บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๕๕

ปฏิจฺจวาร ปจฺจยปจฺจนียวณฺณนา [๘๖-๘๗] ปจฺจยปจฺจนียํ ปน ยสฺมา กุสลปเท น ลพฺภติ กุสลธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน วินา อนุปฺปตฺติโต, ตสฺมา อกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจาติอาทิ อารทฺธํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ลพฺภติ, ตํ ^๒ ฉ.ม. ปจฺจยสนฺนิเวโส @^๓ ฉ.ม. โย โย ^๔ ฉ.ม. มูลกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘๓.

ตตฺถ นเหตุปจฺจยาติ เหตุปจฺจยปฏิกฺเขโป เหตุปจฺจยํ วินา อญฺเญน ปจฺจเยน อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถ. วิจิกิจฺฉาสหคโต อุทฺธจฺจสหคโต โมโหติ อยญฺหิ สมฺปยุตฺต- ธมฺมานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ สยํ เหตุปจฺจโย โหติ, อญฺญสฺส ปน สมฺปยุตฺตเหตุโน อภาวา น เหตุปจฺจยา อุปฺปชฺชตีติ ฐเปตฺวา เหตุปจฺจยํ เสเสหิ อตฺตโน อนุรูปปจฺจเยหิ อุปฺปชฺชติ. อิมินา นเยน สพฺพตฺถ ปฏิกฺเขเปสุ ^๑- อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อเหตุกํ วิปากาพฺยากตนฺติ อิทํ รูปสมุฏฺฐาปกวเสเนว เวทิตพฺพํ. อญฺเญสุปิ เอวรูเปสุ เอเสว นโย. [๘๘] นาธิปติปจฺจเย กามํ อธิปติปิ อตฺตนา สทฺธึ ทุติยสฺส อธิปติโน อภาวา อธิปติปจฺจยํ น ลภติ, ยถา ปน วิจิกิจฺฉุทฺธจฺจสหคโต โมโห อเหตุโก, น ตถา อธิปติเยว ^๒- นิราธิปติ. ฉนฺทาทีสุ ปน อญฺญตรํ อธิปตึ อกตฺวา กุสลาทีนํ อุปฺปตฺติกาเล สพฺเพปิ กุสลาทโย นิราธิปติโน. ตสฺมา โมหํ วิย วิสุํ อธิปติมตฺตเมว อนุทฺธริตฺวา สพฺพสงฺคาหิกวเสเนเวสา "เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ ตโย ขนฺธา"ติอาทิกา เทสนา กตาติ เวทิตพฺพา. [๘๙] นานนฺตรนสมนนฺตเรสุ นารมฺมเณ วิย รูปเมว ปจฺจยุปฺปนฺนํ. เตน วุตฺตํ "นารมฺมณปจฺจยสทิสนฺ"ติ. สหชาตปจฺจโย ปริหีโน. ยถา เจส, ตถา นิสฺสยอตฺถิอวิคตปจฺจยาปิ. กึการณา? เอเตหิ วินา กสฺสจิ อนุปฺปตฺติโต. สหชาตนิสฺสยอตฺถิอวิคตปจฺจเย หิ ปจฺจกฺขาย เอโกปิ รูปารูปธมฺโม นุปฺปชฺชติ, ตสฺมา เต ปริหีนา. [๙๐] นอญฺญมญฺญปจฺจยวิภงฺเค ปฏิสนฺธิกฺขเณ วิปากาพฺยากเต ขนฺเธ ปฏิจฺจ กฏตฺตารูปนฺติ หทยวตฺถุวชฺชํ เวทิตพฺพํ. [๙๑] นอุปนิสฺสยปจฺจยวิภงฺเค รูปเมว ปจฺจยุปฺปนฺนํ. ตญฺหิ อุปนิสฺสยปจฺจยํ น ลภติ. อรูปํ ปน กิญฺจาปิ อารมฺมณูปนิสฺสยปกตูปนิสฺสเย น ลเภยฺย, อนนฺตรูปนิสฺสยมุตฺตกํ ปน นตฺถิ. เตน วุตฺตํ "นอารมฺมณปจฺจยสทิสนฺ"ติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สพฺพปจฺจยปฏิกฺเขเปสุ ^๒ ฉ.ม. อธิปตโย เอว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘๔.

