตฺตํ โหติ.
     ยสฺมา ปเนตฺถ ปุริมา รูปสญฺา ปฏิฆสญฺา จ อิมินา ฌาเนน นิพฺพตฺเต
ภเวปิ น วิชฺชนฺติ, ปเคว ตสฺมึ ภเว อิมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรณกาเล,
ตสฺมา ตาสํ สมติกฺกมา, อตฺถงฺคมาติ เทฺวธาปิ อภาโวเยว วุตฺโต. นานตฺตสญฺาสุ
ปน ยสฺมา อฏฺ กามาวจรกุสลสญฺา, นว กิริยาสญฺา, ทส อกุสลสญฺาติ
อิมา สตฺตวีสติ สญฺา อิมินา ฌาเนน นิพฺพตฺเต ภเว วิชฺชนฺติ, ตสฺมา ตาสํ
อมนสิการาติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. ตตฺราปิ หิ อิทํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรนฺโต
ตาสํ อมนสิการาเยว อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตา ปน มนสิกโรนฺโต อสมาปนฺโน
โหตีติ. สงฺเขปโต เจตฺถ "รูปสญฺานํ สมติกฺกมา"ติ อิมินา สพฺพรูปาวจรธมฺมานํ
ปหานํ วุตฺตํ, "ปฏิฆสญฺานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺานํ อมนสิการา"ติ อิมินา
สพฺเพสํ กามาวจรจิตฺตเจตสิกานํ ปหานญฺจ อมนสิกาโร จ วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ.
     อิติ ภควา ปณฺณรสนฺนํ รูปสญฺานํ สมติกฺกเมน, ทสนฺนํ ปฏิฆสญฺานํ
อตฺถงฺคเมน, จตุจตฺตาฬีสาย นานตฺตสญฺานํ อมนสิกาเรนาติ ตีหิ ปเทหิ
อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา วณฺณํ กเถสิ. กึการณาติ เจ? โสตูนํ
อุสฺสาหชนนตฺถญฺเจว ปโลภนตฺถญฺจ. สเจ หิ เกจิ อปณฺฑิตา วเทยฺยุํ "สตฺถา
`อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตึ นิพฺพตฺเตถา'ติ วทติ, โก นุโข เอตาย นิพฺพตฺติตาย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ            ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
อตฺโถ, โก อานิสํโส"ติ. เต เอวํ วตฺตุํ มา ลภนฺตูติ อิเมหิ การเณหิ ๑-
สมาปตฺติยา วณฺณํ กเถสิ. ตญฺหิ เตสํ สุตฺวา เอวํ ภวิสฺสติ "เอวํสนฺตา กิร
อยํ สมาปตฺติ เอวํปณีตา, นิพฺพตฺเตสฺสาม นนฺ"ติ, อถสฺสา นิพฺพตฺตนตฺถาย
อุสฺสาหํ กริสฺสนฺตีติ.
     ปโลภนตฺถญฺจาปิ เตสํ เอติสฺสา วณฺณํ กเถสิ วิสกณฺฏกวาณิโช วิย,
วิสกณฺฏกวาณิโช นาม คุฬวาณิโชติ วุจฺจติ. โส กิร คุฬผาณิตขณฺฑสกฺกราทีนิ
สกเฏนาทาย ปจฺจนฺตคามํ คนฺตฺวา "วิสกณฺฏกํ คณฺหถ, วิสกณฺฏกํ คณฺหถา"ติ
อุคฺโฆเสสิ, ตํ สุตฺวา คามิกา "วิสนฺนาม กกฺขฬํ, โย นํ ขาทติ, โส มรติ,
กณฺฏโกปิ วิชฺฌิตฺวา มาเรติ, อุโภเปเต กกฺขฬา, โก เอตฺถ อานิสํโส"ติ
เคหทฺวารานิ ถเกสุํ, ทารเก จ ปลาเปสุํ. ตํ ทิสฺวา วาณิโช "อโวหารกุสลา
อิเม คามิกา, หนฺท เน อุปาเยน คณฺหาเปสฺสามี"ติ ๒- "อติมธุรํ คณฺหถ,
อติสาทุํ คณฺหถ, คุฬผาณิตขณฺฑสกฺกรํ ๓- สมคฺฆํ ลพฺภติ, กูฏมาสกกูฏกหาปณาทีหิปิ
ลพฺภตี"ติ อุคฺโฆเสสิ. ตํ สุตฺวา คามิกา หฏฺปหฏฺา คนฺตฺวา ๔- พหุมฺปิ
มูลํ ทตฺวา คณฺหึสุ.
