ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

    [๔๑๗] อนนฺตรปจฺจเย ปุริมา ปุริมาติ เอกภูมิกาปิ นานาภูมิกาปิ กุสลา
เอกโต กตฺวา วุตฺตา. อนุโลมํ โคตฺรภุสฺส, อนุโลมํ โวทานสฺสาติ นานารมฺมณวเสน.
โคตฺรภุ มคฺคสฺส, โวทานํ มคฺคสฺสาติ นานาภูมิวเสน. กุสลํ วุฏฺานสฺสาติ เอตฺถ
ปน กุสลนฺติ เตภูมิกกุสลํ. วุฏฺานนฺติ เตภูมิกวิปากํ. เตหิ กุสลชวนวีถิโต
วุฏฺหนฺติ, ตสฺมา วุฏฺานนฺติ วุจฺจติ. ตํ ทุวิธํ โหติ ตทารมฺมณํ ภวงฺคญฺจ.
ตตฺถ กามาวจรกุสลสฺส อุภยมฺปิ วุฏฺานํ โหติ, มหคฺคตสฺส ภวงฺคเมว. มคฺโค
ผลสฺสาติ อิทํ ยสฺมา โลกุตฺตรวิปากํ ชวนวีถิปริยาปนฺนตฺตา วุฏฺานนฺนาม น
โหติ, ตสฺมา วิสุํ วุตฺตํ. อนุโลมํ เสกฺขายาติ อเสกฺขาย กุสลํ อนนฺตรํ น
โหติ, ตสฺมา วิภาคํ กโรติ. ผลสมาปตฺติยาติ โสตาปตฺติผลสกทาคามิผล-
อนาคามิผลสมาปตฺติยาปิ. ผลสมาปตฺติยาติ อนาคามิผลสมาปตฺติยา. อกุสเล
ทุวิธมฺปิ วุฏฺานํ ลพฺภติ. วิปากาพฺยากตา กิริยาพฺยากตาติ เอตฺถ วิปากาพฺยากตา
วิปากาพฺยากตานํเยว, กิริยาพฺยากตา กิริยาพฺยากตานํเยว เวทิตพฺพา. ภวงฺคํ
อาวชฺชนายาติอาทิ โวมิสฺสกวเสน วุตฺตํ. ตตฺถ กิริยาติ กามาวจรกิริยา. สา
ทุวิธสฺสาปิ วุฏฺานสฺส อนนฺตรปจฺจโย โหติ, มหคฺคตา ภวงฺคสฺเสว. อิติ เย เหฏฺา
ปจฺจยวิภงฺคนิทฺเทเส "ปุริมา ปุริมา กุสลา ธมฺมา ปจฺฉิมานํ ปจฺฉิมานํ กุสลานํ
ธมฺมานํ อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย"ติ อารภิตฺวา กุสลํ กุสลสฺส, กุสลํ
อพฺยากตสฺส, อกุสลํ อกุสลสฺส, อกุสลํ อพฺยากตสฺส, อพฺยากตํ อพฺยากตสฺส,
อพฺยากตํ กุสลสฺส, อพฺยากตํ อกุสลสฺสาติ สตฺต วารา ทสฺสิตา, เตสํ วเสน อิธ
สงฺเขปโต อนนฺตรปจฺจโย วิภตฺโต.
     วิตฺถารโต ปเนตฺถ:-
               ทสธา สตฺตรสธา         สมสฏฺิวิเธน จ
               พหุธาปิ จ นิทฺเทสํ        สาธุกํ อุปลกฺขเยติ. ๑-
     อยญฺหิ อนนฺตรปจฺจโย น เกวลํ สตฺตธาว นิทฺเทสํ ลภติ, กุสลํ ปน
กุสลสฺส วิปากสฺส, อกุสลํ อกุสลสฺส วิปากสฺส, วิปากํ วิปากสฺส กิริยสฺส, กิริยํ
กุสลสฺส อกุสลสฺส วิปากสฺส กิริยสฺสาติ เอวํ ทสธาปิ นิทฺเทสํ ลภติ. น
เกวลมฺปน ๒- ทสธาเยว, กุสลํ ปน กุสลสฺส กุสลวิปากสฺส อกุสลวิปากสฺส, อกุสลํ
อกุสลสฺส อกุสลวิปากสฺส กุสลวิปากสฺส, กุสลวิปากํ กุสลวิปากสฺส อกุสลวิปากสฺส
กิริยสฺส, อกุสลวิปากํ อกุสลวิปากสฺส กุสลวิปากสฺส กิริยสฺส, กิริยํ กิริยสฺส
กุสลสฺส อกุสลสฺส กุสลวิปากสฺส อกุสลวิปากสฺสาติ เอวํ สตฺตรสธา นิทฺเทสํ ลภติ.
