บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๕๕

หน้าที่ ๔๙๐.

๓. ปจฺจยวารวณฺณนา [๒๔๓] ปจฺจยวาเร กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยาติ กุสลธมฺเม ปติฏฺฐิโต หุตฺวา กุสลํ ธมฺมํ นิสฺสยฏฺเฐน ปจฺจยํ กตฺวาติ อตฺโถ. กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปจฺจยาติ กุสลํ เอกํ ขนฺธํ นิสฺสยํ ^๑- กตฺวา ตโย ขนฺธา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยาติ วุตฺตํ โหติ. อิมินาว อุปาเยน สพฺพปเทสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. วตฺถุํ ปจฺจยา วิปากาพฺยากตา กิริยาพฺยากตา ขนฺธาติ อิทํ ปญฺจโวกาเร ปวตฺติวเสน วุตฺตํ. ปญฺจโวกาเร ปวตฺติยญฺหิ ขนฺธานํ ปุเรชาตํ วตฺถุํ ^๒- นิสฺสยปจฺจโย โหติ. ปฏิจฺจตฺถสฺส ปน สหชาตตฺถตฺตา ปฏิจฺจวาเร เอส นโย น ลพฺภตีติ ปฏิสนฺธิยํ สหชาตเมว วตฺถุํ สนฺธาย "วตฺถุํ ปฏิจฺจ ขนฺธา"ติ วุตฺตํ. กุสลํ เอกํ ขนฺธญฺจ วตฺถุญฺจ ปจฺจยา ตโย ขนฺธาติอาทีสุปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อพฺยากตํ ธมฺมํ ปจฺจยา กุสโล จ อพฺยากโต จาติ กุสลาพฺยากตานํ เหตุปจฺจยวเสน เอกโต อุปฺปตฺตึ สนฺธาย วุตฺตํ. กุสลุปฺปตฺติกฺขณสฺมิญฺหิ วตฺถุํ นิสฺสาย กุสลา ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐาเน จ มหาภูเต นิสฺสาย จิตฺตสมุฏฺฐานํ อุปาทารูปํ เหตุปจฺจยวเสน เอกโต อุปฺปชฺชติ. อิติ ปจฺจยภูตสฺส อพฺยากตสฺส นานตฺเตปิ ปจฺจยุปฺปนฺนานํ เหตุปจฺจยวเสน เอกโต อุปฺปตฺตึ สนฺธาเยตํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. อญฺเญสุปิ เอวรูเปสุ ฐาเนสุ เอเสว นโย. เอวํ อิมสฺมึ เหตุปจฺจเย สหชาตญฺจ ปุเรชาตญฺจ นิสฺสยฏฺเฐน ปจฺจยํ กตฺวา สตฺตรส ปญฺหา วิสฺสชฺชิตา. ตตฺถ ขนฺธา เจว ภูตา จ สหชาตวเสน, วตฺถุํ ^๒- สหชาตปุเรชาตวเสน คหิตํ. ปฏิจฺจวาเร ปน สหชาตวเสน ปจฺจโย ลพฺภติ, ตสฺมา ตตฺถ นเวว ปญฺหา วิสฺสชฺชิตา. เย ปเนเต เอตฺถ สตฺตรส ปญฺหา วิสฺสชฺชิตา, เตสุ เอกาทิเก เอกาวสาเน วิสฺสชฺชเน กุสลาทีสุ เอกปจฺจยโต เอโก ปจฺจยุปฺปนฺโน. เอกาทิเก ทุกาวสาเน เอกปจฺจยโต นานาปจฺจยุปฺปนฺโน. ทุกาทิเก เอกาวสาเน นานาปจฺจยโต เอโก ปจฺจยุปฺปนฺโน. ทุกาทิเก ทุกาวสาเน นานาปจฺจยโต นานาปจฺจยุปฺปนฺโน. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. นิสฺสยปจฺจยํ ^๒ ฉ.ม. วตฺถุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๑.

[๒๔๘-๒๕๒] อารมฺมณปจฺจยาทีสุปิ อิมินาว อุปาเยน ปญฺหาวิสฺสชฺชนปฺปเภโท เวทิตพฺโพ. ยมฺปเนตํ อารมฺมเณ ^๑- วตฺถุํ ปจฺจยา ขนฺธาติ วุตฺตํ, ตํ ปฏิสนฺธิกฺขเณ วิปากกฺขนฺเธเยว สนฺธาย วุตฺตํ. จกฺขุวิญฺญาณาทีนิ อพฺยากตํ นิสฺสาย อารมฺมณปจฺจเยน อุปฺปชฺชนฺตานํ ปเภททสฺสนตฺถํ วุตฺตานิ. ปุน วตฺถุํ ปจฺจยาติ ปวตฺเต วิปากกิริยาพฺยากตานํ อุปฺปตฺติทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. เสสํ ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพํ. เอวํ อิมสฺมึ อารมฺมณปจฺจเย สหชาตญฺจ ปุเรชาตญฺจ ปจฺจยํ กตฺวา สตฺต ปญฺหา วิสฺสชฺชิตา. ตตฺถ ขนฺธา สหชาตวเสน, วตฺถุํ ^๒- สหชาตปุเรชาตวเสน, จกฺขฺวายตนาทีนิ ปุเรชาตวเสน คหิตานิ. ปฏิจฺจวาเร ปน สหชาตวเสเนว ปจฺจโย ลพฺภติ, ตสฺมา ตตฺถ ตโยว ปญฺหา วิสฺสชฺชิตา. [๒๕๓-๒๕๔] อธิปติปจฺจเย วิปากาพฺยากตํ โลกุตฺตรเมว เวทิตพฺพํ. อนนฺตรสมนนฺตรา รูปาภาเวน อารมฺมณสทิสา. ปรโต อาเสวนนตฺถิวิคเตสุปิ เอเสว นโย. [๒๕๕] สหชาตปจฺจเย กฏตฺตารูปํ อุปาทารูปนฺติ อุปาทารูปสงฺขาตํ กฏตฺตารูปํ. อิทํ อสญฺญสตฺตานญฺเญว รูปํ สนฺธาย วุตฺตํ. จกฺขฺวายตนาทีนิ ปญฺจโวการวเสน วุตฺตานิ. [๒๕๖-๒๕๗] อญฺญมญฺญปจฺจเย จ ยถา อารมฺมณปจฺจยา เอวนฺติ วิสฺสชฺชนสมตํ สนฺธาย วุตฺตํ. ปจฺจยุปฺปนฺเนสุ ปน นานตฺตํ อตฺถิ. [๒๕๘] อุปนิสฺสยปจฺจเย อารมฺมณปจฺจยสทิสนฺติ รูปาภาวโตปิ วิสฺสชฺชนสมตายปิ วุตฺตํ. [๒๕๙-๒๖๐] วตฺถุํ ปุเรชาตปจฺจยาติอาทีนํ ปฏิจฺจวาเร วุตฺตนเยเนว อตฺโถ คเหตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อารมฺมณปจฺจเย ^๒ ฉ.ม. วตฺถุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๒.

