อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

                       ๒. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา
     [๔๙๐] อภิธมฺมภาชนีเย "อริโย"ติ อวตฺวา อฏฺงฺคิโก มคฺโคติ วุตฺตํ.
เอวํ อวุตฺเตปิ อยํ อริโยเอว. ยถา หิ มุทฺธาภิสิตฺตสฺส รญฺโ มุทฺธาภิสิตฺตาย
เทวิยา กุจฺฉิมฺหิ ชาโต ปุตฺโต ราชปุตฺโตติ อวุตฺเตปิ ราชปุตฺโตเยว โหติ,
เอวมยมฺปิ อริโยติ อวุตฺเตปิ อริโยเอวาติ เวทิตพฺโพ. เสสมิธาปิ สจฺจวิภงฺเค
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
     [๔๙๓] ปญฺจงฺคิกวาเรปิ อฏฺงฺคิโกปิ อวุตฺเตปิ อฏฺงฺคิโกเอว เวทิตพฺโพ.
โลกุตฺตรมคฺโค หิ ปญฺจงฺคิโก นาม นตฺถิ. อยเมตฺถ อาจริยานํ สมานฏฺกถา.
วิตณฺฑวาที ปนาห "โลกุตฺตรมคฺโคปิ อฏฺงฺคิโก นาม นตฺถิ, ปญฺจงฺคิโกเยว
โหตี"ติ. โส สุตฺตํ อาหราติ ๑- วุตฺโต อทฺธา อญฺ อปสฺสนฺโต อิมํ ๒-
มหาสฬายตนโต สุตฺตปฺปเทสํ อาหริสฺสติ.- "ยา ตถาภูตสฺส ทิฏฺิ, สาสฺส โหติ
สมฺมาทิฏฺิ. โย ตถาภูตสฺส สงฺกปฺโป, วายาโม, สติ, โย ตถาภูตสฺส สมาธิ,
สฺวาสฺส โหติ สมฺมาสมาธิ. ปุพฺเพว โข ปนสฺส กายกมฺมํ วจีกมฺมํ อาชีโว
สุปริสุทฺโธ โหตี"ติ. ๓-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาหราหีติ       ๒ ฉ.ม. อิทํ       ๓ ม.อุ. ๑๔/๔๓๑/๓๗๑
     ตโต "เอตสฺส อนฺนตรํ สุตฺตปทํ อาหรา"ติ วตฺตพฺโพ. สเจ อาหรติ,
อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ อาหรติ, สยํ อาหริตฺวา "เอวมสฺสายํ อริโย อฏฺงฺคิโก
มคฺโค ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉตี"ติ ๑- อิมินา เต สตฺถุ สาสเนน วาโท ภินฺโน.
โลกุตฺตรมคฺโค ปญฺจงฺคิโก นาม นตฺถิ, อฏฺงฺคิโกว โหตีติ วตฺตพฺโพ.
     อิมานิ ปน ตีณิ องฺคานิ ปุพฺเพ ปริสุทฺธานิ วตฺตนฺติ, โลกุตฺตรมคฺคกฺขเณ
ปริสุทฺธตรานิ โหนฺติ. อถ ปญฺจงฺคิโก มคฺโคติ อิทํ กิมตฺถํ คหิตนฺติ?
อติเรกกิจฺจทสฺสนตฺถํ. ยสฺมิญฺหิ สมเย มิจฺฉาวาจํ ปชหติ สมฺมาวาจํ ปูเรติ,
ตสฺมึ สมเย สมฺมากมฺมนฺตสมฺมาอาชีวา นตฺถิ. อิมานิ ปญฺจ การาปกงฺคาเนว
มิจฺฉาวาจํ ปชหนฺติ, สมฺมาวาจา ปน สยํ วิรติวเสน ปูเรติ. ยสฺมึ สมเย
มิจฺฉากมฺมนฺตํ ปชหนฺติ, สมฺมากมฺมนฺตํ ปูเรติ, ตสฺมึ สมเย สมฺมาวาจาสมฺมาอาชีวา
นตฺถิ. อิมานิ ปญฺจ การาปกงฺคาเนว มิจฺฉากมฺมนฺตํ ปชหนฺติ, สมฺมากมฺมนฺโต
ปน สยํ วิรติวเสน ปูเรติ. ยสฺมึ สมเย มิจฺฉาอาชีวํ ปชหนฺติ, สมฺมาอาชีวํ
ปูเรติ, ตสฺมึ สมเย สมฺมาวาจาสมฺมากมฺมนฺตา นตฺถิ. อิมานิ ปญฺจ การาปกงฺคาเนว
มิจฺฉาอาชีวํ ปชหนฺติ, สมฺมาอาชีโว ปน สยํ วิรติวเสน ปูเรติ. อิมํ เอเตสํ
ปญฺจนฺนํ การาปกงฺคานํ กิจฺจาติเรกตํ ทสฺเสตุํ ปญฺจงฺคิโก มคฺโคติ คหิตํ.
