ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                     ๒๔. อวิคตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา
     [๒๔] อวิคตปจฺจยนิทฺเทเส จตฺตาโร ขนฺธาติอาทีนํ สพฺพากาเรน
อตฺถิปจฺจยนิทฺเทเส วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิมสฺสาปิ หิ ปจฺจยสฺส
อตฺถิปจฺจเยน สทฺธึ พฺยญฺชนมตฺเตเยว นานตฺตํ, น อตฺเถติ.
                    อวิคตปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           -----------
                     ปจฺจยนิทฺเทสปกิณฺณกวินิจฺฉยกถา
     อิทานิ เอวํ อุทฺเทสนิทฺเทสโต ทสฺสิเตสุ อิเมสุ จตุวีสติยา ปจฺจเยสุ
ญาณจารสฺส วิสทภาวตฺถํ อเนกธมฺมานํ เอกปจฺจยภาวโต, เอกธมฺมสฺส อเนกปจฺจย-
ภาวโต, เอกปจฺจยสฺส อเนกปจฺจยภาวโต, ปจฺจยสภาคโต, ปจฺจยวิสภาคโต,
ยุคฬกโต, ชนกาชนกโต, สพฺพฏฺฐานิกาสพฺพฏฺฐานิกโต, รูปํ รูปสฺสาติอาทิวิกปฺปโต,
ภวเภทโตติ อิเมสํ ทสนฺนํ ปทานํ วเสน ปกิณฺณกวินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ. ตตฺถ
อเนกธมฺมานํ เอกปจฺจยภาวโตติ เอเตสุ หิ ฐเปตฺวา กมฺมปจฺจยํ อวเสเสสุ เตวีสติยา
ปจฺจเยสุ อเนกธมฺมา เอกโต ปจฺจยา โหนฺติ, กมฺมปจฺจโย ปน เอโก เจตนา-
ธมฺโมเยวาติ เอวํ ตาเวตฺถ อเนกธมฺมานํ เอกปจฺจยภาวโต วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ.
     เอกธมฺมสฺส อเนกปจฺจยภาวโตติ เหตุปจฺจเย ตาว อโมโห เอโก ธมฺโม,
โส ปุเรชาตกมฺมาหารชฺฌานปจฺจโยว น โหติ, เสสานํ วีสติยา ปจฺจยานํ วเสน
ปจฺจโย โหติ. อโลภาโทสา อินฺทฺริยมคฺคปจฺจยาปิ น โหนฺติ, เสสานํ
อฏฺฐารสนฺนํ ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจยา โหนฺติ. โลภโมหา วิปากปจฺจยาปิ น
โหนฺติ, เสสานํ สตฺตรสนฺนํ ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจยา โหนฺติ. โทโส
อธิปติปจฺจโยปิ น โหติ, เสสานํ โสฬสนฺนํ ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจโย โหติ.
อารมฺมณปจฺจเย รูปายตนํ จกฺขุวิญฺญาณธาตุยา อารมฺมณปุเรชาตอตฺถิอวิคตวเสน
จตุธา ปจฺจโย, ตถา มโนธาตุยา อเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุยา จ. สเหตุกาย
ปน อารมฺมณาธิปติอารมฺมณูปนิสฺสยวเสนาปิ ปจฺจโย โหตีติ. อิมินา นเยน
สพฺเพสํ อารมฺมณปจฺจยธมฺมานํ อเนกปจฺจยภาโว เวทิตพฺโพ.
     อธิปติปจฺจเย อารมฺมณาธิปติโน อารมฺมณปจฺจเย วุตฺตนเยเนว อเนก-
ปจฺจยภาโว เวทิตพฺโพ. สหชาตาธิปตีสุ วีมํสา อโมหเหตุ วิย วีสติธา ปจฺจโย
โหติ. ฉนฺโท เหตุปุเรชาตกมฺมอาหารินฺทฺริยชฺฌานมคฺคปจฺจโย น โหติ, เสสานํ
สตฺตรสนฺนํ ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจโย โหติ. จิตฺตํ เหตุปุเรชาตกมฺมชฺฌานมคฺค-
ปจฺจโย น โหติ, เสสานํ เอกูนวีสติยา ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจโย โหติ. วิริยํ
เหตุปุเรชาตกมฺมาหารชฺฌานปจฺจโย น โหติ, เสสานํ เอกูนวีสติยา ปจฺจยานํ
วเสน ปจฺจโย โหติ.
