อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

                           ๑๖. าณวิภงฺค
                       ๑. เอกกมาติกาทิวณฺณนา
     [๗๕๑] อิทานิ ตทนนฺตเร าณวิภงฺเค เอกวิเธน าณวตฺถูติอาทินา
นเยน ปมํ เอกวิธาทีหิ ทสวิธปริโยสาเนหิ ทสหิ ปริจฺเฉเทหิ มาติกํ เปตฺวา
นิกฺขิตฺตปทานุกฺกเมน นิทฺเทโส กโต.
     ตตฺถ เอกวิเธนาติ เอกปฺปกาเรน เอกโกฏฺาเสน วา. าณวตฺถูติ เอตฺถ
ปน าณญฺจ ตํ วตฺถุ จ นานปฺปการานํ สมฺปตฺตีนนฺติ าณวตฺถุ, โอกาสฏฺเน
าณสฺส วตฺถูติปิ าณวตฺถุ. อิธ ปน ปุริเมเนวตฺเถน าณวตฺถุ เวทิตพฺพํ.
เตเนว เอกวิธปริจฺเฉทาวสาเน "ยาถาวกวตฺถุวิภาวนา ปญฺา. เอวํ เอกวิเธน
าณวตฺถู"ติ วุตฺตํ. ปญฺจ วิญฺาณาติ จกฺขุวิญฺาณาทีนิ ปญฺจ. น เหตูติอาทีนิ
เหฏฺา ธมฺมสงฺคหฏฺกถายํ ๑- วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิ. สงฺเขปโต ปเนตฺถ ยํ
วตฺตพฺพํ, ตํ นิทฺเทสวาเร อาวีภวิสฺสติ. ยถา เจตฺถ, เอวํ ทุกมาติกาทิปเทสุปิ
ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ตตฺเถว อาวีภวิสฺสติ. นิกฺเขปปริจฺเฉทมตฺตํ ปเนตฺถ เอวํ
เวทิตพฺพํ. เอตฺถ หิ "น เหตู อเหตุกา"ติอาทีหิ ตาว ธมฺมสงฺคหมาติกาวเสน, "อนิจฺจา
ชราภิภูตา"ติอาทีหิ อมาติกาวเสนาติ สงฺเขปโต ทุวิเธหิ, ปเภทโต อฏฺสตฺตติยา
ปเทหิ เอกกมาติกา นิกฺขิตฺตา.
     ทุกานุรูเปหิ ปน ปญฺจตึสาย ทุเกหิ ทุกมาติกา นิกฺขิตฺตา.
     ติกานุรูเปหิ "จินฺตามยา ปญฺา"ติอาทีหิ จตูหิ พาหิรตฺติเกหิ, วิปากา
ปญฺาติอาทีหิ อนิยมิตปญฺาวเสน วุตฺเตหิ จุทฺทสหิ มาติกาติเกหิ, วิตกฺกตฺติเก
ปมปเทน นิยมิตปญฺาวเสน วุตฺเตหิ เตรสหิ, ทุติยปเทน นิยมิตปญฺาวเสน
วุตฺเตหิ สตฺตหิ, ตติยปเทน นิยมิตปญฺาวเสน วุตฺเตหิ ทฺวาทสหิ, ปีติตฺติเก จ
ปมปเทน นิยมิตปญฺาวเสน วุตฺเตหิ เตรสหิ, ตถา ทุติยปเทน, ตติยปเทน
นิยมิตปญฺาวเสน วุตฺเตหิ ทฺวาทสหีติ อฏฺาสีติยา ติเกหิ ติกมาติกา นิกฺขิตฺตา.
@เชิงอรรถ: ๑ สงฺคณี.อ. ๑/๑-๖/๙๔
     จตุกฺกมาติกา ปน กมฺมสฺสกตญฺาณนฺติอาทีหิ เอกวีสติยา จตุกฺเกหิ.
ปญฺจกมาติกา ทฺวีหิ ปญฺจเกหิ. ฉกฺกมาติกา เอเกน ฉกฺเกน. สตฺตกมาติกา
"สตฺตสตฺตติ าณวตฺถูนี"ติ เอวํ สงฺเขปโต วุตฺเตหิ เอกาทสหิ สตฺตเกหิ.
อฏฺกมาติกา เอเกน อฏฺเกน. นวกมาติกา เอเกน นวเกน.
