บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๒. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา [๑๕๕] อภิธมฺมภาชนีเย ยถา เหฏฺฐา วิปสฺสกานํ อุปการตฺถาย "จกฺขฺวายตนํ รูปายตนนฺ"ติ ยุคลโต อายตนานิ วุตฺตานิ, ตถา อวตฺวา อชฺฌตฺติกพาหิรานํ สพฺพาการโต ๓- สภาวทสฺสนตฺถํ "จกฺขฺวายตนํ โสตายตนนฺ"ติ เอวํ อชฺฌตฺติกพาหิรววตฺถานนเยน วุตฺตานิ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. มนสิกตฺวา ๒ ฉ.ม. สมฺมสนจาโร ๓ ฉ.ม. อพฺโพการโต [๑๕๖] เตสํ นิทฺเทสวาเร ตตฺถ กตมํ จกฺขฺวายตนนฺติอาทีนิ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิ. [๑๖๗] ยํ ปเนตํ ธมฺมายตนนิทฺเทเส "ตตฺถ กตมา อสงฺขตา ธาตุ, ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย"ติ วุตฺตํ, ตตฺรายมตฺโถ:- อสงฺขตา ธาตูติ อสงฺขตสภาวํ นิพฺพานํ. ยสฺมา ปเนตํ อาคมฺม ราคาทโย ขียนฺติ, ตสฺมา "ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย"ติ วุตฺตํ. อยเมตฺถ อาจริยานํ สมานตฺถกถา. วิตณฺฑวาที ปนาห "ปาฏิเยกฺกํ นิพฺพานํ นาม นตฺถิ, กิเลสกฺขโยว นิพฺพานนฺ"ติ. สุตฺตํ อาหราติ จ วุตฺเต "นิพฺพานํ นิพฺพานนฺติ อาวุโส สาริปุตฺต วุจฺจติ, กตมํ นุ โข อาวุโส นิพฺพานนฺติ. โย โข อาวุโส ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย, อิทํ วุจฺจติ นิพฺพานนฺ"ติ เอตํ ชมฺพุขาทกสุตฺตํ ๑- อาหริตฺวา "อิมินา สุตฺเตน เวทิตพฺพํ `ปาฏิเยกฺกํ นิพฺพานํ นาม นตฺถิ, กิเลสกฺขโยว นิพฺพานนฺ"ติ อาห. โส วตฺตพฺโพ "กึ ปน ยถา เจตํ สุตฺตํ, ตถา อตฺโถ"ติ. อทฺธา วกฺขติ "อาม นตฺถิ สุตฺตโต มุญฺจิตฺวา อตฺโถ"ติ. ตโต วตฺตพฺโพ "อิทํ ตาว เต สุตฺตํ อาภตํ, อนนฺตรสุตฺตํ อาหรา"ติ. อนนฺตรสุตฺตํ นาม อรหตฺตํ "อรหตฺตนฺติ อาวุโส สาริปุตฺต วุจฺจติ, กตมํ นุ โข อาวุโส อรหตฺตนฺติ. โย โข อาวุโส ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย, อิทํ วุจฺจติ อรหตฺตนฺ"ติ ๒- อิทํ ตสฺเสวานนฺตรสุตฺตํ อาภตํ. ๓- อิมสฺมึ ปน อาภเต ตํ อาหํสุ "นิพฺพานํ นาม ธมฺมายตนปริยาปนฺโน ธมฺโม, อรหตฺตํ จตฺตาโร ขนฺธา. นิพฺพานํ สจฺฉิกตฺวา วิหรนฺโต ธมฺมเสนาปติ นิพฺพานํ ปุจฺฉิโตปิ อรหตฺตํ ปุจฺฉิโตปิ กิเลสกฺขยเมว อาห. กึ ปน นิพฺพานญฺจ อรหตฺตญฺจ เอกํ, อุทาหุ นานนฺ"ติ. เอกํ วา โหตุ นานํ วา, โก เอตฺถ ตยา อติพหุํ จุณฺณีกรณํ กโรนฺเตน อตฺโถ. น ตฺวํ เอกํ นานํ ชานาสีติ. นนุ ญาเต สาธุ โหตีติ เอวํ ปุนปฺปุนํ ปุจฺฉิโต วญเจตุํ อสกฺโกนฺโต อาห "ราคาทีนํ @เชิงอรรถ: ๑ สํ.สฬา. ๑๘/๔๙๗/๓๑๐ (สฺยา) @๒ สํ.