ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

                         จตุกฺกนิทฺเทสวณฺณนา
     [๙๖๖] จตุพฺพิธสงฺคหาวสาเน ทิฏฺฐาทิปจฺฉิมปทสฺส เภทาภาเวน อาทิโต
ปฏฺฐาย ปุจฺฉํ อกตฺวา "รูปายตนํ ทิฏฺฐํ สทฺทายตนํ สุตนฺ"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ
รูปายตนํ จกฺขุนา โอโลเกตฺวา ทกฺขิตุํ สกฺกาติ ทิฏฺฐํ นาม ชาตํ. สทฺทายตนํ
โสเตน สทฺทํ ๓- สุตฺวา  ชานิตุํ สกฺกาติ สุตํ นาม ชาตํ. คนฺธายตนาทิตฺตยํ
ฆานชิวฺหากาเยหิ ปตฺวา คเหตพฺพโต มุนิตฺวา ชานิตพฺพฏฺเฐน มุตํ นาม ชาตํ,
ผุสิตฺวา วิญฺญาณุปฺปตฺติการณโต มุตํ นามาติปิ วุตฺตํ. สพฺพเมว ปน รูปํ
มโนวิญฺญาเณน ชานิตพฺพนฺติ มนสา วิญฺญาตํ นาม ชาตํ.
@เชิงอรรถ:  ก. เวทนาทโย        สี. ปสาทฆฏฺฏนวเสน     ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๗.

ปญฺจกนิทฺเทสวณฺณนา [๙๖๗] ปญฺจวิธสงฺคหนิทฺเทเส กกฺขฬนฺติ ถทฺธํ. ขรเมว ขรคตํ, ผรุสนฺติ อตฺโถ. อิตเร เทฺวปิ สภาวนิทฺเทสาเยว. ๑- อชฺฌตฺตนฺติ นิยกชฺฌตฺตํ. พหิทฺธา วาติ พาหิรํ. อุปาทินฺนนฺติ น กมฺมสมุฏฺฐานเมว, อวิเสเสน ปน สรีรฏฺฐกสฺเสตํ ๒- คหณํ. สรีรฏฺฐกํ หิ อุปาทินฺนํ วา โหตุ อนุปาทินฺนํ วา, อาทินฺนคหิตปรามฏฺฐวเสน สพฺพํ อุปาทินฺนเมว นาม ชาตํ. ๓- [๙๖๙] เตโชคตนฺติ สพฺพเตเชสุ คตํ อุณฺหตฺตลกฺขณํ, เตโชเอว วา เตโชภาวํ คตนฺติ เตโชคตํ. อุสฺมาติ อุสฺมากาโร. อุสฺมาคตนฺติ อุสฺมาภาวํ คตํ, อุสฺมาการสฺเสตํ นามํ. อุสุมนฺติ พลวอุสฺมา. อุสุมเมว อุสุมภาวํ คตนฺติ อุสุมคตํ. [๙๗๐] วายนกวเสน วาโย. วาโยว วาโยภาวํ คตตฺตา วาโยคตํ. ถมฺภิตตฺตนฺติ อุปฺปลนาฬตจาทีนํ วิย วาตปุณฺณานํ ถมฺภิตภาโว รูปสฺส. ฉกฺกาทินิทฺเทสวณฺณนา [๙๗๒-๓] ฉพฺพิธาทิสงฺคหานํ ติณฺณํ โอสานปทสฺส เภทาภาวโต อาทิโต ปฏฺฐาย อปุจฺฉิตฺวาว นิทฺเทโส กโต. ตตฺถ จกฺขุวิญฺญาเณน ชานิตุํ สกฺกาติ จกฺขุวิญฺเญยฺยํ ฯเปฯ มโนวิญฺญาเณน ชานิตุํ สกฺกาติ มโนวิญฺเญยฺยํ. ติวิธาย มโนธาตุยา ชานิตุํ สกฺกาติ มโนธาตุวิญฺเญยฺยํ. สพฺพํ รูปนฺติ เอตฺถ ยสฺมา เอกํ รูปมฺปิ มโนวิญฺญาณธาตุยา อชานิตพฺพํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา "สพฺพํ รูปนฺ"ติ วุตฺตํ. สมฺมาสมฺพุทฺเธน หิ อภิธมฺมํ ปตฺวา นยํ กาตุํ ยุตฺตฏฺฐาเน นโย อกโต นาม นตฺถิ. อิทญฺจ เอกสฺส รูปสฺสาปิ มโนวิญฺญาณธาตุยา อชานิตพฺพสฺส ๔- อภาเวน นยํ กาตุํ ยุตฺตฏฺฐานํ นาม, ตสฺมา นยํ กโรนฺโต "สพฺพํ รูปนฺ"ติ อาห. [๙๗๔] สุขสมฺผสฺโสติ สุขเวทนาปฏิลาภปจฺจโย. ทุกฺขสมฺผสฺโสติ ทุกฺขเวทนาปฏิลาภปจฺจโย. อิธาปิ โผฏฺฐพฺพารมฺมณสฺส สุขทุกฺขสฺส สพฺภาวโต อยํ นโย ทินฺโน. @เชิงอรรถ: สี.,ม. ภาวนิทฺเทสา ม. สรีรฏฺฐกสฺเสว @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ สี. อวิชานิตพฺพสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๘.