     ตตฺถ วาณิชสฺส "วิสกณฺฏกํ คณฺหถา"ติ อุคฺโฆสนํ วิย ภควโต
"อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตึ นิพฺพตฺเตถา"ติ วจนํ. "อุโภเปเต กกฺขฬา, โก เอตฺถ
อานิสํโส"ติ คามิกานํ จินฺตนํ วิย "ภควา `อากาสานญฺจายตนํ นิพฺพตฺเตถา'ติ
อาห, โก นุโข เอตฺถ อานิสํโส, นาสฺส คุณํ ชานามา"ติ โสตูนํ จินฺตนํ.
อถสฺส วาณิชสฺส "อติมธุรํ คณฺหถา"ติอาทิวจนํ วิย ภควโต รูปสญฺาสมติกฺกมาทิกํ
อานิสํสปฺปกาสนํ. อิทํ หิ สุตฺวา เต พหุมฺปิ มูลํ ทตฺวา คามิกา วิย คุฬํ
อิมินา อานิสํเสน ปโลภิตจิตฺตา มหนฺตํ อุสฺสาหํ กตฺวา อิมํ  สมาปตฺตึ
นิพฺพตฺเตสฺสนฺตีติ อุสฺสาหชนนตฺถญฺจ ปโลภนตฺถญฺจ กเถสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อากาเรหิ            ๒ ฉ.ม. คณฺหาเปมีติ
@๓ ฉ.ม. คุฬํ ผาณิตํ สกฺกรํ       ๔ ฉ.ม. นิคฺคนฺตฺวา
     อากาสานญฺจายตนสญฺาสหคตนฺติ เอตฺถ นาสฺส อนฺโตติ อนนฺตํ, อากาสํ
อนนฺตํ อากาสานนฺตํ, อากาสานนฺตเมว อากาสานญฺจํ, ตํ อากาสานญฺจํ
อธิฏฺานฏฺเน อายตนมสฺส สสมฺปยุตฺตธมฺมสฺส ฌานสฺส เทวานํ เทวายตนมิวาติ
อากาสานญฺจายตนํ. อิติ อากาสานญฺจญฺจ ตํ อายตนญฺจาติปิ อากาสานญฺจายตนํ,
กสิณุคฺฆาฏิมากาสสฺเสตํ อธิวจนํ. ตสฺมึ อากาสานญฺจายตเน อปฺปนาปฺปตฺตาย
สญฺาย สหคตํ อากาสานญฺจายตนสญฺาสหคตํ.
     ยถา ปน อญฺตฺถ "อนนฺโต อากาโส"ติ ๑- วุตฺตํ, เอวมิธ "อนนฺตนฺ"ติ
วา "ปริตฺตนฺ"ติ วา น คหิตํ. กสฺมา? อนนฺเต หิ คหิเต ปริตฺตํ น
คณฺหาติ, ๒- ปริตฺเต คหิเต อนนฺตํ น คณฺหาติ. เอวํ สนฺเต อารมฺมณจตุกฺกํ
น ปูรติ, เทสนา โสฬสกฺขตฺตุกา น โหติ, สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส จ อิมสฺมึ าเน
เทสนํ โสฬสกฺขตฺตุกํ กาตุํ อชฺฌาสโย. ตสฺมา "อนนฺตนฺ"ติ วา "ปริตฺตนฺ"ติ
วา อวตฺวา "อากาสานญฺจายตนสญฺาสหคตนฺ"ติ อาห. เอวญฺจ สติ อุภยมฺปิ
คหิตเมว โหติ, อารมฺมณจตุกฺกํ ปูรติ, เทสนา โสฬสกฺขตฺตุกา สมฺปชฺชติ.
อวเสโส ปาลิอตฺโถ เหฏฺา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานนิกนฺติ-
ปริยาทานทุกฺขตาย เจตฺถ ทุกฺขาปฏิปทา, ปริยาทินฺนนิกนฺติกสฺส
อปฺปนาปริวาสทนฺธตาย ทนฺธาภิญฺา โหติ. วิปริยาเยน สุขาปฏิปทา จ ขิปฺปาภิญฺา จ
เวทิตพฺพา. ปริตฺตกสิณุคฺฆาฏิมากาเส ปน ปวตฺตํ ฌานํ ปริตฺตารมฺมณํ,
วิปุลกสิณุคฺฆาฏิมากาเส ปวตฺตํ อปฺปมาณารมฺมณนฺติ เวทิตพฺพํ.
อุเปกฺขาพฺรหฺมวิหาเร วิย จ อิธาปิ จตุตฺถชฺฌานวเสน ปญฺจวีสติ เอกกา โหนฺติ. ยถา
เจตฺถ, เอวํ อิโต ปเรสุปิ. วิเสสมตฺตเมว ปน เตสุ วณฺณยิสฺสาม.
