ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๒. เวทนาตฺติกวณฺณนา
    [๑] เวทนาตฺติเก ติสฺโส เวทนา รูปํ นิพฺพานนฺติ อิเม ธมฺมา น
ลพฺภนฺติ, ตสฺมา เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจ เทฺว ขนฺธาติอาทิ วุตฺตํ. ปฏิสนฺธิกฺขเณ
สุขาย เวทนายาติ สเหตุกปฏิสนฺธิวเสน วุตฺตํ. ทุกฺขเวทนา ปน ๔- ปฏิสนฺธิยํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตโต ปุเรตรา ปจฺจยา
@ ตสฺมา เอโส สกฏฺฐาเน น คหิโตติ อิมานิ โยเชตพฺพานีติ โยชนา
@ ฉ.ม. อุปาเยน      ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
น ลพฺภตีติ ทุติยวาเร ปฏิสนฺธิคฺคหณํ น กตํ. ตติยวาเร ปฏิสนฺธิกฺขเณติ
สเหตุกปฏิสนฺธิวเสน วุตฺตํ. เสสเมตฺถ อิโต ปเรสุ จ ปจฺจเยสุ ยถาปาลิเมว
นิยฺยาติ. สพฺพตฺถ ตโย ตโย วารา วุตฺตา. เตน วุตฺตํ เหตุยา ตีณิ ฯเปฯ
อวิคเต ตีณีติ.
    [๖] ปจฺจยสํสนฺทเน ปน สเหตุกาย วิปากทุกฺขเวทนาย อภาวโต
เหตุมูลกนเย วิปาเก เทฺวติ วุตฺตํ. อธิปติอาทีหิ สทฺธึ สํสนฺทเน ๑- วิปาเก
เทฺวเยว. กสฺมา? วิปากทุกฺขเวทนาย อธิปติฌานมคฺคานํ อภาวโต. เยหิ จ
สทฺธึ สํสนฺทเน วิปาเก เทฺว วารา ลพฺภนฺติ, วิปาเกน สทฺธึ สํสนฺทเน
เตสุปิ เทฺวเยว.
    [๑๐] ปจฺจนีเย นปุเรชาเต อารุปฺเป จ ปฏิสนฺธิยญฺจ ทุกฺขเวทนาย
อภาวโต เทฺว วารา อาคตา. นวิปฺปยุตฺเตปิ อารุปฺเป ทุกฺขาภาวโต เทฺวเยว.
สพฺพารูปธมฺมปริคฺคาหกา ปน สหชาตาทโย ปจฺจยา อิมสฺมึ ปจฺจนียวาเร
ปริหายนฺติ. กสฺมา? เวทนาย สมฺปยุตฺตสฺส ธมฺมสฺส เวทนาสมฺปยุตฺตํ ธมฺมํ
ปฏิจฺจ สหชาตาทีหิ วินา อนุปฺปตฺติโต ปจฺฉาชาตปจฺจยญฺจ วินาว อุปฺปตฺติโต.
    [๑๗] ปจฺจยสํสนฺทเน ปน นปุเรชาเต เอกนฺติ อารุปฺเป ปฏิสนฺธิยญฺจ
อเหตุกาทุกฺขมสุขเวทนาสมฺปยุตฺตํ สนฺธาย วุตฺตํ. นกมฺเม เทฺวติ อเหตุกกิริยา-
สมฺปยุตฺตเจตนาวเสน วุตฺตํ. สุขาย หิ อทุกฺขมสุขาย จ เวทนาย สมฺปยุตฺเต ธมฺเม
ปฏิจฺจ ตาหิ เวทนาหิ สมฺปยุตฺตา อเหตุกกิริยาเจตนา อุปฺปชฺชติ. ๒- นเหตุปจฺจยา
นกมฺมปจฺจยา ๓- นวิปาเกปิ เอเสว นโย. นวิปฺปยุตฺเต เอกนฺติ อารุปฺเป
อาวชฺชนวเสน วุตฺตํ. อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ สํสนฺทเนสุ คณนา เวทิตพฺพา.