                        ๑๐. ทสกมาติกาวณฺณนา
     [๗๖๐] ทสกมาติกา "ทส ตถาคตสฺส ตถาคตพลานี"ติอาทินา เอเกเนว
ทสเกน นิกฺขิตฺตา. ตตฺถ ทสาติ คณนปริจฺเฉโท. ตถาคตสฺสาติ ยถา วิปสฺสีอาทโย
ปุพฺพกา อิสโย อาคตา, ตถา อาคตสฺส. ยถา จ เต คตา, ตถา คตสฺส.
ตถาคตพลานีติ อญฺเหิ อสาธารณานิ ตถาคตสฺเสว พลานิ. ยถา วา ปุพฺพพุทฺธานํ
พลานิ ปุญฺูปนิสฺสยสมฺปตฺติยา ๑- อาคตานิ, ตถา อาคตพลานีติปิ อตฺโถ. ตตฺถ
ทุวิธํ ตถาคตสฺส พลํ กายพลญฺจ าณพลญฺจ. เตสุ กายพลํ หตฺถิกุลานุสาเรเนว ๒-
เวทิตพฺพํ. วุตฺตเญฺหตํ โปราเณหิ:-
          "กาฬาวกญฺจ คงฺเคยฺยํ        ปณฺฑรํ ตมฺพปิงฺคลํ
           คนฺธํ มงฺคลเหมญฺจ          อุโปสถํ ฉทฺทนฺติเม ทสา"ติ
อิมานิ หิ ทส หตฺถิกุลานิ.
     ตตฺถ กาฬาวกนฺติ ปกติหตฺถิกุลํ ทฏฺพฺพํ. ยํ ทสนฺนํ ปุริสานํ กายพลํ,
ตํ เอกสฺส กาฬาวกสฺส หตฺถิโน พลํ. ๓- ยํ ทสนฺนํ กาฬาวกานํ พลํ, ตํ
เอกสฺส คงฺเคยฺยสฺส. ยํ ทสนฺนํ คงฺเคยฺยานํ พลํ, ๓- ตํ เอกสฺส ปณฺฑรสฺส. ยํ
ทสนฺนํ ปณฺฑรานํ, ตํ เอกสฺส ตมฺพสฺส. ยํ ทสนฺนํ ตมฺพานํ, ตํ เอกสฺส
ปิงฺคลสฺส. ยํ ทสนฺนํ ปิงฺคลานํ, ตํ เอกสฺส คนฺธหตฺถิโน. ยํ ทสนฺนํ
คนฺธหตฺถีนํ, ตํ เอกสฺส มงฺคลสฺส. ยํ ทสนฺนํ มงฺคลานํ, ตํ เอกสฺส เหมวตสฺส.
ยํ ทสนฺนํ เหมวตานํ, ตํ เอกสฺส อุโปสถสฺส. ยํ ทสนฺนํ อุโปสถานํ, ตํ เอกสฺส
ฉทฺทนฺตสฺส. ยํ ทสนฺนํ ฉทฺทนฺตานํ, ตํ เอกสฺส ตถาคตสฺส, นารายนสงฺขาตพลนฺติปิ ๔-
อิทเมว วุจฺจติ. ตเทตํ ปกติหตฺถีนํ คณนาย หตฺถิโกฏิสหสฺสานํ,
ปุริสคณนาย ทสนฺนํ ปุริสโกฏิสหสฺสานํ พลํ โหติ, อิทนฺตาว ตถาคตสฺส กายพลํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุญฺุสฺสยสมฺปตฺติยา          ๒ ฉ.ม. หตฺถิกุลานุสาเรน
@๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ         ๔ ม......สงฺฆาตพลนฺติปิ
     าณพลํ ปน อิธ ตาว ปาลิยํ อาคตเมว ทสพลาณํ, "มหาสีหนาเท ๑- ทสพลาณํ,
จตุเวสารชฺชาณํ, อฏฺสุ ปริสาสุ อกมฺปนาณํ, จตุโยนิปริจฺเฉทกาณํ,
ปญฺจคติปริจฺเฉทกาณํ, สํยุตฺตเก ๒- อาคตานิ เตสตฺตติ าณานิ, สตฺตสตฺตติ
าณานี"ติ เอวํ อญฺานิปิ อเนกานิ าณสหสฺสานิ, เอตํ าณพลํ นาม.