                        วิญฺาณญฺจายตนวณฺณนา
     [๒๖๖] อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺมาติ เอตฺถ ปน ๓- ตาว ปุพฺเพ
วุตฺตนเยเนว อากาสานญฺจํ อายตนมสฺส อธิฏฺานฏฺเนาติ ฌานมฺปิ
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ. ๓๕/๖๐๕/๓๑๗, ที.ม. ๑๐/๑๒๙/๖๓
@๒ ฉ.ม. คยฺหติ. เอวมุปริปิ       ๓ ฉ.ม. ปน-สทฺโท น ทิสฺสติ
อากาสานญฺจายตนํ, วุตฺตนเยเนว อารมฺมณมฺปิ. เอวเมตํ ฌานญฺจ อารมฺมณญฺจาติ
อุภยมฺปิ อปฺปวตฺติกรเณน จ อมนสิกาเรน จ สมติกฺกมิตฺวาว ยสฺมา อิทํ
วิญฺาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหริตพฺพํ, ๑- ตสฺมา อุภยมฺเปตํ เอกชฺฌํ กตฺวา
"อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺมา"ติ อิทํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
     วิญฺาณญฺจายตนสญฺาสหคตนฺติ เอตฺถ ปน "อนนฺตนฺ"ติ
มนสิกาตพฺพวเสน นาสฺส อนฺโตติ อนนฺตํ, อนนฺตเมว อานญฺจํ, วิญฺาณํ อานญฺจํ
"วิญฺาณานญฺจนฺ"ติ อวตฺวา "วิญฺานญฺจนฺ"ติ วุตฺตํ. อยํ เหตฺถ รุฬฺหิสทฺโท.
ตเทว วิญฺาณญฺจํ อธิฏฺานฏฺเน อิมิสฺสา ๒- สญฺาย อายตนนฺติ
วิญฺาณญฺจายตนํ. ตสฺมึ วิญฺาณญฺจายตเน ปวตฺตาย สญฺาย สหคตนฺติ
วิญฺาณญฺจายตนสญฺาสหคตํ, อากาเส ปวตฺตวิญฺาณารมฺมณสฺส ฌานสฺเสตํ อธิวจนํ.
อิธ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา นิกนฺติปริยาทานทุกฺขตาย ทุกฺขาปฏิปทา,
ปริยาทินฺนนิกนฺติกสฺส  อปฺปนาปริวาสทนฺธตาย ทนฺธาภิญฺา, วิปริยาเยน
สุขาปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺา จ, ปริตฺตกสิณุคฺฆาฏิมากาสารมฺมณสมาปตฺตึ อารพฺภ
ปวตฺติยา ปริตฺตารมฺมณตา, วิปริยาเยน อปฺปมาณารมฺมณตา เวทิตพฺพา. เสสํ
ปุริมสทิสเมว.
                        อากิญฺจญฺายตนวณฺณนา
     [๒๖๗] วิญฺาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺมาติ เอตฺถาปิ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว
วิญฺาณญฺจํ อายตนมสฺส อธิฏฺานฏฺเนาติ ฌานมฺปิ วิญฺาณญฺจายตนํ,
วุตฺตนเยเนว จ อารมฺมณมฺปิ. เอวเมตํ ฌานญฺจ อารมฺมณญฺจาติ อุภยมฺปิ
อปฺปวตฺติกรเณน จ อมนสิกาเรน จ สมติกฺกมิตฺวาว ยสฺมา อิทํ อากิญฺจญฺายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหริตพฺพํ, ตสฺมา อุภยมฺเปตํ เอกชฺฌํ กตฺวา "วิญฺาณญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺมา"ติ อิทํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
     อากิญฺจญฺายตนสญฺาสหคตนฺติ เอตฺถ ปน นาสฺส กิญฺจนนฺติ อกิญฺจนํ,
อนฺตมโส ภงฺคมตฺตมฺปิ อสฺส อวสิฏฺ นตฺถีติ วุตฺตํ โหติ. อกิญฺจนสฺส ภาโว
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิหาตพฺพํ. เอวมุปริปิ          ๒ ฉ.ม. อิมาย
อากิญฺจญฺ, อากาสานญฺจายตนวิญฺาณาปคมสฺเสตํ อธิวจนํ. ตํ อากิญฺจญฺ
อธิฏฺานฏฺเน อิมิสฺสา สญฺาย อายตนนฺติ อากิญฺจญฺายตนํ, ตสฺมึ
อากิญฺจญฺายตเน ปวตฺตาย สญฺาย สหคตนฺติ อากิญฺจญฺายตนสญฺาสหคตํ,
อากาเส ปวตฺติตวิญฺาณาปคมารมฺมณสฺส ฌานสฺเสตํ อธิวจนํ. อิธ วิญฺาณญฺจายตน-
สมาปตฺติยา นิกนฺติปริยาทานทุกฺขตาย ทุกฺขาปฏิปทา, ปริยาทินฺนนิกนฺติกสฺส
อปฺปนาปริวาสทนฺธตาย ทนฺธาภิญฺา, วิปริยาเยน สุขาปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺา
จ, ปริตฺตกสิณุคฺฆาฏิมากาเส ปวตฺติตวิญฺาณาปคมารมฺมณตาย ปริตฺตารมฺมณตา,
วิปริยาเยน อปฺปมาณารมฺมณตา เวทิตพฺพา. เสสํ ปุริมสทิสเมว.