[๒๖๑-๒๖๖] กมฺมปจฺจเย ตีณีติ กุสลํ ปจฺจยา กุสโล อพฺยากโต กุสลาพฺยากโต จาติ เอวํ ตีณิ เวทิตพฺพานิ. อกุสเลปิ เอเสว นโย. [๒๖๗-๒๖๘] วิปฺปยุตฺตปจฺจเย ขนฺเธ วิปฺปยุตฺตปจฺจยาติ ขนฺเธ นิสฺสาย วิปฺปยุตฺตปจฺจยา อุปฺปชฺชนฺตีติ อตฺโถ. ขนฺธา วตฺถุํ วิปฺปยุตฺตปจฺจยาติ ขนฺธา วตฺถุํ นิสฺสาย วิปฺปยุตฺตปจฺจยา อุปฺปชฺชนฺตีติ อตฺโถ. เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. [๒๖๙-๒๗๖] อิทานิ ยถาลทฺธานิ วิสฺสชฺชนานิ คณนวเสน ทสฺเสตุํ เหตุยา สตฺตรสาติอาทิมาห. ตตฺถ เหตุยา สตฺตรสาติ กุสเลน กุสลํ, กุสเลนาพฺยากตํ, กุสเลน กุสลาพฺยากตนฺติ เอวํ กุสลวเสน เอกาทิกานิ เอกาวสานานิ เทฺว, ทุกาวสานเมกนฺติ ตีณิ วุตฺตานิ โหนฺติ, ตถา อกุสลวเสน. อพฺยากเตนาพฺยากตํ, เตเนว กุสลํ, อกุสลํ, กุสลาพฺยากตํ, อกุสลาพฺยากตญฺจ, กุสลาพฺยากเตหิ กุสลํ, อพฺยากตํ, กุสลาพฺยากตํ, อกุสลาพฺยากเตหิ อกุสลํ, อพฺยากตํ, อกุสลาพฺยากตนฺติ เอวํ สตฺตรส วารานิ เวทิตพฺพานิ. อารมฺมเณ สตฺตาติ กุสเลน กุสลํ, อกุสเลนากุสลํ, อพฺยากเตนาพฺยากตํ, อพฺยากเตน กุสลํ, อพฺยากเตน อกุสลํ, กุสลาพฺยากเตน กุสลํ, อกุสลาพฺยากเตนา- กุสลนฺติ เอวํ สตฺต. วิปาเก เอกตํติ อพฺยากเตน อพฺยากตเมว. เอวเมตฺถ สตฺตรส สตฺต เอกนฺติ ตโย วารปริจฺเฉทา โหนฺติ. เตสุ ทฺวาทส สตฺตรสกา เอกาทส ^๑- สตฺตกา เอกํ เอกกนฺติ เต สพฺเพ สาธุกํ สลฺลกฺเขตฺวา ปรโต ทุกติกาทิวเสน ปจฺจยสํสนฺทเน อูนตรคณนสฺส วเสน คณนา เวทิตพฺพา. สกฺกา หิ อิมาย คณนาย ทุกมูลกาทีสุ วารปริจฺเฉทํ ^๒- ชานิตุนฺติ ปุน "กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยา @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ทส ^๒ ฉ.ม. วารปริจฺเฉเท

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๓.

กุสโล ธมฺโม"ติ อนามสิตฺวา คณนวเสเนว วารปริจฺเฉทํ ทสฺเสตุํ เหตุปจฺจยา อารมฺมเณ สตฺตาติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ กุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยา กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยา อารมฺมณปจฺจยา. กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปจฺจยา ตโย ขนฺธาติ อิมินา นเยน อารมฺมเณ ลทฺธวิสฺสชฺชนานิ วิตฺถาเรตพฺพานิ. อยนฺตาว อนุโลเม นโย.

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๔๙๐-๔๙๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=11064&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=11064&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=246 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=40&A=2947 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=40&A=1672 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=40&A=1672 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_40