    [๒๕-๓๗] อนุโลมปจฺจนีเย ปจฺจนีเย ลทฺธปจฺจยาเอว ปจฺจนียโต
ติฏฺฐนฺติ. ปจฺจนียานุโลเม สพฺพา รูปธมฺมปริคฺคาหกา สหชาตาทโย อนุโลมโตว
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สํสนฺทเนสุปิ    ฉ.ม. อุปฺปชฺชนฺติ    ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
ติฏฺฐนฺติ, น ปจฺจนียโต. อเหตุกสฺส ปน จิตฺตุปฺปาทสฺส อธิปติ นตฺถีติ
อธิปติปจฺจโย อนุโลมโต น ติฏฺฐติ. ปฏิจฺจวาราทีสุ ปน ปจฺฉาชาโต อนุโลมโต
น ลพฺภติเยวาติ ปริหีโน. เย เจตฺถ อนุโลมโต ลพฺภนฺติ, เต ปจฺจนียโต
ลพฺภมาเนหิ สทฺธึ ปริวตฺเตตฺวาปิ โยชิตาเยว. เตสุ ตีณิ เทฺว เอกนฺติ ตโยว
วารปริจฺเฉทา, เต สพฺพตฺถ ยถานุรูปํ สลฺลกฺเขตฺวา เวทิตพฺพา. ๑- โย จายํ
ปฏิจฺจวาเร วุตฺโต, สหชาตวาราทีสุปิ อยเมว วณฺณนานโย.
    [๓๘] ปญฺหาวาเร ปน สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานนฺติ เตน สทฺธึ สมฺปยุตฺตกานํ
ขนฺธานํ เตหิเยว วา เหตูหิ สุขเวทนาทีหิ วา.
    [๓๙] วิปฺปฏิสาริสฺสาติ ทานาทีสุ ตาว "กสฺมา มยา อิทํ กตํ, ทุฏฺฐุ
เม กตํ, อกตํ เสยฺโย สิยา"ติ เอวํ วิปฺปฏิสาริสฺส. ฌานปริหานิยมฺปน "ปริหีนํ
เม ฌานํ, มหาชานิโย วตมฺหี"ติ เอวํ วิปฺปฏิสาริสฺส. โมโห อุปฺปชฺชตีติ
โทสสมฺปยุตฺตโมโหว. ตถา โมหํ อารพฺภาติ โทสสมฺปยุตฺตโมหเมว.
    [๔๕] สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ ภวงฺคํ อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตสฺส
ภวงฺคสฺสาติ ตทารมฺมณสงฺขาตํ ปิฏฺฐิภวงฺคํ มูลภวงฺคสฺส. วุฏฺฐานสฺสาติ
ตทารมฺมณสฺส วา ภวงฺคสฺส วา. อุภยมฺปิ เหตํ กุสลากุสลชวนโต วุฏฺฐิตตฺตา
วุฏฺฐานนฺติ วุจฺจติ. กิริยํ วุฏฺฐานสฺสาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโย. ผลํ
วุฏฺฐานสฺสาติ ผลจิตฺตํ ภวงฺคสฺส. ภวงฺเคน หิ ผลโต วุฏฺฐิโต นาม โหติ.
ปรโต "วุฏฺฐานนฺ"ติ อาคตฏฺฐาเนสุปิ เอเสว นโย.
    [๔๖] ทุกฺขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตา ขนฺธาติ โทมนสฺสสมฺปยุตฺตา อกุสลา
ขนฺธา. อทุกฺขมสุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตสฺส วุฏฺฐานสฺสาติ ตทารมฺมณสงฺขาตสฺส
อาคนฺตุกภวงฺคสฺส วา อุเปกฺขาสมฺปยุตฺตมูลภวงฺคสฺส วา. สเจ ปน โสมนสฺสสหคตํ
มูลภวงฺคํ โหติ, ตทารมฺมณสฺส จ อุปฺปตฺติการณํ น โหติ, ชวนสฺส อารมฺมณโต
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สลฺลกฺเขตพฺพา
อญฺญสฺมึ อารมฺมเณ อทุกฺขมสุขเวทนํ อกุสลวิปากํ อุปฺปชฺชเตว. ตมฺปิ หิ
ชวนโต วุฏฺฐิตตฺตา วุฏฺฐานนฺติ วุจฺจติ. สหชาตปจฺจยาทินิทฺเทสา อุตฺตานตฺถาเยว.
น เหตฺถ กิญฺจิ อตฺถิ, ยํ น สกฺกา สิยา เหฏฺฐา วุตฺตนเยน เวเทตุํ, ตสฺมา
สาธุกํ อุปลกฺเขตพฺพํ.
    [๖๒] อิทานิ ยสฺมึ ยสฺมึ ปจฺจเย เย เย วารา ลทฺธา, เต สพฺเพ
สงฺขิปิตฺวา คณนาย ทสฺเสตุํ เหตุยา ตีณีติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ สพฺพานิ ตีณิ
สุทฺธานํ ติณฺณํ ปทานํ วเสน เวทิตพฺพานิ. อารมฺมเณ นว เอกมูลเกกาวสานานิ.