                      เนวสญฺานาสญฺายตนวณฺณนา
     [๒๖๘] อากิญฺจญฺายตนํ สมติกฺกมฺมาติ เอตฺถาปิ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว
อากิญฺจญฺ อายตนมสฺส อธิฏฺานฏฺเนาติ ฌานมฺปิ อากิญฺจญฺายตนํ, วุตฺตนเยเนว
อารมฺมณมฺปิ. เอวเมตํ ฌานญฺจ อารมฺมณญฺจาติ อุภยมฺปิ อปฺปวตฺติกรเณน
จ อมนสิกาเรน จ สมติกฺกมิตฺวาว ยสฺมา อิทํ เนวสญฺานาสญฺายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหริตพฺพํ, ตสฺมา อุภยมฺเปตํ เอกชฺฌํ กตฺวา "อากิญฺจญฺายตนํ
สมติกฺกมฺมา"ติ อิทํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
     เนวสญฺานาสญฺายตนสญฺาสหคตนฺติ เอตฺถ ปน ยาย สญฺาย ภาวโต
ตํ "เนวสญฺานาสญฺายตนนฺ"ติ วุจฺจติ, ยถา ปฏิปนฺนสฺส สา สญฺา โหติ,
ตํ ตาว ทสฺเสตุํ วิภงฺเค "เนวสญฺีนาสญฺี"ติ ปทํ ๑- อุทฺธริตฺวา "ตํเยว
อากิญฺจญฺายตนํ สนฺตโต มนสิกโรติ, สงฺขาราวเสสสมาปตฺตึ ภาเวติ, เตน
วุจฺจติ เนวสญฺีนาสญฺี"ติ ๒- วุตฺตํ. ตตฺถ สนฺตโต มนสิกโรตีติ "สนฺตา วตายํ
สมาปตฺติ, ยตฺร หิ นาม นตฺถิภาวมฺปิ อารมฺมณํ กริตฺวา สฺสตี"ติ เอวํ
สนฺตารมฺมณตาย นํ "สนฺตา"ติ มนสิกโรติ. สนฺตโต เจ มนสิกโรติ, กถํ
สมติกฺกโม โหตีติ? อนาวชฺชิตุกามตาย ๓- โส หิ กิญฺจาปิ ตํ สนฺตโต มนสิกโรติ,
อถขฺวสฺส "อหเมตํ อาวชฺชิสฺสามิ สมาปชฺชิสฺสามิ อธิฏฺหิสฺสามิ วุฏฺหิสฺสามิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ   ๒ อภิ. ๓๕/๖๑๙/๓๑๙
@๓ วิสทฺธิ ๒/๑๔๗ อสมาปชฺชิตุกามตาย
ปจฺจเวกฺขิสฺสามี"ติ เอส อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร น โหติ. กสฺมา?
อากิญฺจญฺายตนโต เนวสญฺานาสญฺายตนสฺส สนฺตตรปณีตตรตาย.