     อนนฺตรปจฺจเย "จกฺขุวิญฺญาณธาตู"ติอาทินา นเยน วุตฺเตสุ จตูสุ ขนฺเธสุ
เวทนากฺขนฺโธ เหตุปุเรชาตกมฺมาหารมคฺคปจฺจโย น โหติ, เสสานํ เอกูนวีสติยา
ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจโย โหติ. สญฺญากฺขนฺโธ อินฺทฺริยชฺฌานปจฺจโยปิ น โหติ,
เสสานํ สตฺตรสนฺนํ วเสน ปจฺจโย โหติ. สงฺขารกฺขนฺเธ เหตู เหตุปจฺจเย
วุตฺตนเยน, ฉนฺทวิริยานิ อธิปติปจฺจเย วุตฺตนเยเนว ปจฺจยา โหนฺติ. ผสฺโส
เหตุปุเรชาตกมฺมอินฺทฺริยชฺฌานมคฺคปจฺจโย น โหติ, เสสานํ อฏฺฐารสนฺนํ
วเสน ปจฺจโย โหติ. เจตนา เหตุปุเรชาตอินฺทฺริยชฺฌานมคฺคปจฺจโย น โหติ,
เสสานํ เอกูนวีสติยา วเสน ปจฺจโย โหติ. วิตกฺโก เหตุปุเรชาตกมฺมอาหารินฺทฺริย-
ปจฺจโย น โหติ, เสสานํ เอกูนวีสติยา วเสน ปจฺจโย โหติ. วิจาโร
มคฺคปจฺจโยปิ น โหติ, เสสานํ อฏฺฐารสนฺนํ วเสน ปจฺจโย โหติ. ปีติ
เตสญฺเญว อฏฺฐารสนฺนํ ๑- วเสน ปจฺจโย โหติ. จิตฺเตกคฺคตา เหตุปุเรชาต-
กมฺมาหารปจฺจโย น โหติ, เสสานํ วีสติยา วเสน ปจฺจโย โหติ. สทฺธา
เหตุปุเรชาตกมฺมาหารชฺฌานมคฺคปจฺจโย น โหติ, เสสานํ อฏฺฐารสนฺนํ วเสน
ปจฺจโย โหติ. สติ เตหิ เจว มคฺคปจฺจเยน จาติ เอกูนวีสติยา วเสน ปจฺจโย โหติ.
ชีวิตินฺทฺริยํ สทฺธาย วุตฺตานํ อฏฺฐารสนฺนํ วเสน ปจฺจโย โหติ. หิโรตฺตปฺปํ
ตโต อินฺทฺริยปจฺจยํ อปเนตฺวา เสสานํ สตฺตรสนฺนํ วเสน ปจฺจโย โหติ. ตถา
กายปสฺสทฺธาทีนิ ยุคฬกานิ, เยวาปนเกสุ อธิโมกฺขมนสิการตตฺรมชฺฌตฺตตา
กรุณามุทิตา จ. วิรติโย ปน เตหิ เจว มคฺคปจฺจเยน จาติ อฏฺฐารสธา
ปจฺจยา โหนฺติ. มิจฺฉาทิฏฺฐิ ตโต วิปากปจฺจยํ อปเนตฺวา สตฺตรสธา, มิจฺฉาวาจา-
กมฺมนฺตาชีวา เตหิ เจว กมฺมาหารปจฺจเยหิ จาติ เอกูนวีสติธา. อหิริกํ อโนตฺตปฺปํ
มาโน ถีนํ มิทฺธํ อุทฺธจฺจนฺติ อิเม เหตุปุเรชาตกมฺมวิปากาหารินฺทฺริยชฺฌาน-
มคฺคปจฺจยา น โหนฺติ, เสสานํ ปน โสฬสนฺนํ ปจฺจยานํ วเสน ปจฺจยา โหนฺติ.
วิจิกิจฺฉาอิสฺสามจฺฉริยกุกฺกุจฺจานิ ตโต อธิปติปจฺจยํ อปเนตฺวา ปณฺณรสธา.
วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส อธิปติปจฺจเย วุตฺตนเยเนว อเนกปจฺจยภาโว เวทิตพฺโพ.
สมนนฺตรปจฺจเยปิ เอเสว นโย.
     สหชาตปจฺจเย จตูสุ ตาว ขนฺเธสุ เอเกกสฺส ธมฺมสฺส อเนกปจฺจยภาโว
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. จตฺตาริ มหาภูตานิ อารมฺมณอารมฺมณาธิปติสหชาต-
อญฺญมญฺญนิสฺสยอุปนิสฺสยปุเรชาตอตฺถิอวิคตวเสน นวธา ปจฺจยา โหนฺติ. หทยวตฺถุ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
เตสญฺเจว วิปฺปยุตฺตปจฺจยสฺส ๑- จ วเสน ทสธา ปจฺจโย โหติ. อญฺญมญฺญปจฺจเย
อปุพฺพํ นตฺถิ. นิสฺสยปจฺจเย จกฺขฺวายตนาทีนิ อารมฺมณอารมฺมณาธิปตินิสฺสยอุป-
นิสฺสยปุเรชาตอินฺทฺริยวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตวเสน นวธา ปจฺจยา โหนฺติ. อุปนิสฺสย-
ปจฺจเย อปุพฺพํ นตฺถิ. ปุเรชาตปจฺจเย รูปสทฺทคนฺธรสายตนานิ อารมฺมณ-
อารมฺมณาธิปติอุปนิสฺสยปุเรชาตอตฺถิอวิคตวเสน ฉธา ปจฺจยา โหนฺติ. เอตฺตก-
เมเวตฺถ อปุพฺพํ. ปจฺฉาชาตาทีสุ อปุพฺพํ นตฺถิ. อาหารปจฺจเย กพฬิงฺการาหาโร
อารมฺมณอารมฺมณาธิปติอุปนิสฺสยอาหารอตฺถิอวิคตวเสน ฉธา ปจฺจโย โหติ.
อินฺทฺริยาทีสุ อปุพฺพํ นตฺถิ. เอวเมตฺถ เอกธมฺมสฺส  อเนกปจฺจยภาวโตปิ
วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย.
     เอกปจฺจยสฺส อเนกปจฺจยภาวโตติ เหตุปจฺจยาทีสุ ยสฺส กสฺสจิ เอกปจฺจยสฺส
เยนากาเรน เยนตฺเถน โย ปจฺจยุปฺปนฺนานํ ปจฺจโย โหติ, ตํ อาการํ ตํ อตฺถํ
อวิชหิตฺวาว อญฺเญหิปิ เยหากาเรหิ เยหิ อตฺเถหิ โส ตสฺมิญฺเญว ขเณ เตสํ
ธมฺมานํ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ, ตโต อเนกปจฺจยภาวโต ตสฺส วินิจฺฉโย
เวทิตพฺโพติ อตฺโถ. เสยฺยถีทํ? อโมโห เหตุปจฺจโย, โส เหตุปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว
อธิปติสหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยวิปากอินฺทฺริยมคฺคสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ
วเสน อปเรหิปิ เอกาทสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. อโลภาโทสา ตโต
อธิปติอินฺทฺริยมคฺคปจฺจเย ตโย อปเนตฺวา เสสานํ วเสน อเนกปจฺจยภาวํ
คจฺฉนฺติ. อิทํ วิปากเหตูสุเยว ลพฺภติ, กุสลกิริเยสุ ปน วิปากปจฺจยตา ปริหายติ.
โลภโทสโมหา เต ตโย วิปากญฺจาติ จตฺตาโร อปเนตฺวา เสสานํ วเสน
อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉนฺติ.
