อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

                       ตณฺหาวิจริตนิทฺเทสวณฺณนา
     [๙๗๓] ตณฺหาวิจริตนิทฺเทเส ตณฺหาวิจริตานีติ ตณฺหาสมุทาจารา
ตณฺหาปวตฺติโย. อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทายาติ อชฺฌตฺติกํ ขนฺธปญฺจกํ อุปาทาย. อิทญฺหิ
อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ. อสฺมีติ โหตีติ ยเทตํ อชฺฌตฺตํ ขนฺธปญฺจกํ อุปาทาย
ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน สมูหคาหโต อสฺมีติ โหติ, ตสฺมึ สตีติ อตฺโถ. อิตฺถสฺมีติ
โหตีติอาทีสุ ปน เอวํ สมูหโต อหนฺติ คหเณ สติ ตโต อนุปนิธาย
จ อุปนิธาย จาติ ทฺวิธา คหณํ โหติ. ตตฺถ อนุปนิธายาติ อญฺญํ
อาการํ อนุปคมฺม สกภาวเมว อารมฺมณํ กตฺวา อิตฺถสฺมีติ โหติ, ขตฺติยาทีสุ
"อิทํ ปกาโร อหนฺ"ติ เอวํ ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสเนว โหตีติ อตฺโถ. อิทํ ตาว
อนุปนิธาย คหณํ, อุปนิธาย คหณํ ปน ทุวิธํ โหติ สมโต จ อสมโต จ,
ตํ ทสฺเสตุํ เอวสฺมีติ จ อญฺญถาสฺมีติ จ วุตฺตํ. ตตฺถ เอวสฺมีติ อิทํ สมโต
อุปนิธาย คหณํ. ยถา อยํ ขตฺติโย, ยถา อยํ พฺราหฺมโณ, เอวํ อหมฺปีติ
อตฺโถ. อญฺญถาสฺมีติ อิทํ ปน อสมโต คหณํ, ยถายํ ขตฺติโย, ยถายํ
พฺราหฺมโณ, ตโต อญฺญถา อหํ หีโน วา อธิโก วาติ อตฺโถ. อิมานิ ตาว
ปจฺจุปฺปนฺนวเสน จตฺตาริ ตณฺหาวิจริตานิ วุตฺตานิ. ๑- ภวิสฺสนฺติอาทีนิ ปน
จตฺตาริ อนาคตวเสน วุตฺตานิ. เตสํ ปุริมจตุกฺเก วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
อสฺมีติ สสฺสโต อสฺมิ. สาตสฺมีติ อสสฺสโต อสฺมิ. "อสสฺมีติ สตสฺมี"ติ วา
ปาโฐ. ตตฺถ อตฺถีติ อสํ, นิจฺจสฺเสตํ อธิวจนํ. สีทตีติ สตํ, อนิจฺจสฺเสตํ
อธิวจนํ. อิติ อิมานิ เทฺว สสฺสตุจฺเฉทวเสน วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิ. อิโต
ปรานิ สิยนฺติอาทีนิ จตฺตาริ สํสยปริวิตกฺกวเสน วุตฺตานิ, ตานิ ปุริมจตุกฺเก
วุตฺตนเยเนว อตฺถโต เวทิตพฺพานิ. อปาหํ สิยนฺติอาทีนิ ปน จตฺตาริ "อปิ
นามาหํ ภเวยฺยนฺ"ติ เอวํ ปตฺถนากปฺปนวเสน วุตฺตานิ, ตานิ ปุริมจตุกฺเก
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิ. เอวเมเตสุ:-
            เทฺว ทิฏฺฐิสีสา จตฺตาโร    สุทฺธสีสา สีสมูลกา
            ตโย ตโยติ เอตานิ       อฏฺฐารส วิภาวเย.