นวกาทินิทฺเทสวณฺณนา [๙๗๕] นวเก ปน น ๑- อินฺทฺริยรูปสฺส นาม อตฺถิตาย นโย ทินฺโน, ตสฺเสว สปฺปฏิฆอปฺปฏิฆตาย ทสเก นโย ทินฺโน. เอกาทสเก อฑฺเฒกาทส อายตนานิ วิภตฺตานิ, เตสํ เตสํ นิทฺเทสวาโร ๒- เหฏฺฐา วุตฺตนเยน วิตฺถารโต เวทิตพฺโพ. ๓- เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมว. ------------- ปกิณฺณกกถา อิเมสุ ปน รูเปสุ อสมฺโมหตฺถํ สโมธานํ สมุฏฺฐานํ ปรินิปฺผนฺนญฺจ สงฺขตนฺติ อิทํ ปกิณฺณกํ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ สโมธานนฺติ สพฺพเมว หิ ๔- รูปํ สโมธานโต จกฺขายตนํ ฯเปฯ กพฬิงฺกาโร อาหาโร, โผฏฺฐพฺพายตนํ, อาโปธาตูติ ปญฺจวีสติสงฺขฺยํ โหติ. ตํ วตฺถุรูเปน สทฺธึ ฉพฺพีสติสงฺขฺยํ เวทิตพฺพํ, อิโต อญฺญํ รูปํ นาม นตฺถีติ. ๕- เกจิ ปน "มิทฺธวาทิโน ๖- มิทฺธรูปํ นาม อตฺถี"ติ วทนฺติ. เต "อทฺธา มุนีสิ สมฺพุทฺโธ, นตฺถิ นีวรณา ตวา"ติอาทีนิ ๗- วตฺวา "มิทฺธรูปํ นาม นตฺถี"ติ ปฏิเสเธตพฺพา. อปเร "พลรูเปน สทฺธึ สตฺตวีสติ, สมฺภวรูเปน สทฺธึ อฏฺฐวีสติ, ชาติรูเปน สทฺธึ เอกูนตึสติ, โรครูเปน สทฺธึ สมตึส รูปานี"ติ วทนฺติ. เตปิ เตสํ วิสุํ อภาวํ ทสฺเสตฺวา ปฏิกฺขิปิตพฺพา. วาโยธาตุยา หิ คหิตาย พลรูปํ คหิตเมว, อญฺญํ พลรูปํ นาม นตฺถิ. อาโปธาตุยา สมฺภวรูปํ, อุปจยสนฺตตีหิ ชาติรูปํ, ชรตานิจฺจตาย คหิตาย ๘- โรครูปํ คหิตเมว, อญฺญํ โรครูปํ นาม นตฺถิ, โยปิ กณฺณโรคาทิอาพาโธ, โส วิสมปจฺจยสมุฏฺฐิตธาตุมตฺตเมว, น อญฺโญ ตตฺถ โรโค นาม อตฺถีติ สโมธานโต ฉพฺพีสติเมว รูปานิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. นิทฺเทสวารา @ ฉ.ม. เวทิตพฺพา ฉ.ม. หิทํ @ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ @ ขุ.สุ. ๒๕/๕๔๗/๔๔๑ ฉ.ม. ชรตาอนิจฺจตาหิ คหิตาหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๙.