     อารมฺมณปจฺจโย ตํ อารมฺมณปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตเยว ๒- อารมฺมณา-
ธิปตินิสฺสยูปนิสฺสยปุเรชาตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ สตฺตหากาเรหิ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วิปฺปยุตฺตสฺส      ฉ.ม. อวิชหนฺตํเยว
อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. อยเมตฺถ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉโท, อรูปธมฺมานํ ปน อตีตานาคตานํ
วา รูปธมฺมานํ อารมฺมณปจฺจยภาเว สติ อารมฺมณาธิปติอารมฺมณูปนิสฺสยมตฺตญฺเญว
อุตฺตรึ ลพฺภติ. อธิปติปจฺจเย วีมํสา อโมหสทิสา, ฉนฺโท อธิปติปจฺจโย
อธิปติปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยวิปากสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิ-
อวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ อฏฺฐหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. วิริยํ
เตสญฺเจว อินฺทฺริยมคฺคานญฺจาติ ๑- อิเมสํ วเสน อปเรหิปิ ทสหากาเรหิ
อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. จิตฺตํ ตโต มคฺคปจฺจยํ อปเนตฺวา อาหารปจฺจยํ ปกฺขิปิตฺวา
อิเมสํ วเสน อธิปติปจฺจยโต อุตฺตรึ ทสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ.
อารมฺมณาธิปติโน ปน เหฏฺฐา อารมฺมณปจฺจเย วุตฺตนเยเนว อเนกปจฺจยภาโว
เวทิตพฺโพ.
     อนนฺตรสมนนฺตรปจฺจยา อนนฺตรสมนนฺตรตฺตํ อวิชหนฺตาว อุปนิสฺสยกมฺมาเสวน-
นตฺถิวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ปญฺจหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉนฺติ.
อริยมคฺคเจตนาเยเวตฺถ กมฺมปจฺจยตํ ลภติ, น เสสธมฺมา. สหชาตปจฺจโย
สหชาตปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว เหตุอธิปติอญฺญมญฺญนิสฺสยกมฺมวิปากอาหารินฺทฺริยชฺ-
ฌานมคฺคสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ จุทฺทสหากาเรหิ
อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. อยมฺปิ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉโท, วตฺถุสหชาตาทีนํ ปน
วเสเนตฺถ เหตุปจฺจยาทีนํ อภาโวปิ เวทิตพฺโพ. อญฺญมญฺญปจฺจเยปิ เอเสว นโย.
     นิสฺสยปจฺจโย นิสฺสยปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว จตุวีสติยา ปจฺจเยสุ อตฺตโน
นิสฺสยปจฺจยตฺตญฺเจว อนนฺตรสมนนฺตรปจฺฉาชาตาเสวนนตฺถิวิคตปจฺจเย จ ฉ
อปเนตฺวา เสสานํ วเสน อปเรหิปิ สตฺตรสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ.
อยมฺปิ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉโท, วตฺถุนิสฺสยาทีนํ ปน วเสเนตฺถ เหตุปจฺจยาทีนํ
อภาโวปิ เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อินฺทฺริยมคฺคปจฺจยานญฺจาติ
     อุปนิสฺสยปจฺจเย อารมฺมณูปนิสฺสโย อารมฺมณาธิปติสทิโส. อนนฺตรูปนิสฺสโย
อนนฺตรรูปนิสฺสยตฺตํ อวิชหนฺโตว อนนฺตรสมนนฺตรกมฺมาเสวนนตฺถิวิคตานํ วเสน
อปเรหิปิ ฉหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. อริยมคฺคเจตนาเยเวตฺถ กมฺมปจฺจยตํ
ลภติ, น เสสธมฺมา. ปกตูปนิสฺสโย ปกตูปนิสฺสโยว. ปุเรชาตปจฺจโย อตฺตโน
ปุเรชาตปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว อารมฺมณอารมฺมณาธิปตินิสฺสยูปนิสฺสยอินฺทฺริย-
วิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ อฏฺฐหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ.
อยมฺปิ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทโสว, อารมฺมณปุเรชาเต ปเนตฺถ นิสฺสยอินฺทฺริยวิปฺปยุตฺต-
ปจฺจยตา น ลพฺภติ. อิโต อุตฺตริมฺปิ ลพฺภมานาลพฺภมานมฺปิ เวทิตพฺพํ.
ปจฺฉาชาตปจฺจโย อตฺตโน ปจฺฉาชาตปจฺจยตฺตํ ๑- อวิชหนฺโตว วิปฺปยุตฺตอตฺถิ-
อวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ตีหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. อาเสวนปจฺจโย
อาเสวนปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว อนนฺตรสมนนฺตรูปนิสฺสยนตฺถิวิคตานํ วเสน
อปเรหิปิ ปญฺจหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ.