[๙๒] นปุเรชาเต จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปนฺติ ปญฺจโวการวเสน วุตฺตํ. [๙๓] นปจฺฉาชาตปจฺจยาติ เอตฺถ สหชาตปุเรชาตปจฺจยา สงฺคหํ คจฺฉนฺติ. ตสฺมา สหชาตปจฺจยสทิสา เอตฺถ ปาลิ, สา ปน ^๑- นาธิปติปจฺจเย วิตฺถาริตาติ อิธ สงฺขิตฺตา. นาเสวนปจฺจโย กุสลากุสลปฐมชวนวเสน เวทิตพฺโพ, ^๒- ตถา กิริยาพฺยากตํ. ปาลิ ปน อิธาปิ นาธิปติปจฺจเย วิตฺถาริตวเสเนว เวทิตพฺพา. เตเนวาห "นปจฺฉาชาตปจฺจยมฺปิ นาเสวนปจฺจยมฺปิ นาธิปติปจฺจยสทิสนฺ"ติ. [๙๔-๙๗] นกมฺมปจฺจเย วิปากเจตนา นานากฺขณิกกมฺมปจฺจยํ ลภตีติ น คหิตา. นาหารปจฺจเย เอกจฺจํ รูปเมว ปจฺจยุปฺปนฺนํ, ตถา นอินฺทฺริยปจฺจเย. [๙๘] นฌานปจฺจเย ปญฺจวิญฺญาณธมฺมา จ เอกจฺจญฺจ รูปํ ปจฺจยุปฺปนฺนํ. ปญฺจวิญฺญาณสฺมิญฺหิ เวทนา จ จิตฺเตกคฺคตา จ ทุพฺพลตฺตา อุปนิชฺฌานลกฺขณํ น ปาปุณนฺตีติ ฌานปจฺจเย เต ^๓- น คหิตา. [๙๙-๑๐๒] นมคฺคปจฺจเย อเหตุกวิปากกิริยญฺเจว เอกจฺจญฺจ รูปํ ปจฺจยุปฺปนฺนํ. นสมฺปยุตฺตโนนตฺถิโนวิคเตสุ รูปเมว ปจฺจยุปฺปนฺนํ. เตน วุตฺตํ "นารมฺมณปจฺจยสทิสนฺ"ติ. [๑๐๓] นเหตุยา เทฺวติ เอกมูลกคณนาย ยถาปาลิเมว นิยฺยาติ. [๑๐๔] ทุมูลเก นเหตุปจฺจยา นารมฺมเณ เอกนฺติ เอตฺถ กิญฺจาปิ พหุคณเนน สทฺธึ อูนตรคณนสฺส สํสนฺทเน อูนตรคณนานํ วเสน นเหตุยา วิย ทฺวีหิ ภวิตพฺพํ, นารมฺมณวเสน ปน อรูปธมฺมานํ ปริหีนตฺตา อพฺยากตํ ปฏิจฺจ รูปาพฺยากตสฺส อุปฺปตฺตึ สนฺธาย "เอกนฺ"ติ วุตฺตํ. สพฺเพสุ เอกเกสุปิ เอเสว นโย. เทฺวติ วุตฺตฏฺฐาเน ปน นเหตุยา ลทฺธวเสน วารทฺวยํ เวทิตพฺพํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ^๒ ฉ.ม. นาเสวนปจฺจเย กุสลากุสลา ปฐมชวนวเสน @เวทิตพฺพา ^๓ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘๕.

[๑๐๕-๑๐๖] ติมูลกาทีสุ ปน สพฺเพสุ นารมฺมณปจฺจยสฺส อปริหีนตฺตา เอกเมว วิสฺสชฺชนนฺติ อยํ ปจฺจนีเย นเหตุปจฺจยํ อาทึ กตฺวา เอกมูลกาทีสุ คณนา. [๑๐๗-๑๓๐] นารมฺมณปจฺจยาทโย ปน เอกมูลเก ตาว ปุริเมน สทิสตฺตา อิธาปิ น ทสฺสิตาเยว. นารมฺมณปจฺจยวเสน ทุมูลเก นารมฺมณปจฺจยา นเหตุยา เอกนฺติ นเหตุทุมูลเก วุตฺตเมว. นาธิปติยา ปญฺจาติ นารมฺมณปจฺจเย ลทฺธวเสน เวทิตพฺพาติ เอวํ สพฺพสํสนฺทเนสุ อูนตรคณนสฺเสว ปจฺจยสฺส วเสน คณนา เวทิตพฺพา. ยตฺถ ยตฺถ จ นารมฺมณปจฺจโย ปวิสติ, ตตฺถ ตตฺถ รูปเมว ปจฺจยุปฺปนฺนํ. นานนฺตรนสมนนฺตรนอญฺญมญฺญนอุปนิสฺสยนาหารนอินฺทฺริยนสมฺปยุตฺต- โนนตฺถิโนวิคตปจฺจยานํ ปวิฏฺฐฏฺฐาเนปิ เอเสว นโย. นาหารนอินฺทฺริยนฌาน- นมคฺคปจฺจยา สพฺพตฺถ สทิสวิสฺสชฺชนา. นสหชาตาทิจตุกฺกํ อิธาปิ ปริหีนเมวาติ อิทเมตฺถ ลกฺขณํ. อิมินา ปน ลกฺขเณน สพฺเพสุ ทุมูลกาทีสุ "อยํ ปจฺจโย มูลํ, อยญฺเจตฺถ ^๑- ทุมูลโก, อยํ ติมูลโก, อยํ สพฺพมูลโก"ติ ตํ ^๒- สลฺลกฺเขตฺวา อูนตรคณนสฺส ปจฺจยสฺส วเสน คณนา เวทิตพฺพาติ. ปจฺจยปจฺจนียวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -----------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๔๘๒-๔๘๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=10899&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=10899&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=87 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=40&A=930 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=40&A=790 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=40&A=790 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_40