     น เกวลญฺจ สตฺตรสธาว, สมสฏฺิวิเธนาปิ นิทฺเทสํ ลภเตว. กถํ?
กามาวจรกุสลญฺหิ ภูมิเภเทน จตุวิธสฺสาปิ ๓- กุสลสฺส อนนฺตรปจฺจโย โหติ,
รูปาวจรารูปาวจรํ สกสกภูมิกสฺเสวาติ กุสลํ กุสลสฺส ฉพฺพิเธน อนนฺตรปจฺจโย.
กามาวจรกุสลมฺปน กามาวจรกุสลวิปากสฺส อกุสลวิปากสฺส รูปาวจรวิปากสฺส
อรูปาวจรวิปากสฺส โลกุตฺตรวิปากสฺส, รูปาวจรกุสลํ รูปาวจรวิปากสฺส กามาวจรกุสล-
วิปากสฺส, อรูปาวจรกุสลํ กามาวจรกุสลวิปากสฺส รูปาวจรารูปาวจรโลกุตฺตรวิปากสฺส,
โลกุตฺตรกุสลํ โลกุตฺตรวิปากสฺสาติ กุสลํ วิปากสฺส ทฺวาทสวิเธน อนนฺตรปจฺจโย.
อกุสลํ อกุสลสฺส อกุสลวิปากสฺส เตภูมิกวิปากสฺสาติ ๔- ปญฺจวิเธน อนนฺตรปจฺจโย.
     กามาวจรกุสลวิปากํ กามาวจรกุสลวิปากสฺส อกุสลวิปากสฺส รูปาวจรวิปากสฺส
อรูปาวจรวิปากสฺสาติ กามาวจรกุสลวิปากํ วิปากสฺส จตุพฺพิเธน อนนฺตรปจฺจโย.
รูปาวจรวิปากํ เตภูมิกกุสลวิปากสฺสาติ ติวิเธน อนนฺตรปจฺจโย. อรูปาวจรวิปากํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุปลกฺขเย       ฉ.ม. น เกวลํ
@ ฉ.ม. จตุพฺพิธสฺส       ฉ.ม. เตภูมกกุสลวิปากสฺสาติ
อรูปาวจรวิปากสฺส กามาวจรกุสลวิปากสฺสาติ ทุพฺพิเธน อนนฺตรปจฺจโย.
โลกุตฺตรวิปากํ จตุภูมิกกุสลวิปากสฺสาติ จตุพฺพิเธน อนนฺตรปจฺจโย. เอวํ กุสล-
วิปากํ วิปากสฺส เตรสธา ๑- อนนฺตรปจฺจโย. อกุสลวิปากํ อกุสลวิปากสฺส กามาวจร-
กุสลวิปากสฺสาติ ทุวิเธน อนนฺตรปจฺจโย. เอวํ สพฺพตฺถาปิ ๒- วิปากํ วิปากสฺส
ปญฺจทสวิเธน อนนฺตรปจฺจโย. กามาวจรกุสลวิปากมฺปน กามาวจรกิริยสฺส, ตถา
อกุสลวิปากํ, ตถา รูปาวจรวิปากํ, ตถา อรูปาวจรวิปากญฺจาติ วิปากํ กิริยสฺสาปิ ๓-
จตุพฺพิเธน อนนฺตรปจฺจโย.
