อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

    [๒๗๗-๒๘๕] ปจฺจนีเย ปน กุสลํ น ลพฺภตีติ อกุสลํ ธมฺมํ
ปจฺจยาติ อกุสลเมวาทึ กตฺวา วิสฺสชฺชนํ อารทฺธํ. ตํ ยถาปาลิเมว นิยฺยาติ.
ยเญฺหตฺถ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ ปฏิจฺจวารสฺส ปจฺจนีเย วุตฺตเมว.
    [๒๘๖-๒๘๗] ยมฺปเนตํ ปจฺจนีเย ลทฺธวิสฺสชฺชนปริจฺเฉทํ คณนโต
ทสฺเสตุํ นเหตุยา จตฺตารีติอาทิ วุตฺตํ, ตตฺถ จตฺตาริ สตฺตรส สตฺต ปญฺจ
ตีณิ เอกนฺติ ฉ ปริจฺเฉทา. เตสํ วเสน ทุกติกาทีสุ ปจฺจยสํสนฺทเน คณนา
เวทิตพฺพา. โย หิ ปจฺจโย สตฺตรส วิสฺสชฺชนานิ ลภติ, เตน สทฺธึ สทิสสํสนฺทเน
สตฺตรส, อูนตรสํสนฺทเน เสสา ฉาปิ ปริจฺเฉทา ลพฺภนฺติ. เอวํ เสเสสุปิ
อธิกปฺปริจฺเฉทํ ฐเปตฺวา สมสมา อูนตรา จ ลพฺภนฺติ. ๑-
     เอตฺถ จ อธิกตรา น ลพฺภนฺตีติ อยเมตฺถ นิยโม, สมสมา ปน
อูนตรา จ อตฺถา วิโรเธ สติ ลพฺภนฺติ. เตเนเวตฺถ "นเหตุปจฺจยา นารมฺมเณ
เอกนฺ"ติอาทิ วุตฺตํ. เอตฺถ หิ นเหตุยา จตุนฺนํ, นารมฺมเณ ปญฺจนฺนํ อาคตตฺตา
นเหตุวเสน จตฺตารีติ วตฺตพฺพํ สิยา, นารมฺมเณน สทฺธึ ฆฏิตตฺตา ปน
สารมฺมณธมฺโม ๒- วิรุชฺฌตีติ อกุสลํ ธมฺมํ ปจฺจยา อกุสโล ธมฺโม, อพฺยากตํ
ธมฺมํ ปจฺจยา อกุสโล, อกุสลญฺจ อพฺยากตญฺจ ธมฺมํ ปจฺจยา อกุสโลติ ตีณิ
วิสฺสชฺชนานิ ปริหีนานิ. อพฺยากตํ ธมฺมํ ปจฺจยา อพฺยากโตติ รูปวเสน เอกเมว
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ลพฺภนฺตีติ      ๒ ฉ.ม. อารมฺมณธมฺโม
วุตฺตํ. เอวํ สพฺพตฺถ วิรุทฺธาวิรุทฺธํ ญตฺวา ลพฺภมานปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ.
อปิเจตฺถ อิทํ นยมตฺตทสฺสนํ. นาธิปติยา จตฺตารีติ นเหตุยา ลทฺธาเนว.
เสสจตุกฺเกสุปิ เอเสว นโย.
     นานนฺตเร เอกนฺติ อเหตุกจิตฺตสมุฏฺฐานสฺส เจว เสสรูปสฺส จ วเสน
อพฺยากเตนาพฺยากตํ. เอวํ สพฺเพสุ เอกเกสุ ยุชฺชมานกรูปํ ชานิตพฺพํ.
นปุเรชาเต เทฺวติ อิธาปิ นเหตุวเสน จตฺตารีติ วตฺตพฺพํ สิยา, นปุเรชาเตน
สทฺธึ ฆฏิตตฺตา ปน อพฺยากตํ ธมฺมํ ปจฺจยา อกุสโล, อกุสลญฺจ อพฺยากตญฺจ
ธมฺมํ ปจฺจยา อกุสโลติ วตฺถุปุเรชาตวเสน เทฺว วิสฺสชฺชนานิ ปริหีนานิ.
อารุปฺเป ปน อเหตุกโมหสฺส อเหตุกกิริยาย ๑- จ วเสน เทฺว วุตฺตานิ.
นวิปฺปยุตฺเต เทฺวติ อารุปฺเป อเหตุกากุสลกิริยาวเสน เทฺว. โนนตฺถิโนวิคเตสุ
เอกนฺติ สพฺพสฺส รูปสฺส วเสน อพฺยากเตนาพฺยากตํ ทฏฺฐพฺพํ. ติกาทีสุ
อปุพฺพํ นตฺถิ.
    [๒๘๘] นารมฺมณมูลเก ปน นาธิปติยา ปญฺจาติ นารมฺมเณ ลทฺธาเนว.
นกมฺเม เอกนฺติ เอตฺถ จิตฺตสมุฏฺฐานญฺจ กฏตฺตารูปญฺจ อคฺคเหตฺวา เสสรูปวเสน
อพฺยากเตนาพฺยากตํ เวทิตพฺพํ.
    [๒๘๙-๒๙๖] นาธิปติมูลเก นปุเรชาเต สตฺตาติ นปุเรชาเต ลทฺธาเนว.
นปจฺฉาชาเต สตฺตรสาติ อิมานิปิ ตตฺถ ลทฺธานิ สตฺตรเสว. นานนฺตรนสมนนฺตร-
นอญฺญมญฺญนอุปนิสฺสยนสมฺปยุตฺตโนนตฺถิโนวิคตมูลกานิ นารมฺมณมูลกสทิสาเนว.
อิมินาว นยมตฺตทสฺสเนน สพฺพตฺถ อาคตานาคตํ ลพฺภมานาลพฺภมานญฺจ
เวทิตพฺพนฺติ.
                        ปจฺจนียวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อเหตุกกิริยสฺส

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๔๙๓-๔๙๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=11137&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=11137&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=283
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=40&A=3357
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=40&A=2000
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=40&A=2000
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_40