โลกุตฺตรมคฺโค ปน อฏฺงฺคิโกว โหติ, ปญฺจงฺคิโก นาม นตฺถิ.
     ยทิ สมฺมาวาจาทีหิ สทฺธึ อฏฺงฺคิโกติ วทถ, จตสฺโส สมฺมาวาจาเจตนา
ติสฺโส สมฺมากมฺมนฺตเจตนา สตฺต สมฺมาอาชีวเจตนาติ อิมมฺหา เจตนาพหุตฺตา
กถํ มุจฺจิสฺสถ. ตสฺมา ปญฺจงฺคิโกว โลกุตฺตรมคฺโคติ. เจตนาพหุตฺตาปิ ๒-
ปมุจฺจิสฺสาม, อฏฺงฺคิโกว โลกุตฺตรมคฺโคติ จ วกฺขาม. ตฺวํ ตาว
มหาจตฺตารีสกภาณโก โหสิ น โหสีติ ปุจฺฉิตพฺโพ. สเจ น โหมีติ วทติ, ตฺวํ อภาณกตฺตา
น ชานาสีติ วตฺตพฺโพ. สเจ ภาณโกสฺมีติ วทติ, สุตฺตํ อาหราติ วตฺตพฺโพ.
สเจ สุตฺตํ อาหรติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ อาหรติ, สยํ อุปริปณฺณาสโต
อาหริตพฺพํ:-
@เชิงอรรถ: ๑ ม.อุ. ๑๔/๔๓๑/๓๗๑       ๒ ฉ.ม. เจตนาพหุตฺตา จ
         "กตมา จ ภิกฺขเว สมฺมาวาจา. สมฺมาวาจํปหํ ภิกฺขเว
    ทฺวายํ วทามิ:- อตฺถิ ภิกฺขเว สมฺมาวาจา สาสวา ปุญฺภาคิยา
    อุปธิเวปกฺกา, อตฺถิ ภิกฺขเว สมฺมาวาจา อริยา อนาสวา
    โลกุตฺตรา มคฺคงฺคา.
           กตมา จ ภิกฺขเว สมฺมาวาจา สาสวา ปุญฺภาคิยา
    อุปธิเวปกฺกา. มุสาวาทา เวรมณี ปิสุณาย วาจาย เวรมณี
    ผรุสาย วาจาย เวรมณี สมฺผปฺปลาปา เวรมณี. อยํ ภิกฺขเว
    สมฺมาวาจา สาสวา ปุญฺภาคิยา อุปธิเวปกฺกา.
           กตมา จ ภิกฺขเว สมฺมาวาจา อริยา อนาสวา โลกุตฺตรา
    มคฺคงฺคา. ยา โข ภิกฺขเว อริยจิตฺตสฺส อนาสวจิตฺตสฺส อริยมคฺคสมงฺคิโน
    อริยมคฺคํ ภาวยโต จตูหิปิ วจีทุจฺจริเตหิ อารติ
    วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี. อยํ ภิกฺขเว สมฺมาวาจา อริยา อนาสวา
    โลกุตฺตรา มคฺคงฺคา. ฯเปฯ
           กตโม จ ภิกฺขเว สมฺมากมฺมนฺโต. สมฺมากมฺมนฺตํปหํ
    ภิกฺขเว ทฺวายํ วทามิ ฯเปฯ อุปธิเวปกฺโก.
           กตโม จ ภิกฺขเว สมฺมากมฺมนฺโต อริโย อนาสโว
    โลกุตฺตโร ฯเปฯ
           กตโม จ ภิกฺขเว สมฺมาอาชีโว. สมฺมาอาชีวํปหํ ภิกฺขเว
    ทฺวายํ วทามิ ฯเปฯ อุปธิเวปกฺโก.