     กามาวจรกิริยํ เตภูมิกกิริยานํ, ๔- รูปาวจรารูปาวจรกิริยํ สกกิริยานญฺเ-
วาติ ๕- กิริยํ กิริยสฺส ปญฺจวิเธน อนนฺตรปจฺจโย. กามาวจรกิริยํ อกุสลวิปากสฺส
เจว จตุภูมิกกุสลวิปากสฺส จ, รูปาวจรกิริยํ กามาวจรกุสลวิปากรูปาวจรวิปากานํ,
อรูปาวจรกิริยํ จตุภูมิกกุสลวิปากสฺสาปีติ กิริยํ วิปากสฺส เอกาทสวิเธน อนนฺตร-
ปจฺจโย. กามาวจรกิริยมฺปน กามาวจรกุสลสฺส อกุสลสฺสาติ กุสลากุสลานํ ทุวิเธน
อนนฺตรปจฺจโย โหติ. เอวํ สมสฏฺิวิเธนาปิ นิทฺเทสํ ลภติ.
     น เกวลญฺจ สมสฏฺิวิเธน, ๖- พหุวิเธนาปิ ลภเตว. กถํ? กามาวจร-
ปมมหากุสลจิตฺตนฺตาว อตฺตโน จ จตุนฺนญฺจ รูปาวจรกุสลานํ, ปาทกโยเคน
โสฬสนฺนํ โสมนสฺสโลกุตฺตรานนฺติ เอกวีสติยา จ กุสลานํ, ชวนปริโยสาเน
ตทารมฺมณภวงฺควเสน อุปฺปชฺชมานานํ เอกาทสนฺนํ กามาวจรวิปากานํ, ภวงฺควเสเนว
ปวตฺตานํ รูปาวจรารูปาวจรวิปากานํ, ผลสมาปตฺติวเสน ปวตฺตานํ ทฺวาทสนฺนํ
โลกุตฺตรวิปากานนฺติ เอวํ เอกวีสติยา กุสลานํ, ทฺวตฺตึสาย วิปากานนฺติ
เตปญฺาสาย จิตฺตานํ อนนฺตรปจฺจโย โหติ. ตถา ทุติยํ กุสลจิตฺตํ. ตติยจตุตฺถานิ
ปน เปตฺวา อุปริภูมิกกุสลานิ เจว โลกุตฺตรวิปากานิ จ เสสานํ เอกวีสติจิตฺตานํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เตรสธาปิ      ฉ.ม. สพฺพถาปิ                  ฉ.ม. กิริยสฺส จ
@ ฉ.ม. เตภูมกกิริยสฺส   ฉ.ม. รูปาวจรารูปาวจรานญฺเวาติ
@ ฉ.ม. สมสฏฺิวิเธเนว
ปญฺจมฉฏฺานิ อตฺตโน จ นวนฺนญฺจ อุปริภูมิกอุเปกฺขากุสลานํ เตวีสติยา จ
วิปากานนฺติ เตตฺตึสาย. สตฺตมฏฺมานิ เอกวีสติยาว.
     ปญฺจปิ ๑- รูปาวจรกุสลานิ อตฺตโน อตฺตโน ปจฺฉิมานํ รูปาวจรกุสลานํ
จตุนฺนมฺปิ าณสมฺปยุตฺตมหาวิปากานํ ปญฺจนฺนํ รูปาวจรวิปากานญฺจาติ ทสนฺนํ.
เอเตเนว นเยน อรูปาวจรกุสเลสุ ปมํ อตฺตโน วิปาเกน สทฺธึ เอกาทสนฺนํ,
ทุติยํ ทฺวาทสนฺนํ, ตติยํ เตรสนฺนํ, จตุตฺถํ จุทฺทสนฺนํ ผลสมาปตฺติยา จาติ
ปณฺณรสนฺนํ. โลกุตฺตรกุสลํ อตฺตโน อตฺตโน วิปากสฺเสว. อฏฺสุ โลภสหคเตสุ
เอเกกํ อกุสลํ เอกาทสนฺนํ กามาวจรวิปากมโนวิญฺาณธาตูนํ นวนฺนํ มหคฺคตวิปากานํ
อตฺตโน อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ เอกวีสติยา. เทฺว โทมนสฺสสหคตานิ
อุเปกฺขาสหคตานํ ฉนฺนํ กามาวจรวิปากมโนวิญฺาณธาตูนํ อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส
จาติ สตฺตนฺนํ. วิจิกิจฺฉุทฺธจฺจสหคตทฺวยํ โสมนสฺสสหคตาเหตุกวิปาเกน สทฺธึ
เอกาทสนฺนํ กามาวจรวิปากมโนวิญฺาณธาตูนํ นวนฺนํ รูปาวจรารูปาวจรวิปากานํ
อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ เอกวีสติยา.
