บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๕๓

รูปวิภตฺติเอกกนิทฺเทสวณฺณนา [๕๙๔] อิทานิ ตสฺสา อตฺถํ ภาเชตฺวา ทสฺเสตุ ํ "สพฺพํ รูปํ น เหตุเมวา"ติอาทิ อารทฺธํ, กสฺมา ปเนตฺถ "กตมํ ตํ สพฺพํ รูปํ น เหตู"ติ ปุจฺฉา น กตาติ. เภทาภาวโต. ยถา หิ ทุกาทีสุ อุปาทารูปมฺปิ อตฺถิ โน อุปาทารูปมฺปิ, เอวมิธ ^๑- นเหตุปิ สเหตุปีติ ^๑- เภโท นตฺถิ, ตสฺมา ปุจฺฉํ อกตฺวาว วิภตฺตํ. ตตฺถ สพฺพนฺติ สกลํ นิรวเสสํ. รูปนฺติ อยมสฺส สีตาทีหิ รุปฺปนภาวทีปโน สามญฺญลกฺขณนิทฺเทโส. น เหตุเมวาติ สาธารณเหตุปฏิกฺเขปนิทฺเทโส. ตตฺถ เหตุเหตุ ปจฺจยเหตุ อุตฺตมเหตุ สาธารณเหตูติ จตุพฺพิโธ เหตุ. เตสุ "ตโย กุสลเหตู, ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู"ติ ^๒- อยํ เหตุเหตุ นาม. "จตฺตาโร โข ภิกฺขุ มหาภูตา เหตุ จตฺตาโร มหาภูตา ปจฺจโย รูปกฺขนฺธสฺส ปญฺญาปนายา"ติ ^๓- อยํ ปจฺจยเหตุ นาม. กุสลากุสลํ อตฺตโน วิปากฏฺฐาเน ^๔- อุตฺตมํ, อิฏฺฐารมฺมณํ กุสลวิปากฏฺฐาเน อุตฺตมํ, อนิฏฺฐารมฺมณํ อกุสลวิปากฏฺฐาเนติ อยํ อุตฺตมเหตุ นาม. ยถาห "อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ กมฺมสมาทานานํ ฐานโส เหตุโส วิปากํ ยถาภูตํ ปชานาตี"ติ. ^๕- "เอเสว เหตุ เอส ปจฺจโย สงฺขารานํ, ยทิทํ อวิชฺชาติ อวิชฺชา สงฺขารานมฺปิ สาธารณเหตุ หุตฺวา ปจฺจยฏฺฐํ ผรตี"ติ อยํ สาธารณเหตุ นาม. ยถา หิ ปฐวีรโส อาโปรโส จ มธุรสฺสาปิ อมธุรสฺสาปิ ปจฺจโย, เอวํ อวิชฺชา กุสลสงฺขารานมฺปิ อกุสล- สงฺขารานมฺปิ สาธารณปจฺจโย โหติ. อิมสฺมึ ปนตฺเถ เหตุเหตุ อธิปฺเปโต. อิติ "เหตู @เชิงอรรถ: ^๑-๑ ฉ.ม. เหตุ, น เหตูติปิ สเหตุกมเหตุกนฺติปิ ^๒ อภิ. ๓๔/๑๐๖๙/๒๕๒ @^๓ ม.อุ. ๑๔/๘๖/๖๘, สํ.ข. ๑๗/๘๒/๘๒ ^๔ สี. วิปากทาเน @^๕ ม.มู. ๑๒/๑๔๘/๑๐๗, ขุ.ปฏิ. ๓๑/๔๔/๓๘๘, อภิ. ๓๕/๗๖๐/๓๘๔ ธมฺมา น เหตู ธมฺมา"ติ ^๑- มาติกาย อาคตํ เหตุภาวํ รูปสฺส นิยเมตฺวา ปฏิกฺขิปนฺโต "น เหตุเมวา"ติ อาห. อิมินา นเยน สพฺพปเทสุ ปฏิกฺเขปนิทฺเทโส จ อปฺปฏิกฺเขปนิทฺเทโส จ เวทิตพฺโพ. วจนตฺโถ ปน สพฺพปทานํ มาติกาวณฺณนาย วุตฺโตเยว. สปฺปจฺจยเมวาติ เอตฺถ ปน กมฺมสมุฏฺฐานํ กมฺมปจฺจยเมว โหติ, อาหาร- สมุฏฺฐานาทีนิ อาหาราทิปจฺจยาเนวาติ เอวํ รูปสฺเสว วุตฺตจตุปจฺจยวเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. รูปเมวาติ "รูปิโน ธมฺมา อรูปิโน ธมฺมา"ติ ^๒- มาติกาย วุตฺตํ อรูปิภาวํ ^๓- ปฏิกฺขิปติ. อุปฺปนฺนํ ฉหิ วิญฺญาเณหีติ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปเมว จกฺขุวิญฺญาณาทีหิ ฉหิ เวทิตพฺพํ. นิยโม ^๔- ปน จกฺขุวิญฺญาณาทีนิ สนฺธาย คหิโต. น หิ ตานิ อตีตานาคตํ วิชานนฺติ, มโนวิญฺญาณํ ปน อตีตมฺปิ อนาคตมฺปิ วิชานาติ. ตํ อิมสฺมึ ปญฺจวิญฺญาณโสเต ปติตฺวา ^๕- โสตปติตเมว หุตฺวา คตํ. หุตฺวา อภาวฏฺเฐน