อิธาปิ าณพลเมว อธิปฺเปตํ, าณญฺหิ อกมฺปิยฏฺเน อุปตฺถมฺภนฏฺเน จ
พลนฺติ วุตฺตํ.
     เยหิ พเลหิ สมนฺนาคโตติ เยหิ ทสหิ าณพเลหิ อุเปโต สมุเปโต.
อาสภณฺานนฺติ เสฏฺฏฺานํ อุตฺตมฏฺานํ, อาสภา วา ปุพฺพพุทฺธา, เตสํ
านนฺติ อตฺโถ. อปิจ ควสตเชฏฺโก อุสโภ, ควสหสฺสเชฏฺโก วสโภ. วชสตเชฏฺโก
วา อุสโภ, วชสหสฺสเชฏฺโก วสโภ. สพฺพควเสฏฺโ สพฺพปริสฺสยสโห
เสโต ปาสาทิโก มหาภารวโห อสนิสตสทฺเทหิปิ อกมฺปนีโย นิสโภ. โส อิธ
อุสโภติ อธิปฺเปโต. อิทมฺปิ หิ ตสฺส ปริยายวจนํ. อุสภสฺส อิทนฺติ อาสภํ.
านนฺติ จตูหิ ปาเทหิ ปวึ อุปฺปีเฬตฺวา อจลฏฺานํ. อิทํ ปน อาสภํ วิยาติ
อาสภํ. ยเถว หิ นิสภสงฺขาโต อุสโภ อุสภพเลน สมนฺนาคโต จตูหิ ปาเทหิ
ปวึ อุปฺปีเฬตฺวา อจลฏฺาเนน ติฏฺติ. เอวํ ตถาคโตปิ ทสหิ ตถาคตพเลหิ
สมนฺนาคโต จตูหิ เวสารชฺชปาเทหิ อฏฺปริสปวึ อุปฺปีเฬตฺวา สเทวเก โลเก
เกนจิ ปจฺจตฺถิเกน ปจฺจามิตฺเตน อกมฺปิโย อจลฏฺาเนน ติฏฺติ, เอวํ ติฏฺมาโน
จ ตํ อาสภณฺานํ ปฏิชานาติ อุปคจฺฉติ น ปจฺจกฺขาติ อตฺตนิ อาโรเปติ.
เตน วุตฺตํ "อาสภณฺานํ ปฏิชานาตี"ติ.
     ปริสาสูติ อฏฺสุ ปริสาสุ. สีหนาทํ นทตีติ เสฏฺนาทํ อภีตนาทํ นทติ,
สีหนาทสทิสํ วา นาทํ นทติ. อยมตฺโถ สีหนาทสุตฺเตน ทีเปตพฺโพ. ยถา วา
สีโห สหนโต จ หนนโต จ สีโหติ วุจฺจติ, เอวํ ตถาคโต โลกธมฺมานํ
สหนโต ปรปฺปวาทานญฺจ หนนโต สีโหติ วุจฺจติ. เอวํ วุตฺตสฺส สีหสฺส นาทํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม.มู. ๑๒/๑๔๖/๑๐๔       ๒ สํ.นิ. ๑๖/๓๔/๕๘
สีหนาทํ. ตตฺถ ยถา สีโห สีหพเลน สมนฺนาคโต สพฺพตฺถ วิสารโท วิคตโลมหํโส
สีหนาทํ นทติ, เอวํ ตถาคตสีโหปิ ตถาคตพเลหิ สมนฺนาคโต อฏฺสุ ปริสาสุ
วิสารโท วิคตโลมหํโส อิติ รูปนฺติอาทินา นเยน นานาวิธเทสนาวิลาสสมฺปนฺนํ
สีหนาทํ นทติ. เตน วุตฺตํ "ปริสาสุ สีหนาทํ นทตี"ติ.
     พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตตีติ เอตฺถ พฺรหฺมนฺติ เสฏฺ อุตฺตมํ วิสุทฺธํ. จกฺกสทฺโท
จ ปนายํ:-
           สมฺปตฺติยํ ลกฺขเณ จ        รถงฺเค อิริยาปเถ
           ๑- ทาเน จ รตเน ธมฺเม   ขุรจกฺกาทีสุ จ ทิสฺสติ ๑-
           ธมฺมจกฺเก อิธ มโต        ตญฺจ เทฺวธา วิภาวเย.