     กมฺมปจฺจโย กมฺมปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว เอกกฺขณิโก ตาว สหชาต-
อญฺญมญฺญนิสฺสยวิปากาหารสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ
นวหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ, นานากฺขณิโก อุปนิสฺสยานนฺตรสมนนฺตร-
นตฺถิวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ปญฺจหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. วิปากปจฺจโย
วิปากปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว เหตุอธิปติสหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยกมฺมาหารินฺทฺริยชฺ-
ฌานมคฺคสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ จุทฺทสหากาเรหิ
อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. อาหารปจฺจเย กพฬิงฺการาหาโร อาหารปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว
อตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ทฺวีหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. เสสา
ตโย อาหารปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺตาว ยถานุรูปํ อธิปติสหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยกมฺม-
วิปากินฺทฺริยสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ เอกาทสหากาเรหิ
อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉนฺติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปจฺฉาชาตปจฺจยภาวํ
     อินฺทฺริยปจฺจเย รูปิโน ปญฺจินฺทฺริยา อินฺทฺริยปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺตาว
นิสฺสยปุเรชาตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ ปญฺจหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ
คจฺฉนฺติ. รูปชีวิตินฺทฺริยมฺปิ อินฺทฺริยปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺตญฺเญว อตฺถิอวิคตานํ
วเสน อปเรหิปิ ทฺวีหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. อรูปิโน อินฺทฺริยานิปิ
ยถานุรูปํ อินฺทฺริยปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺตาเนว เหตุอธิปติสหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสย-
วิปากาหารชฺฌานมคฺคสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน อปเรหิปิ เตรสหากาเรหิ
อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉนฺติ. ฌานปจฺจโย ฌานปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว ยถานุรูปํ
สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยวิปากินฺทฺริยมคฺคสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตานํ วเสน
อปเรหิปิ ทสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. มคฺคปจฺจโย มคฺคปจฺจยตฺตํ
อวิชหนฺโตว ยถานุรูปํ ฌานปจฺจเย วุตฺตานํ ทสนฺนํ เหตุอธิปตีนญฺจาติ อิเมสํ
วเสน อปเรหิปิ ทฺวาทสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ.
     สมฺปยุตฺตปจฺจโย สมฺปยุตฺตปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว ยถานุรูปํ เหตุอธิปติ-
สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยกมฺมวิปากาหารินฺทฺริยชฺฌานมคฺคอตฺถิอวิคตานํ วเสน
อปเรหิปิ เตรสหากาเรหิ อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. วิปฺปยุตฺตปจฺจโย วิปฺปยุตฺต-
ปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว อนนฺตรสมนนฺตราเสวนสมฺปยุตฺตนตฺถิวิคตสงฺขาเต ฉ
ปจฺจเย อปเนตฺวา เสสานํ วเสน ยถานุรูปํ อปเรหิปิ สตฺตรสหากาเรหิ
อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. ตตฺถ รูปสฺส เจว อรูปสฺส จ ปจฺจยวิภาโค เวทิตพฺโพ.
อตฺถิปจฺจโย อตฺถิปจฺจยตฺตํ อวิชหนฺโตว อนนฺตรสมนนฺตราเสวนนตฺถิวิคตสงฺขาเต
ปญฺจ ปจฺจเย อปเนตฺวา เสสานํ วเสน ยถานุรูปํ อปเรหิปิ อฏฺฐารสหากาเรหิ
อเนกปจฺจยภาวํ คจฺฉติ. นตฺถิปจฺจยวิคตปจฺจยา อนนฺตรปจฺจยสทิสา. อวิคตปจฺจโย
อตฺถิปจฺจยสทิโสเยวาติ เอวเมตฺถ เอกปจฺจยสฺส อเนกปจฺจยภาวโตปิ วิญฺญาตพฺโพ
วินิจฺฉโย.
