อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

                        ๓. ปญฺหาปุจฺฉกวณฺณนา
     [๖๓๘] ปญฺหาปุจฺฉเก ปาลิอนุสาเรเนว ฌานานํ กุสลาทิภาโว เวทิตพฺโพ.
อารมฺมณตฺติเกสุ ปน ติณฺณํ ฌานานํ นิมิตฺตารมฺมณตฺตา ปริตฺตารมฺมณาทิภาเวน
นวตฺตพฺพตา เวทิตพฺพา. โลกุตฺตรา ปเนตฺถ มคฺคกาเล ผลกาเล วา สิยา
อปฺปมาณารมฺมณา. จตุตฺถํ ฌานํ สิยา ปริตฺตารมฺมณนฺติ เอตฺถ กุสลโต เตรส
จตุตฺถชฺฌานานิ สพฺพตฺถปาทกจตุตฺถํ, อิทฺธิวิธจตุตฺถํ, ทิพฺพโสตญาณจตุตฺถํ,
เจโตปริยญาณจตุตฺถํ, ปุพฺเพนิวาสญาณจตุตฺถํ, ทิพฺพจกฺขุญาณจตุตฺถํ
ยถากมฺมูปคญาณจตุตฺถํ, อนาคตํสญาณจตุตฺถํ, อากาสานญฺจายตนาทิจตุตฺถํ,
โลกุตฺตรจตุตฺถนฺติ.
     ตตฺถ สพฺพตฺถปาทกจตุตฺถํ นวตฺตพฺพารมฺมณเมว โหติ.
     อิทฺธิวิธจตุตฺถํ จิตฺตวเสน กายํ ปริณาเมนฺตสฺส อทิสฺสมาเนน กาเยน
ปาฏิหาริยกรเณ กายารมฺมณตฺตา ปริตฺตารมฺมณํ. กายวเสน จิตฺตํ ปริณาเมนฺตสฺส
ทิสฺสมาเนน กาเยน ปาฏิหาริยํ กตฺวา พฺรหฺมโลกํ คจฺฉนฺตสฺส
สมาปตฺติจิตฺตารมฺมณตฺตา มหคฺคตารมฺมณํ.
     ทิพฺพโสตญาณจตุตฺถํ สทฺทารมฺมณตฺตา ปริตฺตารมฺมณํ.
     เจโตปริยญาณจตุตฺถํ กามาวจรจิตฺตชานนกาเล ปริตฺตารมฺมณํ, รูปาวจรา-
รูปาวจรจิตฺตชานนกาเล มหคฺคตารมฺมณํ, โลกุตฺตรจิตฺตชานนกาเล อปฺปมาณารมฺมณํ.
เจโตปริยญาณลาภี ปน ปุถุชฺชโน ปุถุชฺชนานํเยว จิตฺตํ ชานาติ, น อริยานํ.
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ. ๓๔/๒๗๑/๘๑        ๒ ฉ.ม. เวทิตพฺโพ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐๐.
โสตาปนฺโน โสตาปนฺนสฺส เจว ปุถุชฺชนสฺส จ. สกทาคามี สกทาคามิโน เจว
เหฏฺฐิมานญฺจ ทฺวินฺนํ. อนาคามี อนาคามิโน เจว เหฏฺฐิมานญฺจ ติณฺณํ.
ขีณาสโว สพฺเพสมฺปิ ชานาติ.
     ปุพฺเพนิวาสญาณจตุตฺถํ กามาวจรกฺขนฺธานุสฺสรณกาเล ปริตฺตารมฺมณํ,
รูปาวจรารูปาวจรกฺขนฺธานุสฺสรณกาเล มหคฺคตารมฺมณํ, "อตีเต
พุทฺธปจฺเจกพุทฺธขีณาสวา มคฺคํ ภาวยึสุ, ผลํ สจฺฉิกรึสู"ติ อนุสฺสรณกาเล
อปฺปมาณารมฺมณํ, นามโคตฺตานุสฺสรณกาเล นวตฺตพฺพารมฺมณํ.