สฬา. ๑๘/๔๙๘/๓๑๐ (สฺยา) ๓ ฉ.ม. ตสฺเสวานนฺตรํ อาภตสุตฺตํ ขีณนฺเต ๑- อุปฺปนฺนตฺตา อรหตฺตํ ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโยติ วุจฺจตี"ติ ตโต นํ อาหํสุ "มหากมฺมํ เต กตํ, ลญฺจํ ๒- ทตฺวาปิ ตํ วทาเปนฺโต เอตเทว วทาเปยฺย. ยเถว จ เต เอตํ วิภชิตฺวา กถิตํ, เอวํ อิทมฺปิ สลฺลกเขหิ. นิพฺพานํ หิ อาคมฺม ราคาทโย ขีณาติ นิพฺพานํ `ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย'ติ วุตฺตํ. ตีณิปิ หิ เอตานิ นิพฺพานสฺเสว อธิวจนานี"ติ. สเจ เอวํ วุตฺเต สญฺญตฺตึ คจฺฉติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ, พหุนิพฺพานตาย กาเรตพฺโพ. กถํ? อิทํ ตาว ปุจฺฉิตพฺโพ "ราคกฺขโย นาม ราคสฺเสว ขโย, อุทาหุ โทสโมหานมฺปิ, โทสกฺขโย นาม โทสสฺเสว ขโย, อุทาหุ ราคโมหานมฺปิ, โมหกฺขโย นาม โมหสฺเสว ขโย, อุทาหุ ราคโทสานมฺปี"ติ. อทฺธา วกฺขติ "ราคกฺขโย นาม ราคสฺเสว ขโย, โทสกฺขโย นาม โทสสฺเสว ขโย, โมหกฺขโย นาม โมหสฺเสว ขโย"ติ. ตโต วตฺตพฺโพ:- ตว วาเท ราคกฺขโย เอกํ นิพฺพานํ โหติ, โทสกฺขโย เอกํ, โมหกฺขโย เอกํ. ติณฺณํ อกุสลมูลานํ ขเย ตีณิ นิพฺพานานิ โหนฺติ, จตุนฺนํ อุปาทานานํ ขเย จตฺตาริ, ปญฺจนฺนํ นีวารณานํ ขเย ปญฺจ, ฉนฺนํ ตณฺหากายานํ ขเย ฉ, สตฺตนฺนํ อนุสยานํ ขเย สตฺต, อฏฺฐนฺนํ มิจฺฉตฺตานํ ขเย อฏฺฐ, นวนฺนํ ตณฺหามูลกธมฺมานํ ขเย นว, ทสนฺนํ สํโยชนานํ ขเย ทส, ทิยฑฺฒสฺส กิเลสสหสฺสสฺส ขเย ปาฏิเยกฺกํ ปาฏิเยกฺกํ นิพฺพานนฺติ พหูนิ นิพฺพานานิ โหนฺติ, นตฺถิ ปน เต นิพฺพานานํ ปมาณนฺติ. เอวํ ปน อคฺคเหตฺวา นิพฺพานํ อาคมฺม ราคาทโย ขีณาติ เอกเมว นิพฺพานํ ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโยติ วุจฺจติ. ตีณิปิ เหตานิ นิพฺพานสฺเสว อธิวจนานีติ คณฺห. สเจ ปน เอวํ วุตฺเตปิ น สลฺลกฺเขติ, โอฬาริกตาย กาเรตพฺโพ. กถํ? อนฺธพาลา หิ อจฺฉทีปิมิคมกฺกฏาทโยปิ กิเลสปริยุฏฺฐิตา วตฺถุํ ปฏิเสวนฺติ. อถ เนสํ ปฏิเสวนปริยนฺเต กิเลสา วูปสมนฺติ. ๓- ตว วาเท อจฺฉทีปิมิคมกฺกฏาทโย @เชิงอรรถ: ๑ สี. ขีณตฺเต ๒ ฉ.ม. ลญฺชํ. เอวมุปริปิ ๓ ฉ.ม. กิเลโส วูปสมฺมติ นิพฺพานปฺปตฺตา นาม โหนฺติ, โอฬาริกํ วต เต นิพฺพานํ ถูลํ, กณฺเณปิ ๑- ปิลนฺธิตุํ น สกฺกาติ. เอวํ ปน อคฺคเหตฺวา นิพฺพานํ อาคมฺม ราคาทโย ขีณาติ เอกเมว นิพฺพานํ ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโยติ วุจฺจติ. ตีณิปิ เหตานิ นิพฺพานสฺเสว อธิวจนานีติ คณฺห. สเจ ปน เอวํ วุตฺเตปิ น สลฺลกเขติ, โคตฺรภุนาปิ กาเรตพฺโพ. กถํ? เอวํ ตาว