อธิปติยา ปญฺจ สหชาตาธิปติวเสน อสมฺมิสฺสกานิ ๑- ตีณิ, อารมฺมณาธิปติวเสน จ
"สุขาย สมฺปยุตฺโต สุขาย สมฺปยุตฺตสฺส, อทุกฺขมสุขาย สมฺปยุตฺโต อทุกฺขมสุขาย
สมฺปยุตฺตสฺสา"ติ เทฺว, ตานิ น คเณตพฺพานิ. สุขาย ปน สมฺปยุตฺโต
อทุกฺขมสุขาย, อทุกฺขมสุขาย สมฺปยุตฺโต สุขายาติ อิมานิ เทฺว คเณตพฺพานีติ
เอวํ ปญฺจ. อนนฺตรสมนนฺตเรสุ สตฺตาติ สุขา ทฺวินฺนํ, ตถา ทุกฺขา, อทุกฺขมสุขา
ติณฺณมฺปีติ เอวํ สตฺต. อุปนิสฺสเย นวาติ สุขสมฺปยุตฺโต สุขสมฺปยุตฺตสฺส ตีหิปิ
อุปนิสฺสเยหิ, ทุกฺขสมฺปยุตฺตสฺส ปกตูปนิสฺสเยเนว, อุเปกฺขาสมฺปยุตฺตสฺส ตีหิปิ,
ทุกฺขสมฺปยุตฺโต ทุกฺขสมฺปยุตฺตสฺส อนนฺตรปกตูปนิสฺสเยหิ, สุขสมฺปยุตฺตสฺส
ปกตูปนิสฺสเยน, อทุกฺขมสุขสมฺปยุตฺตสฺส ทฺวิธาปิ, อทุกฺขมสุขสมฺปยุตฺโต
อทุกฺขมสุขสมฺปยุตฺตสฺส ติธาปิ, ตถา สุขสมฺปยุตฺตสฺส, ตถา สุขสมฺปยุตฺตสฺส,
ทุกฺขสมฺปยุตฺตสฺส อนนฺตรปกตูปนิสฺสเยหีติ เอวํ นว. ปจฺจยเภทโต ปเนตฺถ
ปกตูปนิสฺสยา นว, อนนฺตรูปนิสฺสยา สตฺต, อารมฺมณูปนิสฺสยา จตฺตาโรติ วีสติ
อุปนิสฺสยา. ปุเรชาตปจฺฉาชาตา ปเนตฺถ ฉิชฺชนฺติ. น หิ ปุเรชาตา ปจฺฉาชาตา
วา อรูปธมฺมา อรูปธมฺมานํ ปจฺจยา โหนฺติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อมิสฺสานิ
     กมฺเม อฏฺฐาติ สุขสมฺปยุตฺโต สุขสมฺปยุตฺตสฺส ทฺวิธาปิ, ทุกฺขสมฺปยุตฺตสฺส
นานากฺขณิกโตว, ตถา อิตรสฺส. ทุกฺขสมฺปยุตฺโต ทุกฺขสมฺปยุตฺตสฺส ทุวิธาปิ,
สุขสมฺปยุตฺตสฺส นตฺถิ, อิตรสฺส นานากฺขณิกโตว, อทุกฺขมสุขสมฺปยุตฺโต
อทุกฺขมสุขสมฺปยุตฺตสฺส ทฺวิธาปิ, อิตเรสํ นานากฺขณิกโตติ เอวํ อฏฺฐ. ปจฺจยเภทโต
ปเนตฺถ นานากฺขณิกา อฏฺฐ, สหชาตา ตีณีติ เอกาทส กมฺมปจฺจยา. ยถา จ
ปุเรชาตปจฺฉาชาตา, เอวํ วิปฺปยุตฺโตเปตฺถ ฉิชฺชติ. อรูปธมฺมา หิ อรูปธมฺมานํ
วิปฺปยุตฺตปจฺจยา น โหนฺติ. นตฺถิวิคเตสุ สตฺต อนนฺตรสมนนฺตรสทิสาว. ๑-
เอวเมตฺถ ตีณิ ปญฺจ สตฺต อฏฺฐ นวาติ ปญฺจ คณนปริจฺเฉทา. เตสํ วเสน
ปจฺจยสํสนฺทเน อูนตรคณเนน สทฺธึ สํสนฺทเนสุ อติเรกญฺจ อลพฺภมานญฺจ
อปเนตฺวา คณนา เวทิตพฺพา.