     ทิพฺพจกฺขุญาณจตุตฺถํ วณฺณารมฺมณตฺตา ปริตฺตารมฺมณํ.
     ยถากมฺมูปคญาณจตุตฺถํ กามาวจรกมฺมานุสฺสรณกาเล ปริตฺตารมฺมณํ,
รูปาวจรารูปาวจรกมฺมานุสฺสรณกาเล มหคฺคตารมฺมณํ.
     อนาคตํสญาณจตุตฺถํ อนาคเต กามธาตุยา นิพฺพตฺติชานนกาเล
ปริตฺตารมฺมณํ, รูปารูปภเวสุ นิพฺพตฺติชานนกาเล มหคฺคตารมฺมณํ, "อนาคเต
พุทฺธปจฺเจกพุทฺธขีณาสวา มคฺคํ ภาวยิสฺสนฺติ, ๑- ผลํ สจฺฉิกริสฺสนฺตี"ติ ชานนกาเล
อปฺปมาณารมฺมณํ, "อนาคเต สงฺโข นาม ราชา ภวิสฺสตี"ติอาทินา ๒- นเยเนว ๓-
นามโคตฺตานุสฺสรณกาเล นวตฺตพฺพารมฺมณํ.
     อากาสานญฺจายตนอากิญฺจญฺญายตนจตุตฺถํ นวตฺตพฺพารมฺมณํ.
วิญฺญาณญฺจายตนเนวสญฺญานาสญฺญายตนจตุตฺถํ มหคฺคตารมฺมณํ.
     โลกุตฺตรจตุตฺถํ อปฺปมาณารมฺมณํ.
     กิริยโตปิ เตสํ ทฺวาทสนฺนํ ฌานานํ อิทเมว อารมฺมณวิธานํ. ตีณิ ฌานานิ
นมคฺคารมฺมณาติ ปจฺจเวกฺขณญาณํ วา เจโตปริยาทิญาณํ วา มคฺคํ อารมฺมณํ
กเรยฺย, ตีณิ ฌานานิ ตถา อปฺปวตฺติโต นมคฺคารมฺมณา, สหชาตเหตุวเสน
ปน สิยา มคฺคเหตุกา. วิริยเชฏฺฐิกาย วา วีมํสาเชฏฺฐิกาย วา มคฺคภาวนาย
มคฺคาธิปติโน. ฉนฺทจิตฺตเชฏฺฐกกาเล ผลกาเล จ นวตฺตพฺพา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ภาเวสฺสนฺติ     ๒ ที.ปา. ๑๑/๑๐๖/๖๔      ๓ ฉ.ม. นเยน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐๑.
     จตุตฺถํ ฌานนฺติ อิธาปิ กุสลโต เตรสฺสุ จตุตฺถชฺฌาเนสุ
สพฺพตฺถปาทกอิทฺธิวิธทิพฺพโสตทิพฺพจกฺขุยถากมฺมูปคญาณจตุตฺถญฺเจว จตุพฺพิธญฺจ
อารุปฺปจตุตฺถํ มคฺคารมฺมณาทิภาเวน น วตฺตพฺพํ. เจโตปริยปุพฺเพนิวาส-
อนาคตํสญาณจตุตฺถํ ปน มคฺคารมฺมณํ โหติ. น วตฺตพฺพํ มคฺคเหตุกํ มคฺคาธิปตีติ วา,
โลกุตฺตรจตุตฺถํ มคฺคารมฺมณํ น โหติ, มคฺคกาเล ปน สหชาตเหตุวเสน มคฺคเหตุกํ.
วิริยวีมํสาเชฏฺฐิกาย มคฺคภาวนาย มคฺคาธิปติ. ฉนฺทจิตฺตเชฏฺฐิกาย เจว มคฺคภาวนาย
ผลกาเล จ น วตฺตพฺพํ. กิริยโตปิ ทฺวาทสสุ ฌาเนสุ อยเมว นโย.
     ตีณิ ฌานานิ นวตฺตพฺพาติ อตีตาทีสุ เอกธมฺมมฺปิ อารพฺภ อปฺปวตฺตนโต ๑-
นวตฺตพฺพาติ เวทิตพฺพา.