ปุจฺฉิตพฺโพ "ตฺวํ โคตฺรภู ๒- นาม อตฺถีติ วเทสี"ติ. อาม วทามีติ. โคตฺรภุกฺขเณ กิเลสา ขีณา ขียนฺติ ขียิสฺสนฺตีติ. น ขีณา, น ขียนฺติ, อปิจ โข ขียิสฺสนฺตีติ. โคตฺรภู ปน กึ อารมฺมณํ กโรตีติ. นิพฺพานํ. ตว โคตฺรภุกฺขเณ กิเลสา น ขีณา, น ขียนฺติ, อถโข ขียิสฺสนฺติ. ตวํ อขีเณสุเยว กิเลเสสุ กิเลสกฺขยํ นิพฺพานํ ปญฺญเปสิ, อปฺปหีเนสุ อนุสเยสุ อนุสยปฺปหานํ นิพฺพานํ ปญฺญเปสิ. ตํ เต น สเมติ. เอวํ ปน อคฺคเหตฺวา นิพฺพานํ อาคมฺม ราคาทโย ขีณาติ เอกเมว นิพฺพานํ ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโยติ วุจฺจติ. ตีณิปิ เหตานิ นิพฺพานสฺเสว อธิวจนานีติ คณฺห. สเจ ปน เอวํ วุตฺเตปิ น สลฺลกฺเขติ, มคฺเคน กาเรตพโพ. กถํ? เอวํ ตาว ปุจฺฉิตพฺโพ "ตฺวํ มคฺคํ นาม วเทสี"ติ. อาม วทามีติ. มคฺคกฺขเณ กิเลสา ขีณา ขียนฺติ ขียิสฺสนฺตีติ. ชานมาโน วกฺขติ "ขีณาติ วา ขียิสฺสนฺตีติ วา วตฺตุํ น วฏฺฏติ, ขียนฺตีติ วตฺตุํ วฏฺฏตี"ติ. ยทิ เอวํ มคฺคสฺส กิเลสกฺขยํ นิพฺพานํ กตมํ, มคฺเคน ขียนกกิเลสา กตเม, มคฺโค กตมํ กิเลสกฺขยํ นิพฺพานํ อารมฺมณํ กตฺวา กตเม กิเลเส เขเปติ. ตสฺมา มา เอวํ คณฺห. นิพฺพานํ ปน อาคมฺม ราคาทโย ขีณาติ เอกเมว นิพฺพานํ ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโยติ วุจฺจติ. ตีณิปิ เหตานิ นิพฺพานสฺเสว อธิวจนานีติ. เอวํ วุตฺเต เอวมาห "ตฺวํ อาคมฺม อาคมฺมาติ วเทสี"ติ. อาม วทามีติ. "อาคมฺม นามา"ติ อิทํ เต กุโต ลทฺธนฺติ. สุตฺตโต ลทฺธนฺติ. อาหร สุตฺตนฺติ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กณฺเณหิ ๒. ฉ.ม. โคตฺรภุ. เอวมุปริปิ เอวํ อวิชฺชา จ ตณฺหา จ ตํ อาคมฺม ตมฺหิ ภคฺคา ตมฺหิ ขีณา น จ กิญฺจิ กทาจีติ. เอวํ วุตฺเต ปรวาที ตุณฺหีภาวมาปนฺโนติ. อิธาปิ ทสายตนานิ กามาวจรานิ, เทฺว ปน จตุภูมิกานิ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกานีติ เวทิตพฺพานีติ. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๕๖-๖๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=1298&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=1298&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=99 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=1755 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=1748 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=1748 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_35
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]