     ปจฺจยสภาคโตติ เอเตสุ หิ จตุวีสติยา ปจฺจเยสุ อนนฺตรสมนนฺตรูปนิสฺสยา-
เสวนนตฺถิวิคตา สภาคา, ตถา อารมฺมณอารมฺมณาธิปติอารมฺมณูปนิสฺสยาติ อิมินา
อุปาเยเนตฺถ ปจฺจยสภาคโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย.
     ปจฺจยวิสภาคโตติ ปุเรชาตปจฺจโย ปเนตฺถ ปจฺฉาชาตปจฺจเยน วิสภาโค,
ตถา สมฺปยุตฺตปจฺจโย วิปฺปยุตฺตปจฺจเยน, อตฺถิปจฺจโย นตฺถิปจฺจเยน, วิคตปจฺจโย
อวิคตปจฺจเยนาติ อิมินา อุปาเยเนตฺถ ปจฺจยวิสภาคโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย.
     ยุคฬกโตติ เอเตสุ จ อตฺถสริกฺขตาย สทฺทสริกฺขตาย กาลปฏิปกฺขตาย
เหตุผลตาย อญฺญมญฺญปฏิปกฺขตายาติ อิเมหิ การเณหิ ยุคฬกโต วิญฺญาตพฺโพ
วินิจฺฉโย. อนนฺตรสมนนฺตรา หิ อตฺถสริกฺขตาย เอกํ ยุคฬกํ นาม, นิสฺสยูปนิสฺสยา
สทฺทสริกฺขตาย, ปุเรชาตปจฺฉาชาตา กาลปฏิปกฺขตาย, กมฺมปจฺจยวิปากปจฺจยา
เหตุผลตาย, สมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตา อญฺญมญฺญปฏิปกฺขตาย เอกํ ยุคฬกํ นาม. ตถา
อตฺถินตฺถิปจฺจยา วิคตาวิคตปจฺจยา จาติ เอวเมตฺถ ยุคฬกโตปิ วิญฺญาตพฺโพ
วินิจฺฉโย. ชนกาชนกโตติ เอเตสุ จ อนนฺตรสมนนฺตรานนฺตรูปนิสฺสยปกตูปนิสฺสยา-
เสวนปจฺจยา นานากฺขณิโก กมฺมปจฺจโย นตฺถิวิคตปจฺจยาติ อิเม ปจฺจยา
ชนกาเยว, น อชนกา, ปจฺฉาชาตปจฺจโย เกวลํ อุปตฺถมฺภโกเยว, น ชนโก, เสสา
ชนกา จ อชนกา จ อุปตฺถมฺภกา จาติ อตฺโถ. เอวเมตฺถ ชนกาชนกโตปิ
วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย.
     สพฺพฏฺฐานิกาสพฺพฏฺฐานิกโตติ เอเตสุ จ สหชาตนิสฺสยอตฺถิอวิคตปจฺจยา
สพฺพฏฺฐานิกา นาม, สพฺเพสํ สงฺขตานํ รูปารูปธมฺมานํ ฐานภูตา การณภูตาติ
อตฺโถ. เอเตหิ วินา อุปฺปชฺชมาโน เอกธมฺโมปิ นตฺถีติ. อารมฺมณอารมฺมณาธิปติ-
อนนฺตรสมนนฺตรานนฺตรูปนิสฺสยปกตูปนิสฺสยาเสวนสมฺปยุตฺตนตฺถิวิคตปจฺจยา
อสพฺพฏฺฐานิกา นาม, น สพฺเพสํ รูปารูปธมฺมานํ ฐานภูตา, อรูปกฺขนฺธานญฺเญว
ปน ฐานภูตา การณภูตาติ อตฺโถ. อรูปธมฺมาเยว หิ เอเตหิ อุปฺปชฺชนฺติ, น
รูปธมฺมา. ปุเรชาตปจฺฉาชาตาปิ อสพฺพฏฺฐานิกา อรูปรูปานญฺเญว ยถากฺกเมน
ปจฺจยโต. ๑- วุตฺตาวเสสาปิ เอกจฺจานํ รูปารูปธมฺมานํ อุปฺปตฺติเหตุโต น
สพฺพฏฺฐานิกาติ เอวเมตฺถ สพฺพฏฺฐานิกาสพฺพฏฺฐานิกโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย.