     จตุตฺถํ ฌานนฺติ กุสลโต เตรสสุ จตุตฺถชฺฌาเนสุ สพฺพตฺถปาทกจตุตฺถํ
นวตฺตพฺพารมฺมณเมว. อิทฺธิวิธจตุตฺถํ กายวเสน จิตฺตปริณามเน ๒-
สมาปตฺติจิตฺตารมฺมณตฺตา อตีตารมฺมณํ, "อนาคเต อิมานิ ปุปฺผานิ มา มิลายึสุ, ทีปา
มา นิพฺพายึสุ, เอโก อคฺคิกฺขนฺโธ สมุฏฺฐาตุ, ปพฺพโต สมุฏฺฐาตู"ติ อธิฏฺฐานกาเล
อนาคตารมฺมณํ, จิตฺตวเสน กายปริณามนกาเล กายารมฺมณตฺตา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณํ.
ทิพฺพโสตญาณจตุตฺถํ ๓- สทฺทารมฺมณตฺตา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณํ. เจโตปริยญาณจตุตฺถํ
อตีเต สตฺตทิวสพฺภนฺตเร อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธจิตฺตชานนกาเล อตีตารมฺมณํ, อนาคเต
สตฺตทิวสพฺภนฺตเร อุปฺปชฺชนกจิตฺตชานนกาเล อนาคตารมฺมณํ. "ยถา อิมสฺส โภโต
มโนสงฺขารา ปณิหิตา อิมสฺส จิตฺตสฺส อนนฺตรา อมุนฺนาม วิตกฺกํ วิตกฺกิสฺสตีติ.
โส พหุญฺเจปิ อาทิสติ, ตเถว ตํ โหติ โน อญฺญถา"ติ อิมินา หิ สุตฺเตน ๔-
เจโตปริยญาณสฺเสว ปวตฺติ ปกาสิตา. อทฺธานปจฺจุปฺปนฺนสนฺตติปจฺจุปฺปนฺนวเสเนว
ปจฺจุปฺปนฺนํ อารพฺภ ปวตฺติกาเล ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณํ. วิตฺถารกถา ปเนตฺถ เหฏฺฐา
อฏฺฐกถากณฺฑวณฺณนายํ ๕- วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา.
     ปุพฺเพนิวาสญาณจตุตฺถํ อตีตกฺขนฺธานุสฺสรณกาเล อตีตารมฺมณํ, นาม-
โคตฺตานุสฺสรณกาเล นวตฺตพฺพารมฺมณํ. ทิพฺพจกฺขุญาณจตุตฺถํ วณฺณารมฺมณตฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อปฺปวตฺติโต      ๒ สี. จิตฺตปริณาเมน       ๓ ฉ.ม. ทิพฺพโสตจตุตฺถํ
@๔ องฺ.ติก. ๒๐/๖๑/๑๖๖   ๕ สงฺคณี.อ. ๑/๑๔๒๐/๔๖๗
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐๒.
ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณํ. ยถากมฺมูปคญาณจตุตฺถํ อตีตกมฺมเมว อารมฺมณํ กโรตีติ
อตีตารมฺมณํ. อนาคตํสญาณจตุตฺถํ อนาคตกฺขนฺธานุสฺสรณกาเล อนาคตารมฺมณํ,
นามโคตฺตานุสฺสรณกาเล นวตฺตพฺพารมฺมณํ. อากาสานญฺจายตนอากิญฺจญฺญายตนจตุตฺถํ
นวตฺตพฺพารมฺมณเมว. วิญฺญาณญฺจายตนเนวสญฺญานาสญฺญายตนจตุตฺถํ
อตีตารมฺมณเมว. โลกุตฺตรจตุตฺถํ นวตฺตพฺพารมฺมณเมว. กิริยโตปิ ทฺวาทสสุ
จตุตฺถชฺฌาเนสุ เอเสว นโย.