     "จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว จกฺกานิ เยหิ สมนฺนาคตานํ เทวมนุสฺสานนฺ"ติอาทีสุ ๒-
หิ อยํ สมฺปตฺติยํ ทิสฺสติ. "เหฏฺาปาทตเลสุ จกฺกานิ ชาตานี"ติ เอตฺถ ๓-
ลกฺขเณ. "จกฺกํว วหโต ปทนฺ"ติ เอตฺถ ๔- รถงฺเค. "จตุจกฺกํ นวทฺวารนฺ"ติ
เอตฺถ ๕- อิริยาปเถ. "ททํ ภุญฺช มา จ ปมาโท, จกฺกํ วตฺตย ๖- สพฺพปาณีนนฺ"ติ
เอตฺถ ๗- ทาเน. "ทิพฺพํ จกฺกรตนํ ปาตุรโหสี"ติ เอตฺถ ๘- รตนจกฺเก. "มยา
ปวตฺติตํ จกฺกนฺ"ติ เอตฺถ ๙- ธมฺมจกฺเก. "อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ
มตฺถเก"ติ เอตฺถ ๑๐- ขุรจกฺเก. ๑๑- "ขุรปริยนฺเตน เจปิ จกฺเกนา"ติ เอตฺถ ๑๒-
ปหรณจกฺเก. "อสนิวิจกฺกนฺ"ติ เอตฺถ ๑๓- อสนิมณฺฑเล. อิธ ปนายํ ธมฺมจกฺเก
มโต.
     ตํ ปน ธมฺมจกฺกํ ทุวิธํ โหติ ปฏิเวธาณญฺจ เทสนาาณญฺจ. ตตฺถ
ปญฺาปภาวิตํ อตฺตโน อริยผลาวหํ ปฏิเวธาณํ, กรุณาปภาวิตํ สาวกานํ
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. ทาเน รตนธมฺมูร- จกฺกาทีสุ จ ทิสฺสติ         ๒ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๓๑/๓๗
@๓ ที.ม. ๑๐/๓๕/๑๕          ๔ ขุ.ธ. ๒๕/๑/๑๕      ๕ สํ.ส. ๑๕/๒๙/๑๘
@๖ ฉ.ม. ปวตฺตย, ก. วตฺตสฺสุ   ๗ ขุ.ชา. ๒๗/๑๑๑๐/๒๓๔ (สฺยา)
@๘ ที.ม. ๑๐/๒๔๓/๑๕๐        ๙ ขุ.สุ. ๒๕/๕๖๓/๔๔๘
@๑๐ ขุ.ชา. ๒๗/๑๐๔,๗๙๖/๓๔,๑๘๐ (สฺยา)            ๑๑ ฉ. อุรจกฺเก
@๑๒ ที.สี. ๙/๑๖๖/๕๒        ๑๓ ที.ปา. ๑๑/๖๑/๓๖, สํ.นิ. ๑๖/๑๖๒/๒๑๙
อริยผลาวหํ เทสนาาณํ. ตตฺถ ปฏิเวธาณํ อุปฺปชฺชมานํ อุปฺปนฺนนฺติ ทุวิธํ.
ตญฺหิ อภินิกฺขมนโต ยาว อรหตฺตมคฺคา อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ อุปฺปนฺนํ
นาม. ตุสิตภวนโต วา ยาว มหาโพธิปลฺลงฺเก อรหตฺตมคฺคา อุปฺปชฺชมานํ,
ผลกฺขเณ อุปฺปนฺนํ นาม. ทีปงฺกรพฺยากรณโต ปฏฺาย วา ยาว อรหตฺตมคฺคา
อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ อุปฺปนฺนํ นาม. เทสนาาณมฺปิ ปวตฺตมานํ ปวตฺตนฺติ
ทุวิธํ. ตญฺหิ ยาว อญฺาโกณฺฑญฺสฺส ๑- โสตาปตฺติมคฺคา ปวตฺตมานํ, ผลกฺขเณ
ปวตฺตํ นาม. เตสุ ปฏิเวธาณํ โลกุตฺตรํ, เทสนาาณํ โลกิยํ. อุภยมฺปิ
ปเนตํ อญฺเหิ อสาธารณํ, พุทฺธานํเยว โอรสาณํ.