     เอเตสุ หิ สสฺสตุจฺเฉทวเสน วุตฺตา เทฺว ทิฏฺฐิสีสา นาม. อสฺมีติ,
ภวิสฺสนฺติ, สิยนฺติ, อปาหํ สิยนฺติ เอเต จตฺตาโร สุทฺธสีสาเอว. อิตฺถสฺมีติอาทโย
ตโย ตโยติ ทฺวาทส สีสมูลกา นามาติ เอวเมเต เทฺว ทิฏฺฐิสีสา, จตฺตาโร
สุทฺธสีสา, ทฺวาทส สีสมูลกาติ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตธมฺมา เวทิตพฺพา.
     [๙๗๔] อิทานิ ปฏิปาฏิยาว เต ธมฺเม ภาเชตฺวา ทสฺเสตุํ กถญฺจ
อสฺมีติ โหตีติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ กญฺจิ ธมฺมํ อนวการึ กริตฺวาติ รูปเวทนาทีสุ
กญฺจิ เอกธมฺมมฺปิ อวินิพฺโภคํ กตฺวา, เอเกกโต  อคฺคเหตฺวา สมูหโตว
คเหตฺวาติ อตฺโถ. อสฺมีติ ฉนฺทํ ปฏิลภตีติ ปญฺจกฺขนฺเธ นิรวเสสโต คเหตฺวา
อหนฺติ ตณฺหํ ปฏิลภติ. มานทิฏฺฐีสุปิ เอเสว นโย. ตตฺถ กิญฺจาปิ อยํ
ตณฺหาวิจริตนิทฺเทโส, มานทิฏฺฐิโย ปน น วินา ตณฺหาย, ตสฺมา ตเทกฏฺฐวเสน
อิธ วุตฺตา. ตณฺหาสีเสน วา ปปญฺจตฺตยมฺปิ อุทฺทิฏฺฐํ, ตํ อุทฺเทสานุรูเปเนว
นิทฺทิสิตุมฺปิ มานทิฏฺฐิโย คหิตา. ตณฺหาปปญฺจํ วา ทสฺเสนฺโต เตเนว สทฺธึ
เสสปปญฺเจปิ ทสฺเสตุํ เอวมาห.
     ตสฺมึ สติ อิมานิ ปปญฺจิตานีติ ตสฺมึ "อสฺมีติ ฉนฺทํ ปฏิลภตี"ติอาทินา
นเยน วุตฺเต ปปญฺจตฺตเย สติ ปุน อิมานิ "อิตฺถสฺมีติ วา"ติอาทีนิ ปปญฺจิตานิ
โหนฺตีติ อตฺโถ.
     ขตฺติโยสฺมีติอาทีสุ อภิเสกเสนามจฺจาทินา ขตฺติโย อหํ,
มนฺตชฺเฌนโปโรหิจฺจาทินา พฺราหฺมโณ อหํ, กสิโครกฺขาทินา เวสฺโส อหํ,
อสิตพฺยาภงฺคิตาย สุทฺโท อหํ, คิหิพฺยญฺชเนน คหฏฺโฐ อหนฺติ อิมินา นเยน อตฺโถ
เวทิตพฺโพ. เอวํ อิตฺถสฺมีติ โหตีติ เอวํ ขตฺติยาทีสุ ขตฺติยาทิปฺปการํ อตฺตนิ
อุปฺปาทยิตฺวา อิตฺถํปกาโร อหนฺติ โหติ.
     ยถา โส ขตฺติโยติอาทีสุ ยถา โส อภิเสกเสนามจฺจาทินา ขตฺติโย,
ตถา อหมฺปิ ขตฺติโยติ อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ทุติยนเย ยถา โส
อภิเสกเสนามจฺจาทินา ขตฺติโย, นาหํ ตถา ขตฺติโย, อหํ ปน ตโต หีโน
วา เสฏฺโฐ วาติ อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ภวิสฺสนฺติอาทินิทฺเทสาทีสุปิ
เอเสว นโย.