     ตีณิ ฌานานิ พหิทฺธารมฺมณาติ อชฺฌตฺตโต พหิทฺธาภูตํ นิมิตฺตํ อารพฺภ
ปวตฺติโต พหิทฺธารมฺมณา.
     จตุตฺถํ ฌานนฺติ อิธาปิ กุสลโต เตรสสุ จตุตฺถชฺฌาเนสุ สพฺพตฺถปาทกจตุตฺถํ
พหิทฺธารมฺมณเมว.
     อิทฺธิวิธจตุตฺถํ กายวเสน จิตฺตปริณามเนปิ จิตฺตวเสน กายปริณามเนปิ
อตฺตโนว กายจิตฺตารมฺมณตฺตา อชฺฌตฺตารมฺมณํ, "พหิทฺธา หตฺถิมฺปิ ทสฺเสตี"ติอาทินา
นเยน ปวตฺตกาเล พหิทฺธารมฺมณํ.
     ทิพฺพโสตญาณจตุตฺถํ อตฺตโน กุจฺฉิคตสทฺทารมฺมณกาเล อชฺฌตฺตารมฺมณํ,
ปรสฺส สทฺทารมฺมณกาเล พหิทฺธารมฺมณํ, อุภยวเสนาปิ อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณํ.
     เจโตปริยญาณจตุตฺถํ พหิทฺธารมฺมณเมว.
     ปุพฺเพนิวาสญาณจตุตฺถํ อตฺตโน ขนฺธานุสฺสรณกาเล อชฺฌตฺตารมฺมณํ,
ปรสฺส ขนฺธานญฺเจว นามโคตฺตสฺส จ อนุสฺสรณกาเล พหิทฺธารมฺมณํ.
     ทิพฺพจกฺขุญาณจตุตฺถํ อตฺตโน รูปารมฺมณกาเล อชฺฌตฺตารมฺมณํ, ปรสฺส
รูปารมฺมณกาเล พหิทฺธารมฺมณํ, อุภยวเสนาปิ อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณํ.
     ยถากมฺมูปคญาณจตุตฺถํ อตฺตโน กมฺมชานนกาเล อชฺฌตฺตารมฺมณํ, ปรสฺส
กมฺมชานนกาเล พหิทฺธารมฺมณํ, อุภยวเสนาปิ อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณํ.
     อนาคตํสญาณจตุตฺถํ อตฺตโน อนาคเต นิพฺพตฺติชานนกาเล อชฺฌตฺตารมฺมณํ,
ปรสฺส ขนฺธานุสฺสรณกาเล เจว นามโคตฺตานุสฺสรณกาเล จ พหิทฺธารมฺมณํ,
อุภยวเสนาปิ อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐๓.
     อากาสานญฺจายตนจตุตฺถํ พหิทฺธารมฺมณํ. อากิญฺจญฺญายตนจตุตฺถํ
นวตฺตพฺพารมฺมณํ. วิญฺญาณญฺจายตนเนวสญฺญานาสญฺญายตนจตุตฺถํ อชฺฌตฺตารมฺมณํ.
     โลกุตฺตรจตุตฺถํ พหิทฺธารมฺมณเมว. กิริยโตปิ ทฺวาทสสุ ฌาเนสุ อยเมว
นโยติ.
                      ปญฺหาปุจฺฉกวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
     อิมสฺมึ ปน ฌานวิภงฺเค สมฺมาสมฺพุทฺเธน สุตฺตนฺตภาชนีเยปิ
โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกาเนว ฌานานิ กถิตานิ, อภิธมฺมภาชนีเยปิ ปญฺหาปุจฺฉเกปิ.
ตโยปิ หิ เอเต นยา เตภูมิกธมฺมมิสฺสกตฺตา เอกปริจฺเฉทาเอว. เอวมยํ
ฌานวิภงฺโคปิ เตปริวฏฺฏํ นีหริตฺวาว ภาเชตฺวา ทสฺสิโตติ.
                     สมฺโมหวิโนทนิยา วิภงฺคฏฺฐกถาย
                       ฌานวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๓๙๙-๔๐๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=9443&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=9443&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=737
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=8889
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=7362
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=7362
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_35