ปน อนิจฺจเมว. ชราย อภิภวิตพฺพธมฺมกตฺตา ชราภิภูตเมว. ยสฺมา วา รูปกาเย ชรา ปากฏา โหติ, ตสฺมาปิ "ชราภิภูตเมวา"ติ วุตฺตํ. เอวํ เอกวิเธน รูปสงฺคโหติ เอตฺถ วิธสทฺโท มานสณฺฐานโกฏฺฐาเสสุ ทิสฺสติ. "เสยฺโยหมสฺมีติ วิธา, สทิโสหมสฺมีติ วิธา"ติอาทีสุ ^๖- หิ มาโน วิธา นาม. "กถํวิธํ สีลวนฺตํ วทนฺติ, กถํวิธํ ปญฺญวนฺตํ วทนฺตี"ติอาทีสุ ^๗- สณฺฐานํ. กถํวิธนฺติ หิ ปทสฺส กถํสณฺฐิตนฺติ อตฺโถ, "เอกวิเธน ญาณวตฺถุ, ทุวิเธน ญาณวตฺถู"ติอาทีสุ ^๘- โกฏฺฐาโส วิธา นาม. อิธาปิ โกฏฺฐาโสว อธิปฺเปโต. สงฺคหสทฺโทปิ ชาติสญฺชาติกิริยาคณนาย วเสน จตุพฺพิโธ. ตตฺถ "สพฺเพ ขตฺติยา อาคจฺฉนฺตุ, สพฺเพ พฺราหฺมณา, สพฺเพ เวสฺสา, สพฺเพ สุทฺทา อาคจฺฉนฺตุ", "ยา จาวุโส วิสาข สมฺมาวาจา, โย จ สมฺมากมฺมนฺโต, โย จ @เชิงอรรถ: ^๑ อภิ. ๓๔/๑/๕ ^๒ อภิ. ๓๔/๑๑/๖ ^๓ สี. อรูปภาวํ @^๔ ฉ.ม. นิยาโม ^๕ ฉ. ปติตตฺตา ^๖ อภิ. ๓๕/๘๖๗/๔๓๑-๔๓๓ @^๗ สํ.ส. ๑๕/๙๕/๖๕ ^๘ อภิ. ๓๔/๗๕๑-๒/๓๗๗-๘ สมฺมาอาชีโว, อิเม ธมฺมา สีลกฺขนฺเธ สงฺคหิตา"ติ ^๑- อยํ ชาติสงฺคโห นาม. "เอกชาติกา อาคจฺฉนฺตู"ติ วุตฺตฏฺฐาเน วิย หิ อิธ สพฺเพ ชาติยา เอกสงฺคหํ คตา. "สพฺเพ โกสลฺลกา อาคจฺฉนฺตุ, สพฺเพ มาคธิกา, สพฺเพ ทารุตจฺฉกา ^๒- อาคจฺฉนฺตุ ", "โย จาวุโส วิสาข สมฺมาวายาโม, ยา จ สมฺมาสติ, โย จ สมฺมาสมาธิ, อิเม ธมฺมา สมาธิกฺขนฺเธ สงฺคหิตา"ติ ^๑- อยํ สญฺชาติสงฺคโห นาม. "เอกฏฺฐาเน สาตา ชาติสมฺพนฺธา ^๓- สพฺพทา อาคจฺฉนฺตู"ติ วุตฺตฏฺฐาเน วิย หิ อิธ สพฺเพ สญฺชาติฏฺฐาเนน ^๔- นิวุตฺโถกาเสน เอกสงฺคหํ คตา. "สพฺเพ หตฺถาโรหา อาคจฺฉนฺตุ, สพฺเพ อสฺสาโรหา, สพฺเพ รถิกา อาคจฺฉนฺตุ ", "ยา จาวุโส วิสาข สมฺมาทิฏฺฐิ, โย จ สมฺมาสงฺกปฺโป, อิเม ธมฺมา ปญฺญากฺขนฺเธ สงฺคหิตา"ติ ^๑- อยํ กิริยาสงฺคโห นาม. สพฺเพว เหเต อตฺตโน กิริยากรเณน เอกสงฺคหํ คตา. "จกฺขายตนํ กตมกฺขนฺธคณนํ ^๕- คจฺฉติ? จกฺขายตนํ รูปกฺขนฺธคณนํ คจฺฉติ. หญฺจิ จกฺขายตนํ รูปกฺขนฺธคณนํ คจฺฉติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ `จกฺขายตนํ รูปกฺขนฺเธน สงฺคหิตนฺ"ติ ^๖- อยํ คณนสงฺคโห นาม. อยมิธ อธิปฺเปโต, เอกโกฏฺฐาเสน รูปคณนาติ อยํ เหตฺถ อตฺโถ. เอส นโย สพฺพตฺถ. ------------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๓๖๒-๓๖๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=9023&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=9023&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=514 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=4394 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=3911 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=3911 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_34