     อิทานิ เยหิ ทสหิ พเลหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภณฺานํ ปฏิชานาติ,
ยานิ อาทิโตว "ทส ตถาคตสฺส ตถาคตพลานี"ติ นิกฺขิตฺตานิ, ตานิ วิตฺถารโต
ทสฺเสตุํ กตมานิ ทส อิธ ตถาคโต านญฺจ านโตติอาทิมาห. ตตฺถ านญฺจ
านโตติ การณญฺจ การณโต. การณญฺหิ ยสฺมา ตตฺถ ผลํ ติฏฺติ ตทายตฺตวุตฺติตาย
อุปฺปชฺชติ เจว ปวตฺตติ จ, ตสฺมา านนฺติ วุจฺจติ. ตํ ภควา เย เย ธมฺมา
เยสํ เยสํ ธมฺมานํ เหตู ปจฺจยา อุปฺปาทาย, ตํ ตํ านนฺติ จ เย เย ธมฺมา
เยสํ เยสํ ธมฺมานํ น เหตู น ปจฺจยา อุปฺปาทาย, ตํ ตํ อฏฺานนฺติ จ
ปชานนฺโต านญฺจ านโต อฏฺานญฺจ อฏฺานโต ยถาภูตํ ปชานาติ. ยมฺปีติ
เยน าเณน. อิทมฺปิ ตถาคตสฺสาติ อิทมฺปิ านาานาณํ ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ
นาม โหตีติ อตฺโถ. เอวํ สพฺพปเทสุ โยชนา เวทิตพฺพา. (๑)
     กมฺมสมาทานานนฺติ สมาทิยิตฺวา กตานํ กุสลากุสลกมฺมานํ. กมฺมเมว วา
กมฺมสมาทานํ. านโส เหตุโสติ ปจฺจยโต เจว เหตุโต จ. ตตฺถ คติอุปธิกาลปโยคา
วิปากสฺส านํ, กมฺมํ เหตุ. (๒)
     สพฺพตฺถคามินินฺติ สพฺพคติคามินิญฺจ อคติคามินิญฺจ. ปฏิปทนฺติ มคฺคํ.
ยถาภูตํ ปชานาตีติ พหูสุปิ มนุสฺเสสุ เอกเมว ปาณํ ฆาเตนฺเตสุ อิมสฺส เจตนา
นิรยคามินี ภวิสฺสติ, อิมสฺส ติรจฺฉานโยนิคามินีติ อิมินา นเยน เอกวตฺถุสฺมิมฺปิ
กุสลากุสลเจตนาสงฺขาตานํ ปฏิปตฺตีนํ อวิปรีตโต สภาวํ ปชานาติ. (๓)
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อญฺาสิโกณฺฑญฺสฺส
     อเนกธาตุนฺติ จกฺขุธาตุอาทีหิ กามธาตุอาทีหิ วา ธาตูหิ พหุธาตุํ.
นานาธาตุนฺติ ตาสํเยว ธาตูนํ วิลกฺขณตฺตา ๑- นานปฺปการธาตุํ. โลกนฺติ
ขนฺธายตนธาตุโลกํ. ยถาภูตํ ปชานาตีติ ตาสํ ตาสํ ธาตูนํ อวิปรีตโต สภาวํ
ปฏิวิชฺฌติ. (๔)
     นานาธิมุตฺติกตนฺติ หีนาทีหิ อธิมุตฺตีหิ นานาธิมุตฺติกภาวํ. (๕)
     ปรสตฺตานนฺติ ปธานสตฺตานํ. ปรปุคฺคลานนฺติ ตโต ปเรสํ หีนสตฺตานํ. เอกตฺถเมว
วา เอตํ ปททฺวยํ, เวเนยฺยวเสน ปน เทฺวธา วุตฺตํ. อินฺทฺริยปโรปริยตฺตนฺติ
สทฺธาทีนํ อินฺทฺริยานํ ปรภาวญฺจ อปรภาวญฺจ วุฑฺฒิญฺจ หานิญฺจาติ อตฺโถ. (๖)
     ฌานวิโมกฺขสมาธิสมาปตฺตีนนฺติ ปมาทีนํ จตุนฺนํ ฌานานํ "รูปารูปานิ ๒-
ปสฺสตี"ติอาทีนํ อฏฺนฺนํ วิโมกฺขานํ สวิตกฺกสวิจาราทีนํ ติณฺณํ สมาธีนํ
ปมชฺฌานสมาปตฺติอาทีนญฺจ นวนฺนํ อนุปุพฺพสมาปตฺตีนํ. สงฺกิเลสนฺติ
หานภาคิยธมฺมํ. โวทานนฺติ วิเสสภาคิยธมฺมํ. วุฏฺานนฺติ เยน การเณน ฌานาทีหิ
วุฏฺหนฺติ, ตํ การณํ. (๗)