     ยถา หิ ราชา มหจฺจราชานุภาเวน หตฺถิกฺขนฺธวรคโต ๑- นครวีถิยํ วิจรนฺโต
ทนฺตการาทโย สิปฺปิเก เอกํ วตฺถํ ทฬฺหํ นิวาเสตฺวา เอเกน สีสํ เวเตฺวา
ทนฺตจุณฺณาทีหิ สโมกิณฺณคตฺเต อเนกานิ ทนฺตวิกตาทีนิ ๒- สิปฺปานิ กโรนฺเต
ทิสฺวา "อโห วต เร เฉกา อาจริยา, อีทิสานิปิ นาม สิปฺปานิ กริสฺสนฺตี"ติ
เอวํ เตสํ เฉกตาย ตุสฺสติ, น จสฺส เอวํ โหติ "อโห วตาหํ รชฺชํ ปหาย
เอวรูโป สิปฺปิโก ภเวยฺยนฺ"ติ. ตํ กิสฺส เหตุ? รชฺชสิริยา มหานิสํสตาย. โส
สิปฺปิเก สมติกฺกมิตฺวาว คจฺฉติ. เอวเมว เอส กิญฺจาปิ ตํ สมาปตฺตึ สนฺตโต
มนสิกโรติ, อถขฺวสฺส "อหเมตํ สมาปตฺตึ อาวชฺชิสฺสามิ สมาปชฺชิสฺสามิ
อธิฏฺหิสฺสามิ วุฏฺหิสฺสามิ ปจฺจเวกฺขิสฺสามี"ติ เนว เอส อาโภโค สมนฺนาหาโร
มนสิกาโร โหติ. โล ตํ สนฺตโต มนสิกโรนฺโต ๓- ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว ๓- ตํ
ปรมสุขุมํ อปฺปนาปฺปตฺตํ สญฺ ปาปุณาติ, ยาย เนวสญฺีนาสญฺี นาม โหติ,
สงฺขาราวเสสสมาปตฺตึ ภาเวตีติ วุจฺจติ. สงฺขาราวเสสสมาปตฺตินฺติ
อจฺจนฺตสุขุมภาวปฺปตฺตสงฺขารํ จตุตฺถารูปสมาปตฺตึ.
     อิทานิ ยนฺตํ เอวํ อธิคตาย สญฺาย วเสน "เนวสญฺานาสญฺายตนนฺ"ติ
วุจฺจติ, ตํ อตฺถโต ทสฺเสตุํ "เนวสญฺานาสญฺายตนนฺติ เนวสญฺานาสญฺายตนํ
สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส วา ทิฏฺธมฺมสุขวิหาริสฺส วา จิตฺตเจตสิกา
ธมฺมา"ติ ๔- วุตฺตํ, เตสุ อิธ สมาปนฺนสฺส จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา อธิปฺเปตา.
     วจนตฺโถ ปเนตฺถ โอฬาริกาย สญฺาย อภาวโต สุขุมาย จ ภาวโต
เนวสฺส สสมฺปยุตฺตธมฺมสฺส ฌานสฺส สญฺา นาสญฺนฺติ เนวสญฺานาสญฺ,
เนวสญฺานาสญฺญฺจ ตํ มนายตนธมฺมายตนปริยาปนฺนตฺตา อายตนญฺจาติ
เนวสญฺานาสญฺายตนํ. อถวา ยายเมตฺถ สญฺา, สา ปฏุสญฺากิจฺจํ กาตุํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. หตฺถิกฺขนฺธคโต             ๒ ฉ.ม. ทนฺตวิกติอาทีนิ
@๓ ฉ.ม. อิเม ปาา น ทิสฺสนฺติ       ๔ อภิ. ๓๕/๖๒๐/๓๑๙
อสมตฺถตาย เนวสญฺา, สงฺขาราวเสสสุขุมภาเวน วิชฺชมานตฺตา นาสญฺาติ
เนวสญฺานาสญฺา, เนวสญฺานาสญฺา จ สา เสสธมฺมานํ อธิฏฺานฏฺเน
อายตนญฺจาติ เนวสญฺานาสญฺายตนํ.
     น เกวลญฺเจตฺถ สญฺาว อีทิสี, อถโข เวทนาปิ เนวเวทนา นาเวทนา,
จิตฺตมฺปิ เนวจิตฺตํ นาจิตฺตํ, ผสฺโสปิ เนวผสฺโส นาผสฺโส, ๑- เอส นโย
เสสสมฺปยุตฺตธมฺเมสุ, สญฺาสีเสน ปนายํ เทสนา กตาติ เวทิตพฺพา.
ปตฺตมกฺขนเตลปฺปภูตีหิ จ อุปมาหิ เอส อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ๒- สามเณโร กิร เตเลน
ปตฺตํ มกฺเขตฺวา เปสิ. ตํ ยาคุปานกาเล เถโร "ปตฺตมาหรา"ติ อาห. โส
"ปตฺเต เตลมตฺถิ ภนฺเต"ติ อาห. ตโต "อาหร สามเณร เตลํ, นาฬึ
ปูเรสฺสามี"ติ วุตฺเต, "นตฺถิ ภนฺเต เตลนฺ"ติ อาห. ตตฺถ ยถา อนฺโตวุฏฺตฺตา
ยาคุยา สทฺธึ อกปฺปิยฏฺเน "เตลํ อตฺถี"ติ โหติ, นาฬิปูรณาทีนํ อภาววเสน
"นตฺถี"ติ โหติ. เอวํ สาปิ สญฺา ปฏุสญฺากิจฺจํ กาตุํ อสมตฺถตาย เนวสญฺา,
สงฺขาราวเสสสุขุมภาเวน วิชฺชมานตฺตา นาสญฺา โหติ.
