อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

                        ๘. อฏฺฐกนิทฺเทสวณฺณนา
     [๙๕๒] อฏฺฐกนิทฺเทเส กิเลสาเยว กิเลสวตฺถูนิ. กุสีตวตฺถูนีติ กุสีตสฺส
อลสสฺส วตฺถูนิ ปติฏฺฐา, โกสชฺชการณานีติ อตฺโถ. กมฺมํ กตฺตพฺพํ โหตีติ
จีวรวิจารณาทิกมฺมํ กาตพฺพํ โหติ. น วิริยํ อารภตีติ ทุวิธมฺปิ วิริยํ นารภติ.
อปฺปตฺตสฺสาติ ฌานวิปสฺสนามคฺคผลธมฺมสฺส อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา. อนธิคตสฺสาติ ตสฺเสว
อนธิคตสฺส อธิคมตฺถาย. อสจฺฉิกตสฺสาติ ตสฺเสว อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกรณตฺถาย. อิทํ
ปฐมนฺติ อิทํ "หนฺทาหํ นิปชฺชามี"ติ เอวํ โอสีทนํ ปฐมํ กุสีตวตฺถุ. อิมินา นเยน
สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๕๔.
     มาสาจิตํ มญฺเญติ เอตฺถ ปน มาสาจิตํ ตินฺตมาโส. ยถา ตินฺตมาโส
ครุโก โหติ, เอวํ ครุโกติ อธิปฺปาโย. คิลานา วุฏฺฐิโต ๑- โหตีติ คิลาโน หุตฺวา
ปจฺฉา วุฏฺฐิโต โหติ.
     [๙๕๔] อฏฺฐสุ โลกธมฺเมสูติ เอตฺถ โลกสฺส ธมฺมาติ โลกธมฺมา. เอเตหิ
วิมุตฺตา นาม ๒- นตฺถิ, พุทฺธานมฺปิ โหนฺติเยว, ตสฺมา "โลกธมฺมา"ติ วุจฺจนฺติ.
ปฏิฆาโตติ ปฏิหญฺญนากาโร. ลาเภ สาราโคติ "อหํ ลาภํ ลภามี"ติ เอวํ
เคหสิตโสมนสฺสวเสน อุปฺปนฺโน สาราโค, โส จิตฺตํ ปฏิหนติ. อลาเภ ๓-
ปฏิวิโรโธติ "อหํ ลาภํ น ลภามี"ติ โทมนสฺสวเสน อุปฺปนฺโน วิโรโธ, โสปิ
จิตฺตํ ปฏิหนติ, ตสฺมา "ปฏิฆาโต"ติ วุตฺโต. ยสาทีสุปิ "อหํ มหาปริวาโร, อหํ
อปฺปปริวาโร, อหํ ปสํสปฺปตฺโต, อหํ ครหปฺปตฺโต, อหํ สุขปฺปตฺโต, อหํ
ทุกฺขปฺปตฺโต"ติ เอวเมเตสํ อุปฺปตฺติ เวทิตพฺพา. อนริยโวหาราติ อนริยานํ โวหารา.
     [๙๕๗] ปุริสโทสาติ ปุริสานํ โทสา. น สรามีติ "มยา เอตสฺส กมฺมสฺส
กตฏฺฐานํ น สรามิ น สลฺลกฺเขมี"ติ เอวํ อสติภาเวน นิพฺเพเธติ โมเจติ.
โจทกํเยว ปฏิปฺผรตีติ ปฏิวิรุทฺโธ หุตฺวา ผรติ, ปฏิภาณิตภาเวน ติฏฺฐติ. กินฺนุ
โข ตุยฺหนฺติ ตุยฺหํ พาลสฺส อพฺยตฺตสฺส ภณิเตน นาม กึ, โย ตฺวํ เนว วตฺถุนา
อาปตฺตึ, น โจทนํ ชานาสีติ ทีเปติ. ตฺวมฺปิ นาม เอวํ กิญฺจิ อชานนฺโต
ภณิตพฺพํ มญฺญิสฺสสีติ อชฺโฌตฺถรติ. ปจฺจาโรเปตีติ "ตฺวมฺปิ โขสี"ติอาทีนิ วทนฺโต
ปฏิอาโรเปติ. ปฏิกโรหีติ เทสนาคามินึ เทเสหิ, วุฏฺฐานคามินิโต วุฏฺฐาหิ. ตโต
สุทฺธนฺเต ปติฏฺฐิโต อญฺญํ โจเทสฺสสีติ ทีเปติ.
     อญฺเญนญฺญํ ปฏิจรตีติ อญฺเญน การเณน วจเนน วา อญฺญํ การณํ
วจนํ วา ปฏิจฺฉาเทติ. "อาปตฺตึ อาปนฺโนสี"ติ วุตฺโต "โก อาปนฺโน, กึ
อาปนฺโน, กถํ อาปนฺโน กิสฺมึ อาปนฺโน, กํ ภณถ, กึ ภณถา"ติ วทติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สทฺทนีติยํ "คิลานวุฏฺฐิโต"ติ ปาโฐ ทิสฺสติ      ๒ ฉ.ม. วิมุตฺโต นาม
@๓ สี. อลาเภน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๕๕.