สมุฏฺฐานนฺติ กติ รูปานิ กติสมุฏฺฐานานิ? ทส เอกสมุฏฺฐานานิ, เอกํ ทฺวิสมุฏฺฐานํ, ตีณิ ติสมุฏฺฐานานิ, นว จตุสมุฏฺฐานานิ, เทฺว น เกนจิ สมุฏฺฐหนฺติ. ตตฺถ จกฺขุปฺปสาโท ฯเปฯ ชีวิตินฺทฺริยนฺติ อิมานิ อฏฺฐ เอกนฺเตน ๑- กมฺมโตว สมุฏฺฐหนฺติ. กายวิญฺญตฺติ, วจีวิญฺญตฺตีติ ทฺวยํ เอกนฺเตน จิตฺตโต สมุฏฺฐาตีติ ทส เอกสมุฏฺฐานานิ นาม. สทฺโท อุตุโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐาตีติ เอโก ทฺวิสมุฏฺฐาโน นาม. ตตฺถ อวิญฺญาณกสทฺโท อุตุโต สมุฏฺฐาติ, สวิญฺญาณกสทฺโท จิตฺตโต. ลหุตาทิตฺตยํ ปน อุตุจิตฺตาหาเรหิ สมุฏฺฐาตีติ ตีณิ ติสมุฏฺฐานานิ นาม. อวเสสานิ นว รูปานิ เตหิ กมฺเมน จาติ จตูหิ สมุฏฺฐหนฺตีติ นว จตุสมุฏฺฐานานิ นาม. ชรตาอนิจฺจตา ปน เอเตสํ ๒- เอกโตปิ น สมุฏฺฐหนฺตีติ เทฺว น เกนจิ สมุฏฺฐหนฺติ นาม. กสฺมา? อชายนโต, น หิ เอตานิ ชายนฺติ. กสฺมา? ชาตสฺส ปากเภทตฺตา, อุปฺปนฺนํ หิ รูปํ อรูปํ วา ภิชฺชตีติ ๓- อวสฺสํ ปเนตํ สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํ. น หิ อุปฺปนฺนํ รูปํ วา อรูปํ วา อกฺขยํ นาม ทิสฺสติ. ยาว ปน น ภิชฺชติ, ตาวสฺส ปริปาโกติ สิทฺธเมตํ ชาตสฺส ปากเภทตฺตาติ. ยทิ จ ตานิ ชาเยยฺยุํ, เตสมฺปิ ปากเภทา ภเวยฺยุํ. น จ ปาโก ปจฺจติ, เภโท วา ภิชฺชตีติ ๔- ชาตสฺส ปากเภทตฺตา เนตํ ทฺวยํ ชายติ. ตตฺถ สิยา:- ยถา "กมฺมสฺส กตตฺตา"ติอาทินิทฺเทเสสุ "รูปสฺส อุปจโย, รูปสฺส สนฺตตี"ติ วจเนน ชาติ ชายตีติ สมฺปฏิจฺฉิตํ โหติ, เอวํ ปาโกปิ ปจฺจตุ, เภโทปิ ภิชฺชตูติ. น ตตฺถ ชาติ ชายตีติ สมฺปฏิจฺฉิตํ, เย ปน ธมฺมา กมฺมาทีหิ นิพฺพตฺตนฺติ, เตสํ อภินิพฺพตฺติภาวโต ชาติยา ตปฺปจฺจยภาวโวหาโร อนุมโต, น ปน ปรมตฺถโต ชาติ ชายติ, ชายมานสฺส หิ อภินิพฺพตฺติมตฺตํ ชายตีติ. ๕- ตตฺถ สิยา:- ยเถว ชาติ เยสํ ธมฺมานํ อภินิพฺพตฺติ ตปฺปจฺจยภาวโวหารํ อภินิพฺพตฺติโวหารญฺจ ลภติ, ตถา ปากเภทาปิ เยสํ ธมฺมานํ ปากเภทา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอกนฺตํ ฉ.ม. เอเตสุ ฉ.ม. รูปํ ชีรติ ภิชฺชตีติ @ ม. เภโทปิ น จ ภิชฺชตีติ ฉ.ม. ชาตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๐.