     กุสลวิปากา ปญฺจวิญฺาณา กุสลวิปากมโนธาตุยา, มโนธาตุ ทฺวินฺนํ
วิปากมโนวิญฺาณธาตูนํ. ตาสุ ทฺวีสุ โสมนสฺสสหคตา ทสนฺนํ วิปากมโนวิญฺาณธาตูนํ
ภวงฺคภูตานํ ตทารมฺมณกาเล อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส โวฏฺพฺพนกิริยสฺส จาติ
ทฺวาทสนฺนํ. อุเปกฺขาสหคตาเหตุกมโนวิญฺาณธาตุ ปน อาวชฺชนมโนธาตุยา
ทฺวิฏฺานิกาย อาวชฺชนมโนวิญฺาณธาตุยา ทสนฺนญฺจ วิปากมโนวิญฺาณธาตูนนฺติ
ทฺวาทสนฺนเมวาติ. ๒- ติเหตุกมหาวิปากา โสมนสฺสสนฺตีรณวชฺชานํ ๓-
ทสนฺนมฺปิ กามาวจรวิปากมโนวิญฺาณธาตูนํ รูปาวจรารูปาวจรวิปากานํ อาวชฺชน-
ทฺวยสฺส จาติ เอกวีสติยา, ทุเหตุกวิปากา เปตฺวา มหคฺคตวิปาเก เสสานํ
ทฺวาทสนฺนํ. ปญฺจ รูปาวจรวิปากา เตภูมิกกุสลวิปากสเหตุกปฏิสนฺธิจิตฺตานํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปญฺจ    ฉ.ม. ทฺวาทสนฺนเมว   ฉ.ม. โสมนสฺสสหคตาเหตุกวชฺชานํ
สตฺตรสนฺนํ อาวชฺชนทฺวยสฺส จาติ เอกูนวีสติยา. อรูปาวจรวิปาเกสุ ปมํ
กามาวจรกุสลวิปากติเหตุกปฏิสนฺธิจิตฺตานํ จตุนฺนํ อรูปาวจรวิปากจิตฺตานํ จตุนฺนํ
มโนทฺวาราวชฺชนสฺส จาติ นวนฺนํ. ทุติยํ เหฏฺิมวิปากํ วชฺเชตฺวา อฏฺนฺนํ,
ตติยํ เทฺว เหฏฺิมานิ วชฺเชตฺวา สตฺตนฺนํ, จตุตฺถํ ตีณิ เหฏฺิมานิ วชฺเชตฺวา
ฉนฺนํ, จตฺตาริ โลกุตฺตรวิปากานิ ติเหตุกวิปากานํ เตรสนฺนํ อตฺตโน อตฺตโน
ปจฺฉิมสฺส จาติ จุทฺทสนฺนํ.
     อกุสลวิปากา ปญฺจวิญฺาณา อกุสลวิปากมโนธาตุยา, มโนธาตุ อกุสล-
วิปากาเหตุกมโนวิญฺาณธาตุยา. สา ตทารมฺมณกาเล อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จุติกาเล
ปฏิสนฺธิวเสน ภวงฺควเสน จ ปวตฺตานํ อิตเรสมฺปิ นวนฺนญฺจ กามาวจรวิปากานํ
อุเปกฺขาสหคตานํ ทฺวินฺนํ ปริตฺตกิริยานญฺจาติ ทฺวาทสนฺนํ. กิริยามโนธาตุ ทสนฺนํ
วิญฺาณานํ. หสิตุปฺปาทกิริยา ปญฺจโวกาเร ภวงฺควเสน ปวตฺตานํ นวนฺนํ
ติเหตุกวิปากานํ ตทารมฺมณวเสน ปวตฺตานํ ปญฺจนฺนํ โสมนสฺสสหคตวิปากานํ
อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ อคฺคหิตคฺคหเณน เตรสนฺนํ. โวฏฺพฺพนกิริยา เปตฺวา
กิริยามโนธาตุํ ทสนฺนํ กามาวจรกิริยานํ กามาวจรกุสลากุสลานํ ปญฺจโวกาเร
ภวงฺควเสน ปวตฺตานํ ปณฺณรสนฺนํ วิปากจิตฺตานญฺจาติ ปญฺจจตฺตาฬีสาย.