    [๖๓-๖๔] เหตุยา สทฺธึ อารมฺมณํ น ลพฺภติ, ตถา อนนฺตราทโย.
อธิปติยา เทฺวติ ทุกฺขปทํ ฐเปตฺวา เสสานิ เทฺว. ทุกฺขสมฺปยุตฺโต หิ เหตุ
อธิปติ นาม นตฺถิ, ตสฺมา โส น ลพฺภตีติ อปนีโต. เสสทฺวเยสุปิ เอเสว
นโย. อิติ เหตุมูลเก เทฺว ตีณีติ เทฺวเยว คณนปริจฺเฉทา, เตสํ วเสน ฉ
ฆฏนานิ วุตฺตานิ. เตสุ ปฐมํ อวิปากภูตานํ ญาณวิปฺปยุตฺตนิราธิปติธมฺมานํ
วเสน วุตฺตํ, ทุติยํ เตสญฺเญว วิปากภูตานํ, ตติยจตุตฺถานิ เตสญฺเญว
ญาณสมฺปยุตฺตานํ, ปญฺจมํ อวิปากภูตสาธิปติอโมหวเสน, ฉฏฺฐํ วิปากภูตสาธิปติ-
อโมหวเสน. ปฐมํ วา สพฺพเหตุวเสน, ทุติยํ สพฺพวิปากเหตุวเสน, ตติยํ สพฺพาโมห-
เหตุวเสน, จตุตฺถํ สพฺพวิปากาโมหเหตุวเสน. ปญฺจมํ สพฺพสาธิปติอโมหวเสน,
ฉฏฺฐํ สพฺพสาธิปติวิปากาโมหวเสน.
    [๖๖] อารมฺมณมูลเก อธิปติยา จตฺตารีติ อารมฺมณาธิปติวเสน สุขํ สุขสฺส,
อทุกฺขมสุขสฺส, อทุกฺขมสุขํ อทุกฺขมสุขสฺส, สุขสฺสาติ เอวํ จตฺตาริ. อุปนิสฺสเยปิ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อนนฺตรสทิสาว
อารมฺมณูปนิสฺสยวเสน จตฺตาโรว วุตฺตา. ฆฏนํ ๑- ปเนตฺถ เอกเมว. อธิปติมูลกาทีสุปิ
เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว ยํ ลพฺภติ ยญฺจ น ลพฺภติ, ตํ สพฺพํ สาธุกํ สลฺลกฺเขตฺวา
สํสนฺทนฆฏนคณนา เวทิตพฺพา.
    [๘๓-๘๗] ปจฺจนียนยมฺหิ กุสลตฺติเก วุตฺตนเยเนว อนุโลมโต ปจฺจเย
อุทฺธริตฺวา ตตฺถ ลทฺธานํ วารานํ วเสน ปจฺจนียโต คณนวเสน นเหตุยา นวาติ
สพฺพปจฺจเยสุ นว วารา ทสฺสิตา. เต เอกมูลเกกาวสานานํ นวนฺนํ วิสฺสชฺชนานํ
วเสน "สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺโต ธมฺโม สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตสฺส ธมฺมสฺส
นเหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺเตน จิตฺเตน ทานํ ทตฺวา"ติอาทินา
นเยน ปาลึ อุทฺธริตฺวา ทสฺเสตพฺพา. ปจฺจยสํสนฺทเน ปเนตฺถ นเหตุปจฺจยา
ฯเปฯ นอุปนิสฺสเย อฏฺฐาติ นานากฺขณิกกมฺมปจฺจยวเสน เวทิตพฺพา. ทุพฺพลกมฺมญฺหิ
อุปนิสฺสยปจฺจโย น โหติ. ๒- เกวลํ ปน นานากฺขณิกกมฺมปจฺจเยเนว
ปจฺจโย โหติ. เสสเมตฺถ อนุโลมปจฺจนียปจฺจนียานุโลเมสุ จ เตสํ เตสํ ปจฺจยานํ
โยเค ลทฺธวารวเสน สกฺกา เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว คเณตุํ, ตสฺมา น วิตฺถาริตนฺติ.
                      เวทนาตฺติกวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           -----------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๕๕๔-๕๕๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=12533&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=12533&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=1077              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=40&A=15078              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=40&A=7254              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=40&A=7254              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_40

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]