     [๙๗๕] เอวํ อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทาย ตณฺหาวิจริตานิ ภาเชตฺวา อิทานิ
พาหิรสฺส อุปาทาย ตณฺหาวิจริตานิ ภาเชตุํ ตตฺถ กตมานีติอาทิมาห. ตตฺถ
พาหิรสฺส อุปาทายาติ พาหิรํ ขนฺธปญฺจกํ อุปาทาย. อิทมฺปิ หิ อุปโยคตฺเถ
สามิวจนํ. อิมินาติ อิมินา รูเปน วา ฯเปฯ วิญฺญาเณน วา. อวเสสํ ปน
อุทฺเทสวาเร ตาว วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
     [๙๗๖] นิทฺเทสวาเร ปน อวการึ กริตฺวาติ วินิพฺโภคํ กตฺวา. อิมินา
อสฺมีติ ฉนฺทํ ปฏิลภตีติอาทีสุ อิมินา รูเปน วา ฯเปฯ วิญฺญาเณน วาติ
เอวํ ปญฺจกฺขนฺเธ เอกเทสโต คเหตฺวา อิมินา อหนฺติ ฉนฺทาทีนิ ปฏิลภตีติ
เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ.
     อิมินา ขตฺติโยสฺมีติอาทีสุ อิมินา ฉตฺเตน วา ขคฺเคน วา อภิเสกเสนามจฺจาทินา
วา ขตฺติโย อหนฺติ เอวํ ปุริมนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิมินาติ ปทมตฺตเมว หิ
เอตฺถ วิเสโส.
     ยถา โส ขตฺติโยติอาทีสุปิ อิมินาติ วุตฺตปทเมว วิเสโส. ตสฺมา ตสฺส วเสน
ยถา ขตฺติโย, เอวํ อหมฺปิ อิมินา ขคฺเคน วา ฉตฺเตน วา อภิเสกเสนามจฺจาทินา
วา ขตฺติโยติ เอวํ โยเชตฺวา สพฺพปเทสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิมินา นิจฺโจสฺมีติ
ปญฺจกฺขนฺเธ อนวการึ กริตฺวา รูปาทีสุ เอกเมว ธมฺมํ อหนฺติ คเหตฺวา
อิมินา ขคฺเคน วา ฉตฺเตน วา อหํ นิจฺโจ ธุโวติ มญฺญติ. อุจฺเฉททิฏฺฐิยมฺปิ
เอเสว นโย. เสสํ สพฺพตฺถ  วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
     อิติ เอวรูปานิ อตีตานิ ฉตฺตึสาติ เอเกกสฺส ปุคฺคลสฺส อตีเต ฉตฺตึส.
อนาคตานิ ฉตฺตึสาติ เอเกกสฺเสว อนาคเต ฉตฺตึส. ปจฺจุปฺปนฺนานิ ฉตฺตึสาติ
เอเกกสฺส วา ปุคฺคลสฺส ยถาลาภวเสน พหุนฺนํ วา ปจฺจุปฺปนฺเน ฉตฺตึส.
สพฺพสตฺตานํ ปน เอกํเสเนว  อตีเต  ฉตฺตึส, อนาคเต  ฉตฺตึส, ปจฺจุปฺปนฺเน
ฉตฺตึสาติ เวทิตพฺพานิ. อนนฺตา หิ อสทิสตณฺหามานทิฏฺฐิเภทา สตฺตา. อฏฺฐสตํ
ตณฺหาวิจริตํ ๑- โหตีติ เอตฺถ ปน อฏฺฐสตสงฺขาตํ ตณฺหาวิจริตํ โหตีติ เอวเมตฺถ
อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ๒- เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                       ตณฺหาวิจริตนิทฺเทสวณฺณนา.
                           ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๕๕๘-๕๖๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=13105&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=13105&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=1033
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=13600
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=10704
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=10704
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_35