อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

                        ๘. อฏฺกนิทฺเทสวณฺณนา
     [๙๕๒] อฏฺกนิทฺเทเส กิเลสาเยว กิเลสวตฺถูนิ. กุสีตวตฺถูนีติ กุสีตสฺส
อลสสฺส วตฺถูนิ ปติฏฺา, โกสชฺชการณานีติ อตฺโถ. กมฺมํ กตฺตพฺพํ โหตีติ
จีวรวิจารณาทิกมฺมํ กาตพฺพํ โหติ. น วิริยํ อารภตีติ ทุวิธมฺปิ วิริยํ นารภติ.
อปฺปตฺตสฺสาติ ฌานวิปสฺสนามคฺคผลธมฺมสฺส อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา. อนธิคตสฺสาติ ตสฺเสว
อนธิคตสฺส อธิคมตฺถาย. อสจฺฉิกตสฺสาติ ตสฺเสว อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกรณตฺถาย. อิทํ
ปมนฺติ อิทํ "หนฺทาหํ นิปชฺชามี"ติ เอวํ โอสีทนํ ปมํ กุสีตวตฺถุ. อิมินา นเยน
สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
     มาสาจิตํ มญฺเติ เอตฺถ ปน มาสาจิตํ ตินฺตมาโส. ยถา ตินฺตมาโส
ครุโก โหติ, เอวํ ครุโกติ อธิปฺปาโย. คิลานา วุฏฺิโต ๑- โหตีติ คิลาโน หุตฺวา
ปจฺฉา วุฏฺิโต โหติ.
     [๙๕๔] อฏฺสุ โลกธมฺเมสูติ เอตฺถ โลกสฺส ธมฺมาติ โลกธมฺมา. เอเตหิ
วิมุตฺตา นาม ๒- นตฺถิ, พุทฺธานมฺปิ โหนฺติเยว, ตสฺมา "โลกธมฺมา"ติ วุจฺจนฺติ.
ปฏิฆาโตติ ปฏิหญฺนากาโร. ลาเภ สาราโคติ "อหํ ลาภํ ลภามี"ติ เอวํ
เคหสิตโสมนสฺสวเสน อุปฺปนฺโน สาราโค, โส จิตฺตํ ปฏิหนติ. อลาเภ ๓-
ปฏิวิโรโธติ "อหํ ลาภํ น ลภามี"ติ โทมนสฺสวเสน อุปฺปนฺโน วิโรโธ, โสปิ
จิตฺตํ ปฏิหนติ, ตสฺมา "ปฏิฆาโต"ติ วุตฺโต. ยสาทีสุปิ "อหํ มหาปริวาโร, อหํ
อปฺปปริวาโร, อหํ ปสํสปฺปตฺโต, อหํ ครหปฺปตฺโต, อหํ สุขปฺปตฺโต, อหํ
ทุกฺขปฺปตฺโต"ติ เอวเมเตสํ อุปฺปตฺติ เวทิตพฺพา. อนริยโวหาราติ อนริยานํ โวหารา.
     [๙๕๗] ปุริสโทสาติ ปุริสานํ โทสา. น สรามีติ "มยา เอตสฺส กมฺมสฺส
กตฏฺานํ น สรามิ น สลฺลกฺเขมี"ติ เอวํ อสติภาเวน นิพฺเพเธติ โมเจติ.
โจทกํเยว ปฏิปฺผรตีติ ปฏิวิรุทฺโธ หุตฺวา ผรติ, ปฏิภาณิตภาเวน ติฏฺติ. กินฺนุ
โข ตุยฺหนฺติ ตุยฺหํ พาลสฺส อพฺยตฺตสฺส ภณิเตน นาม กึ, โย ตฺวํ เนว วตฺถุนา
อาปตฺตึ, น โจทนํ ชานาสีติ ทีเปติ. ตฺวมฺปิ นาม เอวํ กิญฺจิ อชานนฺโต
ภณิตพฺพํ มญฺิสฺสสีติ อชฺโฌตฺถรติ. ปจฺจาโรเปตีติ "ตฺวมฺปิ โขสี"ติอาทีนิ วทนฺโต
ปฏิอาโรเปติ. ปฏิกโรหีติ เทสนาคามินึ เทเสหิ, วุฏฺานคามินิโต วุฏฺาหิ. ตโต
สุทฺธนฺเต ปติฏฺิโต อญฺ โจเทสฺสสีติ ทีเปติ.