     กึ ปเนตฺถ สญฺากิจฺจนฺติ? อารมฺมณสญฺชานนญฺเจว วิปสฺสนาย จ
วิสยภาวํ อุปคนฺตฺวา นิพฺพิทาชนนํ. ทหนกิจฺจมิว หิ สุโขทเก เตโชธาตุ
สญฺชานนกิจฺจมฺเปสา ปฏุํ กาตุํ น สกฺโกติ, เสสสมาปตฺตีสุ สญฺา วิย วิปสฺสนาย
วิสยภาวํ อุปคนฺตฺวา นิพฺพิทาชนนมฺปิ กาตุํ น สกฺโกติ. อญฺเสุ หิ ขนฺเธสุ
อกตาภินิเวโส ภิกฺขุ เนวสญฺานาสญฺายตนกฺขนฺเธ สมฺมสิตฺวา นิพฺพิทํ ปตฺตุํ
สมตฺโถ นาม นตฺถิ อปิจ อายสฺมา สาริปุตฺโต. ปกติวิปสฺสโก ปน มหาปญฺโ
สาริปุตฺตสทิโสว สกฺกุเณยฺย, โสปิ "เอวํ กิรเม ๓- ธมฺมา อหุตฺวา สมฺโภนฺติ,
หุตฺวา ปฏิเวนฺตี"ติ ๔- เอวํ กลาปสมฺมสนวเสเนว, โน อนุปทธมฺมวิปสฺสนาวเสน.
เอวํ สุขุมตฺตํ คตา เอสา สมาปตฺติ.
     ยถา จ ปตฺตมฺกขนเตลูปมาย, เอวํ มคฺคุทกูปมายปิ อยมตฺโถ วิภาเวตพฺโพ.
มคฺคปฏิปนฺนสฺส กิร เถรสฺส ปุรโต คจฺฉนฺโต สามเณโร โถกมุทกํ ทิสฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นาผสฺโสติ     ๒ ฉ.ม. วิภาเวตพฺโพ
@๓ ฉ.ม. กิริเม ๔ ม.อุ. ๑๔/๙๖/๘๐
"อุทกํ ภนฺเต, อุปาหนา โอมุญฺจถา"ติ อาห. ตโต เถเรน "สเจ อุทกมตฺถิ,
อาหร นฺหานสาฏกํ, นฺหายิสฺสามี"ติ วุตฺเต "นตฺถิ ภนฺเต"ติ อาห. ตตฺถ ยถา
อุปาหนเตมนมตฺตฏฺเน "อุทกํ อตฺถี"ติ โหติ, นฺหานฏฺเน "นตฺถี"ติ โหติ.
เอวมฺปิ สา ปฏุสญฺากิจฺจํ กาตุํ อสมตฺถตาย เนวสญฺา, สงฺขาราวเสสสุขุมภาเวน
วิชฺชมานตฺตา นาสญฺา โหติ. น เกวลญฺจ เอตาเหว, อญฺาหิปิ อนุรูปาหิ
อุปมาหิ เอส อตฺโถ วิภาเวตพฺโพ. อิติ อิมาย เนวสญฺานาสญฺายตเน
ปวตฺตาย สญฺาย เนวสญฺานาสญฺายตนภูตาย วา สญฺาย สหคตนฺติ
เนวสญฺานาสญฺายตนสญฺาสหคตํ, อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติอารมฺมณสฺส
ฌานสฺเสตํ อธิวจนํ.
     อิธ อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติยา นิกนฺติปริยาทานทุกฺขตาย ทุกฺขาปฏิปทา,
ปริยาทินฺนนิกนฺติกสฺส อปฺปนาปริวาสทนฺธตาย ทนฺธาภิญฺา. วิปริยาเยน
สุขาปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺา จ, ปริตฺตกสิณุคฺฆาฏิมากาเส ปวตฺติตวิญฺาณาปคมารมฺมณํ
สมาปตฺตึ อารพฺภ ปวตฺติตาย ปริตฺตารมฺมณตา, วิปริยาเยน
อปฺปมาณารมฺมณตา เวทิตพฺพา. เสสํ ปุริมสทิสเมว.
               อสทิสรูโป นาโถ       อารุปฺปํ ยํ จตุพฺพิธํ อาห
               ตํ อิติ ตฺวา ตสฺมึ      ปกิณฺณกกถาปิ วิญฺเยฺยา.
     อรูปสมาปตฺติโย หิ:-
               อารมฺมณาติกฺกมโต      จตสฺโสปิ ภวนฺติมา
               องฺคาติกฺกมเมตาสํ      น อิจฺฉนฺติ วิภาวิโน.