ตปฺปจฺจยภาวโวหารํ อภินิพฺพตฺติโวหารญฺจ ลภนฺตุ, เอวํ อิทมฺปิ ทฺวยํ กมฺมาทิสมุฏฺฐานเมวาติ วตฺตพฺพํ ภวิสฺสตีติ? น ปากเภทา ตํ โวหารํ ลภนฺติ. กสฺมา? ชนกปจฺจยานุภาวกฺขเณ อภาวโต. ชนกปจฺจยานญฺหิ อุปฺปาเทตพฺพธมฺมสฺส อุปฺปาทกฺขเณเยว อานุภาโว, น ตโต อุตฺตรึ. เตหิ อภินิพฺพตฺติตธมฺมกฺขณสฺมึ จ ชาติ ปญฺญายมานา ตปฺปจฺจยภาวโวหารํ อภินิพฺพตฺติโวหารญฺจ ลภติ ตสฺมึ ขเณ สพฺภาวโต. น อิตรทฺวยํ ตสฺมึ ขเณ อภาวโตติ เนเวตํ ชายตีติ วตฺตพฺพํ. "ชรามรณํ ภิกฺขเว อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนนฺ"ติ ๑- อาคตตฺตา อิทมฺปิ ทฺวยํ ชายตีติ เจ? น ปริยายเทสิตตฺตา. ตตฺถ หิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนานํ ธมฺมานํ ชรามรณตฺตา ปริยาเยน ตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนนฺติ วุตฺตํ. ยทิ เอวํ ตยมฺเปตํ อชาตตฺตา สสวิสาณํ วิย นตฺถิ, นิพฺพานํ วิย นิจฺจนฺติ เจ? น นิสฺสยปฏิพทฺธวุตฺติโต. ปฐวีอาทีนํ หิ นิสฺสยานํ ภาเว ชาติอาทิตฺตยํ ปญฺญายติ, ตสฺมา น นตฺถิ. เตสญฺจ อภาเว น ปญฺญายติ, ตสฺมา น นิจฺจํ. เอตมฺปิ จ อภินิเวสํ ปฏิเสเธตุเมว อิทํ วุตฺตํ "ชรามรณํ ภิกฺขเว อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนนฺ"ติ. ๑- เอวมาทีหิ นเยหิ ตานิ เทฺว รูปานิ น เกหิจิ สมุฏฺฐหนฺตีติ เวทิตพฺพานิ. ๒- อปิจ สมุฏฺฐานนฺติ เอตฺถ อยมญฺโญปิ อตฺโถ, ตสฺสายํ มาติกา:- กมฺมชํ, กมฺมปจฺจยํ, กมฺมปจฺจยอุตุสมุฏฺฐานํ, อาหารสมุฏฺฐานํ, อาหารปจฺจยํ, อาหารปจฺจยอุตุสมุฏฺฐานํ, อุตุสมุฏฺฐานํ, อุตุปจฺจยํ, อุตุปจฺจยอุตุสมุฏฺฐานํ, จิตฺตสมุฏฺฐานํ, จิตฺตปจฺจยํ, จิตฺตปจฺจยอุตุสมุฏฺฐานนฺติ. ตตฺถ จกฺขุปฺปสาทาทิ อฏฺฐวิธํ รูปํ สทฺธึ หทยวตฺถุนา กมฺมชํ นาม. เกสมสฺสู หตฺถิทนฺตา อสฺสพาลา จามริพาลาติ ๓- เอวมาทิ กมฺมปจฺจยํ นาม. จกฺกรตนํ เทวตานํ อุยฺยานวิมานาทีนีติ เอวมาทิ กมฺมปจฺจยอุตุสมุฏฺฐานํ นาม. @เชิงอรรถ: สํ.นิ. ๑๖/๒๐/๒๖ ฉ.ม. เวทิตพฺพํ ม. จามริวาลาติ, ฉ. จมรวาลาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๑.