     รูปํ รูปสฺสาติอาทิวิกปฺปโตติ เอเตสุ จ จตุวีสติยา ปจฺจเยสุ เอกปจฺจโยปิ
เอกนฺเตน รูปเมว หุตฺวา รูปสฺเสว ปจฺจโย นาม นตฺถิ, เอกนฺเตน ปน รูปํ
หุตฺวา อรูปสฺเสว ปจฺจโย นาม อตฺถิ. กตโร ปเนโสติ. ปุเรชาตปจฺจโย.
ปุเรชาตปจฺจโย หิ เอกนฺเตน รูปเมว หุตฺวา อรูปสฺเสว ปจฺจโย โหติ. เอกนฺเตน
รูปเมว หุตฺวา รูปารูปสฺเสว ปจฺจโย นามาติปิ นตฺถิ, เอกนฺเตน ปน อรูปํ
หุตฺวา อรูปสฺเสว ปจฺจโย นาม อตฺถิ. กตโร ปเนโสติ. อนนฺตรสมนนฺตราเสวน-
สมฺปยุตฺตนตฺถิวิคตวเสน ฉพฺพิโธ โหติ. โส หิ สพฺโพปิ เอกนฺเตน อรูปเมว
หุตฺวา อรูปสฺเสว ปจฺจโย โหติ. เอกนฺเตน อรูปเมว หุตฺวาปิ เอกนฺเตน รูปสฺเสว
ปจฺจโย นามาติปิ อตฺถิ. กตโร ปเนโสติ. ปจฺฉาชาตปจฺจโย. โส หิ เอกนฺเตน
อรูปํ หุตฺวา รูปสฺเสว ปจฺจโย โหติ. เอกนฺเตน ปน อรูปธมฺโมว หุตฺวา
รูปารูปานํ ปจฺจโยปิ อตฺถิ. กตโร ปเนโสติ. เหตุกมฺมวิปากชฺฌานมคฺควเสน
ปญฺจวิโธ. โส หิ สพฺโพปิ เอกนฺเตน อรูปเมว หุตฺวา รูปธมฺมานมฺปิ อรูปธมฺมานมฺปิ
ปจฺจโย โหติ. เอกนฺเตน ปน รูปารูปเมว หุตฺวา รูปสฺเสว ปจฺจโย นามาติปิ
นตฺถิ, อรูปสฺเสว ปน โหติ. กตโร ปเนโสติ. อารมฺมณปจฺจโย เจว อุปนิสฺสย-
ปจฺจโย จ. อิทญฺหิ ทฺวยํ เอกนฺเตน รูปารูปเมว หุตฺวา อรูปสฺเสว ปจฺจโย
โหติ. เอกนฺเตน รูปารูปเมว หุตฺวา ปน รูปารูปสฺเสว ปจฺจโย นามาติปิ อตฺถิ.
กตโร ปเนโสติ. อธิปติสหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยาหารินฺทฺริยวิปฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตวเสน
นววิโธ. โส หิ สพฺโพปิ เอกนฺเตน รูปารูปเมว หุตฺวา รูปารูปสฺเสว ปจฺจโย
โหตีติ เอวเมตฺถ รูปํ รูปสฺสาติอาทิวิกปฺปโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปจฺจยภาวโต
     ภวเภทโตติ อิเมสุ ปน จตุวีสติยา ปจฺจเยสุ ปญฺจโวการภเว ตาว น
โกจิ ปจฺจโย น ลพฺภติ นาม. จตุโวการภเว ปน ตโย ปุเรชาตปจฺฉาชาต-
วิปฺปยุตฺตปจฺจเย อปเนตฺวา เสสา เอกวีสติเมว ลพฺภนฺติ. เอกโวการภเว
สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยกมฺมอินฺทฺริยอตฺถิอวิคตวเสน สตฺเตว ลพฺภนฺติ. พาหิเร
ปน อนินฺทฺริยพทฺธรูเป สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยอตฺถิอวิคตวเสน ปญฺเจว ลพฺภนฺตีติ
เอวเมตฺถ ภวเภทโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยติ.
                    ปจฺจยนิทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           ----------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๔๔๓-๔๕๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=10012&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=10012&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=25              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=40&A=261              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=40&A=233              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=40&A=233              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_40

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]