     เอตาสุ หิ รูปนิมิตฺตาติกฺกมโต ปมา, อากาสาติกฺกมโต ทุติยา, อากาเส
ปวตฺติตวิญฺาณาติกฺกมโต ตติยา, อากาเส ปวตฺติตวิญฺาณสฺส อปคมาติกฺกมโต
จตุตฺถาติ สพฺพถา อารมฺมณาติกฺกมโต จตสฺโสปิ ภวนฺติมา อรูปสมาปตฺติโยติ
เวทิตพฺพา. องฺคาติกฺกมํ ปน เอตาสํ น อิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา. น หิ
รูปาวจรสมาปตฺตีสุ วิย เอตาสุ องฺคาติกฺกโม อตฺถิ. สพฺพาสุปิ หิ เอตาสุ อุเปกฺขา,
จิตฺเตกคฺคตาติ เทฺวเอว ฌานงฺคานิ โหนฺติ. เอวํ สนฺเตปิ:-
               สุปณีตตรา โหนฺติ       ปจฺฉิมา ปจฺฉิมา อิธ
               อุปมา ตตฺถ วิญฺเยฺยา   ปาสาทตลสาฏิกา.
     ยถา หิ จตุภูมิกสฺส ปาสาทสฺส เหฏฺิมตเล ทิพฺพนจฺจคีตวาทิตสุรภิ-
คนฺธมาลาสาธุรสปานโภชนสยนจฺฉาทนาทิวเสน ปณีตา ปญฺจกามคุณา ปจฺจุปฏฺิตา
อสฺสุ, ทุติเย ตโต ปณีตตรา, ตติเย ตโต ปณีตตรา, ๑- จตุตฺเถ สพฺพปณีตา.
ตตฺถ กิญฺจาปิ ตานิ จตฺตาริปิ ปาสาทตลาเนว, นตฺถิ เตสํ ปาสาทตลภาเวน
วิเสโส, ปญฺจกามคุณสมิทฺธิวิเสเสน ปน เหฏฺิมโต เหฏฺิมโต อุปริมํ อุปริมํ
ปณีตตรํ โหติ.
     ยถา จ เอกาย อิตฺถิยา กนฺติตถูลสณฺหสณฺหตรสณฺหตมสุตฺตานํ
จตุปลติปลทุปลเอกปลสาฏิกา อสฺสุ อายาเมน จ วิตฺถาเรน จ สมปฺปมาณา, ตตฺถ กิญฺจาปิ
ตา สาฏิกา จตสฺโสปิ อายามโต จ วิตฺถารโต จ สมปฺปมาณา, นตฺถิ ตาสํ
ปมาณโต วิเสโส, สุขสมฺผสฺสสุขุมภาวมหคฺฆภาเวหิ ปน ปุริมาย ปุริมาย ปจฺฉิมา
ปจฺฉิมา ปณีตตรา โหนฺติ, เอวเมว กิญฺจาปิ จตูสุปิ เอตาสุ อุเปกฺขา
จิตฺเตกคฺคตาติ เอตานิ เทฺวเยว องฺคานิ โหนฺติ, อถโข ภาวนาวิเสเสน เตสํ
องฺคานํ ปณีตปณีตตรภาเวน สุปณีตตรา โหนฺติ ปจฺฉิมา ปจฺฉิมา อิธาติ
เวทิตพฺพา, เอวํ อนุปุพฺเพน ปณีตปณีตา เจตา:-
             อสุจิมฺหิ มณฺฑเป ลคฺโค    เอโก ตนฺนิสฺสิโต ปโร
             อญฺโ พหิ อนิสฺสาย      ตํ ตํ นิสฺสาย จาปโร.
             ิโต จตูหิ เอเตหิ       ปุริเสหิ ยถากฺกมํ
             สมานตาย าตพฺพา      จตสฺโสปิ วิภาวินา. ๑-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ. ปณีตตมา         ๒ วิสุทฺธิ. ๒/๑๕๒ อารุปฺปนิทฺเทส
     ตตฺรายมตฺถโยชนา:- อสุจิมฺหิ กิร เทเส เอโก มณฺฑโป. อเถโก
ปุริโส อาคนฺตฺวา ตํ อสุจึ ชิคุจฺฉมาโน ตํ มณฺฑปํ หตฺเถหิ อาลมฺพิตฺวา ตตฺถ
ลคฺโค ลคฺคิโต วิย อฏฺาสิ. อถาปโร อาคนฺตฺวา ตํ มณฺฑปลคฺคํ ปุริสํ
นิสฺสิโต. อถญฺโ อาคนฺตฺวา จินฺเตสิ "โย เอโส มณฺฑปลคฺโค, โย จ ตํ
นิสฺสิโต, อุโภเปเต ทุฏฺิตา, ธุโว จ เนสํ มณฺฑปปปาเต ปาโต, หนฺทาหํ
พหิเยว ติฏฺามี"ติ. โส ตนฺนิสฺสิตํ อนิสฺสาย พหิเยว อฏฺาสิ. อถาปโร
อาคนฺตฺวา มณฺฑปลคฺคสฺส ตนฺนิสฺสิตสฺส จ อเขมภาวํ จินฺเตตฺวา พหิิตญฺจ
"สุฏฺิโต"ติ มนฺตฺวา ตํ นิสฺสาย อฏฺาสิ.