     อญฺเนญฺ ปฏิจรตีติ อญฺเน การเณน วจเนน วา อญฺ การณํ
วจนํ วา ปฏิจฺฉาเทติ. "อาปตฺตึ อาปนฺโนสี"ติ วุตฺโต "โก อาปนฺโน, กึ
อาปนฺโน, กถํ อาปนฺโน กิสฺมึ อาปนฺโน, กํ ภณถ, กึ ภณถา"ติ วทติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สทฺทนีติยํ "คิลานวุฏฺิโต"ติ ปาโ ทิสฺสติ      ๒ ฉ.ม. วิมุตฺโต นาม
@๓ สี. อลาเภน
"เอวรูปํ กิญฺจิ ตยา ทิฏฺนฺ"ติ วุตฺเต "น สุณามี"ติ โสตํ วา อุปเนติ.
พหิทฺธา กถํ อปนาเมตีติ "อิตฺถนฺนามํ อาปตฺตึ อาปนฺโนสี"ติ ปุฏฺโ "ปาฏลิปุตฺตํ
คโตมฺหี"ติ วตฺวา ปุน "ตว ปาฏลิปุตฺตคมนํ น ปุจฺฉามา"ติ วุตฺเต "ตโต
ราชคหํ คโตมฺหี"ติ. "ราชคหํ วา ยาหิ พฺราหฺมณเคหํ วา, อาปตฺตึ อาปนฺโนสี"ติ.
"ตตฺถ เม สูกรมํสํ ลทฺธนฺ"ติอาทีนิ วทนฺโต กถํ พหิทฺธา วิกฺขิปติ. โกปนฺติ
กุปิตภาวํ. โทสนฺติ ทุฏฺภาวํ. อุภยมฺเปตํ โกธสฺเสว นามํ. อปฺปจฺจยนฺติ
อสนฺตุฏฺาการํ, โทมนสฺสสฺเสตํ นามํ. ปาตุกโรตีติ ทสฺเสติ ปกาเสติ.
พาหาวิกฺเขปกํ ภณตีติ พาหา วิกฺขิปิตฺวา อลชฺชิวจนํ วทติ. วิเหเสตีติ วิเหเติ
พาธติ. อนาทิยิตฺวาติ จิตฺตีกาเรน อคฺคเหตฺวา อวชานิตฺวา, อนาทโร หุตฺวาติ อตฺโถ.
     อติพาฬฺหนฺติ อติทฬฺหํ อติปฺปมาณํ. มยิ พฺยาวฏาติ มยิ พฺยาปารํ อาปนฺนา.
หีนายาวตฺติตฺวาติ หีนสฺส คิหิภาวสฺส  อตฺถาย อาวตฺติตฺวา, คิหี หุตฺวาติ
อตฺโถ. อตฺตมนา โหถาติ ตุฏฺจิตฺตา โหถ, "มยา ลภิตพฺพํ ลภถ, มยา
วสิตพฺพฏฺาเน วสถ, ผาสุวิหาโร โว มยา กโต"ติ อธิปฺปาเยน วทติ.
     [๙๕๘] อสญฺีติ ปวตฺโต วาโท อสญฺีวาโท, โส เตสํ อตฺถีติ
อสญฺีวาทา. รูปี อตฺตาติอาทีสุ ลาภิโน กสิณรูปํ อตฺตาติ คเหตฺวา รูปีติ ทิฏฺิ
อุปฺปชฺชติ, อลาภิโน ตกฺกมตฺเตเนว อาชีวกานํ วิย. ลาภิโนเยว จ ปน
อรูปสมาปตฺตินิมิตฺตํ อตฺตาติ คเหตฺวา อรูปีติ ทิฏฺิ อุปฺปชฺชติ, อลาภิโน
ตกฺกมตฺเตเนว นิคณฺานํ วิย. อสญฺีภาเว ปเนตฺถ น เอกนฺเตเนว การณํ
ปริเยสิตพฺพํ. ทิฏฺิคติโก หิ อุมฺมตฺตโก วิย ยํ วา ตํ วา คณฺหาติ. รูปี
จ อรูปี จาติ รูปารูปชฺฌานมิสฺสกคาหวเสน ๑- วุตฺตํ. อยํ ทิฏฺิ
รูปาวจรารูปาวจรสมาปตฺติลาภิโนปิ ตกฺกิตสฺสาปิ อุปฺปชฺชติ, เนว รูปี นารูปีติ ปน
เอกนฺตโต ตกฺกิตทิฏฺิเยว. อนฺตวาติ ปริตฺตกสิณํ อตฺตโต คณฺหนฺตสฺส ทิฏฺิ.
อนนฺตวาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. รูปารูปมิสฺสก.....
อปฺปมาณกสิณํ. อนฺตวา จ อนนฺตวา จาติ อุทฺธํ อโธ สปริยนฺตํ ติริยํ อปริยนฺตํ
กสิณํ อตฺตาติ คเหตฺวา อุปฺปนฺนทิฏฺิ. เนวนฺตวา นานนฺตวาติ ตกฺกิตทิฏฺิเยว.
เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                      อฏฺกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๕๕๓-๕๕๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=13000&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=13000&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=1012
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=13281
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=10519
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=10519
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_35