           กตโม จ ภิกฺขเว สมฺมาอาชีโว อริโย อนาสโว โลกุตฺตโร
    มคฺคงฺโค. ยา โข ภิกฺขเว อริยจิตฺตสฺส อนาสวจิตฺตสฺส อริยมคฺคสมงฺคิโน
    อริยมคฺคํ ภาวยโต มิจฺฉาอาชีวา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ
    เวรมณี. อยํ ภิกฺขเว สมฺมาอาชีโว อริโย อนาสโว โลกุตฺตโร
    มคฺคงฺโค"ติ. ๑-
@เชิงอรรถ: ๑ ม.อุ. ๑๔/๑๓๘,๑๓๙,๑๔๐/๑๒๔-๕
     เอวเมตฺถ จตูหิ วจีทุจฺจริเตหิ ตีหิ กายทุจฺจริเตหิ มิจฺฉาชีวโต จาติ
เอเกกาว วิรติ อริยา อนาสวา โลกุตฺตรา มคฺคงฺคาติ วุตฺตา, กุโต เอตฺถ
เจตนาพหุตฺตํ, กุโต ปญฺจงฺคิโก มคฺโค, อิทนฺเต สุตฺตํ อกามกสฺส โลกุตฺตรมคฺโค
อฏฺงฺคิโกติ ทีเปติ. สเจ เอตฺตเกน สลฺลกฺเขติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ
สลฺลกฺเขติ, อญฺานิปิ การณานิ อาหริตฺวา สญฺาเปตพฺโพ. วุตฺตํ เหตํ ภควตา:-
         "ยสฺมึ โข สุภทฺท ธมฺมวินเย อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค
    น อุปลพฺภติ, สมโณปิ ตตฺถ น อุปลพฺภติ ฯเปฯ อิมสฺมึ โข
    สุภทฺท ธมฺมวินเย อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค อุปลพฺภติ, อิเธว
    สุภทฺท สมโณ ฯเปฯ สุญฺา ปรปฺปวาทา สมเณภิ อญฺเหี"ติ. ๑-
    อญฺเสุปิ อเนเกสุ สุตฺตสเตสุ อฏฺงฺคิโกว มคฺโค อาคโต. กถาวตฺถุปกรเณปิ
วุตฺตํ:-
          มคฺคานฏฺงฺคิโก ๒- เสฏฺโ     สจฺจานํ จตุโร ปทา
          วิราโค เสฏฺโ ธมฺมานํ        ทฺวิปทานญฺจ จกฺขุมาติ
อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ, อามนฺตา. เตน หิ อฏฺงฺคิโก มคฺโค"ติ. ๓- สเจ ปน
เอตฺตเกนาปิ สญฺตฺตึ น คจฺฉติ, คจฺฉ วิหารํ ปวิสิตฺวา ยาคุํ ปิวาหีติ
อุยฺโยเชตพฺโพ. อุตฺตรึ ปน การณํ วกฺขตีติ อฏฺานเมตํ. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมว.
     นยา ปเนตฺถ คเณตพฺพา. อฏฺงฺคิกมคฺคสฺมิญฺหิ เอกโต ปุจฺฉิตฺวา เอกโต
วิสฺสชฺชเน จตูสุ มคฺเคสุ จตฺตาริ นยสหสฺสานิ วิภตฺตานิ, ปญฺจงฺคิกมคฺเค
เอกโต ปุจฺฉิตฺวา เอกโต วิสฺสชฺชเน จตฺตาริ, ปาฏิเยกฺกํ ปุจฺฉิตฺวา ปาฏิเยกฺกํ
วิสฺสชฺชเน จตฺตาริ จตฺตารีติ ปญฺจสุ องฺเคสุ วีสติ. อิติ ปุริมานิ อฏฺ อิมานิ
จ วีสตีติ สพฺพานิปิ มคฺควิภงฺเค อฏฺวีสติ นยสหสฺสานิ วิภตฺตานิ. ตานิ จ
โข นิพฺพตฺติตโลกุตฺตรานิ กุสลาเนว, วิปาเก ปน กุสลโต ติคุณา นยา
กาตพฺพาติ.
                     อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        -----------------
@เชิงอรรถ: ๑ ที.ม. ๑๐/๒๑๔/๑๓๒-๓       ๒ ฉ.ม. มคฺคานํ อฏฺงฺคิโก       ๓ อภิ. ๓๗/๘๗๒/๔๙๖

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๓๔๒-๓๔๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=8100&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=8100&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=580
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=7559
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=6448
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=6448
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_35