"เอวรูปํ กิญฺจิ ตยา ทิฏฺฐนฺ"ติ วุตฺเต "น สุณามี"ติ โสตํ วา อุปเนติ.
พหิทฺธา กถํ อปนาเมตีติ "อิตฺถนฺนามํ อาปตฺตึ อาปนฺโนสี"ติ ปุฏฺโฐ "ปาฏลิปุตฺตํ
คโตมฺหี"ติ วตฺวา ปุน "ตว ปาฏลิปุตฺตคมนํ น ปุจฺฉามา"ติ วุตฺเต "ตโต
ราชคหํ คโตมฺหี"ติ. "ราชคหํ วา ยาหิ พฺราหฺมณเคหํ วา, อาปตฺตึ อาปนฺโนสี"ติ.
"ตตฺถ เม สูกรมํสํ ลทฺธนฺ"ติอาทีนิ วทนฺโต กถํ พหิทฺธา วิกฺขิปติ. โกปนฺติ
กุปิตภาวํ. โทสนฺติ ทุฏฺฐภาวํ. อุภยมฺเปตํ โกธสฺเสว นามํ. อปฺปจฺจยนฺติ
อสนฺตุฏฺฐาการํ, โทมนสฺสสฺเสตํ นามํ. ปาตุกโรตีติ ทสฺเสติ ปกาเสติ.
พาหาวิกฺเขปกํ ภณตีติ พาหา วิกฺขิปิตฺวา อลชฺชิวจนํ วทติ. วิเหเสตีติ วิเหเฐติ
พาธติ. อนาทิยิตฺวาติ จิตฺตีกาเรน อคฺคเหตฺวา อวชานิตฺวา, อนาทโร หุตฺวาติ อตฺโถ.
     อติพาฬฺหนฺติ อติทฬฺหํ อติปฺปมาณํ. มยิ พฺยาวฏาติ มยิ พฺยาปารํ อาปนฺนา.
หีนายาวตฺติตฺวาติ หีนสฺส คิหิภาวสฺส  อตฺถาย อาวตฺติตฺวา, คิหี หุตฺวาติ
อตฺโถ. อตฺตมนา โหถาติ ตุฏฺฐจิตฺตา โหถ, "มยา ลภิตพฺพํ ลภถ, มยา
วสิตพฺพฏฺฐาเน วสถ, ผาสุวิหาโร โว มยา กโต"ติ อธิปฺปาเยน วทติ.
     [๙๕๘] อสญฺญีติ ปวตฺโต วาโท อสญฺญีวาโท, โส เตสํ อตฺถีติ
อสญฺญีวาทา. รูปี อตฺตาติอาทีสุ ลาภิโน กสิณรูปํ อตฺตาติ คเหตฺวา รูปีติ ทิฏฺฐิ
อุปฺปชฺชติ, อลาภิโน ตกฺกมตฺเตเนว อาชีวกานํ วิย. ลาภิโนเยว จ ปน
อรูปสมาปตฺตินิมิตฺตํ อตฺตาติ คเหตฺวา อรูปีติ ทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติ, อลาภิโน
ตกฺกมตฺเตเนว นิคณฺฐานํ วิย. อสญฺญีภาเว ปเนตฺถ น เอกนฺเตเนว การณํ
ปริเยสิตพฺพํ. ทิฏฺฐิคติโก หิ อุมฺมตฺตโก วิย ยํ วา ตํ วา คณฺหาติ. รูปี
จ อรูปี จาติ รูปารูปชฺฌานมิสฺสกคาหวเสน ๑- วุตฺตํ. อยํ ทิฏฺฐิ
รูปาวจรารูปาวจรสมาปตฺติลาภิโนปิ ตกฺกิตสฺสาปิ อุปฺปชฺชติ, เนว รูปี นารูปีติ ปน
เอกนฺตโต ตกฺกิตทิฏฺฐิเยว. อนฺตวาติ ปริตฺตกสิณํ อตฺตโต คณฺหนฺตสฺส ทิฏฺฐิ.
อนนฺตวาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. รูปารูปมิสฺสก.....
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๕๖.
อปฺปมาณกสิณํ. อนฺตวา จ อนนฺตวา จาติ อุทฺธํ อโธ สปริยนฺตํ ติริยํ อปริยนฺตํ
กสิณํ อตฺตาติ คเหตฺวา อุปฺปนฺนทิฏฺฐิ. เนวนฺตวา นานนฺตวาติ ตกฺกิตทิฏฺฐิเยว.
เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                      อฏฺฐกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๕๕๓-๕๕๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=13000&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=13000&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=1012
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=13281
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=10519
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=10519
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_35