อาหารโต สมุฏฺฐิตํ สุทฺธฏฺฐกํ อาหารสมุฏฺฐานํ นาม. กพฬิงฺกาโร อาหาโร ทฺวินฺนมฺปิ รูปสนฺตตีนํ ปจฺจโย โหติ อาหารสมุฏฺฐานสฺส จ อุปาทินฺนสฺส จ. อาหารสมุฏฺฐานสฺส ชนโก หุตฺวา ปจฺจโย โหติ, กมฺมชสฺส อนุปาลโก หุตฺวาติ อิทํ อาหารานุปาลิตํ กมฺมชรูปํ อาหารปจฺจยํ นาม. วิสภาคาหารํ เสวิตฺวา อาตเป คจฺฉนฺตสฺส ๑- กาฬกุฏฺฐาทีนิ ๒- อุปฺปชฺชนฺติ, อิทํ อาหารปจฺจยอุตุสมุฏฺฐานํ นาม. อุตุโต สมุฏฺฐิตํ สุทฺธฏฺฐกํ อุตุสมุฏฺฐานํ นาม. ตสฺมิมฺปิ อุตุ อญฺญํ อฏฺฐกํ สมุฏฺฐาเปติ, อิทํ อุตุปจฺจยํ นาม. ตสฺมิมฺปิ อุตุ อญฺญํ อฏฺฐกํ สมุฏฺฐาเปติ, อิทํ อุตุปจฺจยอุตุสมุฏฺฐานํ นาม. เอวํ ติสฺโสเยว สนฺตติโย ฆฏฺเฏตุํ สกฺโกติ, น ตโต ปรํ. อิมมตฺถํ อนุปาทินฺนเกนปิ ทีเปตุํ วฏฺฏติ. อุตุสมุฏฺฐาโน นาม พลาหโก. อุตุปจฺจยา นาม วุฏฺฐิธารา. เทเว ปน วุฏฺเฐ พีชานิ วิรูหนฺติ, ปฐวี คนฺธํ มุญฺจติ, ปพฺพตา นีลา ขายนฺติ, สมุทฺโท วฑฺฒติ, เอตํ อุตุปจฺจยอุตุสมุฏฺฐานํ นาม. จิตฺตโต สมุฏฺฐิตํ สุทฺธฏฺฐกํ จิตฺตสมุฏฺฐานํ นาม. "ปจฺฉาชาตา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา ปุเรชาตสฺส อิมสฺส กายสฺส ปจฺฉาชาตปจฺจเยน ปจฺจโย"ติ ๓- อิทํ จิตฺตปจฺจยํ นาม. "อากาเส อนฺตลิกฺเข หตฺถิมฺปิ ทสฺเสนฺติ, อสฺสมฺปิ ทสฺเสนฺติ, รถมฺปิ ทสฺเสนฺติ, วิวิธมฺปิ เสนาพฺยูหํ ทสฺเสนฺตี"ติ ๔- อิทํ จิตฺตปจฺจยอุตุสมุฏฺฐานํ นาม. ปรินิปฺผนฺนนฺติ ปณฺณรส รูปา ปรินิปฺผนฺนา ๕- นาม, ทส รูปา อปรินิปฺผนฺนา นาม. ยทิ อปรินิปฺผนฺนา, อสงฺขตา นาม ภเวยฺยุํ, เตสํเยว ปน รูปานํ กายวิกาโร กายวิญฺญตฺติ นาม, วจีวิกาโร วจีวิญฺญตฺติ นาม. ฉิทฺทํ วิวรํ อากาสธาตุ นาม, ลหุภาโว ลหุตา นาม. มุทุภาโว มุทุตา นาม, กมฺมญฺญภาโว @เชิงอรรถ: ม. วสนฺตสฺส ฉ.ม. ติลกกาฬกุฏฺฐาทีนิ อภิ. ๔๐/๑๑/๗ @ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๖๙๓/๖๐๑ (สฺยา) ฉ.ม. รูปานิ ปรินิปฺผนฺนานิ. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๒.

กมฺมญฺญตา นาม, นิพฺพตฺติ อุปจโย นาม, ปวตฺติ สนฺตติ นาม, ชีรณากาโร ชรตา นาม, หุตฺวา อภาวากาโร อนิจฺจตา นามาติ สพฺพํ ปรินิปฺผนฺนํ สงฺขตเมว โหตีติ. ปกิณฺณกกถา นิฏฺฐิตา. อฏฺฐสาลินิยา ธมฺมสงฺคหฏฺฐกถาย รูปกณฺฑวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๓๙๖-๔๐๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=9876&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=9876&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=634              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=5389              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=4893              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=4893              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]