     กามาวจรติเหตุกโสมนสฺสสหคตกิริยาทฺวยํ ภวงฺควเสน ปวตฺตานํ เตรสนฺนํ
ติเหตุกวิปากานํ ตทารมฺมณวเสน ปญฺจนฺนํ โสมนสฺสสหคตวิปากานํ ปริกมฺมวเสน
ปวตฺตานํ ๑- จตุนฺนํ รูปาวจรกิริยานํ อรหตฺตผลสมาปตฺติยา ๒- วเสน จตุนฺนํ
โสมนสฺสสหคตอรหตฺตผลสมาปตฺตีนํ ๒- อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ อคฺคหิตคฺคหเณน
ปญฺจวีสติยา ๓- ทุเหตุกโสมนสฺสสหคตกิริยาทฺวยํ ยถาวุตฺตานํ เตรสนฺนํ ภวงฺค-
จิตฺตานํ ปญฺจนฺนํ ตทารมฺมณานํ อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ อคฺคหิตคฺคหเณน สตฺตรสนฺนํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปวตฺตมานานํ  ๒-๒ ฉ.ม. อิเม ปาา น ทิสฺสนฺติ   ฉ.ม. ทฺวาวีสติยา
กามาวจรติเหตุกอุเปกฺขาสหคตกิริยาทฺวยํ เตสํเยว เตรสนฺนํ ภวงฺคานํ, ตทารมฺมณวเสน
ปวตฺตานํ ฉนฺนํ อุเปกฺขาสหคตวิปากานํ, ปริกมฺมวเสน ปวตฺตมานาย ๑-
เอกิสฺสา รูปาวจรกิริยาย จตุนฺนํ อรูปาวจรกิริยานํ อรหตฺตผลสมาปตฺติยา
อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ อคฺคหิตคฺคหเณน จตุวีสติยา. ทุเหตุกอุเปกฺขาสหคต-
กิริยาทฺวยํ เตสญฺเว เตรสนฺนํ ภวงฺคานํ ฉนฺนํ ตทารมฺมณานํ อตฺตโน
ปจฺฉิมสฺส จาติ อคฺคหิตคฺคหเณน อฏฺารสนฺนํ. รูปาวจรกิริยาสุ เอเกกา ๒-
นวนฺนํ ปญฺจโวกาเร ติเหตุกภวงฺคานํ อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ ทสนฺนํ.
อรูปาวจรกิริยาสุ ปมา ๓- ปญฺจโวกาเร นวนฺนํ ภวงฺคานํ จตุโวกาเร เอกสฺส
อตฺตโน ปจฺฉิมสฺส จาติ เอกาทสนฺนํ. ทุติยา ๔- จตุโวกาเร เทฺว ภวงฺคานิ ลภติ.
ตติยา ๕- ตีณิ, จตุตฺถา ๖- จตฺตาริ ผลสมาปตฺติญฺจาติ ตาสุ เอเกกา ๗-
ยถาปฏิปาฏิยา เอกาทสนฺนํ ทฺวาทสนฺนํ เตรสนฺนํ ปญฺจทสนฺนญฺจ อนนฺตรปจฺจโย โหติ.
เอวํ พหุวิเธนาปิ นิทฺเทสํ ลภติ. เตน วุตฺตํ:-
               "ทสธา สตฺตรสธา     สมสฏฺิวิเธน จ
                พหุธาปิ จ นิทฺเทสํ    สาธุกํ อุปลกฺขเย"ติ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๕๐๓-๕๐๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=11360&modeTY=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=11360&modeTY=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=505              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=40&A=5962              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=40&A=3215              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=40&A=3215              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_40

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]