     ปุพฺเพนิวาสานุสฺสตินฺติ ปุพฺเพ นิวุฏฺกฺขนฺธานุสฺสรณํ. (๘)
     จุตูปปาตนฺติ จุติญฺจ อุปปาตญฺจ. (๙)
     อาสวานํ ขยนฺติ กามาสวาทีนํ ขยสงฺขาตํ อาสวนิโรธํ นิพฺพานํ. (๑๐)
     อิมานีติ ยานิ เหฏฺา "ทส ตถาคตสฺส ตถาคตพลานี"ติ อโวจ, อิมานิ
ตานีติ อปฺปนํ กโรตีติ เอวเมตฺถ อนุปุพฺพปทวณฺณนํ ตฺวา อิทานิ ยสฺมา
ตถาคโต ปมเมว านาานาเณน เวเนยฺยสตฺตานํ อาสวกฺขยาธิคมสฺส เจว
อนธิคมสฺส จ านาานภูตํ กิเลสาวรณาภาวํ ปสฺสติ, โลกิยสมฺมาทิฏฺิานทสฺสนโต ๓-
นิยตมิจฺฉาทิฏฺิานาภาวทสฺสนโต จ. อถ เนสํ กมฺมวิปากาเณน วิปากาวรณาภาวํ
ปสฺสติ, ติเหตุกปฏิสนฺธิทสฺสนโต. สพฺพตฺถคามินีปฏิปทาาเณน กมฺมาวรณาภาวํ
ปสฺสติ, อนนฺตริยกมฺมาภาวทสฺสนโต. เอวํ อนาวรณานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิลกฺขณตาย   ๒ ฉ.ม. รูปี รูปานิ      ๓ ม. โลกิยสมฺมาทิฏฺิิติทสฺสนโต
อเนกธาตุนานาธาตุาเณน อนุกูลธมฺมเทสนตฺถํ จริยาวิเสสํ ปสฺสติ,
ธาตุเวมตฺตทสฺสนโต. อถ เตสํ นานาธิมุตฺติกตาาเณน อธิมุตฺตึ ปสฺสติ, ปโยคํ
อนาทิยิตฺวาปิ อธิมุตฺติวเสน ธมฺมเทสนตฺถํ. อเถวํ ทิฏฺาธิมุตฺตีนํ ยถาสตฺติ
ยถาพลํ ธมฺมํ เทเสตุํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺติาเณน อินฺทฺริยปโรปริยตฺตึ ปสฺสติ,
สทฺธาทีนํ ติกฺขมุทุภาวทสฺสนโต. เอวํ ปริญฺาตินฺทฺริยปโรปริยตฺตาปิ ปเนเต สเจ
ทูเร โหนฺติ, อถ ฌานาทิาเณน ๑- ฌานาทีสุ วสีภูตตฺตา อิทฺธิวิเสเสน เต ๒- ขิปฺปํ
อุปคจฺฉติ. อุปคนฺตฺวา จ เนสํ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติาเณน จ ปุพฺพชาติภาวํ ๓-
ทิพฺพจกฺขฺวานุภาวโต จ ปตฺตพฺเพน เจโตปริยาเณน สมฺปตฺติจิตฺตวิเสสํ ปสฺสนฺโต
อาสวกฺขยาณานุภาเวน อาสวกฺขยคามินิยา ปฏิปทาย วิคตสมฺโมหตฺตา อาสวกฺขยาย
ธมฺมํ เทเสติ. ตสฺมา อิมินา อนุกฺกเมน อิมานิ ทส พลานิ วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิ.
อยนฺตาว มาติกาย อตฺถวณฺณนา.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๔๒๔-๔๓๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=10004&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=10004&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=795
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=10597
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=8445
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=8445
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_35