     ตตฺถ อสุจิมฺหิ เทเส มณฺฑโป วิย กสิณุคฺฆาฏิมากาสํ ทฏฺพฺพํ.
อสุจิชิคุจฺฉาย มณฺฑปลคฺโค ปุริโส วิย รูปนิมตฺตชิคุจฺฉาย อากาสารมฺมณํ
อากาสานญฺจายตนํ. มณฺฑปลคฺคํ ปุริสํ นิสฺสิโต วิย อากาสารมฺมณํ อากาสานญฺจายตนํ
อารพฺภ ปวตฺตํ วิญฺาณญฺจายตนํ. เตสํ ทฺวินฺนมฺปิ อเขมภาวํ จินฺเตตฺวา
อนิสฺสาย ตํ มณฺฑปลคฺคํ พหิ ิโต วิย อากาสานญฺจายตนํ อารมฺมณํ อกตฺวา
ตทภาวารมฺมณํ อากิญฺจญฺายตนํ, มณฺฑปลคฺคสฺส ตนฺนิสฺสิตสฺส จ เตสํ
ทฺวินฺนมฺปิ ๑- อเขมตํ จินฺเตตฺวา พหิิตญฺจ "สุฏฺิโต"ติ มนฺตฺวา ตํ นิสฺสาย
ิโต วิย วิญฺาณาภาวสงฺขาเต พหิ ปเทเส ิตํ อากิญฺจญฺายตนํ อารพฺภ ปวตฺตํ
เนวสญฺานาสญฺายตนํ ทฏฺพฺพํ. เอวํ ปวตฺตมานญฺจ:-
            อารมฺมณํ กโรเตว        อญฺาภาเวน ตํ อิทํ
            ทิฏฺโทสมฺปิ ราชานํ       วุตฺติเหตุ ชโน ยถา. ๒-
     อิทํ หิ เนวสญฺานาสญฺายตนํ "อาสนฺนวิญฺาณญฺจายตนปจฺจตฺถิกา
อยํ สมาปตฺตี"ติ เอวํ ทิฏฺโทสมฺปิ ตํ อากิญฺจญฺายตนํ อญฺสฺส อารมฺมณสฺส
อภาวา อารมฺมณํ กโรเตว. ยถา กึ? ทิฏฺโทสมฺปิ ราชานํ วุตฺติเหตุ ยถา
ชโน, ยถา หิ อสญฺตํ ผรุสกายวจีมโนสมาจารํ กญฺจิ สพฺพทีปปตึ ๓- ราชานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ    ๒ วิสุทฺธิ. ๒/๑๕๓ อารุปฺปนิทฺเทส
@๓ ฉ.ม. สพฺพทิสมฺปตึ
"ผรุสสมาจาโร อยนฺ"ติ เอวํ ทิฏฺโทสมฺปิ อญฺตฺถ วุตฺตึ อลภมาโน ชโน
วุตฺติเหตุ ตํ นิสฺสาย วตฺตติ. เอวํ ทิฏฺโทสมฺปิ ตํ อากิญฺจญฺายตนํ อญฺ
อารมฺมณํ อลภมานมิทํ เนวสญฺานาสญฺายตนํ อารมฺมณํ กโรเตว. เอวํ
กุรุมานญฺจ:-
          อารุโฬฺห ทีฆนิสฺเสณึ          ยถา นิสฺเสณิพาหุกํ
          ปพฺพตคฺคญฺจ อารุโฬฺห         ยถา ปพฺพตมตฺถกํ.
          ยถา วา คิริมารุโฬฺห         อตฺตโนเยว ชนฺนุกํ
          โอลุพฺภติ ตเถเวตํ           ฌานโมลุพฺภ วตฺตตีติ. ๑-
                  อรูปาวจรกุสลวณฺณนา นิฏฺิตา.
                    ----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๒๕๕-๒๖๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=6403&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=6403&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=192
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=1997
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=1559
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=1559
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_34